Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Böcəklər — sərtqanadlılar-həşəratlar sinfinin ən böyük dəstəsi. Qidalanma xüsusiyyətlərinə görə Böcəklər bitki yeyənlər (fitofaqlar), çürüntüyeyənlər (saprofaqlar) və yırtıcılara bölünür.
| Böcəklər | ||||
|---|---|---|---|---|
| Elmi təsnifat | ||||
| XƏTA: latin parametri doldurulmayıb. | ||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||
| XƏTA HAQQINDA MƏLUMAT Bu parametr doldurulmayıb: latin | ||||
| ||||
Təqribən 140 fəsiləyə mənsub 300 minə qədər növü var. Azərbaycanda 5 minə yaxın növü məlumdur.
Sərtqanadlılar dəstəsinin nümayəndələrində ön qanadlar möhkəm, sərt xitinləşmiş təbəqədən ibarət olub, qanadüstlüyünə cevrilmişdir. Qanadüstlüyü sakit halda pərdəşikilli dal qanadları və qarın hissəni örtür.
Ön qanadların əksinə olaraq, dal qanadlar damarlıdır, qatlanaraq qanadüstlüyünün altında yerləşir və uçuşda əsas rol oynayır. Qanadları tam inkişaf etməmiş və ya tamamilə olmayan formaları da vardır. Əksəriyyətində bığcıqlar 11–12 buğumludur, ayrı-ayrı növlərdə isə 2-dən 40-a qədər olur. Böcəklərin bığcıqları sapşəkilli, qılşəkilli, təsbehşəkilli, mişarşəkilli, daraqşəkilli, dirsəkşəkilli, dirsəkli-sancaqşəkilli, lövhəşəkilli və.s formalarda olur. Mağaralarda və qaranlıq yerlərdə yaşayanlardan başqa hamısında fasetli gözlər vardır. Ağız orqanları gəmirici tipdədir, bərk qida ilə qidalanmağa uyğunlaşmışdır. Qidanın xırdalanmasında mandibula adlanan üst çənələr əsas rol oynayır.
Böcəklərin növlərinin əksəriyyətində ayaqlar yüyürücü və yeriyici tipdədir. Bununla yanaşı, torpaqda yaşayan formalarda qazıcı, suda yaşayanlarda üzücü, bəzilərində isə tullandırıcı tipdədir. Pəncələri 3–5 buğumludur. Qarin hissədə bugumların 10-a qədərdir.
Çevrilmələri tam, bəzən də mürəkkəb hipermetamorfoz tipdədir. Pupları çox sərbəstdir. Sürfələri müxtəlifdir və inkişaf etdikdən sonra puplaşaraq yetkinn mərhələy keçirlər.
Böcəklərin əksəriyyəti ildə bir, az bir qismi 2–3 nəsil verir. Bəzi növləri xüsusilə, inkişafı torpaqla ağac çürüntüsü ilə bağlı olan növlər tədricən inkişaf edirlər və 2–5 ildə bir nəsil verirlər. Əksəriyyəti imaqo, həmçinin pup, bəziləri də sürfə mərhələsində qışlayır. Yetkin mərhələdə qışlayanların yaz fəslində əlavəə qidalanmaya ehtiyacı olur. Odur ki, bu vaxt onların bəziləri bitkilərə böyük zərər verə bilərlər.
Böcəklər həyat tərzinə görə və qidalanmalırana görə çox müxtəlifdir. Onlar quru su mühitində yaşamağa uyğunlaşmışdır. Böcəklərin yırtıcı, fitofaq, saprofaq, nekrofaq və s. formaları vardır. Onların bir çox növləri kənd təsərrüfatı və meşə bitkilərinə, qida ehtiyatına, mebelə, kitablara, kolleksiya materiallarına və s. zərər verir. Bir qisim növləri (parabüzən və karabid böcəklərinin bəzi növləri) yırtıcı həyat tərzi keçirir və bitki zərərvericilərinə qarşı bioloji mübarizədə istifadə olunurlar.
Böcəklərin bədən ölçüsü müxtəlif olub,(0.3–155mm) Yer kürəsində geniş yayılmışdır. Növlərinin müxtəlifliyinə, çoxluğuna görə, böcəklər diqqəti cəlb edir.
İstinadlar
- Məmmədov Q. Ş. Xəlilov M. Y. Ekoloqların məlumat kitabı. "Elm" nəşriyyatı. Bakı: 2003. 516 s.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bocekler sertqanadlilar heseratlar sinfinin en boyuk destesi Qidalanma xususiyyetlerine gore Bocekler bitki yeyenler fitofaqlar curuntuyeyenler saprofaqlar ve yirticilara bolunur BoceklerElmi tesnifatXETA latin parametri doldurulmayib Beynelxalq elmi adiXETA HAQQINDA MELUMAT Bu parametr doldurulmayib latinSeklin VikiAnbarda axtarisi Teqriben 140 fesileye mensub 300 mine qeder novu var Azerbaycanda 5 mine yaxin novu melumdur Sertqanadlilar destesinin numayendelerinde on qanadlar mohkem sert xitinlesmis tebeqeden ibaret olub qanadustluyune cevrilmisdir Qanadustluyu sakit halda perdesikilli dal qanadlari ve qarin hisseni ortur On qanadlarin eksine olaraq dal qanadlar damarlidir qatlanaraq qanadustluyunun altinda yerlesir ve ucusda esas rol oynayir Qanadlari tam inkisaf etmemis ve ya tamamile olmayan formalari da vardir Ekseriyyetinde bigciqlar 11 12 bugumludur ayri ayri novlerde ise 2 den 40 a qeder olur Boceklerin bigciqlari sapsekilli qilsekilli tesbehsekilli misarsekilli daraqsekilli dirseksekilli dirsekli sancaqsekilli lovhesekilli ve s formalarda olur Magaralarda ve qaranliq yerlerde yasayanlardan basqa hamisinda fasetli gozler vardir Agiz orqanlari gemirici tipdedir berk qida ile qidalanmaga uygunlasmisdir Qidanin xirdalanmasinda mandibula adlanan ust ceneler esas rol oynayir Boceklerin novlerinin ekseriyyetinde ayaqlar yuyurucu ve yeriyici tipdedir Bununla yanasi torpaqda yasayan formalarda qazici suda yasayanlarda uzucu bezilerinde ise tullandirici tipdedir Penceleri 3 5 bugumludur Qarin hissede bugumlarin 10 a qederdir Cevrilmeleri tam bezen de murekkeb hipermetamorfoz tipdedir Puplari cox serbestdir Surfeleri muxtelifdir ve inkisaf etdikden sonra puplasaraq yetkinn merheley kecirler Boceklerin ekseriyyeti ilde bir az bir qismi 2 3 nesil verir Bezi novleri xususile inkisafi torpaqla agac curuntusu ile bagli olan novler tedricen inkisaf edirler ve 2 5 ilde bir nesil verirler Ekseriyyeti imaqo hemcinin pup bezileri de surfe merhelesinde qislayir Yetkin merhelede qislayanlarin yaz feslinde elavee qidalanmaya ehtiyaci olur Odur ki bu vaxt onlarin bezileri bitkilere boyuk zerer vere bilerler Bocekler heyat terzine gore ve qidalanmalirana gore cox muxtelifdir Onlar quru su muhitinde yasamaga uygunlasmisdir Boceklerin yirtici fitofaq saprofaq nekrofaq ve s formalari vardir Onlarin bir cox novleri kend teserrufati ve mese bitkilerine qida ehtiyatina mebele kitablara kolleksiya materiallarina ve s zerer verir Bir qisim novleri parabuzen ve karabid boceklerinin bezi novleri yirtici heyat terzi kecirir ve bitki zerervericilerine qarsi bioloji mubarizede istifade olunurlar Boceklerin beden olcusu muxtelif olub 0 3 155mm Yer kuresinde genis yayilmisdir Novlerinin muxtelifliyine coxluguna gore bocekler diqqeti celb edir IstinadlarMemmedov Q S Xelilov M Y Ekoloqlarin melumat kitabi Elm nesriyyati Baki 2003 516 s Xarici kecidler