Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bitki ekologiyası — ekologiyanın bitki orqanizmləri, eləcə də bitkilər və onların ətraf mühiti arasında qarşılıqlı asılılıq və əlaqəni öyrənən elm sahəsi.
Bitki ekologiyasına misal olaraq Şimali Amerikada mülayim yarpaqlı meşələrin yayılması, quraqlığın və ya daşqının bitkilərin sağ qalmasına təsiri, səhra bitkilərinin su uğrunda mübarizəsi və ya otlayan heyvan sürülərinin otlaqların tərkibinə təsiri göstərilə bilər.
Bitki növləri
Yer kürəsinin əsas bitki növləri tərəfindən təqdim edilmişdir: Arçibold 11 əsas bitki növü ayırmışdır:
- tropik meşələr
- tropik savannalar
- quraqlıq bölgələr (səhralar)
- Aralıq dənizi ekosistemləri
- mülayim meşə ekosistemləri
- mülayim çəmənliklər
- iynəyarpaqlı meşələr
- tundra (həm qütb, həm də yüksək dağ)
- quru bataqlıq əraziləri
- şirin su sahili ekosistemləri
- dəniz sistemləri
Bitki və bitki örtüyünün tədqiqi onların formasına görə mürəkkəbdir. Birincisi, bitkilərin əksəriyyəti torpaqda kök salır, bu da qida maddələrinin qəbulunu və növlərin qarşılıqlı təsirini müşahidə etmək və ölçməyi çətinləşdirir. İkincisi, bitkilər çox vaxt vegetativ yolla çoxalır və müxtəlif bitkiləri ayırd etməyi çətinləşdirir. Əslində fərd anlayışının özü şübhəlidir, çünki hətta bir ağac da əlaqəli meristemlərin böyük toplusu kimi qəbul edilə bilər.
Nəticə etibarı ilə bitki ekologiyası və heyvan ekologiyası çoxalma, yayılma və qarşılıqlılıq kimi proseslərlə bağlı problemlərə müxtəlif yollarla yanaşır. Bəzi bitki ekoloqları populyasiya ekologiyasına diqqət yetirərək bitki populyasiyalarına heyvan populyasiyaları kimi yanaşmaq cəhdlərinə çox diqqət yetirirlər. Bir çox digər ekoloqlar hesab edirlər ki, müəyyən elmi problemləri həll etmək üçün əhali ekologiyasından istifadə etmək faydalı olsa da, bitkilər ekoloqlardan problemə, miqyasa və vəziyyətə uyğun olan çoxsaylı perspektivlərlə işləməyi tələb edir.
Fotosintez
Bitkiləri müəyyən edən xüsusiyyətlərdən biri də fotosintezdir. Fotosintez bitki həyatı üçün vacib olan qlükoza və oksigeni yaratmaq üçün kimyəvi reaksiyalar prosesidir.
Tarixi
Bitki ekologiyasının ən mühüm aspektlərindən biri təxminən 2 milyard il əvvəl baş vermiş Yerin oksigenli atmosferinin yaradılmasında bitkilərin roludur. Böyük miqdarda dəmir oksidi olan səciyyəvi çöküntü süxurlarının zolaqlı dəmir birləşmələrinin çökməsi ilə tarixlənə bilər.
Bitki ekologiyasına dair ilk klassik kitablardan biri J.E. Ueaver və F.E. Klements tərəfindən yazılmışdır.Kitab geniş şəkildə bitki icmalarından, xüsusən də rəqabət kimi qüvvələrin və ardıcıllıq kimi proseslərin əhəmiyyətindən bəhs edir. Ekologiya termininin özü alman bioloqu Ernst Hekkel tərəfindən yaradılmışdır.
Bitki ekologiyasını, həmçinin bitki ekofiziologiyası, bitki populyasiyası ekologiyası, icma ekologiyası, ekosistem ekologiyası, landşaft ekologiyası və biosfer ekologiyası da daxil olmaqla təşkilat səviyyələrinə bölmək olar.
Paylanması
Bitki paylanması tarixi faktorların, ekofiziologiyanın və biotik qarşılıqlı təsirlərin birləşməsi ilə müəyyən edilir. Müəyyən bir ərazidə mövcud ola biləcək növlərin diapazonu tarixi təsadüflə məhdudlaşır. Bir növ özünü göstərmək üçün ya hansısa ərazidə təkamül keçirməli, ya da orada məskunlaşmalıdır (ya təbii, ya da insan fəaliyyəti nəticəsində), yerli olaraq nəsli kəsilməməlidir. Yerli olaraq mövcud olan növlər toplusu daha da mövcud ekoloji şəraitdə sağ qalmaq üçün fizioloji uyğunlaşmalara malik olanlarla məhdudlaşır. Bu qrup daha sonra digər növlərlə qarşılıqlı əlaqədə formalaşır.
Bitki icmaları dominant bitki növlərinin formasına görə geniş şəkildə biomlara bölünür. Məsələn, otlaqlarda otlar, meşələrdə isə ağaclar üstünlük təşkil edir. Biomlar regional iqlim, əsasən temperatur və yağıntı ilə müəyyən edilir və ümumi enlik meyllərini izləyir.Biomların daxilində bir çox ekoloji icmalar ola bilər ki, bunlara təkcə iqlim və müxtəlif kiçik miqyaslı xüsusiyyətlər, o cümlədən torpaqlar, hidrologiya və pozulma rejimi təsir etmir.
Bioloji qarşılıqlı təsirləri
Rəqabəti (biologiya)
Bitkilər, əksər həyat formaları kimi, nisbətən az sayda əsas element tələb edir: karbon, hidrogen, oksigen, azot, fosfor və kükürd. Həmçinin, maqnezium və natrium kimi kiçik mikroelementlər də lazımdır. Bitkilər yaxınlıqda böyüdükdə, bu elementləri tükəndirə və qonşu bitkilərə mənfi təsir göstərə bilərlər.
Resurslar uğrunda rəqabət tam simmetrik (ölçüsündən asılı olmayaraq bütün fərdlər eyni miqdarda resurs alır) müəyyən edilmiş simmetrikdən (bütün fərdlər vahid biokütlə üçün eyni miqdarda resurs istifadə edir) ümumi asimmetrik ölçülərə (ən böyük fərdlər hamısını istifadə edirlər) dəyişir. Ölçü asimmetriyasının dərəcəsi ekoloji icmaların strukturuna və müxtəlifliyinə böyük təsir göstərir. Bir çox hallarda (bəlkə də ən çox) qonşu bitkilərə mənfi təsir işıq üçün asimmetrik rəqabətlə bağlıdır. Digər hallarda, su, azot və ya fosfor üçün yerin altında rəqabət ola bilər. Rəqabəti aşkar etmək və ölçmək üçün təcrübələr lazımdır; bu təcrübələr qonşu bitkilərin çıxarılmasını və qalan bitkilərdə reaksiyaların ölçülməsini tələb edir. Faydalı ümumiləşdirmələr aparmaq üçün bir çox belə tədqiqatlar tələb olunur.
Ümumiyyətlə, görünür ki, işıq bitkilərin rəqabət apardığı ən vacib resursdur və zamanla bitkinin uzanması, ehtimal ki, işığı daha yaxşı tutmaq üçün hündür bitkilərin seçimini əks etdirir. Buna görə də, bir çox bitki icmaları işıq üçün nisbi rəqabət qabiliyyətlərinə əsaslanaraq iyerarxiyalara bölünür. Quraq torpaqlarda yeraltı rəqabət daha gərgin olur. Torpağın münbitliyində təbii qradientlərlə yanaşı, yerüstü və yeraltı rəqabətin nisbəti dəyişir, yerüstü rəqabət daha məhsuldar torpaqlarda daha yüksək olur. Nisbətən zəif bitkilər zamanla məhv ola bilərlər (basdırılmış toxum kimi sağ qalaraq) və ya güclü rəqiblərdən uzaqda yeni yerə səpələnib qala bilərlər.
Prinsipcə, rəqabət aparan bitkilərin fizioloji prosesləri haqqında ətraflı biliklər mövcud olduqda, məhdud resurslar səviyyəsində rəqabəti öyrənmək mümkündür. Bununla belə, yerüstü ekoloji tədqiqatların əksəriyyətində müxtəlif bitki növlərinin böyüməsini məhdudlaşdıran resursların mənimsənilməsi və dinamikası haqqında çox az məlumat var və bunun əvəzinə, hansı resurslardan istifadə edildiyini dəqiq bilmədən qonşu bitkilərin müşahidə edilən mənfi təsirlərinə əsaslanaraq rəqabət haqqında nəticə çıxarırlar. Müəyyən hallarda bitkilər tək artımı məhdudlaşdıran resurs, bəlkə də kifayət qədər su və qida maddələri olan kənd təsərrüfatı sistemlərində və ya sıx bataqlıq bitki örtüyündə işıq uğrunda rəqabət apara bilər, lakin bir çox təbii ekosistemlərdə bitkilər bir neçə resursla məhdudlaşa bilər, məsələn eyni zamanda işıq, fosfor və azot olduqda.
Beləliklə, bir çox təfərrüatlar, xüsusən də təbii bitki icmalarında baş verən rəqabət növləri, spesifik resurslar, müxtəlif resursların nisbi əhəmiyyəti və stress və ya nizamsızlıq kimi digər amillərin rolu hələ tam açıqlanmayıb.
Qarşılıqlılığı (mutualizm)
Mutualizm "iki növ və ya fərdlər arasında hər ikisi üçün faydalı olan" qarşılıqlı əlaqə kimi müəyyən edilir. Bitkilərdə ən geniş yayılmış nümunə bitkilər və göbələklər arasında mikoriza kimi tanınan qarşılıqlı faydalı əlaqədir. Bitkilər qida maddələrinin udulmasına kömək edir, göbələk isə karbohidratlar alır.
Çiçəkli bitkilər iki əsas mutualizmdən istifadə edərək inkişaf etmiş bir qrupdur:
- Çiçəklər həşəratlar tərəfindən tozlanır. Bu əlaqə, görünür, böcəklərin sadə çiçəklərlə, çiçək tozcuqları ilə qidalanması və eyni zamanda (istəksizcə) tozlandırıcı kimi fəaliyyət göstərməsindən qaynaqlanır.
- Meyvələr heyvanlar tərəfindən yeyilir, sonra heyvanlar toxumları dağıtırlar.
Beləliklə, çiçəkli bitkilər əslində üç əsas növ qarşılıqlılığa malikdir, çünki əksər ali bitkilərdə də mikorizalar var.
Bitkilər də bir-birinə faydalı təsir göstərə bilər, lakin bu daha az yaygındır. Nümunələr, kölgəsi gənc kaktusların kök almasına imkan verən "tinglik bitkiləri" ola bilər. Bununla belə, əksər mutualizm nümunələri əsasən tərəfdaşlardan yalnız birinə fayda verir və əslində əsl qarşılıqlılıq olmaya bilər. Bununla belə, əksər mutualizm nümunələri əsasən tərəfdaşlardan yalnız birinə fayda verir və əslində əsl qarşılıqlılıq olmaya bilər. Əsasən bir iştirakçı üçün faydalı olan bu daha birtərəfli əlaqələr üçün istifadə olunan termin asanlaşdırmadır. Qonşu bitkilər arasında relyef stresli bir mühitin mənfi təsirini azaltmaqla hərəkət edə bilər. Ümumiyyətlə, asanlaşdırma, rəqabətin növlər arasında ən vacib qarşılıqlı əlaqə ola biləcəyi əlverişli mühitlərdən daha çox fiziki stresli mühitlərdə baş verir.
Bitkilərdə əsas mutualizmlər mikorizalar, tozlanma və toxumların yayılmasıdır.
Parazitizm
Biologiyada parazitizm müxtəlif növlər arasında qarşılıqlı əlaqəyə aiddir, burada parazit (bir növ) ev sahibi (digər növ) hesabına faydalanır. Parazitlər ümumiyyətlə yaşamaq üçün başqa bir orqanizmdən (onların sahibindən) asılıdırlar ki, bu da adətən həm yaşayış mühiti, həm də ən az qida tələbatını ehtiva edir.
Kommensalizm
Kommensalizm, bir bitkinin digərini istismar etməsi mənasında asanlaşdırmaya bənzəyir. Tanış bir nümunə tropik ağacların budaqlarında böyüyən epifitlər və ya yarpaqlı meşələrdə ağaclarda böyüyən mamırlardır. Epifitlər kimi tanınan bitkilərə bağlı yaşayan orqanizmlərə kommensallar deyilir. Məsələn, tısbağaların belində bitən yosunlar kommensal sayılırlar. Yiyəsinə bağlandıqda onların sağ qalma qabiliyyəti daha yüksək olur, lakin ona zərər və ya fayda vermirlər.
Dünyada bütün bitki növlərinin təxminən 10%-ı epifitlərdir və onların əksəriyyəti tropik meşələrdə olur. Nəticə etibarilə, onlar dünyadakı ümumi bitki biomüxtəlifliyinin böyük bir hissəsini təşkil edirlər. Bununla belə, kommensallar zaman keçdikcə parazitlərə çevrilmək qabiliyyətinə malikdir, bu da ümumi populyasiyanın azalması ilə nəticələnir.
Digər mövzular
Bolluğu
Müəyyən bir mühitdə bitki növünün ekoloji uğuru onun bolluğu ilə ölçülə bilər və bitkinin həyat formasından asılı olaraq müxtəlif bolluğun ölçüləri müvafiq ola bilər, məs. sıxlıq, biokütlə və ya bitki örtüyü.
Bitki növünün bolluğundakı dəyişikliklər hər iki abiotik faktorla bağlı ola bilər, məs. iqlim dəyişikliyi və ya biotik amillər, bitki mənşəli və ya növlərarası rəqabət.
Kolonizasiya
Müəyyən ərazidə bir bitki növünün olması müstəmləkələşmə və yerli nəsli kəsmə proseslərindən asılıdır. Müstəmləkələşmə ehtimalı növün mövcud olduğu qonşu yaşayış yerlərinə olan məsafə ilə azalır və qonşu yaşayış mühitlərində bitkilərin bolluğu və məhsuldarlığının artması və növlərin yayılma məsafəsi ilə artır. Yerli məhv olma ehtimalı bolluğun artması ilə azalır (torpaq toxum bankında həm canlı bitkilər, həm də toxumlar).
Çoxalması
Bitki həyatında çoxalmanın bir neçə üsulu var və onlardan biri partenogenezdir. Partenogenez "genetik cəhətdən eyni nəslin (klonların) meydana gəldiyi çoxalma forması" kimi müəyyən edilir.
Çoxalmanın başqa bir forması çarpaz mayalanmadır. Bir yumurta bitki içərisində dölləndikdən sonra toxuma çevrilir. Toxumda normal olaraq endosperm və embrion kimi tanınan qida toxuması var. Nəticədə cücərmədən keçmiş gənc bir bitki yaranır. Bitki çoxalmasının başqa bir forması öz-özünə mayalanmadır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Archibold, O.W. Ecology of World Vegetation. London.: Chapman and Hall. 1995. 510 p. ISBN .
- Williams, G. C. 1975. Sex and Evolution. Monographs in Population Biology. No. 8. Princeton: Princeton University Press.
- Harper, J. L. 1977. Population Biology of Plants. London: Academic Press.
- Carroll & Salt. Ecology for Gardeners. Timber Press, Inc. 2004. Glossary, page 287. ISBN .
- Weaver, J. E. and F. E. Clements. 1938. Plant Ecology. 2nd edn. New York: McGraw-Hill Book Company.
- Haeckel, Ernst. Generelle Morphologie der Organismen [The General Morphology of Organisms] (alman). 2. Berlin, (Germany): Georg Reimer. 1866. 2019-06-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-30. From p. 286: "Unter Oecologie verstehen wir die gesammte Wissenschaft von den Beziehungen des Organismus zur umgebenden Aussenwelt, wohin wir im weiteren Sinne alle "Existenz-Bedingungen" rechnen können." (By "ecology" we understand the comprehensive science of the relationships of the organism to its surrounding environment, where we can include, in the broader sense, all "conditions of existence".)
- Schulze, Ernst-Detlef; və b. Plant Ecology. Springer. 2005. ISBN . January 30, 2023 tarixində . İstifadə tarixi: April 24, 2012.ISBN
- Smith, Christopher C. "Elements of Ecology Robert Leo Smith". The American Biology Teacher. 50 (6). September 1988: 394. doi:10.2307/4448774. ISSN 0002-7685. JSTOR 4448774.
- Lambers, Hans; F. Stuart Chapin III; Thijs L. Pons. Plant Physiological Ecology (Second). 2008.
- Keddy, Paul A. Competition. Dordrecht: Kluwer. 2001. 552. ISBN .
- Casper, Brenda B. and Robert. B. Jackson. 1997. Plant competition underground. Annual Review of Ecology and Systematics 28: 545–570.
- Belcher, J., P.A. Keddy, and L. Twolan-Strutt. 1995. Root and shoot competition along a soil depth gradient. Journal of Ecology 83: 673–682
- Twolan-Strutt, L. and P.A. Keddy. 1996. Above- and below-ground competition intensity in two contrasting wetland plant communities. Ecology 77: 259–270.
- Craine, J. M. Resource strategies in wild plants. Princeton University Press, Princeton. 2009.
- Grime, J. P. 1979. Plant Strategies and Vegetation Processes. Chichester: John Wiley.
- Callaway, R. M. 1995. Positive interactions among plants (Interpreting botanical progress). The Botanical Review 61: 306–349.
- Keddy, Paul A., Competition, 2nd ed. (2001), Kluwer, Dordrecht. 552 p.
- Hochberg, M. E.; Michalakis, Y.; Meeus, T. De. "Parasitism as a constraint on the rate of life-history evolution". Journal of Evolutionary Biology (ingilis). 5 (3). 1992: 491–504. doi:10.1046/j.1420-9101.1992.5030491.x. ISSN 1420-9101.
- Malcolm, W. (1966). Biological Interactions. Botanical Review, 32(3), 243-254. Retrieved March 15, 2020, from www.jstor.org/stable/4353730
- Nieder, J., Prosperí, J. & Michaloud, G. Epiphytes and their contribution to canopy diversity. Plant Ecology 153, 51–63 (2001). https://doi.org/10.1023/A:1017517119305 2023-07-03 at the Wayback Machine
- Wood, Kevin A.; Stillman, Richard A.; Clarke, Ralph T.; Daunt, Francis; O’Hare, Matthew T. "Understanding Plant Community Responses to Combinations of Biotic and Abiotic Factors in Different Phases of the Plant Growth Cycle". PLOS ONE. 7 (11). 2012-11-14: e49824. Bibcode:2012PLoSO...749824W. doi:10.1371/journal.pone.0049824. ISSN 1932-6203. PMC 3498179. PMID 23166777.
- Carrol & Salt. Ecology for Gardeners. Timber Press, Inc. 2004. 286. ISBN .
- Carroll & Salt. Ecology for Gardeners. Timber Press, Inc. 2004. 282. ISBN .
- Lloyd, David G.; Schoen, Daniel J. "Self- and Cross-Fertilization in Plants. I. Functional Dimensions". International Journal of Plant Sciences. 153 (3, Part 1). 1992: 358–369. doi:10.1086/297040.
Ədəbiyyatı
- Archibold, O.W. "Ecology of World Vegetation". Chapman and Hall, London. 1995. (#cite_web_url)
- Cittadino, E. (1990). Nature as the Laboratory. Darwinian Plant Ecology in the German Empire, 1880-1900. Cambridge: Cambridge University Press.
- Crawley, Michael J. Plant Ecology. Blackwell Scientific Publications. 1997 [1986]. ISBN . İstifadə tarixi: April 24, 2012.ISBN
- Gibson, J. Phil; Gibson, Terri R. Plant Ecology. Green World. 2006. OCLC 60839405.ISBN
- Keddy, Paul A. "Plants and Vegetation: Origins, Processes, Consequences". Cambridge University Press. 2007. (#cite_web_url)ISBN
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bitki ekologiyasi ekologiyanin bitki orqanizmleri elece de bitkiler ve onlarin etraf muhiti arasinda qarsiliqli asililiq ve elaqeni oyrenen elm sahesi Dieqo Qarsiyada tropik bitki icmasiParker 3 Merheleli Metodundan istifade ederek Torpaq Sahesinin Monitorinqi Okanaqan Vasinqton 2002 Bitki ekologiyasina misal olaraq Simali Amerikada mulayim yarpaqli meselerin yayilmasi quraqligin ve ya dasqinin bitkilerin sag qalmasina tesiri sehra bitkilerinin su ugrunda mubarizesi ve ya otlayan heyvan surulerinin otlaqlarin terkibine tesiri gosterile biler Bitki novleriYer kuresinin esas bitki novleri terefinden teqdim edilmisdir Arcibold 11 esas bitki novu ayirmisdir tropik meseler tropik savannalar quraqliq bolgeler sehralar Araliq denizi ekosistemleri mulayim mese ekosistemleri mulayim cemenlikler iyneyarpaqli meseler tundra hem qutb hem de yuksek dag quru bataqliq erazileri sirin su sahili ekosistemleri deniz sistemleri Bitki ve bitki ortuyunun tedqiqi onlarin formasina gore murekkebdir Birincisi bitkilerin ekseriyyeti torpaqda kok salir bu da qida maddelerinin qebulunu ve novlerin qarsiliqli tesirini musahide etmek ve olcmeyi cetinlesdirir Ikincisi bitkiler cox vaxt vegetativ yolla coxalir ve muxtelif bitkileri ayird etmeyi cetinlesdirir Eslinde ferd anlayisinin ozu subhelidir cunki hetta bir agac da elaqeli meristemlerin boyuk toplusu kimi qebul edile biler Netice etibari ile bitki ekologiyasi ve heyvan ekologiyasi coxalma yayilma ve qarsiliqliliq kimi proseslerle bagli problemlere muxtelif yollarla yanasir Bezi bitki ekoloqlari populyasiya ekologiyasina diqqet yetirerek bitki populyasiyalarina heyvan populyasiyalari kimi yanasmaq cehdlerine cox diqqet yetirirler Bir cox diger ekoloqlar hesab edirler ki mueyyen elmi problemleri hell etmek ucun ehali ekologiyasindan istifade etmek faydali olsa da bitkiler ekoloqlardan probleme miqyasa ve veziyyete uygun olan coxsayli perspektivlerle islemeyi teleb edir FotosintezBitkileri mueyyen eden xususiyyetlerden biri de fotosintezdir Fotosintez bitki heyati ucun vacib olan qlukoza ve oksigeni yaratmaq ucun kimyevi reaksiyalar prosesidir TarixiBitki ekologiyasinin en muhum aspektlerinden biri texminen 2 milyard il evvel bas vermis Yerin oksigenli atmosferinin yaradilmasinda bitkilerin roludur Boyuk miqdarda demir oksidi olan seciyyevi cokuntu suxurlarinin zolaqli demir birlesmelerinin cokmesi ile tarixlene biler Bitki ekologiyasina dair ilk klassik kitablardan biri J E Ueaver ve F E Klements terefinden yazilmisdir Kitab genis sekilde bitki icmalarindan xususen de reqabet kimi quvvelerin ve ardicilliq kimi proseslerin ehemiyyetinden behs edir Ekologiya termininin ozu alman bioloqu Ernst Hekkel terefinden yaradilmisdir Bitki ekologiyasini hemcinin bitki ekofiziologiyasi bitki populyasiyasi ekologiyasi icma ekologiyasi ekosistem ekologiyasi landsaft ekologiyasi ve biosfer ekologiyasi da daxil olmaqla teskilat seviyyelerine bolmek olar PaylanmasiDunya biomlari dominant bitki novune esaslanir Bitki paylanmasi tarixi faktorlarin ekofiziologiyanin ve biotik qarsiliqli tesirlerin birlesmesi ile mueyyen edilir Mueyyen bir erazide movcud ola bilecek novlerin diapazonu tarixi tesadufle mehdudlasir Bir nov ozunu gostermek ucun ya hansisa erazide tekamul kecirmeli ya da orada meskunlasmalidir ya tebii ya da insan fealiyyeti neticesinde yerli olaraq nesli kesilmemelidir Yerli olaraq movcud olan novler toplusu daha da movcud ekoloji seraitde sag qalmaq ucun fizioloji uygunlasmalara malik olanlarla mehdudlasir Bu qrup daha sonra diger novlerle qarsiliqli elaqede formalasir Bitki icmalari dominant bitki novlerinin formasina gore genis sekilde biomlara bolunur Meselen otlaqlarda otlar meselerde ise agaclar ustunluk teskil edir Biomlar regional iqlim esasen temperatur ve yaginti ile mueyyen edilir ve umumi enlik meyllerini izleyir Biomlarin daxilinde bir cox ekoloji icmalar ola biler ki bunlara tekce iqlim ve muxtelif kicik miqyasli xususiyyetler o cumleden torpaqlar hidrologiya ve pozulma rejimi tesir etmir Bioloji qarsiliqli tesirleriReqabeti biologiya Bitkiler ekser heyat formalari kimi nisbeten az sayda esas element teleb edir karbon hidrogen oksigen azot fosfor ve kukurd Hemcinin maqnezium ve natrium kimi kicik mikroelementler de lazimdir Bitkiler yaxinliqda boyudukde bu elementleri tukendire ve qonsu bitkilere menfi tesir gostere bilerler Resurslar ugrunda reqabet tam simmetrik olcusunden asili olmayaraq butun ferdler eyni miqdarda resurs alir mueyyen edilmis simmetrikden butun ferdler vahid biokutle ucun eyni miqdarda resurs istifade edir umumi asimmetrik olculere en boyuk ferdler hamisini istifade edirler deyisir Olcu asimmetriyasinin derecesi ekoloji icmalarin strukturuna ve muxtelifliyine boyuk tesir gosterir Bir cox hallarda belke de en cox qonsu bitkilere menfi tesir isiq ucun asimmetrik reqabetle baglidir Diger hallarda su azot ve ya fosfor ucun yerin altinda reqabet ola biler Reqabeti askar etmek ve olcmek ucun tecrubeler lazimdir bu tecrubeler qonsu bitkilerin cixarilmasini ve qalan bitkilerde reaksiyalarin olculmesini teleb edir Faydali umumilesdirmeler aparmaq ucun bir cox bele tedqiqatlar teleb olunur Umumiyyetle gorunur ki isiq bitkilerin reqabet apardigi en vacib resursdur ve zamanla bitkinin uzanmasi ehtimal ki isigi daha yaxsi tutmaq ucun hundur bitkilerin secimini eks etdirir Buna gore de bir cox bitki icmalari isiq ucun nisbi reqabet qabiliyyetlerine esaslanaraq iyerarxiyalara bolunur Quraq torpaqlarda yeralti reqabet daha gergin olur Torpagin munbitliyinde tebii qradientlerle yanasi yerustu ve yeralti reqabetin nisbeti deyisir yerustu reqabet daha mehsuldar torpaqlarda daha yuksek olur Nisbeten zeif bitkiler zamanla mehv ola bilerler basdirilmis toxum kimi sag qalaraq ve ya guclu reqiblerden uzaqda yeni yere sepelenib qala bilerler Prinsipce reqabet aparan bitkilerin fizioloji prosesleri haqqinda etrafli bilikler movcud olduqda mehdud resurslar seviyyesinde reqabeti oyrenmek mumkundur Bununla bele yerustu ekoloji tedqiqatlarin ekseriyyetinde muxtelif bitki novlerinin boyumesini mehdudlasdiran resurslarin menimsenilmesi ve dinamikasi haqqinda cox az melumat var ve bunun evezine hansi resurslardan istifade edildiyini deqiq bilmeden qonsu bitkilerin musahide edilen menfi tesirlerine esaslanaraq reqabet haqqinda netice cixarirlar Mueyyen hallarda bitkiler tek artimi mehdudlasdiran resurs belke de kifayet qeder su ve qida maddeleri olan kend teserrufati sistemlerinde ve ya six bataqliq bitki ortuyunde isiq ugrunda reqabet apara biler lakin bir cox tebii ekosistemlerde bitkiler bir nece resursla mehdudlasa biler meselen eyni zamanda isiq fosfor ve azot olduqda Belelikle bir cox teferruatlar xususen de tebii bitki icmalarinda bas veren reqabet novleri spesifik resurslar muxtelif resurslarin nisbi ehemiyyeti ve stress ve ya nizamsizliq kimi diger amillerin rolu hele tam aciqlanmayib Qarsiliqliligi mutualizm Mutualizm iki nov ve ya ferdler arasinda her ikisi ucun faydali olan qarsiliqli elaqe kimi mueyyen edilir Bitkilerde en genis yayilmis numune bitkiler ve gobelekler arasinda mikoriza kimi taninan qarsiliqli faydali elaqedir Bitkiler qida maddelerinin udulmasina komek edir gobelek ise karbohidratlar alir Cicekli bitkiler iki esas mutualizmden istifade ederek inkisaf etmis bir qrupdur Cicekler heseratlar terefinden tozlanir Bu elaqe gorunur boceklerin sade ciceklerle cicek tozcuqlari ile qidalanmasi ve eyni zamanda isteksizce tozlandirici kimi fealiyyet gostermesinden qaynaqlanir Meyveler heyvanlar terefinden yeyilir sonra heyvanlar toxumlari dagitirlar Belelikle cicekli bitkiler eslinde uc esas nov qarsiliqliliga malikdir cunki ekser ali bitkilerde de mikorizalar var Bitkiler de bir birine faydali tesir gostere biler lakin bu daha az yaygindir Numuneler kolgesi genc kaktuslarin kok almasina imkan veren tinglik bitkileri ola biler Bununla bele ekser mutualizm numuneleri esasen terefdaslardan yalniz birine fayda verir ve eslinde esl qarsiliqliliq olmaya biler Bununla bele ekser mutualizm numuneleri esasen terefdaslardan yalniz birine fayda verir ve eslinde esl qarsiliqliliq olmaya biler Esasen bir istirakci ucun faydali olan bu daha birterefli elaqeler ucun istifade olunan termin asanlasdirmadir Qonsu bitkiler arasinda relyef stresli bir muhitin menfi tesirini azaltmaqla hereket ede biler Umumiyyetle asanlasdirma reqabetin novler arasinda en vacib qarsiliqli elaqe ola bileceyi elverisli muhitlerden daha cox fiziki stresli muhitlerde bas verir Bitkilerde esas mutualizmler mikorizalar tozlanma ve toxumlarin yayilmasidir Parazitizm Biologiyada parazitizm muxtelif novler arasinda qarsiliqli elaqeye aiddir burada parazit bir nov ev sahibi diger nov hesabina faydalanir Parazitler umumiyyetle yasamaq ucun basqa bir orqanizmden onlarin sahibinden asilidirlar ki bu da adeten hem yasayis muhiti hem de en az qida telebatini ehtiva edir Kommensalizm Kommensalizm bir bitkinin digerini istismar etmesi menasinda asanlasdirmaya benzeyir Tanis bir numune tropik agaclarin budaqlarinda boyuyen epifitler ve ya yarpaqli meselerde agaclarda boyuyen mamirlardir Epifitler kimi taninan bitkilere bagli yasayan orqanizmlere kommensallar deyilir Meselen tisbagalarin belinde biten yosunlar kommensal sayilirlar Yiyesine baglandiqda onlarin sag qalma qabiliyyeti daha yuksek olur lakin ona zerer ve ya fayda vermirler Dunyada butun bitki novlerinin texminen 10 i epifitlerdir ve onlarin ekseriyyeti tropik meselerde olur Netice etibarile onlar dunyadaki umumi bitki biomuxtelifliyinin boyuk bir hissesini teskil edirler Bununla bele kommensallar zaman kecdikce parazitlere cevrilmek qabiliyyetine malikdir bu da umumi populyasiyanin azalmasi ile neticelenir Diger movzularBollugu Mueyyen bir muhitde bitki novunun ekoloji uguru onun bollugu ile olcule biler ve bitkinin heyat formasindan asili olaraq muxtelif bollugun olculeri muvafiq ola biler mes sixliq biokutle ve ya bitki ortuyu Bitki novunun bollugundaki deyisiklikler her iki abiotik faktorla bagli ola biler mes iqlim deyisikliyi ve ya biotik amiller bitki menseli ve ya novlerarasi reqabet Kolonizasiya Mueyyen erazide bir bitki novunun olmasi mustemlekelesme ve yerli nesli kesme proseslerinden asilidir Mustemlekelesme ehtimali novun movcud oldugu qonsu yasayis yerlerine olan mesafe ile azalir ve qonsu yasayis muhitlerinde bitkilerin bollugu ve mehsuldarliginin artmasi ve novlerin yayilma mesafesi ile artir Yerli mehv olma ehtimali bollugun artmasi ile azalir torpaq toxum bankinda hem canli bitkiler hem de toxumlar Coxalmasi Bitki heyatinda coxalmanin bir nece usulu var ve onlardan biri partenogenezdir Partenogenez genetik cehetden eyni neslin klonlarin meydana geldiyi coxalma formasi kimi mueyyen edilir Coxalmanin basqa bir formasi carpaz mayalanmadir Bir yumurta bitki icerisinde dollendikden sonra toxuma cevrilir Toxumda normal olaraq endosperm ve embrion kimi taninan qida toxumasi var Neticede cucermeden kecmis genc bir bitki yaranir Bitki coxalmasinin basqa bir formasi oz ozune mayalanmadir Hemcinin baxBiogeokimya VegetasiyaIstinadlarArchibold O W Ecology of World Vegetation London Chapman and Hall 1995 510 p ISBN 0 412 44290 6 Williams G C 1975 Sex and Evolution Monographs in Population Biology No 8 Princeton Princeton University Press Harper J L 1977 Population Biology of Plants London Academic Press Carroll amp Salt Ecology for Gardeners Timber Press Inc 2004 Glossary page 287 ISBN 0 88192 611 6 Weaver J E and F E Clements 1938 Plant Ecology 2nd edn New York McGraw Hill Book Company Haeckel Ernst Generelle Morphologie der Organismen The General Morphology of Organisms alman 2 Berlin Germany Georg Reimer 1866 2019 06 18 tarixinde Istifade tarixi 2023 01 30 From p 286 Unter Oecologie verstehen wir die gesammte Wissenschaft von den Beziehungen des Organismus zur umgebenden Aussenwelt wohin wir im weiteren Sinne alle Existenz Bedingungen rechnen konnen By ecology we understand the comprehensive science of the relationships of the organism to its surrounding environment where we can include in the broader sense all conditions of existence Schulze Ernst Detlef ve b Plant Ecology Springer 2005 ISBN 9783540208334 January 30 2023 tarixinde Istifade tarixi April 24 2012 ISBN 3 540 20833 X Smith Christopher C Elements of Ecology Robert Leo Smith The American Biology Teacher 50 6 September 1988 394 doi 10 2307 4448774 ISSN 0002 7685 JSTOR 4448774 Lambers Hans F Stuart Chapin III Thijs L Pons Plant Physiological Ecology Second 2008 Keddy Paul A Competition Dordrecht Kluwer 2001 552 ISBN 0 7923 6064 8 Casper Brenda B and Robert B Jackson 1997 Plant competition underground Annual Review of Ecology and Systematics 28 545 570 Belcher J P A Keddy and L Twolan Strutt 1995 Root and shoot competition along a soil depth gradient Journal of Ecology 83 673 682 Twolan Strutt L and P A Keddy 1996 Above and below ground competition intensity in two contrasting wetland plant communities Ecology 77 259 270 Craine J M Resource strategies in wild plants Princeton University Press Princeton 2009 Grime J P 1979 Plant Strategies and Vegetation Processes Chichester John Wiley Callaway R M 1995 Positive interactions among plants Interpreting botanical progress The Botanical Review 61 306 349 Keddy Paul A Competition 2nd ed 2001 Kluwer Dordrecht 552 p Hochberg M E Michalakis Y Meeus T De Parasitism as a constraint on the rate of life history evolution Journal of Evolutionary Biology ingilis 5 3 1992 491 504 doi 10 1046 j 1420 9101 1992 5030491 x ISSN 1420 9101 Malcolm W 1966 Biological Interactions Botanical Review 32 3 243 254 Retrieved March 15 2020 from www jstor org stable 4353730 Nieder J Prosperi J amp Michaloud G Epiphytes and their contribution to canopy diversity Plant Ecology 153 51 63 2001 https doi org 10 1023 A 1017517119305 2023 07 03 at the Wayback Machine Wood Kevin A Stillman Richard A Clarke Ralph T Daunt Francis O Hare Matthew T Understanding Plant Community Responses to Combinations of Biotic and Abiotic Factors in Different Phases of the Plant Growth Cycle PLOS ONE 7 11 2012 11 14 e49824 Bibcode 2012PLoSO 749824W doi 10 1371 journal pone 0049824 ISSN 1932 6203 PMC 3498179 PMID 23166777 Carrol amp Salt Ecology for Gardeners Timber Press Inc 2004 286 ISBN 0 88192 611 6 Carroll amp Salt Ecology for Gardeners Timber Press Inc 2004 282 ISBN 0 88192 611 6 Lloyd David G Schoen Daniel J Self and Cross Fertilization in Plants I Functional Dimensions International Journal of Plant Sciences 153 3 Part 1 1992 358 369 doi 10 1086 297040 EdebiyyatiArchibold O W Ecology of World Vegetation Chapman and Hall London 1995 cite web url Cittadino E 1990 Nature as the Laboratory Darwinian Plant Ecology in the German Empire 1880 1900 Cambridge Cambridge University Press Crawley Michael J Plant Ecology Blackwell Scientific Publications 1997 1986 ISBN 9780632036394 Istifade tarixi April 24 2012 ISBN 0 632 01363 X Gibson J Phil Gibson Terri R Plant Ecology Green World 2006 OCLC 60839405 ISBN 0 7910 8566 X Keddy Paul A Plants and Vegetation Origins Processes Consequences Cambridge University Press 2007 cite web url ISBN 978 0 521 86480 0Xarici kecidler