Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dədə Əmir Rövşəni (1407, Osmanlı imperiyası – 1487, Təbriz) — türk mənşəli ələvi şair, XV əsr xəlvəti şeyxi və Seyid Yəhya Bakuvinin öndə gələn xəlifələrindən biri.
| Dədə Ömər Rövşəni | |
|---|---|
| Dədə Əmir Rövşəni Əli ibnu binti Umur | |
| Doğum tarixi | 1407 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1487 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | şair |
 Dədə Ömər Rövşəni Vikimənbədə | |
Həyat və fəaliyyəti
"Ləmazat" əsərində "nur əhlinin seçgini", "aləm və adəmin işığı", "can və tən əhlinin eşq sirlərinin rəhbəri", "aləm imamlarının qütbü", "sirlər aləminin eşq və sevgi nuru", "yetişdirici qütblərin məna iqliminə gedən aydınlıq yolu" deyə tövsif edilmişdir.
Daha çox şeirlərində istifadə etdiyi Rövşəni məxləsi ilə tanınır. Əsl adı Əmir Əli'dir, ləqədi Dədə, künyəsi Əli ibnu binti Umur bəydir. Atası haqqında məlumat olmadığı halda ana babsı "Töhfətül-mücahid" əsərinə görə İldırım Bəyazidin əmirlərindən Qara Timuurtaş Paşanın oğlu Qazi Umur bəydir. "Ləmazat" da Aydın oğlu Umur bəy göstərilir. Şairin babasının bölgədə Osmanlılardan əvvəl hökm sürən sülaləsindən əlli il ara ilə bəylik edən iki Umur bəydən biri, böyük ehtimalla birincisi olduğu qəbul edilir. Belə ki,Ömər Rövşəni Aydın ili bölgəsinin o vaxtkı mərkəzlərindən Gözəlhisara aid Tirədən olduğunu bildirir:
Miskin,həqir Rövşəni əslin sorar isən
Aydın ilində, Tirə yanında Gözəlhisar
– demişdir.
Doğulduğu il dəqiq olara bilinməsə də aparılan araşdırmalar doğum ili kimi 1407–1417-ci illər arasını göstərib.
Təsəvvüfə və Bakıya gələrək Seyid Yəhya Bakuviyə bağlanmasına böyük qardaşı Əlaəddin Əli səbəb olmuşdur. Böyük qardaşı Seydi Yəhyanın öndə gələn xəlifələrindəndir. Odur ki, Ömər Rövşəninin elmi və təsəvvüfi yöndən tanınmış bir ailə mühiti içində yetişdiyini söyləmək olar. Mədrəsə təhsilinə Aydında başlamış, Bursada davam etmişdir. Ömər Rövşəninin yaxşı bir mədrəsə təhsili gördüyü, dövrün elm və ədəbiyyat mühitindən faydalanaraq hər baxımdan yaxşı yetişdiyi aydınlaşır. Onun bu zamanlarda yazdığı məlahətli şeirlərin ədəbi mühitdə bəyəniildiyinə dair bilgilər hələ o zaman bir şair olaraq qəbul edildiyini göstərir.
Rövşəni Bursada olan zaman haqqında çıxab bir dedi-qodu və gördüyü röya səbəbi ilə ordan ayrılaraq olan böyük qardaşı Əlaəddin Əlinin yanına gedir. Larəndədə onun da təlqin və təsiri ilə təsəvüfə yönəlməyə qərar verdi. Qardaşının tövsiyəsi ilə Seyid Yəhya Bakuvinin yanına – Bakıya gələrək ona intisab etdi. Qisa vaxtda sülukunu tamamlayaraq Seyid Yəhyanın xəlifəsi oldu və Anadoluda irşadla vəzifələndirildi. Ancaq mürşidindən uzaq olmamaq üçün onun razılığı ilə Qarabağ, Bərdə, Gəncə və Ərdəbil kimi ətraf bölgələrdə irşad ilə məşğul olub, burada xəlvətilik təriqətini təbliğ etmişdir.
Rövşəni Seyid Yəhyadan aldığı mənəvi tərbiyə və ürfan dərsinin əhəmiyyətini br beytində bu sözlərlə ifadə edir:
Taciyəm desəm nola hər şeyxi-şuhun,çünki mən
Seyyidi-sadat,Seyyidi Yəhya xaki-rahiyəm.
Dədə Ömər bir tərəfdən Şirvan və Qarabağda təsəvvüfün yayılmasına xidmət edən müəssir bir şeyx kimi irşad vəzifəsini görərkən, bir tərəfdən də dini-didaktik şerlər yazmışdır. Ağqoyunlu sultanı Uzun Həsənin Qaraqoyunluları məğlub edərək Təbrizi paytaxt elan etməsinin ardından göndərərək dəvət etməsinin üzərinə Təbrizə getdi və sultanın xanımı Səlcuq Xatunun onun üçün tikdirdiyi dərgaha yerləşdi. Bundan sonra Rövşəni Uzun Həsənin sarayında hər cümə günü alim və sənətkarlarla edilən yığıncaqlarda daima böyük hörmət görən alimlərdən olmuşdur.
Uzun Həsənin vəfatından sonra (1487) oğulları Sultan Səlim və bilxassə ağqoyunluların ən böyük hökmdarlarından, alim və sənətkarların qoruyucusu Sultan Yaqub ilə Dədə Ömər Rövşəni arasında daim qarşılıqlı məhəbbət və hörmət olmuşdur. Hökmdar müxtəlif ehsanlarla daima Rövşəninin xidmətində olaraq "Cahanşah xanəgahı"nı ona təsis etmişdir. Rövşəni onu ayrıca bir şerlə öymüşdür.
Ömər Rövşəni Təbrizdə 892/1487-ci ildə vəfat edib və və təkyəsinin hazirəsindəki türbədə dəfn edilib. Onu türbəsi daha sonrakı dövrlərdə itmişdir və indi yeri bilinmir.
Rövşəninin həyatında onun 25 il yaşadığı Təbriz dövrü onun təsəvvüfi şöhrətinin getdikcə artaraq yayıldığı, təsəvvüfi məsnəvilərini qələmə aldığı, şair olaraq məşhur olduğu, hətta yazdığı şerlərin diyarı Ruma və İstanbula qədər çatıb onlara nəzirələrin yazıldığı bir dövrdür. Xüsusilə xəlvətiliyin qolunu öz adları ilə Qahirədə davam etdirən İbrahim Gülşəni, , , Həsən Bayati Mahmudoğlu kimi böyük şəxsiyyətləri də bu zaman yetişdirmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Xəlvətiyyə təriqəti 2016-03-04 at the Wayback Machine İran Balkan analitik-xəbəri məlumat bazası teleksi Yoxlanılıb 16 mart 2012 (fars.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dede Emir Rovseni 1407 Osmanli imperiyasi 1487 Tebriz turk menseli elevi sair XV esr xelveti seyxi ve Seyid Yehya Bakuvinin onde gelen xelifelerinden biri Dede Omer RovseniDede Emir Rovseni Eli ibnu binti UmurDogum tarixi 1407Dogum yeri Osmanli imperiyasiVefat tarixi 1487Vefat yeri Tebriz Tebriz sehristani Serqi Azerbaycan ostani IranFealiyyeti sairDede Omer Rovseni VikimenbedeHeyat ve fealiyyeti Lemazat eserinde nur ehlinin secgini alem ve ademin isigi can ve ten ehlinin esq sirlerinin rehberi alem imamlarinin qutbu sirler aleminin esq ve sevgi nuru yetisdirici qutblerin mena iqlimine geden aydinliq yolu deye tovsif edilmisdir Daha cox seirlerinde istifade etdiyi Rovseni mexlesi ile taninir Esl adi Emir Eli dir leqedi Dede kunyesi Eli ibnu binti Umur beydir Atasi haqqinda melumat olmadigi halda ana babsi Tohfetul mucahid eserine gore Ildirim Beyazidin emirlerinden Qara Timuurtas Pasanin oglu Qazi Umur beydir Lemazat da Aydin oglu Umur bey gosterilir Sairin babasinin bolgede Osmanlilardan evvel hokm suren sulalesinden elli il ara ile beylik eden iki Umur beyden biri boyuk ehtimalla birincisi oldugu qebul edilir Bele ki Omer Rovseni Aydin ili bolgesinin o vaxtki merkezlerinden Gozelhisara aid Tireden oldugunu bildirir Miskin heqir Rovseni eslin sorar isen Aydin ilinde Tire yaninda Gozelhisar demisdir Doguldugu il deqiq olara bilinmese de aparilan arasdirmalar dogum ili kimi 1407 1417 ci iller arasini gosterib Tesevvufe ve Bakiya gelerek Seyid Yehya Bakuviye baglanmasina boyuk qardasi Elaeddin Eli sebeb olmusdur Boyuk qardasi Seydi Yehyanin onde gelen xelifelerindendir Odur ki Omer Rovseninin elmi ve tesevvufi yonden taninmis bir aile muhiti icinde yetisdiyini soylemek olar Medrese tehsiline Aydinda baslamis Bursada davam etmisdir Omer Rovseninin yaxsi bir medrese tehsili gorduyu dovrun elm ve edebiyyat muhitinden faydalanaraq her baximdan yaxsi yetisdiyi aydinlasir Onun bu zamanlarda yazdigi melahetli seirlerin edebi muhitde beyeniildiyine dair bilgiler hele o zaman bir sair olaraq qebul edildiyini gosterir Rovseni Bursada olan zaman haqqinda cixab bir dedi qodu ve gorduyu roya sebebi ile ordan ayrilaraq olan boyuk qardasi Elaeddin Elinin yanina gedir Larendede onun da telqin ve tesiri ile tesevufe yonelmeye qerar verdi Qardasinin tovsiyesi ile Seyid Yehya Bakuvinin yanina Bakiya gelerek ona intisab etdi Qisa vaxtda sulukunu tamamlayaraq Seyid Yehyanin xelifesi oldu ve Anadoluda irsadla vezifelendirildi Ancaq mursidinden uzaq olmamaq ucun onun raziligi ile Qarabag Berde Gence ve Erdebil kimi etraf bolgelerde irsad ile mesgul olub burada xelvetilik teriqetini teblig etmisdir Rovseni Seyid Yehyadan aldigi menevi terbiye ve urfan dersinin ehemiyyetini br beytinde bu sozlerle ifade edir Taciyem desem nola her seyxi suhun cunki men Seyyidi sadat Seyyidi Yehya xaki rahiyem Dede Omer bir terefden Sirvan ve Qarabagda tesevvufun yayilmasina xidmet eden muessir bir seyx kimi irsad vezifesini gorerken bir terefden de dini didaktik serler yazmisdir Agqoyunlu sultani Uzun Hesenin Qaraqoyunlulari meglub ederek Tebrizi paytaxt elan etmesinin ardindan gondererek devet etmesinin uzerine Tebrize getdi ve sultanin xanimi Selcuq Xatunun onun ucun tikdirdiyi dergaha yerlesdi Bundan sonra Rovseni Uzun Hesenin sarayinda her cume gunu alim ve senetkarlarla edilen yigincaqlarda daima boyuk hormet goren alimlerden olmusdur Uzun Hesenin vefatindan sonra 1487 ogullari Sultan Selim ve bilxasse agqoyunlularin en boyuk hokmdarlarindan alim ve senetkarlarin qoruyucusu Sultan Yaqub ile Dede Omer Rovseni arasinda daim qarsiliqli mehebbet ve hormet olmusdur Hokmdar muxtelif ehsanlarla daima Rovseninin xidmetinde olaraq Cahansah xanegahi ni ona tesis etmisdir Rovseni onu ayrica bir serle oymusdur Omer Rovseni Tebrizde 892 1487 ci ilde vefat edib ve ve tekyesinin haziresindeki turbede defn edilib Onu turbesi daha sonraki dovrlerde itmisdir ve indi yeri bilinmir Rovseninin heyatinda onun 25 il yasadigi Tebriz dovru onun tesevvufi sohretinin getdikce artaraq yayildigi tesevvufi mesnevilerini qeleme aldigi sair olaraq meshur oldugu hetta yazdigi serlerin diyari Ruma ve Istanbula qeder catib onlara nezirelerin yazildigi bir dovrdur Xususile xelvetiliyin qolunu oz adlari ile Qahirede davam etdiren Ibrahim Gulseni Hesen Bayati Mahmudoglu kimi boyuk sexsiyyetleri de bu zaman yetisdirmisdir Hemcinin baxXelvetilik Agqoyunlu dovleti Sirvansahlar dovletiIstinadlarXelvetiyye teriqeti 2016 03 04 at the Wayback Machine Iran Balkan analitik xeberi melumat bazasi teleksi Yoxlanilib 16 mart 2012 fars