Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ekológiya (yun. οικος — ev, yaşayış məskəni, yun. Λόγος — elm) — canlı və cansız təbiətin qarşılıqlı münasibətini öyrənən elm. Еkоlоgiya оrqanizmlərin bir-biri və хarici mühit amilləri ilə qarşılıqlı əlaqələrini, оnların yaşayış tərzində, inkişafında, çохalmasında həmin amillərin rоlunu, təbiətin (hava, su, tоrpaq, hеyvan və bitki aləmi, faydalı qazıntılar və s.) mühafizəsini, təbii sərvətlərdən istifadə оlunmasının qanunauyğunluqlarını, еkоsistеmləri, оnların əlaqəsini, təbiətin dialеktikasını öyrədir. Təbiəti insansız insanı təbiətsiz təsəvvür etmək mümkün deyil.
| Ekologiya | |||||||
 | |||||||
| Elm sahəsi → öyrənir | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| Yarımbölmə → öyrənir | |||||||
Bəşəriyyətin müasir yaşayışını ekologiyasız təsvir etmək mümkün deyildir. Yazmağı, oxumağı, saymağı bilmədən yaşamaq nə qədər çətindirsə, ekologiyanın əsaslarını öyrənmədən də yaşamaq bir o qədər çətinləşir.
Son illər ərzində xarici dillərdə çoxlu dərslik, dərs vəsaiti, və məşhur elmi kitablar nəşr edilir, təbiətlə insanın əlaqəsini əks etdirən jurnallar buraxılır, bu sahədə aparılan tədqiqatların tematik topluları çap edilir. Hətta, televizor, radio və qəzetlər də ekoloji təhsilə biganə deyillər.
Ekologiyanın əsas tədqiqat obyekti orqanizm səviyyəsindən yüksək olan canlı sistemlərdir. Populyasiya, biosenoz, biosfer. Bu elm orqanizmlərin əmələ gətirdiyi birliklərin öz aralarındakı və ətraf mühitin cansız komponentləri ilə qarşılıqlı əlaqəsini öyrənir.
Ekologiya terminini elmə ilk dəfə 1866-cı ildə alman bioloqu Ernst Hekkel "Orqanizmin ümumi morfologiyası" ("Generelle Morphologie der Organismen") əsərində işlətmiş, bu anlayışı geniş yaymış və inkişaf etdirmişdir. Hekkel orqanizmi təbii sığınacaq yerində, yəni öz "evində" öyrənməyi ekologiya hesab etmişdir. Daha sonralar uzun müddət ekologiya biologiya sözünün dar mənasında işlənmişdir. Yalnız gərgin mübahisəli inkişaf yolu keçdikdən sonra müasir ekologiya formalaşmışdır. Orqanizmlərin həyat tərzini və orqanizmdən yüksək canlı sistemləri öz aralarında və ətraf mühitin cansız komponentləri ilə qarşılıqlı əlaqədə öyrənən elm ekologiya adlanır.
Tarixi
Ekologiyanın vəzifələri
Ekoloji elmin bir sıra başlıca vəzifələri vardır. Onların arasında aşağıdakıları qeyd etmək olar:
- Biosferaya və təbii sistemlərə insan təsiri ilə bağlı həyatın təşkilinin qanunauyğunluqlarının araşdırılması;
- Yer və bioloji ehtiyatların ağıla uyğun istismarının elmi əsaslarının yaradılması;
- İnsan fəaliyyətinin təsiri altında olan təbiət dəyişikliklərinin proqnozlaşdırılması; Biosferada baş verən proseslərin idarə olunması;
- İnsanın yaşadığı mühitin qorunub saxlannması;
- Populyasiyaların saylarının tənzimlənməsi;
- Ziyanverən növlərlə mübarizədə insana mənfi təsir edən vasitələrin mümkün qədər az işlənməsi;
- Yararsız hala gəlmiş təbii sistemlərin yenidən qurulması.
Ekoloji təhsilin vəzifələrini aşağıdakı kimi ifadə etmək olar: — Insanın təbiətin bir parçası kimi anlaşılması, bütüt canlıların birliyi və dəyərliliyi, insanın biosferin qorunması olmadan yaşayışının olumsuzluğu; — Insan yaşamının, onun peşə fəaliyyətinin təbii mühitə bağlı olan qanunauyğunluqlarının öyrədilməsi; — Enerjiqoruyucu texnologiyaların, ekoloji baxımdan təmiz olan gələcəyə yönəlmiş resursların işə salınması.
Ekologiyanın metodları
Ekologiyanın bir-biri ilə uyğunlaşan bir neçə metodları vardır.
Sistemli yanaşma ekoloji araşdırmaların çoxusunu bürüyür. Çünki canlı təbiətin bütün elementlərinin bir biri ilə bağlılığına görə ekologiyanın hər bir obyekti sistem, ya da sistemin bir parçasıdır. Ümumiyyətlə ekologiya sistemdən qırağda düşünülməz, onun bütün obyektləri vahid sistemdir.
Bundan başqa ekologiyanın çöl və eksperimental metodları vardır. Çöl metodu canlıların və onların toplumlarının təbiətdə, çağdaş aparaturaların araçılığı ilə, yaşamlarının uzun sürən müşahidəsidir. Eksperimental metod isə laboratoriya şəraitində təcrübələrin qoyulması, verilən proqram üzrə canlılara təsir edən hər hansı amillərin kontrolda saxlanmasıdır. Bunu edərkən, ekoloqlar təkcə bioloji və kimyavi vasitələrdən deyil, həm də bioloji olayların modelləşdirilməsindən də istifadə edirlər. Bu da canlı təbiətdə baş verən çeşidli proseslərin süni yaradılmış ekosistemlərdə qurulmasıdır. Modelləşmənin vasitəsi ilə sistemlərin davranışını öyrənmək olar. Məqsəd isə çeşidli strategiyaların işlənməsində onların gələcəkdə ola biləcək nəticələrini öncədən görüb dəyərləndirməkdir. Buna ekoloji proqnozlaşdırma deyirlər.
Təbii proseslərin araşdırılması və proqnozlaşdırması üçün həmdə riyazi modelləşdirmə üsulundan da geniş istifadə edilir. Ekosistemlərin bu kimi modelləri çöl və laboratoriya şəraitində alınmış çoxsaylı bilgilər əsasında qurulur. Düzgün qurulmuş riyazi modellər eksperimentdə çətin əldə edilən ya da əldə edilməsi mümkün olmayan şeyləri görməyə imkan verir. Bununla belə, özü-özlüyündə riyazi model bu ya da başqa fərziyənin doğruluğunun dəlili də ola bilməz. O yalnız reallığın təhlil yollarından biridir.
Sistem, çöl və eksperimental metodları ekoloqa canlıların bir-biri və ətraf mühitin çoxsaylı faktorları ilə münasibətlərini araşdırmağa imkan verir. Bu da təbiətin dinamik müvazinətini bərpa etməyi və ekosistemləri yönətməyi mümkün edir.
Ekoloji şərait
Sosioloji araşdırmalar iri şəhərlərdə avtomobillərin istismarı ilə əlaqədar ekoloji şəraitin gərginləşməsinin əsas səbəblərilə əlaqədar aşağıdakıları göstərmişdir:
- müəssisələrdə nəqliyyat vasitələrindən buraxılan işlənmiş qazların zəhərlilik dərəcəsi üzrə dövlət standartları normativlərinə əməl edilməsinə nəzarətin olmaması;
- istifadə edilən yanacaq növlərinin keyfiyyətinə nəzarətin zəif olması;
- avtomobillərdə nisbətən az zəhərli yanacaq növlərinə keçilməsinə kifayət qədər diqqət yetirilməməsi;
- iri yük maşınlarının şəhər daxilində hərəkət etməsi;
- nəqliyyatla əlaqədar ətraf mühitin mühafizəsinin idarəetmə mexanizminin iqtisadi səmərəliliyinin aşağı olması və bu sahədə kifayət qədər normativ bazanın olmaması;
- avtomobillərə texniki xidmət göstərən infrastruktur müəssisələrin ekoloji baxımdan müasir tələbata cavab verməməsi.
Ekologiyanın qrupları
Ekologiyanı mühitə görə qruplaşdırsaq: suyun ekologiyası, torpağın ekologiyası, havanın ekologiyası. Sistematikaya görə qruplaşma isə: mikroorqanizmin ekologiyası, göbələyin ekologiyası, bitkinin ekologiyası, heyvanın ekologiyası. Canlının yaşama yerinə görə: çayın, gölün, yeraltı suyun, dənizin, sahilin, tundranın, arktikanın, meşənin, səhranın, dağın, adanın, kəndin və nəhayət şəhərin ekologiyası. Qlobal ekologiya: hidrosfer, litosfer, atmosfer, biosfer, kosmos, sosioloji ekologiya. Bu qruplaşmanı elmlərlə əlaqəsinə görə, texnikaya, mədəniyyətə və s. görə qruplaşdırmaq olar.
Geoekologiya cöğrafi mənsubluğu və coğrafi amillərin təsiri baxımından orqanizmlərin bir-biri ilə münasibətlərini, yaşayış mühitini öyrənir. Bu elm çeşidli mühitdə (yer üstündə, torpaqda, şirin sularda, dənizlərdə) yaşayan canlıların ekologiyasını, təbii iqlim zonaların (meşələrin çöllərin, səhraların) ekologiyasını, yer səthinin formalarının – landşaftların (çay və dəniz qırağlarının, bataqlıqların, adaların, dağların) ekologiyasını içəriləyir. Çeşidli cöğrafi bölgələrin, ölkələrin, qitələrin təsvir edilməsi də geoekologiyaya aiddir.
Bioekologiyanın və geokimyanın qovşağında, canlıların günəş enerjisinin planetar transformasiyası və kimyavi maddələrin dövriyyəsinin öyrənilməsi əsasında biosfera (qlobal ekoloji sistem) haqqında elm yaranmışdır. Qlobal proseslərin öyrənilməsi haqqında çağdaş elm, ekologiya elmini genişləndirmiş, onun problem yönümlərini dəyişdirmişdir. Planetar proseslərin araşdırması sonucunda Yerə özünü təşkiledən iqlim-ekoloji sistem kimi baxış formalaşmışdır.
İnsan ekologiyası insan (bioloji fərd kimi) və şəxsiyyətin onu bürüyən təbii və sosial mühitlə qarşılıqlı münasibətlərini araşdıran predmetlərin kompleksidir. İnsan ekologiyası heyvanlar aləminin ekologiyasından yaşayış və fəaliyyət şəraitlərinin çoxluğu, mühitə uyğunlaşmaq üçün texnoloji vasitələrin zənginliyi, sivilizasiya və mədəniyyətlərin varlığı, alınmış bilik və bacarıqların miras qoyması imkanları fərqləndirir. İnsan ekologiyasının başlıca özəlliyi sosial və bioloji cəhətlərin düzgün uyğunluğu olan sosiobioloji yanaşmadır. Sosial ekologiya, insan ekologiyasının bir bölümü kimi, ictimai strukturların (ailələrin və başqa kiçik qrupların) təbiətlə və onları bürüyən sosial mühitlə bağlantılarını öyrənən elmi sahələrdir. Bu sahələrə sivilizasiyaların ekoloji amilləri, insan populyasiyaların ekologiyası, ekoloji demoqrafiya, etnosların ekologiyası və etnogenez (irqlərin və millətlərin təşəkkülü) daxildirlər.
Qlobal ekoloji problemlər
Müasir dövrdə son dərəcə ekoloji problemlər artmışdır. Bu problemlərin artmasının ilk əsas səbəbi müxtəlif sahələrin olduqca inkişaf etməsidir. Digər səbəb isə antropogen fəaliyyətin və təsirin mövcudluğudur. Son zamanlar antropogen fəaliyyətin nəticələri aşağıdakı kimi təzahür edilir:
- Meşələrin məhv edilməsi, yaşıllıqların qırılması;
- Atmosferdə parnik effekti yaradan toz və qazların toplanması nəticəsində istilik balansının dəyişməsi və qlobal istiləşmənin yaranması;
- Ozon təbəqəsinin ildən-ilə nazikləşməsi və ozon deşiklərinin yaranması;
- Torpağın deqradasiyası (şorlaşma, eroziya, münbitliyin aşağı düşməsi və s.);
- Torpaqda, suda, havada zərərli maddələrin toplanması;
- Okean səviyyəsinin qalxması;
- Bitki və heyvanların (flora və fauna) məhv edilməsi;
- Zərərli fiziki sahələrin intensivliyin yüksəlməsi (elektromaqnit sahə, səs-küy çirklənməsi və s.);
- Müəyyən qism sadalananlara istinad edərək təbii fəlakətlərin sayının artması;
- Həyatın keyfiyyətinin aşağı düşməsi (immun sistemi, genetik sistem və s.);
Havanın kimyəvi tərkibinin çirkləndirlməsi və zəhərləndirlməsi ilə mübarizə tədbirləri sisteminə havanın qorunması deyilir. Bunun üçün nüvə silahları sınağını dayandırmaq, atmosfer havasının qorunması haqqında bütün ölkələrin qəbul etdikləri qanunlara əməl edilməsi, havanı çirkləndirən və zəhərləyən istehsal prosesləri texnologiyasını təkmilləşdirmək, sanitar-epidemioloji xidmətdən geniş istifadə etmək, qalıqsız və ya az qalıqlı işləyən prosesləri yaratmaq və s. Torpağın əsas xassəsi onun məhsuldar olmasıdır. Lakin, radioaktiv maddələr, eroziya, şorlaşma, bataqlaşma və s. onun məhsuldarlığını azaldır. Bu isə onun çirklənməsi deməkdir.Torpağın qorunması sahəsində mühüm tədbirlər: torpaqdan düzgün istifadə edilməsi haqqında əsasnamələrin tətbiqi, torpaq kadastrının tərtibi, torpağın məhsuldarlığını aşağı salan proseslərin qarşısının alınmasının həyata keçirilməsi, torpağa gübrə verərkən elmi dəlillərə əsaslanmaq, torpağa aqrotexniki qulluğun təkmilləşdirilməsi və s. Su həyatın mənasıdır. Orqanizmdə gedən bütün proseslər su ilə əlaqədardır. Suyun qorunması dedikdə, su haqqında dövlət əsasnaməsinə əməl edilməlidir. Suyun öz-özünə təmizləmə mexanizmini qoruyub saxlamaq, çirkli suların müasir texnika ilə təmizlənməsi, qalıqsız istehsal texnologiyasının inkişafı və s.
Bitkilərin qorunması çox vacibdir. Fotosintezsiz həyat mümkün deyil. Deməli bitkilərsiz yaşamaq olmaz. Fotosintez edən heç bir bitkiyə zərərli demək olmaz. Meşələri qorumaq məqsədi ilə, meşə haqqında dövlət qanununa əməl edilməli, qırılmış meşələrin bərpası, meşə yanğınlarına qarşı mübarizəni gücləndirmək, Qırmızı Kitaba daxil edilmiş bitkiləri qorumalı və s. Heyvanlar aləminin praktik əhəmiyyəti çox müxtəlifdir. Heyvanaların müsbət əhəmiyyətindən danışsaq, heyvan qida zəncirində iştirak edir, onların ətindən, dərisindən və s. müxtəlif sahələrdə geniş istifadə edilir. Bəzi heyvanlar təbiətin sanitarlarıdır. Məhz, buna görə də heyvanların qorunması haqqında qanuna əməl edilməli, ovçuluq cəmiyyətinin əsasnaməsinə riayət olunmalı, Qırmızı Kitaba daxil edilmiş heyvanların qorunmasına ciddi nəzarət olunmalı və s.
İstinadlar
- S.Y. Hüseynov,Əliyev B.Ə. Nəqliyyat və ətraf mühit: sosial-ekoloji və hüquqi aspektlər. "Nəqliyyat hüququ". Elmi-nəzəri, təcrübi jurnal, Bakı, 2007, № 1, s.7
Xarici keçidlər
- Ermənistanın Azərbaycana qarşı ekoloji terroru davam edir (rus dilində)
- Azərbaycan Ekologiya Standartlarının Monitorinqi Fondu
- Qərib Məmmədov və Mahmud Xəlilov. Ekoloqların Məlumat Kitabı[ölü keçid]
- EkoSfera Mərkəzi 2009-09-22 at the Wayback Machine
- Azərbaycan Ekologiyası
- Məmmədov Q. Ş., Xəlilov M. Y. "Ekologiya, ətraf mühit və insan" (ali məktəblər üçün dərslik). Bakı, "Elm" nəşriyyatı– 2006, 608 s. 2012-07-23 at the Wayback Machine
- Məmmədov Q., Xəlilov M. Ekoloqların məlumat kitabı. Bakı: Elm, 2003. 2012-10-15 at the Wayback Machine
- Nəbibəyli Ziyadxan. Ekologiya və fövqaladə hallar. Bakı, 2012.
- Ekoloq alimlərimiz
Mənbələr
- H.M. Hacıyeva, Ə.M. Məhərrəmov,Q.K. İsmayılov, İ.V. Qafarova Biоlоgiyanın inkişaf tariхi və mеtоdоlоgiyası, Bakı 2009, səh.145–147 — (1. "Ekologiya nədir", 5. "Qlobal ekoloji problemlər", 6. "Ekologiyaya dair maraqlı faktlar" fəsillərinin mənbəyi).
- Aydın Əlizadə. "Ekologiya" kursu üzrə mühazirələr 2016-03-05 at the Wayback Machine // Fəlsəfə elmləri doktoru Aydın Əlizadənin səhifələri (3. "Ekologiyanın vəzifələri" və 4. "Ekologiyanın metodları" fəsillərinin mənbəyi).
- https://www.e-derslik.edu.az/portal/book.php?id=538
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ekologiya yun oikos ev yasayis meskeni yun Logos elm canli ve cansiz tebietin qarsiliqli munasibetini oyrenen elm Ekologiya orqanizmlerin bir biri ve harici muhit amilleri ile qarsiliqli elaqelerini onlarin yasayis terzinde inkisafinda cohalmasinda hemin amillerin rolunu tebietin hava su torpaq heyvan ve bitki alemi faydali qazintilar ve s muhafizesini tebii servetlerden istifade olunmasinin qanunauygunluqlarini ekosistemleri onlarin elaqesini tebietin dialektikasini oyredir Tebieti insansiz insani tebietsiz tesevvur etmek mumkun deyil EkologiyaElm sahesi oyrenirBiologiya Canli tebietiUmumi biologiya Canli sistemlerin umumi xususiyyetleriniEkologiya Canli ve cansiz tebietin qarsiliqli munasibetiniYarimbolme oyrenir Beseriyyetin muasir yasayisini ekologiyasiz tesvir etmek mumkun deyildir Yazmagi oxumagi saymagi bilmeden yasamaq ne qeder cetindirse ekologiyanin esaslarini oyrenmeden de yasamaq bir o qeder cetinlesir Son iller erzinde xarici dillerde coxlu derslik ders vesaiti ve meshur elmi kitablar nesr edilir tebietle insanin elaqesini eks etdiren jurnallar buraxilir bu sahede aparilan tedqiqatlarin tematik toplulari cap edilir Hetta televizor radio ve qezetler de ekoloji tehsile bigane deyiller Ekologiyanin esas tedqiqat obyekti orqanizm seviyyesinden yuksek olan canli sistemlerdir Populyasiya biosenoz biosfer Bu elm orqanizmlerin emele getirdiyi birliklerin oz aralarindaki ve etraf muhitin cansiz komponentleri ile qarsiliqli elaqesini oyrenir Ekologiya terminini elme ilk defe 1866 ci ilde alman bioloqu Ernst Hekkel Orqanizmin umumi morfologiyasi Generelle Morphologie der Organismen eserinde isletmis bu anlayisi genis yaymis ve inkisaf etdirmisdir Hekkel orqanizmi tebii siginacaq yerinde yeni oz evinde oyrenmeyi ekologiya hesab etmisdir Daha sonralar uzun muddet ekologiya biologiya sozunun dar menasinda islenmisdir Yalniz gergin mubahiseli inkisaf yolu kecdikden sonra muasir ekologiya formalasmisdir Orqanizmlerin heyat terzini ve orqanizmden yuksek canli sistemleri oz aralarinda ve etraf muhitin cansiz komponentleri ile qarsiliqli elaqede oyrenen elm ekologiya adlanir TarixiEsas meqale Ekologiyanin tarixiEkologiyanin vezifeleriEkoloji elmin bir sira baslica vezifeleri vardir Onlarin arasinda asagidakilari qeyd etmek olar Biosferaya ve tebii sistemlere insan tesiri ile bagli heyatin teskilinin qanunauygunluqlarinin arasdirilmasi Yer ve bioloji ehtiyatlarin agila uygun istismarinin elmi esaslarinin yaradilmasi Insan fealiyyetinin tesiri altinda olan tebiet deyisikliklerinin proqnozlasdirilmasi Biosferada bas veren proseslerin idare olunmasi Insanin yasadigi muhitin qorunub saxlannmasi Populyasiyalarin saylarinin tenzimlenmesi Ziyanveren novlerle mubarizede insana menfi tesir eden vasitelerin mumkun qeder az islenmesi Yararsiz hala gelmis tebii sistemlerin yeniden qurulmasi Ekoloji tehsilin vezifelerini asagidaki kimi ifade etmek olar Insanin tebietin bir parcasi kimi anlasilmasi butut canlilarin birliyi ve deyerliliyi insanin biosferin qorunmasi olmadan yasayisinin olumsuzlugu Insan yasaminin onun pese fealiyyetinin tebii muhite bagli olan qanunauygunluqlarinin oyredilmesi Enerjiqoruyucu texnologiyalarin ekoloji baximdan temiz olan geleceye yonelmis resurslarin ise salinmasi Ekologiyanin metodlariEkologiyanin bir biri ile uygunlasan bir nece metodlari vardir Sistemli yanasma ekoloji arasdirmalarin coxusunu buruyur Cunki canli tebietin butun elementlerinin bir biri ile bagliligina gore ekologiyanin her bir obyekti sistem ya da sistemin bir parcasidir Umumiyyetle ekologiya sistemden qiragda dusunulmez onun butun obyektleri vahid sistemdir Bundan basqa ekologiyanin col ve eksperimental metodlari vardir Col metodu canlilarin ve onlarin toplumlarinin tebietde cagdas aparaturalarin araciligi ile yasamlarinin uzun suren musahidesidir Eksperimental metod ise laboratoriya seraitinde tecrubelerin qoyulmasi verilen proqram uzre canlilara tesir eden her hansi amillerin kontrolda saxlanmasidir Bunu ederken ekoloqlar tekce bioloji ve kimyavi vasitelerden deyil hem de bioloji olaylarin modellesdirilmesinden de istifade edirler Bu da canli tebietde bas veren cesidli proseslerin suni yaradilmis ekosistemlerde qurulmasidir Modellesmenin vasitesi ile sistemlerin davranisini oyrenmek olar Meqsed ise cesidli strategiyalarin islenmesinde onlarin gelecekde ola bilecek neticelerini onceden gorub deyerlendirmekdir Buna ekoloji proqnozlasdirma deyirler Tebii proseslerin arasdirilmasi ve proqnozlasdirmasi ucun hemde riyazi modellesdirme usulundan da genis istifade edilir Ekosistemlerin bu kimi modelleri col ve laboratoriya seraitinde alinmis coxsayli bilgiler esasinda qurulur Duzgun qurulmus riyazi modeller eksperimentde cetin elde edilen ya da elde edilmesi mumkun olmayan seyleri gormeye imkan verir Bununla bele ozu ozluyunde riyazi model bu ya da basqa ferziyenin dogrulugunun delili de ola bilmez O yalniz realligin tehlil yollarindan biridir Sistem col ve eksperimental metodlari ekoloqa canlilarin bir biri ve etraf muhitin coxsayli faktorlari ile munasibetlerini arasdirmaga imkan verir Bu da tebietin dinamik muvazinetini berpa etmeyi ve ekosistemleri yonetmeyi mumkun edir Ekoloji serait Sosioloji arasdirmalar iri seherlerde avtomobillerin istismari ile elaqedar ekoloji seraitin gerginlesmesinin esas sebeblerile elaqedar asagidakilari gostermisdir muessiselerde neqliyyat vasitelerinden buraxilan islenmis qazlarin zeherlilik derecesi uzre dovlet standartlari normativlerine emel edilmesine nezaretin olmamasi istifade edilen yanacaq novlerinin keyfiyyetine nezaretin zeif olmasi avtomobillerde nisbeten az zeherli yanacaq novlerine kecilmesine kifayet qeder diqqet yetirilmemesi iri yuk masinlarinin seher daxilinde hereket etmesi neqliyyatla elaqedar etraf muhitin muhafizesinin idareetme mexanizminin iqtisadi semereliliyinin asagi olmasi ve bu sahede kifayet qeder normativ bazanin olmamasi avtomobillere texniki xidmet gosteren infrastruktur muessiselerin ekoloji baximdan muasir telebata cavab vermemesi Ekologiyanin qruplariEkologiyani muhite gore qruplasdirsaq suyun ekologiyasi torpagin ekologiyasi havanin ekologiyasi Sistematikaya gore qruplasma ise mikroorqanizmin ekologiyasi gobeleyin ekologiyasi bitkinin ekologiyasi heyvanin ekologiyasi Canlinin yasama yerine gore cayin golun yeralti suyun denizin sahilin tundranin arktikanin mesenin sehranin dagin adanin kendin ve nehayet seherin ekologiyasi Qlobal ekologiya hidrosfer litosfer atmosfer biosfer kosmos sosioloji ekologiya Bu qruplasmani elmlerle elaqesine gore texnikaya medeniyyete ve s gore qruplasdirmaq olar Geoekologiya cografi mensublugu ve cografi amillerin tesiri baximindan orqanizmlerin bir biri ile munasibetlerini yasayis muhitini oyrenir Bu elm cesidli muhitde yer ustunde torpaqda sirin sularda denizlerde yasayan canlilarin ekologiyasini tebii iqlim zonalarin meselerin collerin sehralarin ekologiyasini yer sethinin formalarinin landsaftlarin cay ve deniz qiraglarinin bataqliqlarin adalarin daglarin ekologiyasini icerileyir Cesidli cografi bolgelerin olkelerin qitelerin tesvir edilmesi de geoekologiyaya aiddir Bioekologiyanin ve geokimyanin qovsaginda canlilarin gunes enerjisinin planetar transformasiyasi ve kimyavi maddelerin dovriyyesinin oyrenilmesi esasinda biosfera qlobal ekoloji sistem haqqinda elm yaranmisdir Qlobal proseslerin oyrenilmesi haqqinda cagdas elm ekologiya elmini genislendirmis onun problem yonumlerini deyisdirmisdir Planetar proseslerin arasdirmasi sonucunda Yere ozunu teskileden iqlim ekoloji sistem kimi baxis formalasmisdir Insan ekologiyasi insan bioloji ferd kimi ve sexsiyyetin onu buruyen tebii ve sosial muhitle qarsiliqli munasibetlerini arasdiran predmetlerin kompleksidir Insan ekologiyasi heyvanlar aleminin ekologiyasindan yasayis ve fealiyyet seraitlerinin coxlugu muhite uygunlasmaq ucun texnoloji vasitelerin zenginliyi sivilizasiya ve medeniyyetlerin varligi alinmis bilik ve bacariqlarin miras qoymasi imkanlari ferqlendirir Insan ekologiyasinin baslica ozelliyi sosial ve bioloji cehetlerin duzgun uygunlugu olan sosiobioloji yanasmadir Sosial ekologiya insan ekologiyasinin bir bolumu kimi ictimai strukturlarin ailelerin ve basqa kicik qruplarin tebietle ve onlari buruyen sosial muhitle baglantilarini oyrenen elmi sahelerdir Bu sahelere sivilizasiyalarin ekoloji amilleri insan populyasiyalarin ekologiyasi ekoloji demoqrafiya etnoslarin ekologiyasi ve etnogenez irqlerin ve milletlerin tesekkulu daxildirler Qlobal ekoloji problemlerMuasir dovrde son derece ekoloji problemler artmisdir Bu problemlerin artmasinin ilk esas sebebi muxtelif sahelerin olduqca inkisaf etmesidir Diger sebeb ise antropogen fealiyyetin ve tesirin movcudlugudur Son zamanlar antropogen fealiyyetin neticeleri asagidaki kimi tezahur edilir Meselerin mehv edilmesi yasilliqlarin qirilmasi Atmosferde parnik effekti yaradan toz ve qazlarin toplanmasi neticesinde istilik balansinin deyismesi ve qlobal istilesmenin yaranmasi Ozon tebeqesinin ilden ile naziklesmesi ve ozon desiklerinin yaranmasi Torpagin deqradasiyasi sorlasma eroziya munbitliyin asagi dusmesi ve s Torpaqda suda havada zererli maddelerin toplanmasi Okean seviyyesinin qalxmasi Bitki ve heyvanlarin flora ve fauna mehv edilmesi Zererli fiziki sahelerin intensivliyin yukselmesi elektromaqnit sahe ses kuy cirklenmesi ve s Mueyyen qism sadalananlara istinad ederek tebii felaketlerin sayinin artmasi Heyatin keyfiyyetinin asagi dusmesi immun sistemi genetik sistem ve s Havanin kimyevi terkibinin cirklendirlmesi ve zeherlendirlmesi ile mubarize tedbirleri sistemine havanin qorunmasi deyilir Bunun ucun nuve silahlari sinagini dayandirmaq atmosfer havasinin qorunmasi haqqinda butun olkelerin qebul etdikleri qanunlara emel edilmesi havani cirklendiren ve zeherleyen istehsal prosesleri texnologiyasini tekmillesdirmek sanitar epidemioloji xidmetden genis istifade etmek qaliqsiz ve ya az qaliqli isleyen prosesleri yaratmaq ve s Torpagin esas xassesi onun mehsuldar olmasidir Lakin radioaktiv maddeler eroziya sorlasma bataqlasma ve s onun mehsuldarligini azaldir Bu ise onun cirklenmesi demekdir Torpagin qorunmasi sahesinde muhum tedbirler torpaqdan duzgun istifade edilmesi haqqinda esasnamelerin tetbiqi torpaq kadastrinin tertibi torpagin mehsuldarligini asagi salan proseslerin qarsisinin alinmasinin heyata kecirilmesi torpaga gubre vererken elmi delillere esaslanmaq torpaga aqrotexniki qullugun tekmillesdirilmesi ve s Su heyatin menasidir Orqanizmde geden butun prosesler su ile elaqedardir Suyun qorunmasi dedikde su haqqinda dovlet esasnamesine emel edilmelidir Suyun oz ozune temizleme mexanizmini qoruyub saxlamaq cirkli sularin muasir texnika ile temizlenmesi qaliqsiz istehsal texnologiyasinin inkisafi ve s Bitkilerin qorunmasi cox vacibdir Fotosintezsiz heyat mumkun deyil Demeli bitkilersiz yasamaq olmaz Fotosintez eden hec bir bitkiye zererli demek olmaz Meseleri qorumaq meqsedi ile mese haqqinda dovlet qanununa emel edilmeli qirilmis meselerin berpasi mese yanginlarina qarsi mubarizeni guclendirmek Qirmizi Kitaba daxil edilmis bitkileri qorumali ve s Heyvanlar aleminin praktik ehemiyyeti cox muxtelifdir Heyvanalarin musbet ehemiyyetinden danissaq heyvan qida zencirinde istirak edir onlarin etinden derisinden ve s muxtelif sahelerde genis istifade edilir Bezi heyvanlar tebietin sanitarlaridir Mehz buna gore de heyvanlarin qorunmasi haqqinda qanuna emel edilmeli ovculuq cemiyyetinin esasnamesine riayet olunmali Qirmizi Kitaba daxil edilmis heyvanlarin qorunmasina ciddi nezaret olunmali ve s IstinadlarS Y Huseynov Eliyev B E Neqliyyat ve etraf muhit sosial ekoloji ve huquqi aspektler Neqliyyat huququ Elmi nezeri tecrubi jurnal Baki 2007 1 s 7Xarici kecidlerErmenistanin Azerbaycana qarsi ekoloji terroru davam edir rus dilinde Azerbaycan Ekologiya Standartlarinin Monitorinqi Fondu Qerib Memmedov ve Mahmud Xelilov Ekoloqlarin Melumat Kitabi olu kecid EkoSfera Merkezi 2009 09 22 at the Wayback Machine Azerbaycan Ekologiyasi Memmedov Q S Xelilov M Y Ekologiya etraf muhit ve insan ali mektebler ucun derslik Baki Elm nesriyyati 2006 608 s 2012 07 23 at the Wayback Machine Memmedov Q Xelilov M Ekoloqlarin melumat kitabi Baki Elm 2003 2012 10 15 at the Wayback Machine Nebibeyli Ziyadxan Ekologiya ve fovqalade hallar Baki 2012 Ekoloq alimlerimizMenbelerH M Haciyeva E M Meherremov Q K Ismayilov I V Qafarova Biologiyanin inkisaf tarihi ve metodologiyasi Baki 2009 seh 145 147 1 Ekologiya nedir 5 Qlobal ekoloji problemler 6 Ekologiyaya dair maraqli faktlar fesillerinin menbeyi Aydin Elizade Ekologiya kursu uzre muhazireler 2016 03 05 at the Wayback Machine Felsefe elmleri doktoru Aydin Elizadenin sehifeleri 3 Ekologiyanin vezifeleri ve 4 Ekologiyanin metodlari fesillerinin menbeyi https www e derslik edu az portal book php id 538Hemcinin baxEnvayromentalizm Alternativ enerji Tebietin qorunmasi Texnogen qezalar Kirlenme Noosfer Ekoloji terror