Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əlmüvəhhidilər (ərəb. əl-müvahhidun) — Əlmürabiləri sıxışdıraraq Məğribdə (Şimali Afrika) hakimiyyətə yiyələnən berber tayfaları.
| Monarxiya | |||
| Əlmüvəhhidilər | |||
|---|---|---|---|
| الموحدون | |||
| |||
 Əlmüvəhhidilər dövləti yüksəliş dövründə | |||
| 1121 — | |||
| Rəsmi dilləri | bərbər dili, | ||
| Ərazisi | 1,621,393.5 km² | ||
| İdarəetmə forması | Monarxiya | ||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Yaranması
Əlmüvəhhidilərin tarix səhnəsinə çıxmaları Məhəmməd bin Əbdullah bin Tumərtin adı ilə bağlıdır. təkallahlılığ ideyasının qatı tərəfdarı idi; buna görə də onun davamçıları əl-müvəhhidun (təkallahlılar) deyilirdi. gəncliyində Şərqə gedir(1107) və orada müsəlman dininin bütün incəliklərinə yiyələnir. 1118-ci ildə Məğribə qayıdaraq o, Əlmürabilərin dini praktikalarına qarşı çıxaraq onlara qarşı düşmən mövqe sərgiləməyə başlayır. 1124-cü ildə o, Əlmürabi süvariləri üçün əlçatmaz olan Atlas dağlarında (Tinmaldaki Nafis vadisi) dağlılardan, əsasən tayfasından ibarət icma yaradır. İcmanın yeniliyi onun dini səciyyəsində idi: bu ilahi birlik idi (əl-müvahhidun). Keçmiş qarşılıqlı münasibətlərindən asılı olmayaraq, bu şüar altında, müxtəlif milliyətlərdən olan ayrı -ayrı insanlar və bütöv qruplar birləşirdi. Onlar Mehdi İbn Tumərtin və onun yaratdığı strukturu, yeri gəlmişkən tayfa quruluşu bu struktura yad deyildi; müxtəlif tayfalar onu qəbul edirdilər, tanıdılar. Bundan başqa icmada ciddi iyerarxiya vardi. Bu daxilində çox ciddi islahatlar idi. Beləliklə İbn Tumərtin yaratdığı icma sadəcə tayfa quruluşu çərçivəsindən kənara çıxırdı, eyni zamanda tayfa strukturunun bəzi cəhətlərini özündə ehtiva edərək. Buradan İbn Tumərt hər tərəfə öz təbliğatını yaymağa başladı. Əlmürabilər onu öldürmək istəyirdilər. Onlar İbn Tumərtin icmasını dağlara sıxışdırdılar və Mərakeş vadisinə yollunu bağladılar. Əvvəlcə İbn Tumərt cənuba Atlas dağlarına bitişik Böyük Səhraya doğru hərəkət etdi, lakin qurtuluş burada deyildi. Buna görə bir çox dağlı tayfalarını öz ətrafında birləşdirən İbn Tumərt Mərakeşə qarşı hücuma keçir(1130), lakin məğlub olur. Çox keçməmiş İbn Tumərt ölür. Tafna rayonundan olan bərbər Əbd əl-Mömin bin Əli onun varisi olur. Tinmal vadisinə sıxışdırılan Əlmüvəhhidilar Atlas dağlarının daxili massivində, Sus və vadilərində, öz hakimiyyətlərini yaymaqla məşğul olurlar. Nəhayət onlar 1141-ci ildə özlərini, hücum üçün yetərincə güclü hiss edirlər, lakin 1130-cu ilin məğlubiyyətini unutmayaraq onlar düzənliyə enməyə tələsmirlər və asanlıqla dağları tabe etməyi davam edərək, Mərkəzi, Orta Atlası və Rifi özlərinə tabe edirlər. Ancaq -Oran rayonunda 1145-ci ildə onlar Əlmürabilərə qarşı açıq hücum etmək qərarına gəlirlər. İki il ərzində onlar dağlıq Mərakeşə yiyələnərək, düzənlik Mərakeşini ələ keçirməkdə çətinlik çəkirlər və ancaq 1149-cu ildə Mərakeşi tamamilə ələ keçirirlər.
Genişlənməsi
Şərqə hərəkəti davam edərək Əbd əl-Mömin burada, İfriqiyənin sahil şəhərlərini ələ keçirən, normanları ilə qarşılaşır.
1152-ci ildə o, yürüş təşkil edir, ehtimal ki, bu tayfasına qarşı olan neqativ münasibəti, xarici düşmənə qarşı yönəltmək məqsədi güdürdü, eyni zamanda Əbd əl-Möminin ətraf əraziləri tabe etmək niyyəti də var idi. Əlcəzair, Buji və Qabil massivi asanlıqla ələ keçirildi, lakin Əlmüvəhhidilər bununla kifayətlənmədilər, onlar qüvvələrini darmadağın etdikləri Həmmadilər dövlətinin bütün ərazisini yiyələnmək niyyətində idilər. Qalat bəni Həmadı və Konstantinanı işğal edib, burada ərəb tayfaları ilə qarşılaşırlar. Ərəblər məğlub oldular. Məğlub olmuş ərəb tayfalarının bir neçəsini Əbd əl-Mömin Mərakeş ərazisinə köçürtdü. Burada əvvəllər breaqvata tayfasının geniş sahələri vardı. Əbd əl-Mömin onları burada İspaniyaya gələcək mümkün yürüşlər üçün yerləşdirirdi, oradan əski rəqiblərin — xristianların — təhdidi vardı. 1150-ci ildə bu ərəb tayfaları Əlmüvəhhidi dövlətinin yaranmasında rol oynadılar. Bununla Əbd əl-Mömin bərbər ənənəsinə qarşı gedirdi. Və bəzi bərbər tayfaları buna qarşı çıxış etdilər. Əbd əl-Mömin buna cavab olaraq öz oğullarını dövlətin əsas şəhərlərinə vali təyin etdi.
Normanlarla qarşıdurma
Eyni zamanda İfriqiyə hələ də müstəqil olaraq qalırdı, və burada əsas təhdid kimi bədəvi-ərəblərdən başqa siciliyalı normanlar da çıxış edirdilər. 1154-cü ildən sonra sahilboyunun bir çox şəhərləri xristian-normanların kralı qarşı çıxdılar. 1158-ci ildə Zəvilə müsəlmanları Əlmüvəhhidilərdan kömək istədilər. 1159-cu ildə Tunisə Əlmüvəhhidilərin qoşunları gəlir, buradan hərəkət edərək, onlar, siciliyalı-normanların əldə saxladıqları Mehdiyyəni mühasirəyə alırlar, onların başqa dəstələri Tunisin və Tripolitaniyanın başqa ərazilərində müqavimətlə qarşılaşmırlar. Təminatsız qalan normannlar 21 yanvar 1160-cı ildə təslim olurlar. Beləliklə 1160-cı ilə qədər bütün Şimali Afrika Əlmüvəhhidilərə tabe olur.
Əlmüvəhhidilər İspaniyada
Uzun mühasirədən sonra Əlmüvəhhidilər Fes şəhərini, 1147 ilin aprelində isə Mərakeşi alırlar və Əlmürabilərin hakimiyətinə son qoyurlar. 1151 ildə Əlmürabilərin mirası üzərində yaranan kiçik əmirlikləri darmadağın etdi. Sonrakı doqquz il ərzində o Tunisin və Mavritaniyanın ağası oldu və rəsmi olaraq Əmir-əl-üməra titulunu qəbul etdi və beləliklə onun Abbasi xəlifələrinin vassallığı qurtardı. Əlmürabilərdən sonra müsəlman İspaniyası yenə daxili müharibələrə qərq oldu. Ləmtuna tayfa birliyi ilə yaşamaq istəməyən feodallar didişməyə başladı. Bu arada Lissabon birdəfəlik xristianların əlinə keçdi, kastiliyalıların qoşunları düz Kordovanın özünə yaxınlaşdılar, Barselona qrafları Tortosu və Leridanı aldılar. Artıq 1145 ildə Əlmüvəhhidilərin Pireney yarımadasında dayaqları vardı. Sonrakı il onlar Qədisi aldılar, 10 ilə onlar İspaniyanın cənubuna, o cümlədən Qranadaya nəzarət edirdilər. Almeriyanı xristianlardan geri aldılar. İspaniyada onlar Sevilyanı özlərinə paytaxt etdilər. Əbd əl-Mömin 1162 ildə indiki Rabat şəhərində öldü. Onun ölümündən sonra hakimiyyətin irsən keçməsi prinsipi bərqərar oldu. Əlmüvəhhidilərin yuxarı təbəqələri sürətlə feodallaşdı; başqa dinlərə mənsub olanların təqibi gücləndi.
Əlmüvəhhidilər Rekonkistaya qarşı
Əlmüvəhhidilərin Las Navas de Tolosa döyüşündəki strateji məğlubiyətindən sonra müsəlmanların İspaniyada mövqeləri sarsıldı, lakin onlar bundan sonra hələ uzun müddət xristianların təzyiqinə davam gətirə bildilər. Əlmüvəhhidilərin Qranadadan başqa İspaniyadakı bütün ərazilərini itirdi. Şərq əyatləri də bir-birinin ardınca Əlmüvəhhidilər dövlətindən ayrıldı. 1269 ildə Marinilər sülaləsinin əmirləri Mərakeşi işğal etdi və Əlmüvəhhidilər sülaləsinə son qoyuldu.
Mənbə
- Мусульманский мир 950–1050. Издательство"Наука" Главная редакция восточной литературы. Москва 1981.Новые ориентации берберов в Северной Африке (950–1150) Р.Ле Турно səh. 160–166.
- Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. Bakı, 1980. 4-cü cild. Səh. 184.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Elmuvehhidiler ereb el muvahhidun Elmurabileri sixisdiraraq Megribde Simali Afrika hakimiyyete yiyelenen berber tayfalari MonarxiyaElmuvehhidilerالموحدونBayraqElmuvehhidiler dovleti yukselis dovrunde 1121 Resmi dilleri berber dili Erazisi 1 621 393 5 km Idareetme formasi Monarxiya Vikianbarda elaqeli mediafayllarYaranmasiElmuvehhidilerin tarix sehnesine cixmalari Mehemmed bin Ebdullah bin Tumertin adi ile baglidir tekallahlilig ideyasinin qati terefdari idi buna gore de onun davamcilari el muvehhidun tekallahlilar deyilirdi gencliyinde Serqe gedir 1107 ve orada muselman dininin butun inceliklerine yiyelenir 1118 ci ilde Megribe qayidaraq o Elmurabilerin dini praktikalarina qarsi cixaraq onlara qarsi dusmen movqe sergilemeye baslayir 1124 cu ilde o Elmurabi suvarileri ucun elcatmaz olan Atlas daglarinda Tinmaldaki Nafis vadisi daglilardan esasen tayfasindan ibaret icma yaradir Icmanin yeniliyi onun dini seciyyesinde idi bu ilahi birlik idi el muvahhidun Kecmis qarsiliqli munasibetlerinden asili olmayaraq bu suar altinda muxtelif milliyetlerden olan ayri ayri insanlar ve butov qruplar birlesirdi Onlar Mehdi Ibn Tumertin ve onun yaratdigi strukturu yeri gelmisken tayfa qurulusu bu struktura yad deyildi muxtelif tayfalar onu qebul edirdiler tanidilar Bundan basqa icmada ciddi iyerarxiya vardi Bu daxilinde cox ciddi islahatlar idi Belelikle Ibn Tumertin yaratdigi icma sadece tayfa qurulusu cercivesinden kenara cixirdi eyni zamanda tayfa strukturunun bezi cehetlerini ozunde ehtiva ederek Buradan Ibn Tumert her terefe oz tebligatini yaymaga basladi Elmurabiler onu oldurmek isteyirdiler Onlar Ibn Tumertin icmasini daglara sixisdirdilar ve Merakes vadisine yollunu bagladilar Evvelce Ibn Tumert cenuba Atlas daglarina bitisik Boyuk Sehraya dogru hereket etdi lakin qurtulus burada deyildi Buna gore bir cox dagli tayfalarini oz etrafinda birlesdiren Ibn Tumert Merakese qarsi hucuma kecir 1130 lakin meglub olur Cox kecmemis Ibn Tumert olur Tafna rayonundan olan berber Ebd el Momin bin Eli onun varisi olur Tinmal vadisine sixisdirilan Elmuvehhidilar Atlas daglarinin daxili massivinde Sus ve vadilerinde oz hakimiyyetlerini yaymaqla mesgul olurlar Nehayet onlar 1141 ci ilde ozlerini hucum ucun yeterince guclu hiss edirler lakin 1130 cu ilin meglubiyyetini unutmayaraq onlar duzenliye enmeye telesmirler ve asanliqla daglari tabe etmeyi davam ederek Merkezi Orta Atlasi ve Rifi ozlerine tabe edirler Ancaq Oran rayonunda 1145 ci ilde onlar Elmurabilere qarsi aciq hucum etmek qerarina gelirler Iki il erzinde onlar dagliq Merakese yiyelenerek duzenlik Merakesini ele kecirmekde cetinlik cekirler ve ancaq 1149 cu ilde Merakesi tamamile ele kecirirler GenislenmesiSerqe hereketi davam ederek Ebd el Momin burada Ifriqiyenin sahil seherlerini ele keciren normanlari ile qarsilasir Elmuvehhidiler dovleti qudretinin zirvesinde 1152 ci ilde o yurus teskil edir ehtimal ki bu tayfasina qarsi olan neqativ munasibeti xarici dusmene qarsi yoneltmek meqsedi gudurdu eyni zamanda Ebd el Mominin etraf erazileri tabe etmek niyyeti de var idi Elcezair Buji ve Qabil massivi asanliqla ele kecirildi lakin Elmuvehhidiler bununla kifayetlenmediler onlar quvvelerini darmadagin etdikleri Hemmadiler dovletinin butun erazisini yiyelenmek niyyetinde idiler Qalat beni Hemadi ve Konstantinani isgal edib burada ereb tayfalari ile qarsilasirlar Erebler meglub oldular Meglub olmus ereb tayfalarinin bir necesini Ebd el Momin Merakes erazisine kocurtdu Burada evveller breaqvata tayfasinin genis saheleri vardi Ebd el Momin onlari burada Ispaniyaya gelecek mumkun yurusler ucun yerlesdirirdi oradan eski reqiblerin xristianlarin tehdidi vardi 1150 ci ilde bu ereb tayfalari Elmuvehhidi dovletinin yaranmasinda rol oynadilar Bununla Ebd el Momin berber enenesine qarsi gedirdi Ve bezi berber tayfalari buna qarsi cixis etdiler Ebd el Momin buna cavab olaraq oz ogullarini dovletin esas seherlerine vali teyin etdi Normanlarla qarsidurma Eyni zamanda Ifriqiye hele de musteqil olaraq qalirdi ve burada esas tehdid kimi bedevi ereblerden basqa siciliyali normanlar da cixis edirdiler 1154 cu ilden sonra sahilboyunun bir cox seherleri xristian normanlarin krali qarsi cixdilar 1158 ci ilde Zevile muselmanlari Elmuvehhidilerdan komek istediler 1159 cu ilde Tunise Elmuvehhidilerin qosunlari gelir buradan hereket ederek onlar siciliyali normanlarin elde saxladiqlari Mehdiyyeni muhasireye alirlar onlarin basqa desteleri Tunisin ve Tripolitaniyanin basqa erazilerinde muqavimetle qarsilasmirlar Teminatsiz qalan normannlar 21 yanvar 1160 ci ilde teslim olurlar Belelikle 1160 ci ile qeder butun Simali Afrika Elmuvehhidilere tabe olur Elmuvehhidiler IspaniyadaElmuvehhidilerin rekonkista ile mubarizesi Uzun muhasireden sonra Elmuvehhidiler Fes seherini 1147 ilin aprelinde ise Merakesi alirlar ve Elmurabilerin hakimiyetine son qoyurlar 1151 ilde Elmurabilerin mirasi uzerinde yaranan kicik emirlikleri darmadagin etdi Sonraki doqquz il erzinde o Tunisin ve Mavritaniyanin agasi oldu ve resmi olaraq Emir el umera titulunu qebul etdi ve belelikle onun Abbasi xelifelerinin vassalligi qurtardi Elmurabilerden sonra muselman Ispaniyasi yene daxili muharibelere qerq oldu Lemtuna tayfa birliyi ile yasamaq istemeyen feodallar didismeye basladi Bu arada Lissabon birdefelik xristianlarin eline kecdi kastiliyalilarin qosunlari duz Kordovanin ozune yaxinlasdilar Barselona qraflari Tortosu ve Leridani aldilar Artiq 1145 ilde Elmuvehhidilerin Pireney yarimadasinda dayaqlari vardi Sonraki il onlar Qedisi aldilar 10 ile onlar Ispaniyanin cenubuna o cumleden Qranadaya nezaret edirdiler Almeriyani xristianlardan geri aldilar Ispaniyada onlar Sevilyani ozlerine paytaxt etdiler Ebd el Momin 1162 ilde indiki Rabat seherinde oldu Onun olumunden sonra hakimiyyetin irsen kecmesi prinsipi berqerar oldu Elmuvehhidilerin yuxari tebeqeleri suretle feodallasdi basqa dinlere mensub olanlarin teqibi guclendi Elmuvehhidiler Rekonkistaya qarsi Elmuvehhidilerin Las Navas de Tolosa doyusundeki strateji meglubiyetinden sonra muselmanlarin Ispaniyada movqeleri sarsildi lakin onlar bundan sonra hele uzun muddet xristianlarin tezyiqine davam getire bildiler Elmuvehhidilerin Qranadadan basqa Ispaniyadaki butun erazilerini itirdi Serq eyatleri de bir birinin ardinca Elmuvehhidiler dovletinden ayrildi 1269 ilde Mariniler sulalesinin emirleri Merakesi isgal etdi ve Elmuvehhidiler sulalesine son qoyuldu MenbeMusulmanskij mir 950 1050 Izdatelstvo Nauka Glavnaya redakciya vostochnoj literatury Moskva 1981 Novye orientacii berberov v Severnoj Afrike 950 1150 R Le Turno seh 160 166 Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi Baki 1980 4 cu cild Seh 184