Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ozon təbəqəsi — Yer kürəsini günəşin məhvedici radiasiyasından qoruyur. Yer kürəsində olan bütün canlıları ultrabənövşəyi şüalanmadan qoruyan ozon qatının qorunması dünya ölkələri üçün birinci dərəcəli problemlərdən sayılır. Beynəlxalq ozon qatının mühafizəsinin devizi belədir: "Səmanı qoru, özünü qoru, ozon təbəqəsini qoru!".
1994-cü ildə BMT-nin Baş Assambleyası 16 sentyabr tarixini "Beynəlxalq Ozon Qatının Mühafizəsi Günü" elan edib. Bu gün ozon təbəqəsini dağıdan maddələrə dair imzalanan Monreal protokolunun tarixə salınması məqsədilə təyin olunmuş və dövlətlərə bu tarixi Monreal protokoluna uyğun fəaliyyətlərin təbliğatına həsr etmək təklif edilib. "Ozon təbəqəsinin qorunması haqqında" Vyana Konvensiyasında əks olunan və sonradan dağıdıcı xüsusiyyət daşıyan maddələrə dair Monreal protokolunda həyata keçirilən ozon təbəqəsinin qorunması beynəlxalq təşəbbüsdür. Protokolda iştirakçılar tərəfindən öhdəliyə götürülmüş müəyyən hədlər, ozondağıdıcı maddələrin istehsalı və istehlakının tamamilə dayandırılması müəyyən olunmuşdur. Bu gün Vyana Konvensiyasına 173 dövlət qoşulub. Ozon qatı Günəşdən gələn ultrabənövşəyi şüaları udur, onların yer səthinə çatmasının qarşısını alır. Ozon qatının dağılmasında "antropogen faktorun" rolu elmi dairələrdə daha çox təhlükə mənbəyi kimi müzakirə olunur. Havanın qütblərə doğru aktiv axını ilə əlaqədar ozonun tərkibinin ən böyük qiyməti Kanada, Şimali Avropa və Rusiyanın Arktikaya yaxın hissəsində qeyd olunur. Yay fəslinə qədər orta en dairələr üzərində ozonun konsentrasiyası yüksək səviyyədə qalır.
Əhəmiyyəti
Ozon qatının dağılması ekvator zonasında planktonların məhvi nəticəsində okeanın biogenezinin dağılmasına, flora və faunanın məhvinə, insanlarda göz və xərçəng xəstəliklərinin artmasına, eləcə də insan və heyvanların immun sisteminin zəifləməsi nəticəsində müxtəlif xəstəliklərin yaranmasına gətirib çıxarır. Təxminən 1970-ci ildən başlayaraq stratosfer ozonunun miqdarının qlobal azalması müşahidə olunur. Ozonun ümumi miqdarının azalması buzlaqların əriməsinə səbəb olur, digər tərəfdən, son yüz ildə Yer kürəsində orta illik temperaturun 0,6 dərəcəyə qədər artması qlobal istiləşmə problemi yaradır. Yer kürəsinə düşən UB şüalanmanın artması nəticəsində buzlaqların ərimə sürəti artır. Nəticədə son yüz ildə okean sularının səviyyəsi 10–15 sm artıb. 1982-ci ilin yanvar ayında BMT-nin Ətraf Mühit Proqramı Ozon Qatının Qorunması Haqqında Qlobal Konvensiyanın layihəsinin hazırlanması üçün xüsusi hüquqi və texniki ekspertlər qrupunun ilk müşavirəsini çağırdı. 3 illik aktiv danışıqlardan sonra Konvensiya 1985-ci il mart ayında Vyana şəhərində qəbul edildi. Konvensiyanın 21-ci maddəsinə görə, ölkələr insan sağlamlığını ətraf mühitin ozon qatının dağılması ilə əlaqədar təsirlərdən qorumağa dair öhdəliklər götürüb.
Ozon təhlükəsi
Son illər bir çox ölkələr tərəfindən ozon təhlükəsi olmayan soyuducu agentlərin hazırlanmasına diqqət yetirilir. 1987-ci ildə Monreal protokoluna əsasən ozon təbəqəsini parçalayan maddələrin hazırlanmasına və istifadəsinə qadağalar qoyulmuşdur. 1988-ci ilin martında ’’Du Pont’’ firması hallogenləşmiş freonların (CFC) hazırlanmasının tam dayandırılması haqqında elan vermişdir. Protokol 1 yanvar 1989-cu ildən qüvvəyə minmişdir. Həmin protokolu 127 ölkə qəul etmişdir. 1990-cı ilin iyun ayında London konfransında inkişaf etmiş ölkələr tərəfindən bütün növ freonların istifadəsinin 2000-ci ilə qədər dayandırılması haqqında qərar qəbul edilmişdir. Kopenhagendə 1992-ci ilin noyabr ayında isə Beynəlxalq Müşavirədə Monreal protokolu iştirakçıları tərəfindən ozon təhlükəsi olan R11, R12 və R502 soyuducu agentlərin istehsalının dayandırılması barədə qərar qəbul edilmişdir. Ozon təbəqəsini parçalayan maddələrə soyuduculuq texnikasında geniş yayılan soyuducu agentlər daxildir. Onların ozon təbəqəsini parçalama aktivliyi molekullarda xlor atomunun olması ilə təyin edilir və CO2-yə nisbətən ozon parçalama potensialı (ODP – Ozon Depletion Potential) və ’’parnik effekti’’ potensialı (GWP – Global Warming Potensial) ilə qiymətləndirilir. Soyuducu agentlər ozon parçalama aktivliyinə görə iki qrupa bölünür:
- ozon parçalayan yüksək aktivlikli soyuducu agentlər (ODP≥1,0) – xlorftorkarbonlardır (CFC): R11, R12, R13, R113, R114, R115, R502, R503, R12B1, R13B1. Kaliforniya Universitetinin alimi Mario Molin 1974-cü ildə qeyd etmişdir ki, xlor oksidinin molekulu və xlor atomu ozon təbəqəsinin parçalanmasına gətirib çıxaran güclü katalizatorlardır. Xlor molekulunun stratosferə çatması 1–2 il çəkir. Bura yalnız kimyəvi cəhətdən stabil molekullar çatır. CFC molekulları da stabil molekullara daxildir. Stratosferə çatan bir xlor molekulu on mindən yüz minə kimi ozon molekullarını parçalamağa malikdir;
- ozon parçalayan aşağı aktivlikli soyuducu agentlər (ODP≤0,1)–hidroxlorftorkarbonlardır (HCFC): R21, R22, R141b, R123, R124. Tərkibində xlor atomu olmayan (ftorkarbonlar FC, bütün soyuducu agentlər hidroftorkarbonlar HFC, karbohidrogenlər HC) ozon təhlükəli deyil (ODP=0). Bunlara R134, R134a, R152a, R143a, R125, R32, R23, R218, R116, RC318, R290, R600, R600a, R717 aiddir. Qeyd: HGWP-CO2 nisbətən 100 il vaxt müddətində qəbul edilmişdir. (Halocarlon Global Warminq Potensial).
Mənbə
- Q. B. Məmmədov Soyuduculuq texnikası, Bakı:Elm, 2007, 284 s.
- Q. B. Məmmədov, Q. M. Allahverdiyeva İstilik və soyutma texnikası.-Bakı: Elm, 2011, 492 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ozon tebeqesi Yer kuresini gunesin mehvedici radiasiyasindan qoruyur Yer kuresinde olan butun canlilari ultrabenovseyi sualanmadan qoruyan ozon qatinin qorunmasi dunya olkeleri ucun birinci dereceli problemlerden sayilir Beynelxalq ozon qatinin muhafizesinin devizi beledir Semani qoru ozunu qoru ozon tebeqesini qoru 1994 cu ilde BMT nin Bas Assambleyasi 16 sentyabr tarixini Beynelxalq Ozon Qatinin Muhafizesi Gunu elan edib Bu gun ozon tebeqesini dagidan maddelere dair imzalanan Monreal protokolunun tarixe salinmasi meqsedile teyin olunmus ve dovletlere bu tarixi Monreal protokoluna uygun fealiyyetlerin tebligatina hesr etmek teklif edilib Ozon tebeqesinin qorunmasi haqqinda Vyana Konvensiyasinda eks olunan ve sonradan dagidici xususiyyet dasiyan maddelere dair Monreal protokolunda heyata kecirilen ozon tebeqesinin qorunmasi beynelxalq tesebbusdur Protokolda istirakcilar terefinden ohdeliye goturulmus mueyyen hedler ozondagidici maddelerin istehsali ve istehlakinin tamamile dayandirilmasi mueyyen olunmusdur Bu gun Vyana Konvensiyasina 173 dovlet qosulub Ozon qati Gunesden gelen ultrabenovseyi sualari udur onlarin yer sethine catmasinin qarsisini alir Ozon qatinin dagilmasinda antropogen faktorun rolu elmi dairelerde daha cox tehluke menbeyi kimi muzakire olunur Havanin qutblere dogru aktiv axini ile elaqedar ozonun terkibinin en boyuk qiymeti Kanada Simali Avropa ve Rusiyanin Arktikaya yaxin hissesinde qeyd olunur Yay fesline qeder orta en daireler uzerinde ozonun konsentrasiyasi yuksek seviyyede qalir EhemiyyetiOzon qatinin dagilmasi ekvator zonasinda planktonlarin mehvi neticesinde okeanin biogenezinin dagilmasina flora ve faunanin mehvine insanlarda goz ve xerceng xesteliklerinin artmasina elece de insan ve heyvanlarin immun sisteminin zeiflemesi neticesinde muxtelif xesteliklerin yaranmasina getirib cixarir Texminen 1970 ci ilden baslayaraq stratosfer ozonunun miqdarinin qlobal azalmasi musahide olunur Ozonun umumi miqdarinin azalmasi buzlaqlarin erimesine sebeb olur diger terefden son yuz ilde Yer kuresinde orta illik temperaturun 0 6 dereceye qeder artmasi qlobal istilesme problemi yaradir Yer kuresine dusen UB sualanmanin artmasi neticesinde buzlaqlarin erime sureti artir Neticede son yuz ilde okean sularinin seviyyesi 10 15 sm artib 1982 ci ilin yanvar ayinda BMT nin Etraf Muhit Proqrami Ozon Qatinin Qorunmasi Haqqinda Qlobal Konvensiyanin layihesinin hazirlanmasi ucun xususi huquqi ve texniki ekspertler qrupunun ilk musaviresini cagirdi 3 illik aktiv danisiqlardan sonra Konvensiya 1985 ci il mart ayinda Vyana seherinde qebul edildi Konvensiyanin 21 ci maddesine gore olkeler insan saglamligini etraf muhitin ozon qatinin dagilmasi ile elaqedar tesirlerden qorumaga dair ohdelikler goturub Ozon tehlukesiSon iller bir cox olkeler terefinden ozon tehlukesi olmayan soyuducu agentlerin hazirlanmasina diqqet yetirilir 1987 ci ilde Monreal protokoluna esasen ozon tebeqesini parcalayan maddelerin hazirlanmasina ve istifadesine qadagalar qoyulmusdur 1988 ci ilin martinda Du Pont firmasi hallogenlesmis freonlarin CFC hazirlanmasinin tam dayandirilmasi haqqinda elan vermisdir Protokol 1 yanvar 1989 cu ilden quvveye minmisdir Hemin protokolu 127 olke qeul etmisdir 1990 ci ilin iyun ayinda London konfransinda inkisaf etmis olkeler terefinden butun nov freonlarin istifadesinin 2000 ci ile qeder dayandirilmasi haqqinda qerar qebul edilmisdir Kopenhagende 1992 ci ilin noyabr ayinda ise Beynelxalq Musavirede Monreal protokolu istirakcilari terefinden ozon tehlukesi olan R11 R12 ve R502 soyuducu agentlerin istehsalinin dayandirilmasi barede qerar qebul edilmisdir Ozon tebeqesini parcalayan maddelere soyuduculuq texnikasinda genis yayilan soyuducu agentler daxildir Onlarin ozon tebeqesini parcalama aktivliyi molekullarda xlor atomunun olmasi ile teyin edilir ve CO2 ye nisbeten ozon parcalama potensiali ODP Ozon Depletion Potential ve parnik effekti potensiali GWP Global Warming Potensial ile qiymetlendirilir Soyuducu agentler ozon parcalama aktivliyine gore iki qrupa bolunur ozon parcalayan yuksek aktivlikli soyuducu agentler ODP 1 0 xlorftorkarbonlardir CFC R11 R12 R13 R113 R114 R115 R502 R503 R12B1 R13B1 Kaliforniya Universitetinin alimi Mario Molin 1974 cu ilde qeyd etmisdir ki xlor oksidinin molekulu ve xlor atomu ozon tebeqesinin parcalanmasina getirib cixaran guclu katalizatorlardir Xlor molekulunun stratosfere catmasi 1 2 il cekir Bura yalniz kimyevi cehetden stabil molekullar catir CFC molekullari da stabil molekullara daxildir Stratosfere catan bir xlor molekulu on minden yuz mine kimi ozon molekullarini parcalamaga malikdir ozon parcalayan asagi aktivlikli soyuducu agentler ODP 0 1 hidroxlorftorkarbonlardir HCFC R21 R22 R141b R123 R124 Terkibinde xlor atomu olmayan ftorkarbonlar FC butun soyuducu agentler hidroftorkarbonlar HFC karbohidrogenler HC ozon tehlukeli deyil ODP 0 Bunlara R134 R134a R152a R143a R125 R32 R23 R218 R116 RC318 R290 R600 R600a R717 aiddir Qeyd HGWP CO2 nisbeten 100 il vaxt muddetinde qebul edilmisdir Halocarlon Global Warminq Potensial MenbeQ B Memmedov Soyuduculuq texnikasi Baki Elm 2007 284 s Q B Memmedov Q M Allahverdiyeva Istilik ve soyutma texnikasi Baki Elm 2011 492 s Vikianbarda Ozon tebeqesi ile elaqeli mediafayllar var