Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Müşəbbihilər — Tanrını insan keyfiyyətləri ilə təsəvvür edənlər Orta əsr müsəlman məzhəbi. Onlar mücəssimilər kimi də tanınırlar. Dinşünaslıq terminologiyasında isə bu cür inanış şəklinə "antropomorfizm" deyilir. Müşəbbihilər müsəlmanların ənənəvi dünyagörüşündən fərqli olaraq, Allahı onun yaratdıqlarına aid sifətlərlə təsəvvür edirdilər.
Etimologiya
Müşəbbih sözü təşbih (تشبيه) sözüylə eyni kökə sahibdir və mənası bənzəmə, bənzətmə və ya analogiya deməkdir.
Yaranması
İslam dünyasında bu fikrin banisi Cəhm ibn Səfvan (vəfatı: 746-ci il) sayılır. O, İlahi sifətləri inkar edib, Allahı insana bənzətmişdir. Əbdülqahir Bağdadi (vəfatı: 1037-ci il), "Təriqətlər arasında fərqlər" əsərində müxtəlif müsəlman təriqətləri haqqında məlumat verərkən, müşəbbihiləri iki qrupa bölmüşdür:
- Allahın mahiyyətini yaradılmışların mahiyyətinə bənzədənlər;
- Yalnız İlahi sifətləri yaradılmışların sifətlərinə bənzədənlər.
Qolları
Orta əsrlərdə bir neçə müşəbbihi təriqəti mövcud olmuşdur. Bunlardan ən tanınmışı Haşim ibn Həkəmin başçılıq etdiyi haşimilər idi. Tanınmış təriqətşünas Şəhristani onun mötəzili alimi Əbülhüzeyl arasındakı teoloji diskussiyasını qələmə almışdır. Bu diskussiyada Haşim ibn Həkəm Allahın insanabənzər olduğunu, konkret bir obrazda mövcudluğunu iddia etmişdir. O, hətta Tanrının insan əzalarına bənzəyən üzvlərinin uzunluğu haqqında da fikirlər söyləmişdir.
Dini görüşləri
Müsəlman qaynaqlarına görə, müşəbbihilər daha çox ilahi təcəssümə inanan qulatların (ifrat təriqətlərin) nümayəndələri olmuşlar. Onlardan biri kimi, xəlifə Əli ibn Əbu Talibin (ə) şəxsiyyətini ilahiləşdirən, onun simasında Tanrının təcəssüm etdiyini iddia edən Abdulla ibn Səbanın adı çəkilir. Haşim ibn Həkəm də qulatdan olmuşdur. Bəzi Bəsrə mötəzililəri də müəyyən qədər öz baxışlarında müşəbbihiliyə meyilli idilər. Məsələn, onlardan bəziləri Allahın iradəsini insan iradəsi kimi dəyərləndirirdilər. Yaxud onlar Allahın danışmaq bacarığını insanın analoji bacarığından fərqləndirmirdilər.
Lakin müşəbbihilik vahid dünyagörüş sistemi olmamışdır. Bu kimi teoloji-fəlsəfi baxışlar müxtəlif, hətta bir-birinə zidd məktəblərin nümayəndələrində də ola bilərdi. Orta əsrlərdə Müsəlman cərəyanlarının nümayəndələri arasında aparılan çəkişmələrdən göründüyü kimi, tərəflər çox zaman bir-birini müşəbbilikdə ittiham etmişlər. Məsələn, mütəzililər ənənəvi İslamda Allahın sifətlərinin olmasını, Cənnətdə Allahın görünməsini, Onun taxtda (Ərşdə) oturması kimi inancları müşəbbihiliyin əlamətləri kimi qiymətləndirmişlər. Formal məntiqə dayanan mötəzililər hesab edirdilər ki, belə olsa, onda Allah müəyyən məkanda və zamanda mövcud olmalıdır. Mötəzili Zahid Kövsəri bu problemlər üzrə aparılan diskussiyalar zamanı ənənə tərəfdarı İbn Qüteybəni müşəbbihilikdə ittiham etmişdir.
Tənqidi
Fəxrəddin Razi kimi bəzi tanınmış alimlər də, Quranda Allahın "üzü" və "əlləri" anlayışlarının mahiyyətini izah etməyə çalışanları müşəbbihi adlandırmışlar. Ənənəvi İslam tərəfdarları bütün bu ittihamları təkzib etmiş, həmin məsələlərdə yalnız formal məntiqə istinad edilməsini düzgün saymamışlar. Onlara görə, Allahın sifətləri və yuxarıda qeyd edilmiş başqa məsələlər düşüncədən kənar (irrasional) sahəyə aid problemlərdəndir. Quranda isə məsələ ilə bağlı buyurulur: "...Ona (Allaha) bənzər heç bir şey yoxdur...".
Digər tərəfdən Quran və hədislərdə Allahın sifətlərə malik olduğu haqqında deyilsə də, bunlar insan düşüncəsinə sığmayan məsələlərdir. İslam ənənəçilərinin fikrincə, onlara insan kateqoriyaları ilə baxılması müşəbbihiliyin əlamətidir. Allahın diri, qüdrətli, bilikli və s. olması kimi İlahi sifətlər haqqında danışılanda, bunları heç də insandakı kimi təsəvvür etmək olmaz. Bu sözlər İlahi kitabda yalnız insanın düşüncəsi səviyyəsində təqdim olunmuşdur. Bunların həqiqi mahiyyəti isə dərk edilməzdir. Başqa sözlə, İslam ənənəçilərinə görə, Allahın diriliyi, biliyi, yaxud qüdrəti insanın analoji keyfiyyətləri ilə eyni deyildir.
İstinadlar
- Şura, 42:11
Mənbə
- Müəllif: Aydın Əlizadə, "Cəmiyyət və din" qəzeti
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Islam Islam TarixiImanin sertleriTovhid Melekler Kitablar Peygemberler Mead Axiret Qeza ve TalehIslamin bes sertiKelmeyi sehadet Namaz Oruc Hecc ZekatEseriler Maturidiler Qederiler Motezililer Cebriler Murciler Cehmiyye Musebbihiler SelefilerFiqh mezhebleriSunniler Henefiler Malikiler Safiiler Henbeliler Yox olmus mezhebler Zahiriler Auzailer Leysiler Sevriler Ceririler Sieler Imamiler Ceferiler Exbariler Usuliler Seyxiler Eleviler Ensariler Qizilbaslar Zeydiler Ismaililer Qermetiler Xasxasiler Fethiler Xettabiler Vaqifiyye Rafiziler Batiniler Qeysaniler Xurremiler Bazigiyye Qurabiyye Xariciler Muhakkime Ecrediler Meymuniler Seelebiler Ezraqiler Beyhesiler Ibadiler Necdatiler SufrilerHemcinin baxSufiler Yesevilik Neqsibendilik Suhreverdilik Xelvetilik Sefevilik Bayramilik Bektasilik Celvetilik Cerrahilik Cistiyye Ehqaqiye Gulsenilik Hurufilik Kubravilik Melametilik Movlevilik Nemetullahiyye Noqtevilik Qelenderilik Qadiriyye Rahmaniyye Rifailik Rovseniler Senusiler Saziliyye Zahidiyye Nuseyriler Druzlar Islam felsefesi Musebbihiler Tanrini insan keyfiyyetleri ile tesevvur edenler Orta esr muselman mezhebi Onlar mucessimiler kimi de taninirlar Dinsunasliq terminologiyasinda ise bu cur inanis sekline antropomorfizm deyilir Musebbihiler muselmanlarin enenevi dunyagorusunden ferqli olaraq Allahi onun yaratdiqlarina aid sifetlerle tesevvur edirdiler EtimologiyaMusebbih sozu tesbih تشبيه sozuyle eyni koke sahibdir ve menasi benzeme benzetme ve ya analogiya demekdir YaranmasiIslam dunyasinda bu fikrin banisi Cehm ibn Sefvan vefati 746 ci il sayilir O Ilahi sifetleri inkar edib Allahi insana benzetmisdir Ebdulqahir Bagdadi vefati 1037 ci il Teriqetler arasinda ferqler eserinde muxtelif muselman teriqetleri haqqinda melumat vererken musebbihileri iki qrupa bolmusdur Allahin mahiyyetini yaradilmislarin mahiyyetine benzedenler Yalniz Ilahi sifetleri yaradilmislarin sifetlerine benzedenler QollariOrta esrlerde bir nece musebbihi teriqeti movcud olmusdur Bunlardan en taninmisi Hasim ibn Hekemin basciliq etdiyi hasimiler idi Taninmis teriqetsunas Sehristani onun motezili alimi Ebulhuzeyl arasindaki teoloji diskussiyasini qeleme almisdir Bu diskussiyada Hasim ibn Hekem Allahin insanabenzer oldugunu konkret bir obrazda movcudlugunu iddia etmisdir O hetta Tanrinin insan ezalarina benzeyen uzvlerinin uzunlugu haqqinda da fikirler soylemisdir Dini gorusleriMuselman qaynaqlarina gore musebbihiler daha cox ilahi tecessume inanan qulatlarin ifrat teriqetlerin numayendeleri olmuslar Onlardan biri kimi xelife Eli ibn Ebu Talibin e sexsiyyetini ilahilesdiren onun simasinda Tanrinin tecessum etdiyini iddia eden Abdulla ibn Sebanin adi cekilir Hasim ibn Hekem de qulatdan olmusdur Bezi Besre motezilileri de mueyyen qeder oz baxislarinda musebbihiliye meyilli idiler Meselen onlardan bezileri Allahin iradesini insan iradesi kimi deyerlendirirdiler Yaxud onlar Allahin danismaq bacarigini insanin analoji bacarigindan ferqlendirmirdiler Lakin musebbihilik vahid dunyagorus sistemi olmamisdir Bu kimi teoloji felsefi baxislar muxtelif hetta bir birine zidd mekteblerin numayendelerinde de ola bilerdi Orta esrlerde Muselman cereyanlarinin numayendeleri arasinda aparilan cekismelerden gorunduyu kimi terefler cox zaman bir birini musebbilikde ittiham etmisler Meselen mutezililer enenevi Islamda Allahin sifetlerinin olmasini Cennetde Allahin gorunmesini Onun taxtda Ersde oturmasi kimi inanclari musebbihiliyin elametleri kimi qiymetlendirmisler Formal mentiqe dayanan motezililer hesab edirdiler ki bele olsa onda Allah mueyyen mekanda ve zamanda movcud olmalidir Motezili Zahid Kovseri bu problemler uzre aparilan diskussiyalar zamani enene terefdari Ibn Quteybeni musebbihilikde ittiham etmisdir TenqidiFexreddin Razi kimi bezi taninmis alimler de Quranda Allahin uzu ve elleri anlayislarinin mahiyyetini izah etmeye calisanlari musebbihi adlandirmislar Enenevi Islam terefdarlari butun bu ittihamlari tekzib etmis hemin meselelerde yalniz formal mentiqe istinad edilmesini duzgun saymamislar Onlara gore Allahin sifetleri ve yuxarida qeyd edilmis basqa meseleler dusunceden kenar irrasional saheye aid problemlerdendir Quranda ise mesele ile bagli buyurulur Ona Allaha benzer hec bir sey yoxdur Diger terefden Quran ve hedislerde Allahin sifetlere malik oldugu haqqinda deyilse de bunlar insan dusuncesine sigmayan meselelerdir Islam enenecilerinin fikrince onlara insan kateqoriyalari ile baxilmasi musebbihiliyin elametidir Allahin diri qudretli bilikli ve s olmasi kimi Ilahi sifetler haqqinda danisilanda bunlari hec de insandaki kimi tesevvur etmek olmaz Bu sozler Ilahi kitabda yalniz insanin dusuncesi seviyyesinde teqdim olunmusdur Bunlarin heqiqi mahiyyeti ise derk edilmezdir Basqa sozle Islam enenecilerine gore Allahin diriliyi biliyi yaxud qudreti insanin analoji keyfiyyetleri ile eyni deyildir IstinadlarSura 42 11MenbeMuellif Aydin Elizade Cemiyyet ve din qezeti