Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Maturidilik — sələfilik və əşəriliklə yanaşı əhli-sünnənin 3 etiqadi məzhəbindən biri.
Yaranması
Bu etiqadi məzhəb Əbu Mansur Muhamməd bin Muhamməd b. Mahmud əl-Maturidinin əqidə ilə bağlı görüşlərini mənimsəyən və bölüşənlərin fikir məzhəbidir. əl-Maturidi hicri 238-ci (miladi 852-ci) ildə Türküstanda Səmərqənd şəhəri yaxınlığındakı bir kənddə türk ailəsində doğulmuşdur. Maturidilər hesab edir ki, hicri II əsrdən etibarən ortaya çıxan bidətçi təriqətlərə, xüsusən də dində yalnız əsasən ağıla üstünlük verən Mötəziləyə qarşı sələfin (peyğəmbər səhabələrinin və onların davamçısı olan tabiinlərin) metodu ilə qarşı çıxmaq, əhli-sünnət inancını qorumaq çətin olduğu üçün inanc mövzusunda, ayə və hədislərlə yanaşı ağıla da yer vermək, Sünnənin mənbələri ilə yanaşı əqli açıqlamalar da edərək məsələnin daha yaxşı başa düşülməsi və qəbul edilməsi üçün əvvəlki alimlərin, xüsusən də fiqhi məzhəb imamlarının — imam Malikin, imam Şafinin, imam əbu-Hənifənin, imam Əhməd ibn Hənbəlin istifadə etmədiyi üsullardan istifadə etmək zərurətə çevrildiyi üçün, əl-Maturidinin görüşləri mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Bu üzdən əksər maturidilər Quran ayələrini insan düşüncəsi ilə yozulmasını mümkün saymışdır. Eyni zamanda onlar Allahın endirdiyi ayələrin anlaşılmasında düşüncənin roluna çox əhəmiyyət vermişdir. Xüsusən də bu, Allahın varlığı məsələsinə münasibətdə görünməkdədir. Belə ki, məturidilər düşüncənin vasitəsilə edilən təhlili inkar etməmişdirlər. Maturidi hesab edirdi ki, Allahın varlığı faktını düşüncə ilə də anlamaq olar. Axı Quranda da bu barədə birmənalı şəkildə deyilmişdir. Buna görə də Allahın düşüncə vasitəsilə ilə dərk edilməsi Qurana tələblərinə tam uyğundur.
Eyni zamanda, Allahın varlığının düşüncə ilə anlaşıldığını iddia edən Məturidi hesab edirdi ki, Allahın əmrlərini ağılla dərk etmək olmaz və onlar inancla qəbul edilməlidir. Başqa sözlə, əgər insan düşüncəsi hansısa bir şeyin yaxşı və ya pis olması barədə bir nəticəyə gəlirsə, bunu qəti olaraq həqiqət kimi qəbul etmək olmaz. Bu halda qəti qərar Allahın endirdiyinin əsasında çıxarıla bilər. Axı insan düşüncəsi Allahın ayələrindəki halal və haram şeylərin mahiyyətini dərk edə bilməz. Bu məsələdə məturidilər mütəzililərdən seçilərək hesab edirdilər ki, əgər insan düşüncəsi bu və ya başqa bir əməlin və ya işin görülməsini məqbul və ya qeyri-məqbul sayırsa, onda ona əsaslanmaq lazımdır.
Əqidə üsulu
Maturidilik bir çox mövzularda sələfiliyə əşarilikdən daha çox yaxındır. Məturidi Allahın ayələrinin düşüncə ilə dərk edilməsinin mümkünlüyünü qəbul edərkən bəzən insan ağlının naqis olub səhv etməyə meyilli olduğundan dini məsələlərdə hər-hansı bir mülahizələrin yalnız vəhylər əsasında aparılması tərəfdarları olmuş hədis biliciləri və fəqihlərlə münaqişəyə girmişdir. Onlara cavab vermiş Məturidi "Tövhid" adlı əsərində yazırdı: "Düşüncə vasitəsilə edilən mülahizələri inkar edənlərin özləri də bu iddianı ağılla edirlər. Bu da düşüncə ilə çıxarılmış dəlillərinin vacib olmasını sübut edir. Allah Quranda dəfələrlə düşüncənin işlədilməsi haqqında demişdirsə, buna qarşı necə çıxmaq olar?" Bir sözlə, Məturidi vəhylərə böyük önəm verdiyi halda, onların düşüncə ilə dərk edilməsini də inkar etməmişdir. İnsan yanıla bilsə də, onun düşüncəsini ideallaşdırmaq düzgün olmasa da, Maturidiyə görə hər halda onu inkar etmək olmaz.
Eyni zamanda Məturidi insan ağlının kamil olmamasını dərk edərək, Allahın sözü olan Qurana və peyğəmbərin sünnəsinə üstünlük vermişdir. Məsələ burasındadır ki, ağıl bu iki qaynağa zidd nəticələr çıxartmamalıdır. Əgər düşüncə ilə vəhyin arasında ziddiyyətlər olsa, vəhyə əsaslanmaq lazımdır, düşüncənin isə naqisliyi edilməlidir. Bu prinsipi o, Quran ayələrinin izah edilməsinə də şamil etmişdir. Məturudi hərfi mənaları aydın anlaşılmayan (mütəşabih) ayələri yaxşı başa düşülən (möhkəm) ayələr vasitəsilə izah edilməsinin tərəfdarı olmuşdur. O, Quran ayələrinin Quran ayələri ilə izah edilməsini: "Onlar Quran barəsində düşünməzlərmi? Əgər o, Allahdan qeyrisi tərəfindən olsaydı, əlbəttə, onda çoxlu ziddiyyət (uyğunsuzluq) tapardılar" (4: 82) ayəsi ilə əsaslandırırdı.
Allahın hər şeyi öncədən təyin etməsi (tale) problemi ilə bağlı əşərilər onun Allahın sirri olduğuna görə müzakirə edilməməsini məqbul saymamışdırlar. Buna dəlil olaraq onlar Quranın: "(Allah) gördüyü işlər barəsində sorğu-sual olunmaz" (21:23) ayəsini gətirirdilər. Düşüncənin dəlillərinin əsasında hər şeyin doğru təyin edilməsinin mümkünlüyünü iddia edən mütəzililər isə deyirdilər ki Allah hər şeyi özü təyin etdiyi plan və məqsədlərlə yaradır. Allah ədalətli olduğuna görə mümkün iki variantdan ən yaxşısını, iki kamil variantdan ən kamilini yaratmalıdır. Başqa sözlə Allah, onlara görə, pis olan şeyi buyura, yaxşı şeyi isə qadağan etməz. Məturidi isə bu məsələdə onların arasında orta mövqe tutaraq, mütəzililər kimi Allahın hər şeyi Öz istəyi və iradəsinə görə yaratdığını qəbul etmişdir. Amma onlardan fərqli olaraq Allahın etdiklərinə görə heç kimə hesabat verməyib hər şeyi Öz mütləq planı ilə həyata keçirdiyini iddia etmişdir. Buna görə də o, mütəzililərin Allahın yalnız yaxşı işlər etməlidir fikrini tənqib etmişdir. Çünki bu ifadə məcburiyyət məzmunludur. Allah isə nəyəsə məcbur edilməz.
İradə azadlığı
Maturidinin insanın iradə azadlığı və Allahın müəyyən etdiyi tale barəsində başqalarından fərqli fikirləri olmuşdur. Əşərilərə görə insanın etdiyi bütün işlər Allah tərəfindən yaradılmışdır. İnsan yalnız bunları kəsb edir (bax: Kəsb). Kəsb insan tərəfindən düşünülən və həyata keçirilən işin Allahın iradəsi ilə qarışmasıdır. İnsanın kəsbə təsiri yoxdur. Məturidi isə Allahın həyata keçirdiyi şeyin insanın öz seçimindən irəli gəldiyini iddia etmişdir. Bununla belə o, əşərilərin kəsb anlayışını qəbul etmişdir. Amma əşərilər kəsbin Allah tərəfindən yaradıldığı fikrini irəli sürmüşdürlər. Buna görə də bu məsələdə onlar insanınazadlığını inkar edən mütləq tale tərəfdarları olan cəbrilərə yaxınlaşırdılar. Məturidi isə əşərilərdən fərqli olaraq kəsbin Allahın insana verdiyi güclə yaradılmasını iddia edirdi. Deməli insan öz əməlini Allahın ona verdiyi qüvvə ilə yaradır. İnsanın öz seçimi ilə etdiyi işlər İlahinin iradəsinə uyğun olur, etdiklərinə görə o, günah yaxud Allahın savabını qazanmış olur. Bu də Mətruridinin anlayışında kəsbdir. Beləliklə o, insanın iradə azadlığı və tale problemində əşəriliklə mütəzililik arasında orta mövqe tutmuşdur. Allahın sifətləri (atributları) barədə məturidilər onları tanıyan əşərilərin mövqeyində durmuşdurlar. Əşərilər kimi maturidilər də atributları Allahın şəxsiyyətinə aid etmirdilər. Amma, Məturidiyə görə, sifətlər Allahın şəxsiyyətindən ayrılığında da düşünülməz. Beləliklə, şəxsiyyət (zat) ilə atribut (sifət) bir birinə qarışmır, lakin onların arasında bağlılıq vardır. Bu mövqe onları Allahın sifətlərini tanımayan, Allahda yalnız şəxsindən başqa heç bir şeyin olmadığını iddia etmiş və Quranda hallanan Allahın bir çox keyfiyyətlərini onun sifətləri deyil, sadəcə adlarıdır demiş mütəzililərə yaxınlaşdırırdı.
Mətüridilərə görə möminlər cənnətdə Allahı görəcəklər. Amma bunun, insan düşüncəsi ilə anlaşılmamasına görə, necə olacağı sualına cavab verməmiş, Qurandakı: "O gün neçə-neçə üzlər sevinib güləcək, öz Rəbbinə baxacaqdır!" (75: 22–23) ayəsi ilə əsaslandırırdılar. Cənnətdə Allahı görmək məsələsində də düşüncəyə güvənmiş mətüridilər mütəzililərdən seçilərək, bu barədə bəhs edən Quran ayələrini hərfi mənada anlamağın düzgün olmaması mövqeyində durmuşdurlar. Beləliklə, məturidilərə görə, Allah hansısa bir zaman və məkanda olmadığından onu nə bu dünyada, nə də cənnətdə gözlə görmək olmaz. Çünki, belə olsa O, hansısa bir məkana və ya zamana sığmalıdır, bu isə Allah üçün düşünülməz.
Quran
Matüridiyə görə, Quran Allahın yaradılmamış sözüdür. Amma Quranın yazıldığı kağız, mürəkkəb, cild və s. şeylər yaradılmışdır. Əşərilər isə Quranın əzəli olmasında israrlı olmuşdurlar. Ümumiyyətlə, başqa sünni kəlam məktəblərində olmuğu kimi matüridilər Quranın oxunuşunu, insanlar tərəfindən yazılmasını yaradılmış; mənalarını və Allah qatında ideal yazılışını isə yaradılmamış sayırdılar. Quran Allahın Özündən gaynaqlanır. Məsələ burasındadır ki, danışmaq qabiliyyəti Allahın sifətlərindən biri olduğuna görə Quran Onun əbədi Sözüdür (Kəlam). Bilindiyi kimi, Quranda Allahın əlləri, gözləri, eşitməsi va başqa bu kimi atributlarının olduğu haqqında deyilmişdir. Bu cür ayələrə münasibətdə müsəlman bilginləri arasında gərgin ixtilaflar olmuşdur. Bu məsələdə Məturidi bu ayələrin hərfi mənalarını qəbul edərək, eyni zamanda onları düşüncə ilə də təhlil olunmasına yer vermişdir. Bunun üçün o mecazların (alleqoriyaların) tətbiq edilməsini istisna etməmişdir. Lakin Matüridi burada bir sistem tətbiq etmişdir. Quranda anlaşılmayan ayə başqa bir ayə ilə anlaşıldığına görə, məcaz da bu yolla çıxarıla bilər. Mətüridilərin bu metodu əşərilərdə və başqa müsəlman kəlam məktəblərində olmuşdur.
Allahın sifətləri
İnsanların törətdikləri günahları məsələsində Matüridi hətta tövbə etməmiş günahkar müsəlmanların cəhənnəmdə əbədi olaraq qalmayacaqları fikrində olmuşdur. Buna dəlil kimi o, Quranın: "Kim yaxşı bir iş görərsə, ona həmin işin on qat əvəzi (savabı) verilər. Kim pis bir iş görərsə, ona həmin işin misli qədər cəza verilər. Onlara haqsızlıq edilməz." (6: 160) ayəsinə istinad etmişdir. Bu ayəyə görə hər bir insan günahına görə cəzalanacaqdır. Əgər Allah günahkar müsəlmanı kafir kimi cəzalandırsa, onda bu cəza onun müsəlman statusuna uyğun olmaz və Allah verdiyi vədə əməl etməmiş çıxmış olar. Buna görə də Allah müsəlmanları, kafirlərdən fərqli olaraq, yüngül cəzalandıracaqdır. Məturidinin fikrincə, müsəlmanlar İlahi mərhəmətdən ümidini kəsməyərək eyni zamanda Allahdan qorxmalıdırlar. Çünki O, ən kiçik bir günaha görə insanı cəzalandıra bildiyi kimi, hətta ən böyük günahı da bağışlaya bilər. Günahlar haqqında Məturidinin fikirləri müsəlmanların əbədi olaraq cəhənnəmə atılmayacaqlarını düşünən İslam alimlərinin çoxusunun mövqeyinə uyğundur. Məturidilikdə Allahın sifətləri onun şəxsiyyətinə aid olanlara (sifət-i zatiyyə) və onun varlığını sübut (sifət-i sübutiyyə) edənlərə bölünürlər. Allahın şəxsiyyətinə aid olan sifətləri o deməkdir ki, hər şeyi yaradan və idarə edən Allah aşağıda göstərilmiş varlığın başqa formalarına xass olmayan sifətlərə malikdir:
- Vəhdəniyyə (yeganəlik); Qıdəm (əzəlilik); Bəqa (əbədilik); Müxalifatül-Həvadis (bənzərsizlik); Qıyam Binəfsihi (heç bir şeyə möhtac olmamaq);
- Vücud Allahın varlığını sübut edən sifətlər isə aşağıdakılardır: Həyat (diri olmaq); Elm (bilmək); Səmi (eşitmək); Bəsar (görmə); İradə; Qüdrət;
- Kəlam (söyləmək). Təqvin – yaratmaq qüdrəti. Allah yoxdan yaradandır (Quran, 59: 24). Allahın bu sonuncu subutlu atributu dörd hissəyə bölünür:
a) İhya – diriltmək bacarığı; b) İmətə – öldürmək bacarığı; c) Təxliq – yaratmaq bacarığı; ç) Tərziq – yaratdıqlarına nemətlər vermək bacarığı. Məturidilik kəlamı hənəfi hüquq məktəbinin ardıcılları tərəfindən əsas etiqad təlimi kimi qəbul edilmişdir.
Mənbə
- "İlmihal I: iman ve ibadetler" Türkiyə Diyanet İşleri Başkanlığı-2015. Səh. 25
- Aydın Əlizadənin məqaləsi- "Cəmiyyət və din" qəzeti
Xarici keçidlər
İlmihal, Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı 2016-03-20 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Islam Islam TarixiImanin sertleriTovhid Melekler Kitablar Peygemberler Mead Axiret Qeza ve TalehIslamin bes sertiKelmeyi sehadet Namaz Oruc Hecc ZekatEseriler Maturidiler Qederiler Motezililer Cebriler Murciler Cehmiyye Musebbihiler SelefilerFiqh mezhebleriSunniler Henefiler Malikiler Safiiler Henbeliler Yox olmus mezhebler Zahiriler Auzailer Leysiler Sevriler Ceririler Sieler Imamiler Ceferiler Exbariler Usuliler Seyxiler Eleviler Ensariler Qizilbaslar Zeydiler Ismaililer Qermetiler Xasxasiler Fethiler Xettabiler Vaqifiyye Rafiziler Batiniler Qeysaniler Xurremiler Bazigiyye Qurabiyye Xariciler Muhakkime Ecrediler Meymuniler Seelebiler Ezraqiler Beyhesiler Ibadiler Necdatiler SufrilerHemcinin baxSufiler Yesevilik Neqsibendilik Suhreverdilik Xelvetilik Sefevilik Bayramilik Bektasilik Celvetilik Cerrahilik Cistiyye Ehqaqiye Gulsenilik Hurufilik Kubravilik Melametilik Movlevilik Nemetullahiyye Noqtevilik Qelenderilik Qadiriyye Rahmaniyye Rifailik Rovseniler Senusiler Saziliyye Zahidiyye Nuseyriler Druzlar Islam felsefesi Maturidilik selefilik ve eserilikle yanasi ehli sunnenin 3 etiqadi mezhebinden biri YaranmasiBu etiqadi mezheb Ebu Mansur Muhammed bin Muhammed b Mahmud el Maturidinin eqide ile bagli goruslerini menimseyen ve bolusenlerin fikir mezhebidir el Maturidi hicri 238 ci miladi 852 ci ilde Turkustanda Semerqend seheri yaxinligindaki bir kendde turk ailesinde dogulmusdur Maturidiler hesab edir ki hicri II esrden etibaren ortaya cixan bidetci teriqetlere xususen de dinde yalniz esasen agila ustunluk veren Motezileye qarsi selefin peygember sehabelerinin ve onlarin davamcisi olan tabiinlerin metodu ile qarsi cixmaq ehli sunnet inancini qorumaq cetin oldugu ucun inanc movzusunda aye ve hedislerle yanasi agila da yer vermek Sunnenin menbeleri ile yanasi eqli aciqlamalar da ederek meselenin daha yaxsi basa dusulmesi ve qebul edilmesi ucun evvelki alimlerin xususen de fiqhi mezheb imamlarinin imam Malikin imam Safinin imam ebu Henifenin imam Ehmed ibn Henbelin istifade etmediyi usullardan istifade etmek zerurete cevrildiyi ucun el Maturidinin gorusleri muhum ehemiyyet kesb etmisdir Bu uzden ekser maturidiler Quran ayelerini insan dusuncesi ile yozulmasini mumkun saymisdir Eyni zamanda onlar Allahin endirdiyi ayelerin anlasilmasinda dusuncenin roluna cox ehemiyyet vermisdir Xususen de bu Allahin varligi meselesine munasibetde gorunmekdedir Bele ki meturidiler dusuncenin vasitesile edilen tehlili inkar etmemisdirler Maturidi hesab edirdi ki Allahin varligi faktini dusunce ile de anlamaq olar Axi Quranda da bu barede birmenali sekilde deyilmisdir Buna gore de Allahin dusunce vasitesile ile derk edilmesi Qurana teleblerine tam uygundur Eyni zamanda Allahin varliginin dusunce ile anlasildigini iddia eden Meturidi hesab edirdi ki Allahin emrlerini agilla derk etmek olmaz ve onlar inancla qebul edilmelidir Basqa sozle eger insan dusuncesi hansisa bir seyin yaxsi ve ya pis olmasi barede bir neticeye gelirse bunu qeti olaraq heqiqet kimi qebul etmek olmaz Bu halda qeti qerar Allahin endirdiyinin esasinda cixarila biler Axi insan dusuncesi Allahin ayelerindeki halal ve haram seylerin mahiyyetini derk ede bilmez Bu meselede meturidiler mutezililerden secilerek hesab edirdiler ki eger insan dusuncesi bu ve ya basqa bir emelin ve ya isin gorulmesini meqbul ve ya qeyri meqbul sayirsa onda ona esaslanmaq lazimdir Eqide usuluMaturidilik bir cox movzularda selefiliye esarilikden daha cox yaxindir Meturidi Allahin ayelerinin dusunce ile derk edilmesinin mumkunluyunu qebul ederken bezen insan aglinin naqis olub sehv etmeye meyilli oldugundan dini meselelerde her hansi bir mulahizelerin yalniz vehyler esasinda aparilmasi terefdarlari olmus hedis bilicileri ve feqihlerle munaqiseye girmisdir Onlara cavab vermis Meturidi Tovhid adli eserinde yazirdi Dusunce vasitesile edilen mulahizeleri inkar edenlerin ozleri de bu iddiani agilla edirler Bu da dusunce ile cixarilmis delillerinin vacib olmasini subut edir Allah Quranda defelerle dusuncenin isledilmesi haqqinda demisdirse buna qarsi nece cixmaq olar Bir sozle Meturidi vehylere boyuk onem verdiyi halda onlarin dusunce ile derk edilmesini de inkar etmemisdir Insan yanila bilse de onun dusuncesini ideallasdirmaq duzgun olmasa da Maturidiye gore her halda onu inkar etmek olmaz Eyni zamanda Meturidi insan aglinin kamil olmamasini derk ederek Allahin sozu olan Qurana ve peygemberin sunnesine ustunluk vermisdir Mesele burasindadir ki agil bu iki qaynaga zidd neticeler cixartmamalidir Eger dusunce ile vehyin arasinda ziddiyyetler olsa vehye esaslanmaq lazimdir dusuncenin ise naqisliyi edilmelidir Bu prinsipi o Quran ayelerinin izah edilmesine de samil etmisdir Meturudi herfi menalari aydin anlasilmayan mutesabih ayeleri yaxsi basa dusulen mohkem ayeler vasitesile izah edilmesinin terefdari olmusdur O Quran ayelerinin Quran ayeleri ile izah edilmesini Onlar Quran baresinde dusunmezlermi Eger o Allahdan qeyrisi terefinden olsaydi elbette onda coxlu ziddiyyet uygunsuzluq tapardilar 4 82 ayesi ile esaslandirirdi Allahin her seyi onceden teyin etmesi tale problemi ile bagli eseriler onun Allahin sirri olduguna gore muzakire edilmemesini meqbul saymamisdirlar Buna delil olaraq onlar Quranin Allah gorduyu isler baresinde sorgu sual olunmaz 21 23 ayesini getirirdiler Dusuncenin delillerinin esasinda her seyin dogru teyin edilmesinin mumkunluyunu iddia eden mutezililer ise deyirdiler ki Allah her seyi ozu teyin etdiyi plan ve meqsedlerle yaradir Allah edaletli olduguna gore mumkun iki variantdan en yaxsisini iki kamil variantdan en kamilini yaratmalidir Basqa sozle Allah onlara gore pis olan seyi buyura yaxsi seyi ise qadagan etmez Meturidi ise bu meselede onlarin arasinda orta movqe tutaraq mutezililer kimi Allahin her seyi Oz isteyi ve iradesine gore yaratdigini qebul etmisdir Amma onlardan ferqli olaraq Allahin etdiklerine gore hec kime hesabat vermeyib her seyi Oz mutleq plani ile heyata kecirdiyini iddia etmisdir Buna gore de o mutezililerin Allahin yalniz yaxsi isler etmelidir fikrini tenqib etmisdir Cunki bu ifade mecburiyyet mezmunludur Allah ise neyese mecbur edilmez Irade azadligi Maturidinin insanin irade azadligi ve Allahin mueyyen etdiyi tale baresinde basqalarindan ferqli fikirleri olmusdur Eserilere gore insanin etdiyi butun isler Allah terefinden yaradilmisdir Insan yalniz bunlari kesb edir bax Kesb Kesb insan terefinden dusunulen ve heyata kecirilen isin Allahin iradesi ile qarismasidir Insanin kesbe tesiri yoxdur Meturidi ise Allahin heyata kecirdiyi seyin insanin oz seciminden ireli geldiyini iddia etmisdir Bununla bele o eserilerin kesb anlayisini qebul etmisdir Amma eseriler kesbin Allah terefinden yaradildigi fikrini ireli surmusdurler Buna gore de bu meselede onlar insaninazadligini inkar eden mutleq tale terefdarlari olan cebrilere yaxinlasirdilar Meturidi ise eserilerden ferqli olaraq kesbin Allahin insana verdiyi gucle yaradilmasini iddia edirdi Demeli insan oz emelini Allahin ona verdiyi quvve ile yaradir Insanin oz secimi ile etdiyi isler Ilahinin iradesine uygun olur etdiklerine gore o gunah yaxud Allahin savabini qazanmis olur Bu de Metruridinin anlayisinda kesbdir Belelikle o insanin irade azadligi ve tale probleminde eserilikle mutezililik arasinda orta movqe tutmusdur Allahin sifetleri atributlari barede meturidiler onlari taniyan eserilerin movqeyinde durmusdurlar Eseriler kimi maturidiler de atributlari Allahin sexsiyyetine aid etmirdiler Amma Meturidiye gore sifetler Allahin sexsiyyetinden ayriliginda da dusunulmez Belelikle sexsiyyet zat ile atribut sifet bir birine qarismir lakin onlarin arasinda bagliliq vardir Bu movqe onlari Allahin sifetlerini tanimayan Allahda yalniz sexsinden basqa hec bir seyin olmadigini iddia etmis ve Quranda hallanan Allahin bir cox keyfiyyetlerini onun sifetleri deyil sadece adlaridir demis mutezililere yaxinlasdirirdi Meturidilere gore mominler cennetde Allahi gorecekler Amma bunun insan dusuncesi ile anlasilmamasina gore nece olacagi sualina cavab vermemis Qurandaki O gun nece nece uzler sevinib gulecek oz Rebbine baxacaqdir 75 22 23 ayesi ile esaslandirirdilar Cennetde Allahi gormek meselesinde de dusunceye guvenmis meturidiler mutezililerden secilerek bu barede behs eden Quran ayelerini herfi menada anlamagin duzgun olmamasi movqeyinde durmusdurlar Belelikle meturidilere gore Allah hansisa bir zaman ve mekanda olmadigindan onu ne bu dunyada ne de cennetde gozle gormek olmaz Cunki bele olsa O hansisa bir mekana ve ya zamana sigmalidir bu ise Allah ucun dusunulmez QuranMaturidiye gore Quran Allahin yaradilmamis sozudur Amma Quranin yazildigi kagiz murekkeb cild ve s seyler yaradilmisdir Eseriler ise Quranin ezeli olmasinda israrli olmusdurlar Umumiyyetle basqa sunni kelam mekteblerinde olmugu kimi maturidiler Quranin oxunusunu insanlar terefinden yazilmasini yaradilmis menalarini ve Allah qatinda ideal yazilisini ise yaradilmamis sayirdilar Quran Allahin Ozunden gaynaqlanir Mesele burasindadir ki danismaq qabiliyyeti Allahin sifetlerinden biri olduguna gore Quran Onun ebedi Sozudur Kelam Bilindiyi kimi Quranda Allahin elleri gozleri esitmesi va basqa bu kimi atributlarinin oldugu haqqinda deyilmisdir Bu cur ayelere munasibetde muselman bilginleri arasinda gergin ixtilaflar olmusdur Bu meselede Meturidi bu ayelerin herfi menalarini qebul ederek eyni zamanda onlari dusunce ile de tehlil olunmasina yer vermisdir Bunun ucun o mecazlarin alleqoriyalarin tetbiq edilmesini istisna etmemisdir Lakin Maturidi burada bir sistem tetbiq etmisdir Quranda anlasilmayan aye basqa bir aye ile anlasildigina gore mecaz da bu yolla cixarila biler Meturidilerin bu metodu eserilerde ve basqa muselman kelam mekteblerinde olmusdur Allahin sifetleri Insanlarin toretdikleri gunahlari meselesinde Maturidi hetta tovbe etmemis gunahkar muselmanlarin cehennemde ebedi olaraq qalmayacaqlari fikrinde olmusdur Buna delil kimi o Quranin Kim yaxsi bir is gorerse ona hemin isin on qat evezi savabi veriler Kim pis bir is gorerse ona hemin isin misli qeder ceza veriler Onlara haqsizliq edilmez 6 160 ayesine istinad etmisdir Bu ayeye gore her bir insan gunahina gore cezalanacaqdir Eger Allah gunahkar muselmani kafir kimi cezalandirsa onda bu ceza onun muselman statusuna uygun olmaz ve Allah verdiyi vede emel etmemis cixmis olar Buna gore de Allah muselmanlari kafirlerden ferqli olaraq yungul cezalandiracaqdir Meturidinin fikrince muselmanlar Ilahi merhemetden umidini kesmeyerek eyni zamanda Allahdan qorxmalidirlar Cunki O en kicik bir gunaha gore insani cezalandira bildiyi kimi hetta en boyuk gunahi da bagislaya biler Gunahlar haqqinda Meturidinin fikirleri muselmanlarin ebedi olaraq cehenneme atilmayacaqlarini dusunen Islam alimlerinin coxusunun movqeyine uygundur Meturidilikde Allahin sifetleri onun sexsiyyetine aid olanlara sifet i zatiyye ve onun varligini subut sifet i subutiyye edenlere bolunurler Allahin sexsiyyetine aid olan sifetleri o demekdir ki her seyi yaradan ve idare eden Allah asagida gosterilmis varligin basqa formalarina xass olmayan sifetlere malikdir Vehdeniyye yeganelik Qidem ezelilik Beqa ebedilik Muxalifatul Hevadis benzersizlik Qiyam Binefsihi hec bir seye mohtac olmamaq Vucud Allahin varligini subut eden sifetler ise asagidakilardir Heyat diri olmaq Elm bilmek Semi esitmek Besar gorme Irade Qudret Kelam soylemek Teqvin yaratmaq qudreti Allah yoxdan yaradandir Quran 59 24 Allahin bu sonuncu subutlu atributu dord hisseye bolunur a Ihya diriltmek bacarigi b Imete oldurmek bacarigi c Texliq yaratmaq bacarigi c Terziq yaratdiqlarina nemetler vermek bacarigi Meturidilik kelami henefi huquq mektebinin ardicillari terefinden esas etiqad telimi kimi qebul edilmisdir Menbe Ilmihal I iman ve ibadetler Turkiye Diyanet Isleri Baskanligi 2015 Seh 25 Aydin Elizadenin meqalesi Cemiyyet ve din qezetiXarici kecidlerIlmihal Turkiye Diyanet Isleri Baskanligi 2016 03 20 at the Wayback Machine