Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tövhid (ərəb. توحيد) monoteizm anlayışının İslam terminologiyasındakı qarşılığıdır.
Tövhid Allahın ad və sifətləri mövzusunda şirki rədd edir. Əraf surəsi 180-ci ayəsində "ən gözəl adlar (ƏsmaUl-Husnə) Allahındır" deyilir. Antropomorfizm və ya onu məxluqata oxşatmaq teologik olaraq rədd edilən bir hərəkətdir; yenə tövhid əhlinə görə "Allahın kamal sifətlərə sahib olduğuna və bütün nöqsan sifətlərdən və məxluqata oxşamaqdan uzaq olduğuna mütləq inanmaq gərəkdir." və "Kamal sifətlərini itirən tanrı, müdəbbir və rəbb ola bilməz. Əksinə əksikliyi səbəbi ilə özünü lağa qoyarlar. Həmd əzəldə və əbəddə cəlal və kamal sifətlərə sahib olana aiddir. Çünki həmdə layiq olan sadəcə odur."
Etimologiya
Söz ərəb dilində vəhdət "bir olmaq" kökündən yaranır. İslami terminologiyada din fəlsəfəciləri bu sözə Allah üçün istifadə edildiyində həmçinin birləşdirmə, birləşik, bitişik, əlavə, qarışıq olmaq mənaları yüklənməsinə də qarşı çıxırlar və bunları da şirk olaraq tanımlayırlar.
Tarixçə
İbrahimi dinlərin kitablarında da tanrı şəxsi bir yaradıcıdır. Birinci şəxs olaraq danışır və qürur, qəzəb kimi hislər sərgiləyir, bəzən insanların qarşısına "insan görüntüsü" ilə çıxır. İslamda Allah Müntəqim (intiqam alan, intiqamçı), Mutəkəbbir (kibirli) və hiyləçidir.Sabur (çox səbrli), Cəlil (çox qəzəbli), Rahim (çox mərhəmətli), Həlim (yumşaq xasiyyətli) kimi insani duyğular ifadə edən adlarla da xatırlanır.
İslam cəmiyyətində Allah inancının müəyyən dəyişikliklər keçirtdiyi, Quran və hədislərdə göyüzündə oturan və müəyyən insani xüsusiyyətlər daşıyan Allah inancının Kəlamçılar tərəfindən sorğulanaraq və fərqli məzhəblərin ortaya çıxdığı görünür:
- Şiə: simvolik ifadələrlə Allahın anladılamasını təsdiqləyir.
- Sufi: Allahın formasının olmadığına, sonsuz olduğuna, indiki halımızın onu görməyə gücünün yetmədiyinə və Allahın hər yerdə olduğuna inanır. Sufilikdə Allah ilə dostluq əlaqəsi qurula bilər.
- Müşəbbihi, Sələfi: Allahı izah edir, onda əl-üz olduğunu deyir və ərşdə oturduğunu qəbul edir.
- Matüridi-Əşəri: Görmə və eşitçə kimi sərhədli bir insan-tanrı oxşarlığını qəbul edir.
- Mötəzili-: Tövhidə qarşı gələrək Allahın hər hansı bir şəkildə insana oxşadılmasına qarşı çıxır.
- Ortodoks İslam kəlamçıları Allahın məkanda yaşamağını izah edilməsini, tanrının dəyişiklik və antropomorfik görünüşlər sərgiləməsini (Tanrının insana oxşadılmasınl, ) qəti şəkildə rədd edilir. Tövratdakı "Yaqub ilə güləşən tanrı" (Osiya 12:3) və Xristianlıq üçlüyü "Ata Tanrı" obrazı tənqid edilir. Kəlamçılar Quran və qütsi hədislər kimi İslami mənbələrdə istifadə edilən Allaha məkan (göy, ərş (taxt)) (Taha-5 və Əraf-54)) sahibi olduğunu irəli sürmək və "Allahın əli", "Allahın üzü", "insanın Rahmən surətində yaradılması" kimi ifadələrlə Allahın eşitməsi, görməyi kimi ifadələri məcaz və ya mahiyyəti bilinməyən ifadələr olaraq izah edilir.
Monoteizmin 4000 il əvvəl eyni vaxtda misir, babil və hind cəmiyyətində ortaya çıxmağa başladığı ifadə edilir. Orxan Gökdəmirə görə tək tanrılı dinlərə gediş bir dində sadələşm və inqilab hərəkətidir. Bu inqilab qədim dini anlayışları darma-dağın edir. Ancaq başlanğıcda görülən sürətli bir dağılış sonrasında inqilab yavaşlayır və qədim paqan inanclar yeni şəxsiyyətlərə bürünərək yenidən ortaya çıxır. Musəvilik, İsəvilik və Məhəmmədilik qurucuları qədər bu qarşılaşmanın da məhsulu olan dinlərdir. Monoteist dinlərdə qədim ilahların bir hissəsisin mələk, şeytan, cin kimi varlıqlara, Xızır, İlyas kimi peyğəmbərlərə ya da əzizlərə çevrildiyi görülə bilinir. Allahın adlarından bir hissəsi də qədim ilahlara verilən adlarla ortaq kök adlardan yaranır.
Tövhidə görə Allahın adları
İslamda Allahın çox sayda adı vardır. Kəlamçılar tövhidə görə Allahın özü, adı və sifətləri nədir, bu ad və sifətlər Allahın zatının eynisimi, yoxsa qeyrisimi olduğu mövzusunda uzun fikir mübarizələri etmişdirlər. Onlara görə tövhidə görə problemlər bunlar idi:
- Allahın özü (zatı) nədir, sifətləri nələrdir, bu sifətlər özdən ayrıdırmı, eynisidirmi? Bu sifətlər əzəli və əbədidirlərmi, yoxsa hədis (sonradan olma, yaradılmış)dırlarmı? Problem kəlamçılara görə buydu ki, məsələn yaradıcının yaratma, görmə, eşitme, ruzi vermə, mərhəmət etmə və s. sifərlərinin əzəli olmaəı, yaradılmışların da əzəli olmasını vacib qılırdı. Bu isə tövhidə qarşı idi.
- : Allahın özü bilinə bilərmi? Bu məlumara necə çatılar? Allahın özü maddi bir şey deyilsə, nəydi və bu bilinə bilən bir şeydirmi? Allaha şey deniləbilərmi? Bu məlumata çatmanın tək yolu peyğəmbər və din yoluyladırmı?
- Allahın görülüb görülə bilməyəcəyi; Bəzi hədislərdə ifadə edilən Məhəmmədin Meracda və inananların cənnətdə Allahı görə bilmələrinin mümkün olub olmadığı mövzusu. Görmə prossesi görülənə bir məkan və zaman izafə etməyi məcbur etdirir və tövhid inancına görə Allahın zaman və məkandan münəzzəh tutulması lazım olduğu üçün müzakirə edilmişdir.
- Quran məxluqdurmu? Quran Allahın sözü isə bu söz Allahın zatı ilə birlikdə əzəldən bəri var idi, yoxsa sonradan danışılmışdı? Burada müzakirə edilən Allahın adları müzakirə etmələrinə oxşar şəkildə Quranda keçən hadisələrin və danışıqların sonradan olmağının, Allahın əzəli və dəyişməyən (çünki dəyişmə məxluqların bir xüsusiyyəti idi və dəyişən bir şey Allah ola bilməzdi) xüsusiyyəti ilə necə əlaqə qurula biləcəyi mövzusudur.
- Kəlamçılar tərəfindən Quran və ya hədislər kimi dini mətnlərdə keçən antropomorfik ifadələr olan Allahın üzü, əli, qarnı, ayağı kimi ifadələr məcazi olaraq izah edilmiş və ya hədis mətnləri rədd edilmişdir.
İslamdakı yeri
Tövhid La ilahə illəllah cümləsi ilə ifadə edilən, Allahdan başqa tanrıları rədd edib tanrı olaraq sadəcə onu qəbul etmək mənasına gələn bir qanundur. İslama girişin açarı qəbul edilir: "Kim tağutu inkar edib Allaha iman edərsə, şübhəsiz qopmayan sağlam bir qulpa yapışıb." (Bəqərə-256)
Tövhid Allahın varlığına, təkliyinə, bütün yetkin xüsusiyyətin özündə toplandığına, bərabəri və bənzəri tapılmadığına inanmaqdır. Bu inancı açıqlayan La ilahə illəllah cümləsinə kəlmeyi-tövhid deyirlər və tez-tez təkrarlayırlar. Tövhidə inanan şəxs mömin və əlmüvəhhidi adını alır.
Üluhiyyətin başqaları üçn rədd edilməsi, tanrılığı sadəcə ortağı olmayan Allaha aid etməyi və onun yanında ikinci bir tanrıya sahib olmamağı tələb edir: "Allaha ibadət edin və ona heç bir şeyi ortaq qoşmayın…" (Nisa-4/36) "… Biz hər ümmətə, yalnız Allaha qulluq etmələri və tağutdan da çəkinmələri üçün Rəsul göndərdik." (Nəhl-16/36) Bütün rəsulların qövmlərinə dəvət etdikləri söz budur: "…Ey qövmüm! Allaha qulluq edin. Sizin ondan başqa tanrınız yoxdur…" (Əraf-7/59)
Tağutu rədd etmək, Allahın əmr və qadağasına tərs düşən şeytanı rədd etməkdir. "La ilahə illəllah" deməklə şəxs ibadətdə Allahı birlədiyini, Allahdan başqalarına, bütlərə, qəbrlərə, övliyalara və salehlərə ibadət etməyin batil olduğunu elan edir. Allaha yaxınlaşmaq üçün ölülərə qurban kəsən, türbələrdən kömək istəyən, qəbrlərin ətrafını təvaf edən və əhd həsr edənlər, Allahın yaradıcı və hər şeyin sahibi olduğuna inansalar bele, Ərəb paqanlar kimi Allaha ortaq qoşmuş olurlar. Məkkə paqanları, qəbrlərə və bütlərə sitayiş etmədiklərini deyir, fəqət tətbiqdə əksini edirlər. Onlar yaradıcı və ruzi verici olduğuna inanmadıqları halda, sırf özlərini Allaha daha çox yaxınlaşdırsınlar deyə saleh olduğuna inandıqları bəzi şəxslərə ibadət edirlər.
Tövhidi şəriət baxımından müzakirə edənlərə görə ibadət bütün məsələlərdə Allahın hökmlərini qəbul edib bəşəri qanunları rədd etmək, insan və cin şeytanlarının rəvaca çıxartdığı bütün xurafatları və bidatları ortadan götürmək bu kəlmənin əməli lazım olanlarındandır. Allahın öz endirdiyi şəriətlə hökm etməyənlər haqında kafir, zalım, fasiq deyə hökm verdiyinə inanılır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- From the article on Tawhid in Oxford Islamic Studies Online 2020-04-01 at the Wayback Machine (ing.)
- İbn Qayyim əl-Cövziyyə, Medaricu's-salikin: 1/26
- Müxtəsər Səvaikul-Mürsələ: 1/10
- Williams, W. Wesley, "A study of anthropomorphic theophany and Visio Dei in the Hebrew Bible, the Qur'an and early Sunni Islam", University of Michigan, March 2009
- Kur'âni Kerim mealleri 2017-05-20 at the Wayback Machine (türk.)
- Eş'ari Düşüncede Antropomorfizm[ölü keçid] (türk.)
- 2008_12_BAYCARAT_AKA.pdf 2016-03-08 at the Wayback Machine (türk.)
- Sahih Hadisler 2016-03-06 at the Wayback Machine (türk.)
- Buxari İstizan, 1
- Müslüm 1, 115
- Risale Akademi 2011-09-21 at the Wayback Machine (türk.)
- Orxan Gökdəmir, Din və inqilab s 25–32
- aerbas.pdf 2017-04-25 at the Wayback Machine (türk.)
- Dünyanın tek ve en büyük hikayesinin keşfedilişi 2017-02-20 at the Wayback Machine (türk.)
- Sumerle turkle muezziz ilmiye high (51d)(2.212KB).pdf 2012-05-05 at the Wayback Machine (türk.)
- . 2017-03-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-07-20.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tovhid ereb توحيد monoteizm anlayisinin Islam terminologiyasindaki qarsiligidir Tovhid Allahin ad ve sifetleri movzusunda sirki redd edir Eraf suresi 180 ci ayesinde en gozel adlar EsmaUl Husne Allahindir deyilir Antropomorfizm ve ya onu mexluqata oxsatmaq teologik olaraq redd edilen bir hereketdir yene tovhid ehline gore Allahin kamal sifetlere sahib olduguna ve butun noqsan sifetlerden ve mexluqata oxsamaqdan uzaq olduguna mutleq inanmaq gerekdir ve Kamal sifetlerini itiren tanri mudebbir ve rebb ola bilmez Eksine eksikliyi sebebi ile ozunu laga qoyarlar Hemd ezelde ve ebedde celal ve kamal sifetlere sahib olana aiddir Cunki hemde layiq olan sadece odur EtimologiyaSoz ereb dilinde vehdet bir olmaq kokunden yaranir Islami terminologiyada din felsefecileri bu soze Allah ucun istifade edildiyinde hemcinin birlesdirme birlesik bitisik elave qarisiq olmaq menalari yuklenmesine de qarsi cixirlar ve bunlari da sirk olaraq tanimlayirlar TarixceEsas meqaleler Monoteizm ve Antropomorfizm Ibrahimi dinlerin kitablarinda da tanri sexsi bir yaradicidir Birinci sexs olaraq danisir ve qurur qezeb kimi hisler sergileyir bezen insanlarin qarsisina insan goruntusu ile cixir Islamda Allah Munteqim intiqam alan intiqamci Mutekebbir kibirli ve hiylecidir Sabur cox sebrli Celil cox qezebli Rahim cox merhemetli Helim yumsaq xasiyyetli kimi insani duygular ifade eden adlarla da xatirlanir Islam cemiyyetinde Allah inancinin mueyyen deyisiklikler kecirtdiyi Quran ve hedislerde goyuzunde oturan ve mueyyen insani xususiyyetler dasiyan Allah inancinin Kelamcilar terefinden sorgulanaraq ve ferqli mezheblerin ortaya cixdigi gorunur Sie simvolik ifadelerle Allahin anladilamasini tesdiqleyir Sufi Allahin formasinin olmadigina sonsuz olduguna indiki halimizin onu gormeye gucunun yetmediyine ve Allahin her yerde olduguna inanir Sufilikde Allah ile dostluq elaqesi qurula biler Musebbihi Selefi Allahi izah edir onda el uz oldugunu deyir ve ersde oturdugunu qebul edir Maturidi Eseri Gorme ve esitce kimi serhedli bir insan tanri oxsarligini qebul edir Motezili Tovhide qarsi gelerek Allahin her hansi bir sekilde insana oxsadilmasina qarsi cixir Ortodoks Islam kelamcilari Allahin mekanda yasamagini izah edilmesini tanrinin deyisiklik ve antropomorfik gorunusler sergilemesini Tanrinin insana oxsadilmasinl qeti sekilde redd edilir Tovratdaki Yaqub ile gulesen tanri Osiya 12 3 ve Xristianliq ucluyu Ata Tanri obrazi tenqid edilir Kelamcilar Quran ve qutsi hedisler kimi Islami menbelerde istifade edilen Allaha mekan goy ers taxt Taha 5 ve Eraf 54 sahibi oldugunu ireli surmek ve Allahin eli Allahin uzu insanin Rahmen suretinde yaradilmasi kimi ifadelerle Allahin esitmesi gormeyi kimi ifadeleri mecaz ve ya mahiyyeti bilinmeyen ifadeler olaraq izah edilir Monoteizmin 4000 il evvel eyni vaxtda misir babil ve hind cemiyyetinde ortaya cixmaga basladigi ifade edilir Orxan Gokdemire gore tek tanrili dinlere gedis bir dinde sadelesm ve inqilab hereketidir Bu inqilab qedim dini anlayislari darma dagin edir Ancaq baslangicda gorulen suretli bir dagilis sonrasinda inqilab yavaslayir ve qedim paqan inanclar yeni sexsiyyetlere burunerek yeniden ortaya cixir Musevilik Isevilik ve Mehemmedilik quruculari qeder bu qarsilasmanin da mehsulu olan dinlerdir Monoteist dinlerde qedim ilahlarin bir hissesisin melek seytan cin kimi varliqlara Xizir Ilyas kimi peygemberlere ya da ezizlere cevrildiyi gorule bilinir Allahin adlarindan bir hissesi de qedim ilahlara verilen adlarla ortaq kok adlardan yaranir Tovhide gore Allahin adlariEsas meqaleler Allah Allahin 99 adi ve Kelam Islamda Allahin cox sayda adi vardir Kelamcilar tovhide gore Allahin ozu adi ve sifetleri nedir bu ad ve sifetler Allahin zatinin eynisimi yoxsa qeyrisimi oldugu movzusunda uzun fikir mubarizeleri etmisdirler Onlara gore tovhide gore problemler bunlar idi Allahin ozu zati nedir sifetleri nelerdir bu sifetler ozden ayridirmi eynisidirmi Bu sifetler ezeli ve ebedidirlermi yoxsa hedis sonradan olma yaradilmis dirlarmi Problem kelamcilara gore buydu ki meselen yaradicinin yaratma gorme esitme ruzi verme merhemet etme ve s siferlerinin ezeli olmaei yaradilmislarin da ezeli olmasini vacib qilirdi Bu ise tovhide qarsi idi Allahin ozu biline bilermi Bu melumara nece catilar Allahin ozu maddi bir sey deyilse neydi ve bu biline bilen bir seydirmi Allaha sey denilebilermi Bu melumata catmanin tek yolu peygember ve din yoluyladirmi Allahin gorulub gorule bilmeyeceyi Bezi hedislerde ifade edilen Mehemmedin Meracda ve inananlarin cennetde Allahi gore bilmelerinin mumkun olub olmadigi movzusu Gorme prossesi gorulene bir mekan ve zaman izafe etmeyi mecbur etdirir ve tovhid inancina gore Allahin zaman ve mekandan munezzeh tutulmasi lazim oldugu ucun muzakire edilmisdir Quran mexluqdurmu Quran Allahin sozu ise bu soz Allahin zati ile birlikde ezelden beri var idi yoxsa sonradan danisilmisdi Burada muzakire edilen Allahin adlari muzakire etmelerine oxsar sekilde Quranda kecen hadiselerin ve danisiqlarin sonradan olmaginin Allahin ezeli ve deyismeyen cunki deyisme mexluqlarin bir xususiyyeti idi ve deyisen bir sey Allah ola bilmezdi xususiyyeti ile nece elaqe qurula bileceyi movzusudur Kelamcilar terefinden Quran ve ya hedisler kimi dini metnlerde kecen antropomorfik ifadeler olan Allahin uzu eli qarni ayagi kimi ifadeler mecazi olaraq izah edilmis ve ya hedis metnleri redd edilmisdir Islamdaki yeriTovhid La ilahe illellah cumlesi ile ifade edilen Allahdan basqa tanrilari redd edib tanri olaraq sadece onu qebul etmek menasina gelen bir qanundur Islama girisin acari qebul edilir Kim tagutu inkar edib Allaha iman ederse subhesiz qopmayan saglam bir qulpa yapisib Beqere 256 Tovhid Allahin varligina tekliyine butun yetkin xususiyyetin ozunde toplandigina beraberi ve benzeri tapilmadigina inanmaqdir Bu inanci aciqlayan La ilahe illellah cumlesine kelmeyi tovhid deyirler ve tez tez tekrarlayirlar Tovhide inanan sexs momin ve elmuvehhidi adini alir Uluhiyyetin basqalari ucn redd edilmesi tanriligi sadece ortagi olmayan Allaha aid etmeyi ve onun yaninda ikinci bir tanriya sahib olmamagi teleb edir Allaha ibadet edin ve ona hec bir seyi ortaq qosmayin Nisa 4 36 Biz her ummete yalniz Allaha qulluq etmeleri ve tagutdan da cekinmeleri ucun Resul gonderdik Nehl 16 36 Butun resullarin qovmlerine devet etdikleri soz budur Ey qovmum Allaha qulluq edin Sizin ondan basqa tanriniz yoxdur Eraf 7 59 Tagutu redd etmek Allahin emr ve qadagasina ters dusen seytani redd etmekdir La ilahe illellah demekle sexs ibadetde Allahi birlediyini Allahdan basqalarina butlere qebrlere ovliyalara ve salehlere ibadet etmeyin batil oldugunu elan edir Allaha yaxinlasmaq ucun olulere qurban kesen turbelerden komek isteyen qebrlerin etrafini tevaf eden ve ehd hesr edenler Allahin yaradici ve her seyin sahibi olduguna inansalar bele Ereb paqanlar kimi Allaha ortaq qosmus olurlar Mekke paqanlari qebrlere ve butlere sitayis etmediklerini deyir feqet tetbiqde eksini edirler Onlar yaradici ve ruzi verici olduguna inanmadiqlari halda sirf ozlerini Allaha daha cox yaxinlasdirsinlar deye saleh olduguna inandiqlari bezi sexslere ibadet edirler Tovhidi seriet baximindan muzakire edenlere gore ibadet butun meselelerde Allahin hokmlerini qebul edib beseri qanunlari redd etmek insan ve cin seytanlarinin revaca cixartdigi butun xurafatlari ve bidatlari ortadan goturmek bu kelmenin emeli lazim olanlarindandir Allahin oz endirdiyi serietle hokm etmeyenler haqinda kafir zalim fasiq deye hokm verdiyine inanilir Hemcinin baxAllah Ilah Allahin 99 adi Monoteizm AntropomorfizmIstinadlarFrom the article on Tawhid in Oxford Islamic Studies Online 2020 04 01 at the Wayback Machine ing Ibn Qayyim el Covziyye Medaricu s salikin 1 26 Muxteser Sevaikul Mursele 1 10 Williams W Wesley A study of anthropomorphic theophany and Visio Dei in the Hebrew Bible the Qur an and early Sunni Islam University of Michigan March 2009 Kur ani Kerim mealleri 2017 05 20 at the Wayback Machine turk Es ari Dusuncede Antropomorfizm olu kecid turk 2008 12 BAYCARAT AKA pdf 2016 03 08 at the Wayback Machine turk Sahih Hadisler 2016 03 06 at the Wayback Machine turk Buxari Istizan 1 Muslum 1 115 Risale Akademi 2011 09 21 at the Wayback Machine turk Orxan Gokdemir Din ve inqilab s 25 32 aerbas pdf 2017 04 25 at the Wayback Machine turk Dunyanin tek ve en buyuk hikayesinin kesfedilisi 2017 02 20 at the Wayback Machine turk Sumerle turkle muezziz ilmiye high 51d 2 212KB pdf 2012 05 05 at the Wayback Machine turk 2017 03 25 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 07 20 Xarici kecidler