Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Maliki (ərəb. مالكي) məzhəbi — Sünni İslamın içərisində İslam hüquqşünaslığının dörd böyük məktəbindən biri. Onun əsası 8-ci əsrdə Malik ibn Ənəs tərəfindən qoyulmuşdur. Maliki fiqh məktəbi ilkin mənbə kimi Quran və hədislərə əsaslanır. Digər İslam fiqhlərindən fərqli olaraq Maliki fiqhi də Mədinə əhalisinin icmasını İslam hüququnun etibarlı mənbəyi hesab edir.
Maliki məzhəbi sünni müsəlmanların ən böyük qruplarından biridir, tərəfdarlar arasında Şafi məzhəbi ilə müqayisə oluna bilər, lakin Hənəfi məzhəbindən daha kiçikdir. Maliki doktrinasına əsaslanan şəriətə əsasən Şimali Afrikada (Şimali və şərqi Misir istisna olmaqla), Qərbi Afrikada, Çadda, Sudanda, Küveytdə, Bəhreyndə,Qətərdə,Dubay Əmirliyində (BƏƏ) və Səudiyyə Ərəbistanının şimal-şərq hissələrində mövcuddur.
Orta əsrlərdə Maliki məktəbi həmçinin Avropanın İslam hakimiyyəti altında olan bölgələrində, xüsusən də İslam İspaniyası və Siciliya Əmirliyində mövcud olub. 9-cu əsrdən 11-ci əsrə qədər Maliki təliminin əsas tarixi mərkəzi Tunisin Uqbə məscidində olmuşdur.
Yaranması
İslamın sünni qolunun dörd hüquq məktəblərindən biri də Maliki fiqh məzhəbidir. Onun qurucusu Malik ibn Ənəs (712–796) görkəmli mütəfəkkir və hüquqşünas olmuşdur. O, Mədinədə yəmənli tacir soyundan olan ailədə dünyaya gəlmişdir. Bu nəsildə Quran və hədis elmləri ilə məşğul olan insanlar çox idi. Malik uşaq ikən bu elmləri onlardan öyrənmişdir. Onun ilk müəllimlərindən biri doğma əmisi Əbu Süheyl olmuşdur. Sonra isə o, dövrün görkəmli alimi İbn Hürmüzün dərnəyində on üç il dərs almışdır.
Bir çox tanınmış şəxsiyyətlərdən öyrəndiyi biliklər sayəsində Malik ibn Ənəs peyğəmbər hədislərinin və səhabə fətvalarının mahir bilicisinə çevrilmişdir. Lakin o, təkcə hədis elmlərilə kifayətlənməmiş, fətvaların verilməsində hüquqi metodları ərsəyə gətirib sistemləşdirməyə çalışmışdır. Beləliklə İslam irsinə istinadən hüquq elmini inkişaf etdirərək keçmiş, ənənəvi və yeni metodları bir-biri ilə uyğunlaşdırmışdır.
Onun tələbələri öz müəllimləri haqqında çox yazmışlar. Lakin bu böyük şəxsiyyətin tam təsvir edildiyi ən tanınmış əsər Abdulla ibn Vəhbanın (vəfatı 819) "əl-Mucəsəlat" kitabıdır. Müəllif uzun müddət onun tələbəsi olmuş və Malik ibn Ənəsdən eşitdiyi hədisləri, onun ozünün yüksək əxlaqi keyfiyyətləri və hüquq sahəsində gördüyü işlər haqqında yazmışdır.
Malik ibn Ənəsin əsərlərinə gəldikdə, onun etiqad və hüquq problemlərinə dair bir neçə kitab yazdığı bildirilir. Lakin bu əsərlərin müəllifinin onun olması bəzi tənqidçilər tərəfindən şübhə ilə qarşılansa da, "əl-Müvətta" adlı hədislər toplusunun məhz Malik ibn Ənəsin qələmindən çıxdığı qətidir. Bu əsərdə o, ilk dəfə olaraq, həm hədisləri toplamış, həm də onların sistemləşdirilməsinə cəhd etmiş, fətvalar verilərkən işlədilən "mədinəlilərin icması" və "tabiunların rəyləri" kimi bəzi hüquqi metodlara da əl atmışdır.
Özəllikləri
Malik ibn Ənəs hüquqi mühakimə və mülahizələri aşağıdakı mənbələr əsasında verirdi:
- Quran. O, hüquqi mülahizələr irəli sürərkən hər Qurani-Kərimin aydın və birmənalı ayələrinə (nasslara) istinad etmişdir.
- Sünnə. Alimə görə, Məhəmməd peyğəmbərin (əleyhisəlləmin) davranışı və dedikləri, səhabələrinin verdikləri hüquqi göstərişlər (fətvalar), eləcə də "mədinəlilərin icması" Sünnədir. O hər şeydən öncə çoxlu ötürücüsü olan və hamı tərəfindən bilinən hədis və rəvayətlərə arxalanmışdır. Bu cür rəvayətlərdə şübhəyə yer qalmadığını düşünən Malik İbn Ənəs bir-iki rəvayətçi tərəfindən ötürülən xəbərləri də tamamilə inkar etməmişdir. Bəzi qaynaqlara əsasən o, əhəd (bir rəvayətçisi olan) hədislərdən daha çox bənzətmə metoduna üstünlük vermişdir. Hər hansı əhəd hədis Quranın aydın anlamı (nasslar) ilə, eləcə də mütavatir və məşhur hədislərlə ziddiyyət təşkil edərsə, ona əhəmiyyət verilməməlidir. Beləcə o, fətvalar verilərkən əqli düşüncədən irəli gələn dəlillərin də tətbiqinə nail olmuşdur.
- "Mədinəlilərin icması". Malik ibn Ənəs hüquqi göstərişlər vermək üçün "mədinəlilərin icmasına" (peyğəmbərdən sonra onun irsi əsasında Mədinə əhalisi arasında formalaşmış ənənələr) böyük əhəmiyyət vermiş, hətta onu bir-iki ötürücüdən gələn əhəd hədislərdən üstün və daha güvənilir dəlil saymışdır. Bu məsələdə o, müəllimi Rəbiə ibn Əbu Əbdürrəhmanın "min nəfərin min nəfərdən aldığı xəbərlər, bir nəfərin dediyindən daha üstündür" fikrini dəstəkləmişdir.
- Səhabələrin fətvaları. Malik ibn Ənəs Həzrət Peyğəmbərin (s) səhabələrinin fətvalarını hüquqi mənbə saymışdır. Məsələn, o, həccin bəzi problemləri barədə fətvalar verərkən, səhabələrin fətvalarını əhəd hədislərin hökmündən üstün tutmuşdur. Buna dəlil kimi səhabələrin o zaman bilavasitə Həzrət Peyğəmbərlə (s) olmasını və ondan həccin incəliklərini öyrənmələrini göstərmişdir. Deməli, onların icma ilə dedikləri Rəsulullahın (s) həcc etməsi barədə bir nəfərin verdiyi xəbərdən üstündür. Lakin bu mövqe başqa müsəlman hüquqşünasları arasında birmənalı qarşılanmamışdır. Malik ibn Ənəsin hüquqi problemlərin həllində bəzi görkəmli tabiunların (səhabələrdən sonrakı nəsil) fətvalarına istinad etməsi barədə də bilgilər var lakin alim onları peyğəmbər hədislərinə bərabər tutmayaraq, "mədinəlilərin icmasına" zidd olmamaq şərti ilə qəbul edirdi.
- Qiyas, istislah. İctihadın bu kateqoriyaları da Malik ibn Ənəs tərəfindən qəbul edilmişdir. Amma bunu özünəməxsus tərzdə başa düşən alimin fikrincə, əgər hər hansı problem barədə vəhylə endirilmiş Quran ayələrində aydın ifadə olunmamışdırsa, onda, qiyasın tətbiq edilməsi imkanlarından asılı olmayaraq, bu durum üçün daha üyğun hökm vermək lazımdır. O bu metodu "istislah" adlandırmışdır. Məsələ burasındadır ki, bəzi hallarda qiyasla (analogiya metodu ilə) verilmiş hüquqi hökmlər şübhəli nəticələrə gətirib çıxara bilər. Buna görə də Malik ibn Ənəs daha çox istislaha üstünlük vermişdir. 6. Səddüz-Zərai. Bu icra olunduğu təqdirdə böyük bir ehtimalla günaha, yaxud hər hansı bir ziyana gətirib çıxara biləcək əməllər anlamına gəlir. Malik ibn Ənəsə görə, günaha gətirib çıxaran hər hansı bir şey günah və yasaq, amma xeyirə gətirən əməl isə təqdir olunandır
Yayılması
Malik ibn Ənəsin hüquqi metodları İslam dünyasında əhəmiyyətli mövqe tuturlar. Onun tələbələri bu irsi davam etdirərək, müsəlman hüququnun ən nüfuzlu məktəblərindən (məzhəblərindən) birini formalaşdırmış və onun bir çox ölkələrdə yaymışlar. İslam dünyagörüşünün prinsiplərini Aristotelin irsi ilə anlatmağa çalışmış görkəmli müsəlman filosofu İbn Rüşd də maliki hüququnun tərəfdarı olmuşdur. Amma Mədinədə və Hicazda bu məzhəb geniş yayılmamışdır. Bir zamanlar onların mövqeyi Misirdə möhkəm olmuş, lakin sonra orada daha çox yayılmış və bu məzhəbi sıxışdırmışdır. Şimali Afrikanın digər bölgələrində isə maliki fiqhi çoxsaylı ardıcıllar toplamışdır. Hazırda Afrikanın şimalında malikilik daha çox yayılmış məzhəbdir. Keçmişdə bu məzhəb müsəlman dünyasının qərbində, xüsusilə İspaniya müsəlmanları arasında da yayılmışdır.
Həmçinin bax
Mənbə
- Müəllif: Aydın Əlizadə- "Cəmiyyət və din" qəzeti
İstinadlar
- Ramadan, Hisham M. Understanding Islamic Law: From Classical to Contemporary. . 2006. 26–27. ISBN .
- Vincent J. Cornell (2006), Voices of Islam, ISBN , pp 160
- Jurisprudence and Law – Islam 2019-06-29 at the Wayback Machine Reorienting the Veil, University of North Carolina (2009)
- Abdullah Saeed (2008), The Qur'an: An Introduction, Routledge, ISBN , pp. 16–18
- Larkin, Barbara. International Religious Freedom (2000). July 2001. ISBN . 2022-06-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-08-16.
- Anishchenkova, Valerie. Modern Saudi Arabia. 2020. səh. 143. ISBN .
- Bernard Lewis (2001), The Muslim Discovery of Europe, WW Norton, ISBN , p. 67
- Wilfrid Scawen Blunt and Riad Nourallah, The future of Islam, Routledge, 2002, page 199
- Ira Marvin Lapidus, A history of Islamic societies, Cambridge University Press, 2002, page 308
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Islam Islam TarixiImanin sertleriTovhid Melekler Kitablar Peygemberler Mead Axiret Qeza ve TalehIslamin bes sertiKelmeyi sehadet Namaz Oruc Hecc ZekatEseriler Maturidiler Qederiler Motezililer Cebriler Murciler Cehmiyye Musebbihiler SelefilerFiqh mezhebleriSunniler Henefiler Malikiler Safiiler Henbeliler Yox olmus mezhebler Zahiriler Auzailer Leysiler Sevriler Ceririler Sieler Imamiler Ceferiler Exbariler Usuliler Seyxiler Eleviler Ensariler Qizilbaslar Zeydiler Ismaililer Qermetiler Xasxasiler Fethiler Xettabiler Vaqifiyye Rafiziler Batiniler Qeysaniler Xurremiler Bazigiyye Qurabiyye Xariciler Muhakkime Ecrediler Meymuniler Seelebiler Ezraqiler Beyhesiler Ibadiler Necdatiler SufrilerHemcinin baxSufiler Yesevilik Neqsibendilik Suhreverdilik Xelvetilik Sefevilik Bayramilik Bektasilik Celvetilik Cerrahilik Cistiyye Ehqaqiye Gulsenilik Hurufilik Kubravilik Melametilik Movlevilik Nemetullahiyye Noqtevilik Qelenderilik Qadiriyye Rahmaniyye Rifailik Rovseniler Senusiler Saziliyye Zahidiyye Nuseyriler Druzlar Islam felsefesi Maliki ereb مالكي mezhebi Sunni Islamin icerisinde Islam huquqsunasliginin dord boyuk mektebinden biri Onun esasi 8 ci esrde Malik ibn Enes terefinden qoyulmusdur Maliki fiqh mektebi ilkin menbe kimi Quran ve hedislere esaslanir Diger Islam fiqhlerinden ferqli olaraq Maliki fiqhi de Medine ehalisinin icmasini Islam huququnun etibarli menbeyi hesab edir Maliki mezhebi sunni muselmanlarin en boyuk qruplarindan biridir terefdarlar arasinda Safi mezhebi ile muqayise oluna biler lakin Henefi mezhebinden daha kicikdir Maliki doktrinasina esaslanan seriete esasen Simali Afrikada Simali ve serqi Misir istisna olmaqla Qerbi Afrikada Cadda Sudanda Kuveytde Behreynde Qeterde Dubay Emirliyinde BEE ve Seudiyye Erebistaninin simal serq hisselerinde movcuddur Orta esrlerde Maliki mektebi hemcinin Avropanin Islam hakimiyyeti altinda olan bolgelerinde xususen de Islam Ispaniyasi ve Siciliya Emirliyinde movcud olub 9 cu esrden 11 ci esre qeder Maliki teliminin esas tarixi merkezi Tunisin Uqbe mescidinde olmusdur YaranmasiIslamin sunni qolunun dord huquq mekteblerinden biri de Maliki fiqh mezhebidir Onun qurucusu Malik ibn Enes 712 796 gorkemli mutefekkir ve huquqsunas olmusdur O Medinede yemenli tacir soyundan olan ailede dunyaya gelmisdir Bu nesilde Quran ve hedis elmleri ile mesgul olan insanlar cox idi Malik usaq iken bu elmleri onlardan oyrenmisdir Onun ilk muellimlerinden biri dogma emisi Ebu Suheyl olmusdur Sonra ise o dovrun gorkemli alimi Ibn Hurmuzun derneyinde on uc il ders almisdir Bir cox taninmis sexsiyyetlerden oyrendiyi bilikler sayesinde Malik ibn Enes peygember hedislerinin ve sehabe fetvalarinin mahir bilicisine cevrilmisdir Lakin o tekce hedis elmlerile kifayetlenmemis fetvalarin verilmesinde huquqi metodlari erseye getirib sistemlesdirmeye calismisdir Belelikle Islam irsine istinaden huquq elmini inkisaf etdirerek kecmis enenevi ve yeni metodlari bir biri ile uygunlasdirmisdir Onun telebeleri oz muellimleri haqqinda cox yazmislar Lakin bu boyuk sexsiyyetin tam tesvir edildiyi en taninmis eser Abdulla ibn Vehbanin vefati 819 el Muceselat kitabidir Muellif uzun muddet onun telebesi olmus ve Malik ibn Enesden esitdiyi hedisleri onun ozunun yuksek exlaqi keyfiyyetleri ve huquq sahesinde gorduyu isler haqqinda yazmisdir Malik ibn Enesin eserlerine geldikde onun etiqad ve huquq problemlerine dair bir nece kitab yazdigi bildirilir Lakin bu eserlerin muellifinin onun olmasi bezi tenqidciler terefinden subhe ile qarsilansa da el Muvetta adli hedisler toplusunun mehz Malik ibn Enesin qeleminden cixdigi qetidir Bu eserde o ilk defe olaraq hem hedisleri toplamis hem de onlarin sistemlesdirilmesine cehd etmis fetvalar verilerken isledilen medinelilerin icmasi ve tabiunlarin reyleri kimi bezi huquqi metodlara da el atmisdir OzellikleriMalik ibn Enes huquqi muhakime ve mulahizeleri asagidaki menbeler esasinda verirdi Quran O huquqi mulahizeler ireli surerken her Qurani Kerimin aydin ve birmenali ayelerine nasslara istinad etmisdir Sunne Alime gore Mehemmed peygemberin eleyhisellemin davranisi ve dedikleri sehabelerinin verdikleri huquqi gosterisler fetvalar elece de medinelilerin icmasi Sunnedir O her seyden once coxlu oturucusu olan ve hami terefinden bilinen hedis ve revayetlere arxalanmisdir Bu cur revayetlerde subheye yer qalmadigini dusunen Malik Ibn Enes bir iki revayetci terefinden oturulen xeberleri de tamamile inkar etmemisdir Bezi qaynaqlara esasen o ehed bir revayetcisi olan hedislerden daha cox benzetme metoduna ustunluk vermisdir Her hansi ehed hedis Quranin aydin anlami nasslar ile elece de mutavatir ve meshur hedislerle ziddiyyet teskil ederse ona ehemiyyet verilmemelidir Belece o fetvalar verilerken eqli dusunceden ireli gelen delillerin de tetbiqine nail olmusdur Medinelilerin icmasi Malik ibn Enes huquqi gosterisler vermek ucun medinelilerin icmasina peygemberden sonra onun irsi esasinda Medine ehalisi arasinda formalasmis eneneler boyuk ehemiyyet vermis hetta onu bir iki oturucuden gelen ehed hedislerden ustun ve daha guvenilir delil saymisdir Bu meselede o muellimi Rebie ibn Ebu Ebdurrehmanin min neferin min neferden aldigi xeberler bir neferin dediyinden daha ustundur fikrini desteklemisdir Sehabelerin fetvalari Malik ibn Enes Hezret Peygemberin s sehabelerinin fetvalarini huquqi menbe saymisdir Meselen o heccin bezi problemleri barede fetvalar vererken sehabelerin fetvalarini ehed hedislerin hokmunden ustun tutmusdur Buna delil kimi sehabelerin o zaman bilavasite Hezret Peygemberle s olmasini ve ondan heccin inceliklerini oyrenmelerini gostermisdir Demeli onlarin icma ile dedikleri Resulullahin s hecc etmesi barede bir neferin verdiyi xeberden ustundur Lakin bu movqe basqa muselman huquqsunaslari arasinda birmenali qarsilanmamisdir Malik ibn Enesin huquqi problemlerin hellinde bezi gorkemli tabiunlarin sehabelerden sonraki nesil fetvalarina istinad etmesi barede de bilgiler var lakin alim onlari peygember hedislerine beraber tutmayaraq medinelilerin icmasina zidd olmamaq serti ile qebul edirdi Qiyas istislah Ictihadin bu kateqoriyalari da Malik ibn Enes terefinden qebul edilmisdir Amma bunu ozunemexsus terzde basa dusen alimin fikrince eger her hansi problem barede vehyle endirilmis Quran ayelerinde aydin ifade olunmamisdirsa onda qiyasin tetbiq edilmesi imkanlarindan asili olmayaraq bu durum ucun daha uygun hokm vermek lazimdir O bu metodu istislah adlandirmisdir Mesele burasindadir ki bezi hallarda qiyasla analogiya metodu ile verilmis huquqi hokmler subheli neticelere getirib cixara biler Buna gore de Malik ibn Enes daha cox istislaha ustunluk vermisdir 6 Sedduz Zerai Bu icra olundugu teqdirde boyuk bir ehtimalla gunaha yaxud her hansi bir ziyana getirib cixara bilecek emeller anlamina gelir Malik ibn Enese gore gunaha getirib cixaran her hansi bir sey gunah ve yasaq amma xeyire getiren emel ise teqdir olunandirYayilmasiMalik ibn Enesin huquqi metodlari Islam dunyasinda ehemiyyetli movqe tuturlar Onun telebeleri bu irsi davam etdirerek muselman huququnun en nufuzlu mekteblerinden mezheblerinden birini formalasdirmis ve onun bir cox olkelerde yaymislar Islam dunyagorusunun prinsiplerini Aristotelin irsi ile anlatmaga calismis gorkemli muselman filosofu Ibn Rusd de maliki huququnun terefdari olmusdur Amma Medinede ve Hicazda bu mezheb genis yayilmamisdir Bir zamanlar onlarin movqeyi Misirde mohkem olmus lakin sonra orada daha cox yayilmis ve bu mezhebi sixisdirmisdir Simali Afrikanin diger bolgelerinde ise maliki fiqhi coxsayli ardicillar toplamisdir Hazirda Afrikanin simalinda malikilik daha cox yayilmis mezhebdir Kecmisde bu mezheb muselman dunyasinin qerbinde xususile Ispaniya muselmanlari arasinda da yayilmisdir Islam dunyasinin xeritesinde malikiler goy rengde Hemcinin baxEhli Sunne Henefi mezhebi Henbeli mezhebi Safi mezhebiMenbeMuellif Aydin Elizade Cemiyyet ve din qezetiIstinadlarRamadan Hisham M Understanding Islamic Law From Classical to Contemporary 2006 26 27 ISBN 978 0 7591 0991 9 Vincent J Cornell 2006 Voices of Islam ISBN 978 0275987336 pp 160 Jurisprudence and Law Islam 2019 06 29 at the Wayback Machine Reorienting the Veil University of North Carolina 2009 Abdullah Saeed 2008 The Qur an An Introduction Routledge ISBN 978 0415421256 pp 16 18 Larkin Barbara International Religious Freedom 2000 July 2001 ISBN 9780756712297 2022 06 01 tarixinde Istifade tarixi 2022 08 16 Anishchenkova Valerie Modern Saudi Arabia 2020 seh 143 ISBN 978 1440857058 Bernard Lewis 2001 The Muslim Discovery of Europe WW Norton ISBN 978 0393321654 p 67 Wilfrid Scawen Blunt and Riad Nourallah The future of Islam Routledge 2002 page 199 Ira Marvin Lapidus A history of Islamic societies Cambridge University Press 2002 page 308