Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Toxum – çiçəkli bitkilərin inkişafında əsas rol oynayan müstəqil çoxalma orqanıdır.
Toxumun içərisində rüşeym, onun da ətrafında rüşeymin müvəqqəti qidasını təşkil edən ehtiyat maddəsi olur. Hər toxum xaricdən qabıqla örtülür. Toxumun xarici qabıq hissəsi müxtəlif sərtlikdə və rəngdə, səthi isə çopur, qırışıq, hamar, kələ-kötür, tikanlı, tüklü ola bilir.
Toxumun quruluşu
Çiçəkli bitkilər örtülü toxumlu bitkilər adlanır. Buna səbəb toxumun tozlanma və mayalanma nəticəsində əsas bitkidə qapalı yumurtalıqda əmələ gəlməsi və ilk inkişafını yumurtalıqda əsas bitki üzərində keçirməsidir.
Toxumlar böyüklüyünə və çəkilərinə görə, eləcə də birləpəli və ikiləpəli olduqları üçün çox müxtəlifdir. Onlar cürbəcür rəngdə və formada olur. Toxumdakı ləpə xaricdən qabıqla örtülmüşdür. Qabıq toxumu xarici təsirlərdən qorumaqla yanaşı onun tamlığını təmin edir. Toxum aşağıdakı hissələrdən ibarət olur: kökcük, ləpə (yaxud ləpələr), gövdəcik, toxum qabığı (dəriciyi), endosperm, tumurcuq (yarpaqcıq). Kökcük, gövdəcik və tumurcuq birlikdə toxumun rüşeymi adlanır. Toxumun ləpə yarpaqlarında rüşeymin inkişafı üçün tələb olunan ehtiyat qida maddələri ya ləpələrdə, rüşeymin özündə, ya da endospermdə yerləşir. Birləpəli bitkilərin toxumunda isə rüşeymin bir ləpəsi olur və qida maddələri yalnız endospermdə yerləşir.
Toxumun tərkibi
Toxumun tərkibində müxtəlif maddələr var. Tarladan, bağça və bostandan toplanmış toxumlar ilk baxışda quru görünür. Lakin onlar nə qədər quru olsa da tərkibində su var.
Üzvi maddələr – zülal, yağ və nişasta bütün bitkilərin toxumlarında vardır. Lakin onların miqdarı bitkilərin toxumlarında müxtəlifdir.
Taxıl bitkilərinin – buğda, arpa, vələmir, qarğıdalı və başqa toxumlarının tərkibində nişastanın, ikiləpəli bitkilərin – lobya, noxud, mərcimək və digərlərinin toxumlarının tərkibində isə zülal maddəsinin miqdarı çoxdur.
Günəbaxan, çətənə, kətan, pambıq, zeytun, qoz, fındıq və bir çox başqa bitkilərin toxumlarında yağ çoxdur. İnsanlar bir çox bitkiləri onların toxumlarında olan üzvi mineral maddələri və yağları almaq üçün becərirlər.
Toxumun tənəffüsü
Bütün canlılar, bitkilər, heyvanlar və insanlar tənəffüs etdiyi kimi toxumlar da tənəffüs edir. İnsanlar və heyvanlar xüsusi tənəffüs orqanları ilə tənəffüs edir. Lakin bitkilərin xüsusi tənəffüs orqanları yoxdur. Bitkilər bütün orqanları ilə tənəffüs etdiyi kimi toxumlar da bu qaydada tənəffüs edərək oksigeni udur, karbon qazını buraxır. Toxumlar cücərərkən rüşeym kökcüyü, gövdəciyi və yarpaqcıqları vasitəsi ilə tənəffüs edir. Quru toxumlarda tənəffüs prosesi zəif gedir. Onların tənəffüsü cücərmə zamanı daha güclü olur.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Toxum cicekli bitkilerin inkisafinda esas rol oynayan musteqil coxalma orqanidir Toxumun icerisinde ruseym onun da etrafinda ruseymin muveqqeti qidasini teskil eden ehtiyat maddesi olur Her toxum xaricden qabiqla ortulur Toxumun xarici qabiq hissesi muxtelif sertlikde ve rengde sethi ise copur qirisiq hamar kele kotur tikanli tuklu ola bilir Toxumun qurulusuCicekli bitkiler ortulu toxumlu bitkiler adlanir Buna sebeb toxumun tozlanma ve mayalanma neticesinde esas bitkide qapali yumurtaliqda emele gelmesi ve ilk inkisafini yumurtaliqda esas bitki uzerinde kecirmesidir Toxumlar boyukluyune ve cekilerine gore elece de birlepeli ve ikilepeli olduqlari ucun cox muxtelifdir Onlar curbecur rengde ve formada olur Toxumdaki lepe xaricden qabiqla ortulmusdur Qabiq toxumu xarici tesirlerden qorumaqla yanasi onun tamligini temin edir Toxum asagidaki hisselerden ibaret olur kokcuk lepe yaxud lepeler govdecik toxum qabigi dericiyi endosperm tumurcuq yarpaqciq Kokcuk govdecik ve tumurcuq birlikde toxumun ruseymi adlanir Toxumun lepe yarpaqlarinda ruseymin inkisafi ucun teleb olunan ehtiyat qida maddeleri ya lepelerde ruseymin ozunde ya da endospermde yerlesir Birlepeli bitkilerin toxumunda ise ruseymin bir lepesi olur ve qida maddeleri yalniz endospermde yerlesir Toxumun terkibiToxumun terkibinde muxtelif maddeler var Tarladan bagca ve bostandan toplanmis toxumlar ilk baxisda quru gorunur Lakin onlar ne qeder quru olsa da terkibinde su var Uzvi maddeler zulal yag ve nisasta butun bitkilerin toxumlarinda vardir Lakin onlarin miqdari bitkilerin toxumlarinda muxtelifdir Taxil bitkilerinin bugda arpa velemir qargidali ve basqa toxumlarinin terkibinde nisastanin ikilepeli bitkilerin lobya noxud mercimek ve digerlerinin toxumlarinin terkibinde ise zulal maddesinin miqdari coxdur Gunebaxan cetene ketan pambiq zeytun qoz findiq ve bir cox basqa bitkilerin toxumlarinda yag coxdur Insanlar bir cox bitkileri onlarin toxumlarinda olan uzvi mineral maddeleri ve yaglari almaq ucun becerirler Toxumun teneffusuButun canlilar bitkiler heyvanlar ve insanlar teneffus etdiyi kimi toxumlar da teneffus edir Insanlar ve heyvanlar xususi teneffus orqanlari ile teneffus edir Lakin bitkilerin xususi teneffus orqanlari yoxdur Bitkiler butun orqanlari ile teneffus etdiyi kimi toxumlar da bu qaydada teneffus ederek oksigeni udur karbon qazini buraxir Toxumlar cucererken ruseym kokcuyu govdeciyi ve yarpaqciqlari vasitesi ile teneffus edir Quru toxumlarda teneffus prosesi zeif gedir Onlarin teneffusu cucerme zamani daha guclu olur