Azərbaycan tayfaları — azərbaycanlı, azərbaycanlılaşmış və ya azərbaycanlıların etnogenezində rol oynamış qruplardan ibarətdir. Bu tayfaların bir hissəsi azərbaycanlıların etnoqrafik qrupu hesab edilir, dilləri isə Azərbaycan dilinin dialektlərindən sayılır.
Tarixi
Erkən dövr
Azərbaycanlıların etnogenezində yerli xalqlar və İran tayfalarından başqa eramızın I minilliyindən etibarən hunlar, türkdilli xəzərlər, bulqarlar, II minilliyindən başlayaraq isə oğuz və peçeneq tayfaları iştirak etmişdir. Bir türk xalqı olaraq azərbaycanlıların özəyi əsas oğuz türk tayfaları olan bayat, yıva, əfşar, bəydili, həmçinin qacarlar, xələclər, qıpçaqlar və s. idi.
Müasir Azərbaycan və Ermənistan ərazilərində yaxşı otlaqların olması səbəbi ilə monqollar, türklər və türkmən tayfaları monqol elxanları, teymurilər və türkmən padşahların dövründə burada yerləşmişdir. Daha sonra bu tayfalar azərbaycanlılara assimilyasiya olunmuşdur. XIII–XV əsrlərdə köhnə feodalların torpaqları tədricən köçəri tayfaların irsi başçılarının əlinə keçmişdir. İdarə etdikləri ərazilərə Qubadan cənubdakı azərbaycanlıların torpaqları da daxil olan, İran Azərbaycanında məskunlaşmış qaraqoyunlu və ağqoyunlu tayfaları azərbaycanlıların etnogenezində iz qoymuşdur.
Səfəvilərdən xanlıqlara qədərki dövr
Azərbaycanlılarda təsərrüfat, mədəniyyət və həyat tərzi baxımından fərqlənən etnoqrafik qruplar inkişaf etmişdir. Bu etnoqrafik qruplardan bəziləri XIX əsrin son rübünə qədər mövcudiyyətini saxlamışdır.
Səfəvilər dövründə qızılbaşlar (şamlı, ustaclı eli, türkman, təkəli, əfşar, qacar eli, zülqədər, qaramanlı, qaradağlı, bayat, rumlu, varsaq tayfalarının birliyi) Azərbaycan dilində danışan türk tayfaları birliyi idi. Səfəvilər dövründə mövcud olmuş tayfalar arasında qızılbaşlar xüsusi imtiyazlar əldə edir, ən yaxşı otlaqlara sahib olurdular. Bunlara İrəvan əyalətində qacar-axçalı, ustaclu, bayat, Naxçıvanda ustaclı-kəngərli, Azərbaycan əyalətində (Azərbaycan Respublikasının bəzi cənub rayonları və İran Azərbaycanı) türkmən, şamlı, qaradağlı, Urmiyada əfşarlar (XVII əsrin əvvəllərindən etibarən), Qarabağda qacar-ziyadlı və digər oymaqlar, şəmsəddinli (Şəmsədil), qazaxlı, Şirvan əyalətində rumlu, alpaut, bayat və s. daxildir. Səfəvilər dövründə oturaq əhalinin mövqeyinin zəifliyi köçərilərin oturaq həyata keçməsini yavaşladırdı. XVII və XVIII əsrlər ərzində bəzi tayfalar yarımköçəri həyat tərzinə keçir, həm əkinçiliklə məşğul olur, həm də yayda sürüləri ilə yaylağa köçürdü.Qacarlar dövləti dövründə Azərbaycan dili Azərbaycan tayfalarından təşkil edilmiş ordunun dili idi.
Səfəvilər dövründə Qarabağ bəylərbəyliyi ərazisində fəaliyyət göstərən tayfalar iki böyük tayfa ittifaqını — otuziki və iyirmidördləri yaratdı. Daha sonra yaranmış Qarabağ xanlığında yaşayan türk tayfaları cavanşir, kəbirli, otuziki idi. Əhməd bəy Cavanşirə görə Pənahəli xanın vaxtında püsyan, qaraçarlı, cinli, dəmirçihəsənli, qızılhacılı, səfikürd, boyəhmədli saatlı, kəngərli və s. köçərilər Qarabağ xanlığına köçmüşdür. Qarabağın azərbaycanlılar yaşayan kəndlərində cavanşirlər, Arazsahili isə cəbrayıl eli fəaliyyət göstərirdi.
İrəvan xanlığında yaşayan türk tayfaları bayat, kəngərli, ağqoyunlu, qaraqoyunlu, ayrım, qacar və qarapapaq idi. İrəvan xanlığının şimal və mərkəzindəki otlaq əraziləri idarə edən türk tayfaları arasında ən böyük tayfa ittifaqları qarapapaqlar (5000 şəxs) və ayrımlar (3000 köçəri) idi. Daha sonrakı yerləri böyük çobankərə, saatlı, seyidli-axsaxlı, muğanlı və qacarlardan şahdili və sədərəkli tuturdu.
Bəylərbəyliklər, xanlıqlar və sultanlıqların hakim sülalə və tayfaları | ||
---|---|---|
El/sülalə | Tayfa | İdarə edilən ərazilər |
Ziyadoğlular sülaləsi | Bayat boyundan qacarlar |
|
Şahsevənlər | Cavad xanlığı | |
Naxçıvanskilər | Bəydilli boyunun ustaclı tayfasından kəngərlilər | Naxçıvan xanlığı |
Cavanşirlər | Əfşarlar | Qarabağ xanlığı |
Sərkərlər | Xançobanı | Şirvan xanlığı |
Müqəddəmlər | Bayat boyundan müqəddəmlər | Marağa xanlığı |
Zülqədərovlar | Zülqədərlər | Şəmşəddil sultanlığı |
Türkmənçay müqaviləsindən sonrakı dövr
Rusiya-İran müharibəsindəki məğlubiyyətdən sonra (1828-ci il) Abbas Mirzə türk tayfa nümayəndələrinin döyüş qabiliyyətinə dəyər verdiyi üçün onları Arazın cənubunda yerləşdirməyə təşviq edir, bunun üçün mükafat olaraq münbit torpaqlar təklif edirdi. Belə tayfalardan biri olan ayrımlar Gümrüdəki ata-baba torpaqlarından Makunun qərbindəki əraziyə köçdülər.
S. Zelenskinin verdiyi məlumata görə Yelizavetpol quberniyasının Zəngəzur qəzasında 7 azərbaycan tayfa qrupu var idi: sofulu, dərzili, saralı, puşanlı, giyili, xocamusaqlı, baharlı. Etnoqraf və qafqazşünas (ru) qeyd edir ki, keçmişdə azərbaycanlılar arasında aşağıdakı qruplaşmalar fərqləndirilə bilərdi: cavanşir, dəmirçihəsənli, təklə və muğanlıya bölünənlər, daha sonra — cəbrayıllı, sarcalı, sofuli, gəyili, xocal-səhli, ciyilli, dələgərdə, kəngərli, imirli və s. A. D. Yeritsovun Qazax qəzasında qeyd etdiyi və digər qəzalarda da qeydə alınan tərəkəmə (köçəri) tayfalar bunlar idi: ayrımlı, bayat, qədirli, qaraqoyunlu, qaraxanlı, kəngərli, salaxlı, sofulu, tatlı.
Sovet Azərbaycanında 4 köçəri qrup (ayrımlar, padarlar, şahsevənlər, qarapapaqlar) mövcud idi. Ayrımlar Azərbaycanın qərbində, şahsevənlər isə Azərbaycanın cənubunda, İran sərhədi boyunca yaşayırlar.
İran azərbaycanlıları üçün tayfa mənsubiyyəti sosial əlaqələr baxımından böyük əhəmiyyət daşımırdı. Ancaq türk və ya kürd olmağından asılı olmayaraq, İran Azərbaycanında böyük çoxluğun tayfa əlaqələri mövcud idi. Ən vacib türk qrupları Meşkin və Ərdəbilin şahsevənləri, Urmiya və Sainqalanın əfşarları, Makudakı bayat və digər tayfalardır.
Qurumlar və titullar
Molla Pənah Vaqif Azərbaycanı yalnız köçəri tayfa qurumu olan elə görə bölürdü. Tayfa mənasında istifadə edilən sözlər uruğ (Şamaxı və Muğan), tirə (Laçın, Qubadlı, Sabirabad, Qazax, Dərələyəz, Qarakilsə və s.), coma (Muğan, Şirvan, İmişli, Kürdəmir, Salyan), tabun (Zaqatala, Qax), coğa (Daşkəsən, Şirvan, Gədəbəy, Goranboy, Göyçay, Tərtər, İmişli və s.), oymaq və s.-dir.
Köçəri zadəganlar arasında tayfanın ayrı-ayrı hissələrinin böyükləri ağsaqqal adlandırılırdı. Səfəvilər dövründə tayfa başçılarının və feodalların cəm şəklində adlandırılması fars dilində ağayan, azərbaycan dilində ağalar idi. İlbəy isə azərbaycanlıların etnoqrafik qrupu olan şahsevənlərin başçılarına verilən titul idi.
Nəsil şəcərələri
Elxani dövrü alimi Fəzlullah Rəşidəddinin "Cəmi ət-Təvarix" əsərində türk boylarının mənşəyi, həmçinin Oğuznamə, Oğuz xanın əfsanəsi haqqında məlumat verilir. Bu əsər yazılarkən türk xalqlarının və tayfalarının tarixi üçün istifadə edilən əsas mənbələr həm Azərbaycanın yerli türk mühitində mövcud olmuşdur, həm də Orta Asiyadan və Şərqi Türküstandan çoxsaylı mühacirlərin gətirdikləri şəcərə əfsanələri istifadə olunmuşdur.
Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsən Oğuz xanın və onun nəvəsi Bayandur xanın soyundan gəldiyini iddia edirdi. O, Bayandur tamğasının (möhürünün) Ağqoyunlu imperiyasında dövlət simvolu olaraq istifadəsini başlatmışdır. Buna görə də Bayandur tamğası Ağqoyunlu sikkələrində, rəsmi sənədlərində, kitabələrində və bayraqlarında vardır. Ağqoyunlu sultanları dövründə yazıya alındığı düşünülən "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanında Bayandur xanın nəsli Oğuz xanın oğlu Göy xandan yox, başqa yerlərdə adı keçməyən Qam xandan gəlir. Uzun Həsənin əmri ilə yazılmış "Kitabi-Diyarbəkriyyə"də isə Ağqoyunluların əcdadlarının adları olaraq Oğuz əfsanəsi və hökmdarlarına aid adlar istifadə olunur.
Oğuz şifahi geneoloji ənənələri ya Anadoluda, ya da Azərbaycanda yazıya alınmışdır. XV əsrdə Azərbaycan türk mühitində Oğuz şəcərə əfsanələrinin yayılması haqqında sübutlardan biri də oğuz bayat tayfasından olan Həsən ibn Mahmudun "Oğuznamə"dən bəhrənələrək yazdığı "Cam-i Cəm-ayin" əsəridir. O, Məkkəyə Oğuznamənin əlyazmasını aparmışdır. Müqəddəs yerlərə səfər etmiş bir Azərbaycan türkünün yanında oğuz geneoloji ənənəsinə aid əlyazma nüsxəsinin olması faktının özü belə ədəbiyyatın böyük nüfuzundan xəbər verir.
İran Azərbaycanında tayfa qrupları mahiyyət etibarilə siyasi qruplar idi və dominant əsas təbəqənin adlarını daşıyırdı. "Qara camaat" bir tayfa ilə uzun müddət əlaqədə olaraq çox vaxt həmin tayfanın başçılarının dilini və mədəniyyətini mənimsəyir və ola bilsin ki, nəslin vahid əcdadı "ixtira" edilirdi. Ancaq başçıların tez-tez bağlı olduqları tayfaları dəyişən "qara camaat"la mədəniyyət və ya şəcərə cəhətdən bağlı olması mütləq deyildi. Bütün bir tayfanın bəzən, xüsusən də liqvistik və ya dini azlıq kimi yeni əraziyə köçürüldükdə kimliklərini dəyişməsi müşahidə edilirdi.
Oğuz xan | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
"" Qayı Bayat Alaevli Qaraevli | "Ay xan" Yazır Döyər Dodurğa Yaparlı | "Ulduz xan" Əfşar Qızıq Bəydili Qarğın | "Göy xan" Bayandur Peçeneq Çuvaldar Çəpni | "" Salur Ayrım Alayuntlu Yüreğir | "Dəniz xan" İğdir Büğdüz Yıva Qınıq | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Onqonu Şahin | Onqonu Qartal | Onqonu Dovşancıl | Onqonu Sunqur | Onqonu Uçquş | Onqonu Çaxır | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Əsas tayfaların təsnifatı
Azərbaycanda tarixi türk-monqol tayfaları üçün bax: (Azərbaycan–monqol mədəni əlaqələri#Tayfaların məskunlaşma bölgələri)
Tayfa ittifaqları
- Doqquz Oğuz (Toquz). İrəvanın Gərni nahiyəsində toquz obası var idi.
- Qaraqoyunlular. Səədli, baharlı, duharlı, qaramanlı, alpaqut, çəkirli, ayinli, hacılı, ağaçəri, dögər (döyər) ve bayramlı tayfalarından ibarət idi. Gəncə, Qarabağ, İrəvanda yaşayırdılar. XIX əsrin əvvəllərində Xoy-İrəvan bölgəsində sayları 8 minə qədər idi.
- Ağqoyunlular. Şərqi Anadoluda yaşayan mosullu, pürnək, həmzə hacılı, əfşar, bayat, inallı, tabanlı, danışməndli, bicanlı kimi oymaqların birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Yaşadıqları yerlərə Həmzəli oymağı, Gəncənin Şüturbasan nahiyəsi, Xocalı obası, Bərdənin Həsənqaya, Əhmədli obası daxil idi. XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda 7–8 minlik Ağqoyunlu qrupu yaşayırdı.
- Qızılbaşlar. Erkən dövrlərində Azərbaycan dilində danışan 7 tayfadan ibarət idi: şamlı, ustaclı, rumlu, təkəli, əfşar, qacar, zülqədər.
- İyirmidördlər. Mərkəzi Bərdə olan, Tərtər çay sahili ərazi XVI əsrdən etibarən bu köçəri tayfalara verilmişdir. İyirmidördlər tayfa ittifaqına həm türk (azərbaycanlı), həm də kiçik kürd tayfaları daxil idi. Kürd tayfaları getdikcə azərbaycanlılara assimilyasiya olunmuşdur.
- Otuzikilər. Bu tayfa ittifaqına həm türk (azərbaycanlı), həm də kürd mənşəli tayfalar daxil idi. Müqəddəmlər və 32 tayfanın başçısı hesab edilən Cavanşirlər bu ittifaqda idi. XVI əsrdən etibarən Qarabağ düzü və Bərdə şəhərinin cənubunda ona bitişik əkin ərazilərində mövcud olmuşdur.
24 oğuz tayfası və onlardan çıxmış qruplar
- Alayuntlular. Azərbaycanlıların etnogenezində iştirak etmişdir. Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstanda tamğaları tapılmışdır. Ermənistan və Azərbaycanda müxtəlif kəndlər onların adı ilə adlandırılmışdır.
- Ayrımlar. Ayrımlar Göygöldən Ağstafa çayına qədərki dağlıq ərazidə yaşayırlar, Azərbaycanlıların etnoqrafik qrupudurlar. Dilləri Azərbaycan dilinin qərb dialektinə aiddir.Ağdaş rayonunda Eymur kəndi vardır. Ermənistan ərazisində Ayrım — Noyemberyan və Tumanyan rayonlarında kənd adları, Böyük Ayrım — Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında (indi Ermənistanın Tumanyan rayonunda) kənd adıdır. Kiçik Qafqazda və Qazax qəzasında səpələnmiş ayrımlar Ağsaq Ayrum, Quşçu Ayrum, Baqanis Ayrum, Dadanis Ayrum, Polad Ayrum və başqa qollara bölünüblər.
- Bayandurlar. Bu tayfaya daxil olan Mosullu oymağının bir hissəsi Muğanda və Qarabağda məskunlaşmışdı. Azərbaycanda və Ermənistanda 3 Bayandur kəndi vardır: Bayandur (Tərtər), Bayandur (Şörəyel) və Bayandur (Gorus).
- Bayatlar. Bayatlar Azərbaycana XIII əsrdə monqol işğalçıları ilə birlikdə gəlmişdilər. XV əsrin sonu — XVI əsrin əvvəllərində bayatlar qızılbaşlara qoşulmuş, Azərbaycana köçmüşdülər. XX əsrdə "Bayat" adı toponim olaraq Göyçay, Cavad, Quba, Şamaxı və Şuşada qeydə alınmışdır. Bayatlar Azərbaycanlıların subetnik qrupu sayılır. Azərbaycandakı bayatlar Azərbaycan dilinin cənub qrupu dialektini danışırlar. Məşhur nümayəndələri Oruc bəy Bayat və Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi Məhəmməd Füzulidir. Qacarlar və Marağa xanlığı hökmdarları olan Müqəddəm eli bu tayfadan çıxmışdır.
- Qacarlar. Qaraqoyunluların devrilməsindən sonra (1468-ci il) Azərbaycana köçmüş, Ağqoyunluların və Səfəvilərin xidmətində olmuşdular. Qacarların bir hissəsi isə hələ Əmir Teymur və Miranşahın dövründə Azərbaycan ərazisində məskunlaşmışdı. Qacarlar azərbaycanlıların subetnik qrupu sayılır. Onlar azərbaycanlıların etnogenezində iştirak etmişdir. Qacarların dili Azərbaycan dilinin dialekti hesab edilir.
- Müqəddəmlər. 1610-cu ildə Şah I Abbas kürd Mükri tayfasını məhv etdikdən sonra Marağanı Azərbaycan tayfası olan Müqəddəmlərə vermişdir. Əvvəllər Qarabağdakı Otuziki tayfalarının tərkib hissəsi olan Müqəddəmlər öz ayrı tayfalarını yaratmışdır. Əhməd xan tayfa ilə eyni adlı Müqəddəm Azərbaycan sülaləsinin banisi sayılır. Marağa xanlığı 1610–1925-ci illərdə mövcud olmuşdur.
- Bəydililər. Azərbaycanda Bəydili ilə əlaqədar toponimlər mövcuddur. Ustaclı Bəydilidən, Kəngərli isə ustaclıdan çıxmışdır.
- Kəngərlilər. Kəngərlilər Qafqaza təqribən 1500-cü illərdə gəliblər. Mənşələrinin peçeneqlərdən gəldiyi düşünülsə də, tayfa qızılbaş Ustaclıların qolu idi. Tayfadan çıxmış Kəngərlilər sülaləsi Naxçıvan xanlığını idarə etmişdir.
- Döyərlər. XV əsrin əvvəllərində Qaraqoyunlularla birlikdə şimali Suriyadan Azərbaycana gəliblər. Səfəvilər dövründə türkmən tayfasının tərkibində olsalar da, XVIII əsrdə oymaqları Otuziki tayfa birliyi ilə əlaqəli oymaqlar arasında idi. Oymağın qışlağı Gəncənin Arazbasar regionunda, Hüseynli kəndində idi. Şəmkirdə və Tərtərdə Düyərli kəndi var.
- Əfşarlar. Bu tayfa Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu və Səfəvilər dövlətinə xidmət etmişdi. Əfşarlar azərbaycanlıların subetnik qrupu,Əfşar dili isə Azərbaycan dilinin dialekti hesab edilir. Əfşarlar özlərini "azəri" adlandırırlar. Bu tayfadan Cavanşirlər, Kəbirlilər, Şadlılar, Şamlılar çıxmışdır. Əfşarlardan çıxan sülalələrə isə Nadir şahın başçılığı ilə hakimiyyətə gətirilmiş Əfşarlar sülaləsi, Qarabağ xanlığını idarə etmiş Cavanşirlər,Aşurbəyovlar və Urmiya xanları daxildir.
- Cavanşirlər. Cavanşirlər soyu Əfşarlardan gələn Bəhmənli tayfa birliyinin Sarıcalı tayfasından çıxmışdır. XIII–XIV əsrlərdə Mərkəzi Asiyadan köçmüşdülər. Bu tayfadan çıxan Azərbaycan sülaləsi Cavanşirlər Qarabağ xanlığını idarə etmişdilər. Tayfanın görkəmli nümayəndələri Xurşidbanu Natəvan, Behbud xan Cavanşir, Xan Şuşinskidir.
- İğdırlar. Türkiyənin hal-hazırda azərbaycanlılar yaşayan İğdır bölgəsinə adını vermişdir. 1727-ci ildə İrəvan, Gəncə və Urmiyada bu boya bağlı obalar yaşayırdı.
- Qarğınlar. Dulqədirlərlə birlikdə Azərbaycana köçmüşdür. 1591-ci il və 1727-ci il mənbələrində Şərurda yaşadığı qeyd edilir.
- Qınıqlar. Azərbaycan toponimikasında izləri qalmışdır. Səlcuqlar bu tayfadan çıxmışdır. Qınıqlar 1591-ci ildə İrəvan bölgəsinin Qınıq Hacı kəndində yaşayırdılar.
- Peçeneqlər. XIII əsrdə Azərbaycana gəlmişdilər. 1593-cü ildə Bərdə qəzasında, 1727-ci ildə Gəncə vilayətinin Axıncı nahiyəsində balaca bir peçeneq obası var idi.
- Salurlar. Böyük hissəsi Azərbaycan və İranda yaşayırdı. Azərbaycan şairi Qazi Bürhanəddin bu tayfadan çıxmışdır. Tayfanın balaca bir obası Ərdəbil və İrəvan bölgəsində yaşayırdı.
- Təkələr. Təkəli tayfası təkələrə daxildir. Oğuzların Salur boyundandırlar. Azərbaycanın Xızı rayonunda, Qubanın Gültəpə (əvvəlki Təkə Şıxı), Gürcüstanın Marneuli rayonunda və Ermənistanın Dərəçiçək bölgəsində Təkəli kəndləri mövcuddur. (Təkəli (Marneuli), Təkəli (Dərəçiçək)).
- Yazırlar. Gəncə bölgəsində bu boyun adını daşıyan çay var.
- Yıvalar. Bu boyun bir hissəsi azərbaycanlılara assimilyasiya olmuşdur.Baharlı oymağı bu boydan çıxmışdır.
- Baharlılar. Qaraqoyunlular dövlətinin süqutundan sonra Baharlılar Azərbaycanda məskunlaşdılar. Səfəvilər dövründə isə tayfa cüzi rol oynamışdır. Baharlılar azərbaycanlıların etnoqrafik qrupu sayılır, Azərbaycan dilinin cənub dialektini danışırlar. Onlar tarixən Şuşa və Zəngəzurda məskunlaşmışdır. Qarabağda Baharlı adı ilə toponimlər mövcuddur.
- Yüreğirlər. Bu boyun Dulqədirlərlə birlikdə Azərbaycana köçdüyü və Gəncənin Zəyəm bölgəsində yerləşdiyi ehtimal edilir.
Azərbaycanlıların sub-etnosları
- Qaradağlılar. Azərbaycanlıların tərkibində türk etnoqrafik qrupudur və azərbaycan dilinin dialektini danışır. İranın şimal-qərbindəki Qaradağ yaylasında məskunlaşıblar. Yarımköçəri həyat tərzi keçirirlər. Mədəni cəhətdən qonşuları olan şahsevənlərə yaxındırlar. Yeddi tayfaya bölünürlər.Çələbiyanlı eli, Hacıəlili eli, Məhəmmədxanlı eli onlara daxildir.
- Qaragözlülər. Qaragözlülər İranın Həmədan ostanında yaşayırlar. Azərbaycanlıların etnoqrafik qrupudurlar və dilləri Azərbaycan dilinin cənub dialektinə aiddir. Tayfa Aşıqlı, Hacılı, Xudabəndli və Özbəkli klanlarına bölünür. Azərbaycanın Zəngilan və Şabran rayonlarında Qaragözlü kəndləri vardır.
- Qarapapaqlar. Azərbaycanlıların etnoqrafik qrupudur və Azərbaycan dilini danışırlar. Türkiyədə (Qars və Iğdır), İranın şimal-qərbində, Azərbaycanın qərbində (Qazax və Ağstafa rayonları) və Borçalıda yaşayırlar. Tərkəbün (digər adı "borçalı"dır ki, bu da "xan tayfası" mənasını daşıyır), saral, ərəbli, canəhmədli, çaxarlı, ulaclı tayfalarına bölünürlər.
- Nəfərlər. Azərbaycanlıların etnoqrafik qrupudur və dilləri Azərbaycan dilinin cənub dialektlərindən biridir. Nəfərlər İranın Fars, Tehran və Luristan ostanlarında yaşayırlar.
- Padarlar. Oğuz tayfalarından və azərbaycanlıların etnoqrafik qruplarından biridir. Hülakülər dövründə Türküstandan Azərbaycana (Arazdan cənuba) köçüblər. Müasir Azərbaycan Respublikasının ərazisində isə XVI əsrdə məskunlaşmışlar. Onlar təsərrüfat və məişətlərində, xüsusilə, gündəlik yarımköçəri maldarlıq işlərində adət-ənənələrini digər azərbaycanlı etnoqrafik qruplarından daha uzun müddət saxlaya biliblər. Azərbaycanda və Dağıstanda Padar kəndləri, Şamaxıda isə Padar məhəlləsi vardır.
- Şahsevənlər. Azərbaycanlıların etnoqrafik qrupudurlar və Azərbaycan dilinin şərq (Muğan) qrupu dialektini danışırlar. Əsasən İranda və Arazdan cənubda, Cəbrayıl düzündə məskunlaşıblar.İnanlı, bağdadi, usanlu və başqa tayfalara bölünürlər.Qazax qəzasının yaşayış yerlərinin adlarında — Qədirli və Qaralal toponimlərində, adları qalmaqda olan qədirli və qaralal tayfaları da şahsevənlərin qolları hesab edilib. Şahsevənlər Qubanın Ərdəbil məhəlləsinin və Bakıda Əhmədlinin Abşeron kəndinin əsasını qoymuşdur. Gəncədə Şahsevənlər məhəlləsi və məscidi vardır.
- Aynallu. Azərbaycan dilinin Aynallu dialektini danışırlar.
- Muğanlı. Şahsevənlərin qolu olan bu tayfa XIX əsrin əvvəllərində 8 tirədən ibarət olmuşdur. 1759-cu ildə Qubalı Fətəli xanın Salyanı işğal etməsindən sonra Muğan düzündəki şahsevənlərin bir qismini Quba xanlığında yerləşdirmişdir. Akademik Nikolay Dubrovin Quba xanlığının əhalisindən danışarkən azərbaycanlılardan və ləzgilərdən başqa monqolların kökündən gələn muğanlıları da qeyd edirdi.
- Tərəkəmələr. Azərbaycanlıların etnoqrafik qrupudur, Dağıstanda, Türkiyədə və Azərbaycanın mərkəz və cənub rayonlarında yaşayırlar. Dağıstan tərəkəmələri Azərbaycan dili şərq qrupu dialektləri ilə, Ermənistanda yaşamış tərəkəmələr isə cənub qrupu dialektləri ilə oxşarlıq təşkil edir. Onların dilində qıpçaq qrupu dillərinin, həmçinin qumuq dilinin təsiri hiss edilir. Azərbaycanda tərəkəmələrlə bağlı "Ağ qan" filmi çəkilmişdir.
Digər qruplar
- Aynular (Abdallar). Laçın şəhərinin əvvəlki adı olan Abdalyar bu tayfadan götürülmüşdür.
- Alpaqutlar. "Aşair-i tərəkəmə-i Şirvan" adlandırılır, Gəncə, Çuxursəəd və Şirvanda yaşayırdılar.
- Arıqlılar. Yaylağı Gəncənin Şəmkirbasan nahiyəsində, qışlağı isə Köhnəli kəndində idi.
- Burcoğlu. Borçalı onların adı ilə adlandırılmışdır. XVII əsrdə Borçalıda məskunlaşmış türk tayfasıdır.
- Dulqədirlər. Şeyx Heydər dövründə Azərbaycana köçmüşdür. 1593-cü il ve 1727-ci il tarixli təhrir dəftərlərində dulqədirlərə daxil olan söklü, hacılar (Gəncə, Xoy), şəmsəddinli və qavurqalı (Gəncə) obaları qeyd edilmişdir.
- Xançobanlı. Qafqaz tarixçisi Semyon Bronevski onları tatar (Azərbaycan türkü) adlandırmış, saylarını 700 el şəklində vermişdir. Şirvan xanlığını idarə etmiş Sərkərlər bu tayfadan çıxmışdır.
- Xələclər. Adam Oleari XVII əsrdə onlara Muğanda rast gəlmişdir. Xələclər XIX əsrdə əfşarların tərkibinə daxil olmuşdur. 1864-cü ildə Miyanə və Camalabad ətrafında yaşadıqları haqqında məlumat vardır. 1951-ci ildə Azərbaycanda qalan xələclər Astara yaxınlığında bir tirədən ibarət idilər.
- Orlatlar. Bu tayfadan, XIV əsrin sonlarında yaranan Şəki hakimliyini idarə etmiş Orlat sülaləsi çıxmışdır. Orlat sülaləsi azərbaycanlılaşmış türkdilli monqol sülaləsi idi.
- Sor-sor (sur-sur). 1739-cu ildə Quba və Dərbənd xanlıqlarına köçürülmüş azərbaycandilli tayfadır.
- Rumlu. Səfəvilər dövlətinin qurulmasında iştirak etmişdir. 1593-cü ildə Gəncənin Qaraqar nahiyəsində Əkinçi Urumlu və İncə Urumlu adlı iki oba var idi.
Mədəniyyət
- Hərbi birləşmələr: Kəngərli süvariləri, Şahsevən hərbi birliyi (Səfəvilər dövrü).
- Dialektlər: Aynallu dialekti, Xələc dili, Qarapapaq dili, Əfşar dili.
- Xalçaçılıq: Avşar xalçaları, Şahsevən xalçası.
- Rəqslər: Xançobanı, Tərəkəmə, Şahsevəni.
- Memarlıq: Şahsevənlər məhəlləsi, Şahsevənlər məscidi.
- Filmlər: Ağ qan.
Xüsusiyyətləri
Tayfanın adı | Daxil olduğu qrup | Qaraqoyunlu tayfa ittifaqına daxildir mi? | Ağqoyunlu dövlətinə xidmət edib mi? | Səfəvilər dövlətinə xidmət edib mi? | Tayfadan Azərbaycan sülaləsi çıxıb mı? | Azərbaycan Respublikasının toponimikasında qeyd edilirmi? | Azərbaycanlıların etnogenezində iştirak edib mi? | Azərbaycanlıların subetnik qrupu və ya Azərbaycan tayfası sayılırmı? | Danışdıqları dil Azərbaycan dilinin dialekti sayılırmı? |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Alayuntlular | |||||||||
Aynallu | Şahsevən | ||||||||
Aynular (Abdallar) | |||||||||
Ayrımlar | |||||||||
Bayandur | hakim sülalə | ||||||||
Bayatlar | |||||||||
Qacarlar | Bayatlar | Gəncənin Ziyadoğluları | |||||||
Müqəddəmlər | Bayatlar --> Otuzikilər | Marağanın Müqəddəmləri | |||||||
Bəydili boyu | |||||||||
Kəngərlilər | Bəydili --> Ustaclı | Naxçıvanın Kəngərliləri | |||||||
Döyər boyu | |||||||||
Əfşarlar | |||||||||
Cavanşirlər | Əfşarlar --> Bəhmənli --> Sarıcalı | Qarabağın Cavanşirləri | |||||||
Qaradağlılar | |||||||||
Qaragözlülər | |||||||||
Qarapapaqlar | |||||||||
Qınıq boyu | |||||||||
Nəfərlər | |||||||||
Padarlar | |||||||||
Təkəli | Təkə | ||||||||
Şahsevən | Ərdəbil xanlığı sülaləsi | ||||||||
Tərəkəmələr | |||||||||
Yıva boyu | hakim sülalə | ||||||||
Baharlı | Yıva | hakim sülalə |
Qalareya
- Gəncə üyezdinin Gedamiş kəndindən olan Ayrım
- Ayrım şivəsində teatr tamaşası
- Azərbaycan tayfası Tərəkəmə. Rusiya İmperiyası poçt kartı
- Borçalıdan Qarapapaq bəyləri
- Sofulu tayfası nəsil şəcərəsi
- Kəngərli süvariləri döyüş sancağı
Tayfa tamğaları
- Alayuntlu boyu tamğası. Simvolu kərkincək qızılquşdur (yağalbay).
- Ayrımlar tamğası. Simvolu qaragöz qızılquşdır (ispəri).
- Bayandur tayfası tamğası. Simvolu laçındır.
- Bayat tayfası tamğası. Simvolu adi yapalaqdır (puhu).
- Bəydili boyu tamğası. Simvolu böyük maygülüdür (bəhri).
- Döyər boyu tamğası. Simvolu küçügəndir.
- Əfşar boyu tamğası. Simvolu qırğı qartaldır (cura laçın).
- Qınıq boyu tamğası. Simvolu şimali tetraçalandır (cura qarcığay).
- Yıva boyu tamğası. Simvolu şimali tetraçalandır (tuyqun).
- İğdir boyu tamğası. Simvolu şimali tetraçalandır (qarçığay).
- Peçeneqlər tamğası. Simvolu sağsağandır (ala toğunaq).
- Salur boyu tamğası. Simvolu berkutdur (bürgüt).
- Yazır boyu tamğası. Simvolu ördəktutan qızılquşdur (turumtay).
- Yüreğir boyu tamğası. Simvolu bikudur.
İstinadlar
- Азербайджанцы — статья из Большой советской энциклопедии. : В этногенезе А. участвовало древнее коренное население Атропатены и Албании Кавказской, смешавшееся с вторгавшимися сюда в 1-м тыс. до н. э. и 1-м тыс. н. э. ирано- и тюркоязычными племенами (киммерийцы, скифы, гунны, булгары, хазары, огузы, печенеги и др.)
- Алиев С. М. Критический анализ трёх основных гипотез об этногенезе азербайджанских тюрок // Иран. История, экономика, культура. Памяти С. М. Алиева. — М.: ИВ РАН, 2009. — С. 33–34.
- Петрушевский, 1949. səh. 36
- Сакинат Шихамедовна Гаджиева. Дагестанские терекеменцы: XIX — начало XX в. — Наука, 1990. — С. 8–9. — , 9785020167612.
- Волкова Н. Г. Этнические процессы в Закавказье в XIX–XX вв. // Кавказский этнографический сборник. — М.: Изд-во АН СССР, 1969. — Т. 4. — С. 24.
- Floor, Willem; Javadi, Hasan. "The Role of Azerbaijani Turkish in Safavid Iran". Iranian Studies. 46 (4). 2013: 569. doi:10.1080/00210862.2013.784516. ISSN 0021-0862. JSTOR 24482868. 2023-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-04-18.
- Петрушевский, 1949. səh. 182
- Muriel Atkin, Russia and Iran, 1780–1828. 2nd. ed. Minneapolis: University of Minnesota Press. 1980. , 9780816609246.
- Law, Henry D. G. (1984) "Modern Persian Prose (1920s-1940s)" Ricks, Thomas M. Critical perspectives on modern Persian literature Washington, D. C.: Three Continents Press s. 132 , 9780914478959 "cited in Babak, Vladimir; Vaisman, Demian; Wasserman, Aryeh. "Political Organization in Central Asia and Azerbaijan": Orijinal mətn (ing.)
During most of the Qajar rule, Turkish was the principal language spoken at the court, while Persian was the predominantly literary language.
- Ch. E. Davies, "Qajar rule in Fars prior to 1849" "On the next day it became known at Shiraz that Muhammad Shāh’s army consisted of Āzarbaijanī Turks who did not know Persian and had a European general."
- Denis Wright. The English Amongst the Persians: Imperial Lives in Nineteenth-Century Iran
- Б. П. Балаян, "К вопросу об общности этногенеза шахсевен и кашкайцев"
- Kioumars Ghereghlou. Cashing in on land and privelege for the welfare of the shah: monetisation of tiyul in ealy Safavid Iran and Eastern Anatolia // Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hung. — 2015. — Т. Volume 68, № 1. — С. 110.
- Мирза Адыгезал-бек. Карабах-наме. Баку, 1950, с. 56.
- Ахмедбек Джаваншир. История Карабахского ханства (с 1747 по 1805 годы). — Баку. 1961, с. 71
- George A. Bournoutian. The 1823 Russian survey of the Karabagh province : a primary source on the demography and economy of Karabagh in the early 19th Century. — Costa Mesa, California: Mazda Publishers, 2011. — 456 p. — .
- Bournoutian, George A. The Khanate of Erevan Under Qajar Rule: 1795–1828. — Mazda Publishers, 1992. — ISBN 978–0939214181.
- P. Oberling. "ĀYRĪMLŪ". Iranica. December 15, 1987. 2022-05-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-17.
- Волкова Н. Г. Этнонимия в трудах экономического обследования Кавказа 1880-х годов // Имя и этнос: общие вопросы ономастики, этнонимия, антропонимия, теонимия, топонимия: сборник. — М.: Ин-т этнологии и антропологии, 1996. — С. 24–30. — .
- (ru). Этнография и история Кавказа: исследования и материалы. М.: Изд-во Восточной литературы. 1961. 21.
- Волкова Н. Г. Этнонимия в трудах экономического обследования Кавказа 1880-х годов // Имя и этнос: общие вопросы ономастики, этнонимия, антропонимия, теонимия, топонимия: сборник. — М.: Ин-т этнологии и антропологии, 1996. — С. 26–27. — .
- Golden, 1992. səh. 385-386
- James Stuart Olson, Nicholas Charles Pappas. An Ethnohistorical dictionary of the Russian and Soviet empires. — Greenwood Publishing Group, 1994. — С. 60. — , 9780313274978.
- R. Tapper. AZERBAIJAN vi. Population and its Occupations and Culture 2023-09-24 at the Wayback Machine // ENCYCLOPÆDIA IRANICA. — 1988. — С. 234–238.
- Алекперов А. К. Исследования по археологии и этнографии Азербайджана. — Баку: Изд-во АН Азербайджанской ССР, 1960. — С. 72–73.
- MAHİRƏ HÜSEYNOVA. "TAYFA, NƏSİL ADLARINI BİLDİRƏN SÖZLƏR VƏ ONLARIN TÜRK DİLLƏRİNİN DIALEKTLƏRİNƏ İNTEQRASİYASI". FİLOLOGİYA MƏSƏLƏLƏRİ (№ 17). 2018. (#accessdate_missing_url)
- Петрушевский, 1949. səh. 51-52
- Tapper, Richard. Frontier nomads of Iran, P. 14–15
- Ghiasian, Mohamad Reza. "The Topkapı Manuscript of the Jāmiʿ al-Tawārikh (Hazine 1654) from Rashidiya to the Ottoman Court: A Preliminary Analysis". Iranian Studies (ingilis). 51 (3). 2018-05-04: 399–425. doi:10.1080/00210862.2018.1428085. ISSN 0021-0862. 2023-10-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-03-21.
- Mustafayev, 2021. səh. 87
- Daniel T. Potts. Nomadism in Iran: From Antiquity to the Modern Era. 2014. səh. 7.
Indeed, the Bayundur clan to which the Aq-qoyunlu rulers belonged, bore the same name and tamgha (symbol) as that of an Oghuz clan.
- Faruk Sümer (1988–2016). "UZUN HASAN (ö. 882/1478) Akkoyunlu hükümdarı (1452–1478).". TDV Encyclopedia of Islam (44+2 vols.) (in Turkish). Istanbul: Turkiye Diyanet Foundation, Centre for Islamic Studies.
- H. B. Paksoy (1989). Alpamysh: Central Asian Identity Under Russian Rule. p. 84.
- İsmail Aka (2005). Makaleler (in Turkish). Vol. 2. Berikan Kitabevi. p. 291.
- Mustafayev, 2021. səh. 89
- Mustafayev, 2021. səh. 88
- Türkler Ansiklopedisi (Cilt 7), 2002. səh. 37
- Türkler Ansiklopedisi (Cilt 7), 2002. səh. 31
- Türkler Ansiklopedisi (Cilt 7), 2002. səh. 25
- Grigoriev, Sergei. "Об этнической принадлежности шиитов Афганистана" [On the ethnicity of the Shiites of Afghanistan]. Восток: история и культура (rus). Saint Petersburg. 2000: 32–46.
Кызылбаши, первоначально состоявшие из представителей семи малоазиатских тюркоязычных племен румлу, шамлу, устаджлу, афшар, каджар, текелю и зулкадар, говоривших на азербайджанском языке, были с XV в. одной из главных военно-политических опор Сефевидского государства.
- Петрушевский, 1949. səh. 71
- Петрушевский, 1949. səh. 48
- Ibrahimov, T. (2019) Traces of the Oghuz Tribe Ulayundlug/Ala Yundlu (Ala Atly — with pinto horses) in Azerbaijan
- Агаев Г. Д. Заселение Азербайджана тюрками. Данные этнотопонимии о расселении тюркоязычных племен в Азербайджане XI–XV вв. Ч. 1. // Этническая ономастика : сборник статей. — М.: Наука, 1984.
- Мамедли А. Соловьева Л. Т. Азербайджанцы. — М.: Наука, 2017. — 708 с.
- Bünyadov Z., Məmmədov H. Irəvan əyalətinin icmal dəftəri. Bakı, 1997
- Ənvər Çingizoğlu. Mosullu oymağı. "Soy" dərgisi, 7 (15), 2008. səh.47–56.
- Заселение Азербайджана тюрками. Сборник "Этническая ономастика". Академия наук СССР. Институт этнографии имени Н. Миклухо-Маклая. Издательство "Наука", М., 1984 г. 2009-09-23 at the Wayback Machine
- R. Khanam. Encyclopaedic ethnography of Middle-East and Central Asia: J-O, том 2. Стр. 126–127
- Российский этнографический музей. Глоссарий. Баяты 2013-10-21 at the Wayback Machine
- "Languages of Iran". 2013-02-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-01-28.
- Roger Savory. The Qajars: "Last of the Qezelbas" // Society and Culture in Qajar Iran (edited by Elton L. Daniel). — 2002.
- James Stuart Olson, Lee Brigance Pappas, Nicholas Charles Pappas. An Ethnohistorical dictionary of the Russian and Soviet empires 2023-06-29 at the Wayback Machine Orijinal mətn (ing.)
KAJAR. The Kajars are considered a subgroup of the Azerbaijanis*. Historically, they have been a Turkic* Tribe who lived in Armenia. In the seventeenth and eighteenth centuries, when the Safavids tried to conquer the region, the Kajars settled in the Karabakh Khanate of western Azerbaijan. Agha Mohammed, a Kajar leader, overturned the Zend dynasty in Iran and established Kajar control in the area. This arrangement lasted u^il Reza Shah came to power in Iran in 1925. The Kajar population today exceeds 35,000 people, the vast majority of whom live in Iran.
- Гаҹарлар // Азербайджанская советская энциклопедия / Под ред. Дж. Кулиева. — Б.: Главная редакция Азербайджанской советской энциклопедии, 1979. — Т. III. (азерб.)
- "Azerbaijani, South. Ethnologue: Languages of the World, Seventeenth edition. Dallas, Texas: SIL International". 2019-12-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-12-24.
- Maeda Hirotake. The Forced Migrations and Reorganization of the Regional Order in the Caucasus by Safavid Iran: Preconditions and Developments described by Fazli Khuzani // Osamu Leda, Tomohiko Uyama. Reconstruction and interaction of Slavic Eurasia and its neighboring worlds. — Sapporo: Slavic Research Center, Hokkaido University, 2006. — С. 246. — .
- Петрушевский, 1949. səh. 128-129
- Mary-Jo DelVecchio Good. The Changing Status and Composition of an Iranian Provincial Elite // Michael E. Bonine, Nikki R. Keddie. Modern Iran : the dialectics of continuity and change. — Albany, USA: State University of New York Press, 1981. — С. 269–288. — .
- Д.Еремеев. "Этногенез турок: (Происхождение и основные этапы этнической истории)". Москва: Наука. 1971. 2020-07-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-04.
- Kangarlu — статья из Encyclopædia Iranica. P. Oberling
- К. Н. Смирнов. МАТЕРИАЛЫ ПО ИСТОРИИ И ЭТНОГРАФИИ НАХИЧЕВАНСКОГО КРАЯ // Тифлис. — 1934. Архивировано 6 декабря 2017 года.
- S. Abrahams, "A historiographical study and annotated translation of volume 2 of the Afzal al-Tavarikh by Fazli Khuzani al-Isfahani", p. 238
- Ali Sinan BİLGİLİ. "Azerbaycan Türkmenleri Tarihi", Türkler Ansiklopedisi, (Ortaçağ). — Ankara, 2002.
- . Статья: AFŠĀR 2011-04-29 at the Wayback Machine
- Richard V. Weekes. Muslim peoples: a world ethnographic survey. AZERI. Стр. 56
- Российский этнографический музей. Афшары 2012-05-24 at the Wayback Machine.
- Louis Ligeti. Sur la langue des Afchars d'Afghanistan (фр.) // Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae. — 1957. — Vol. 7, no 2/3. — P. 109–156.
- "Azerbaijani, South". 2019-06-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-10-15.
- Азербайджанский язык // : [в 30 т.] / гл. ред. . — 3-е изд. — М. : , 1969–1978.
- A. Bodrogligeti On the Turkish vocabulary of the Isfahan Anonymous // Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae Vol. 21, No. 1 (1968), pp. 15–43. — Akadémiai Kiadó.Orijinal mətn {{}}
To Qashqay and Aynallu Ligeti adds Afshar as another Azeri dialect posessing long vowels, as distinct elements of the sound system.
- Аббасов А. М. Некоторые заметки об афшарах Афганистана // . — 1975. — № 4. — С. 72.
- "Azerbaijani, South". Ethnologue (ingilis). 2019-06-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-10-03.
- Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East. — С. 708
- Hasan Kawun Kakar. Government and Society in Afghanistan: The Reign of Amir ‘Abd al-Rahman Khan
- Антропологические исследования в Афганистане // . — М.: , 1967. — № 4. — С. 87. "…афшары либо ещё сохранили в быту тюркский язык, либо помнят, что на этом языке (они называют его азери) говорили их предки"
- George A. Bournoutian "Qarābāghʹnāmah Jamāl Javānshīr Qarābāghī" from the Javanshir tribe of Dizak, from the of Sarijalu, which was a group within the Bahmanli, tribe, who, in olden days, had come, from Turkestan. They were a part of the famous Afshar tribe.
- "The Encyclopaedia of Islam", Том 10.
- George A. Bournoutian "Qarābāghʹnāmah Jamāl Javānshīr Qarābāghī" from the Javanshir tribe of Dizak, from the of Sarijalu, which was a group within the Bahmanli, tribe, who, in olden days, had come, from Turkestan. They were a part of the famous Afshar tribe.
- Türkler Ansiklopedisi (Cilt 7), 2002. səh. 30
- Türkler Ansiklopedisi (Cilt 7), 2002. səh. 32
- Мухамедова, З. Б. — Исследования по истории туркменского языка XI–XIV вв. по данным арабоязычных филологических сочинений [Текст : Автореферат дис. на соискание ученой степени кандидата филологических наук. (665) — Search RSL]. search.rsl.ru. Дата обращения: 24 июля 2021.
- Türkler Ansiklopedisi (Cilt 7), 2002. səh. 34
- F. Zarinebaf-Shahr, "Tabriz under Ottoman Rule (1725–1731)", p. 19
- Ataniyazov, S. Dictionary of the Turkmen ethnonyms. Ylym; Ashgabat. 1988.
- V. Minorsky. Bahārlū (англ.) // Encyclopaedia of Islam, Second Edition. — Brill. Архивировано 21 января 2022 года.
- The History of Persia, London, 1829, I, s. 237.
- Н. А. Баскаков, "Введение в изучение тюркских языков", с. 265
- "КАРАДАГЦЫ • Большая российская энциклопедия - электронная версия". 2021-11-26 tarixində .
- "Азербайджанцы" (rus). Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978. 2017-07-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-17.
- Азербайджанцы, армяне, айсоры // Народы Передней Азии. М.: Изд-во Академии наук СССР. 1957. 286.
- Joshua Project. "Qaragozlu in Iran" (ingilis). 2021-02-28 tarixində .
- "Azerbaijani, South". Ethnologue (ingilis). 2019-06-05 tarixində .
- "Qaragozlu". Glottolog. 2021-07-09 tarixində .
- Гараҝөзлүләр // Азербайджанская советская энциклопедия/ Под ред. Дж. Кулиева. — 1979. — Т. III. — С. 62.
- Материалы по истории туркмен и Туркмении. Т. II. XVI–XIX вв. Иранские, бухарские и хивинские источники, с. 228
- Мамедли А. Соловьева Л. Т. Азербайджанцы. — М.: Наука, 2017. — С. 27. — 708 с. — .
- Joshua Project. "Nafar, Nafar Turk in Iran" (ingilis). 2022-03-27 tarixində .
- "Azerbaijani, South". Ethnologue (ingilis). 2022-03-27 tarixində .
- "Nafar". Glottolog. 2022-03-27 tarixində .
- Н. Г. Волкова. "Этнические процессы в Закавказье в XIX–XX веках", Кавказский Этнографический сборник, IV часть, Институт Этнографии им. Н. Н. Миклухо-Маклая АН СССР, Москва, Наука, 1969, стр. 4
- Мамедли А. Соловьева Л. Т. Азербайджанцы. — М.: Наука, 2017. — С. 27. — 708 с. — .
- James Stuart Olson, Nicholas Charles Pappas. An Ethnohistorical dictionary of the Russian and Soviet empires. — Greenwood Publishing Group, 1994. — С. 60. — , 9780313274978.
- Stephen Shennan, "Pattern and Process in Cultural Evolution"
- Институт этнологии и антропологии им. Н.Н. Миклухо-Маклая. "Кавказский этнографический сборник". www.history.az. 2011-08-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-17.Orijinal mətn (rus.)
Когда же Давид Строитель в начале XII в., усиливая военную мощь Грузии, поселяет в стране 45 тыс. кипчакских семей, то тем самым образуется значительный массивы тюркоязычного населения. Период наступления персидских шахов на Грузию оставляет след поселением в 1480-х гг. азербайджанцев по южным рубежам страны — по р. Акстафе, Дебет и др. (казахская, памбакская и шурагельская группы)...
- Савина В. И. Этнонимы и топонимии Ирана // Ономастика Востока. М.: Наука. 1980. 151.
- Фарзалибейли Ш. Губа тарихи. — Б., 2001. — С. 34, 35.
- Список населённых мест Бакинской губернии // Списки населенных местностей Российской империи. По Кавказскому краю. Бакинская губерния. — Тифлис, 1870. — Т. LXV. — С. 87.
- Fərrux Əhmədov. Gəncənin tarix yaddaşı. — Şirvannəşr, 1998. — С. 162–167.
- "Azerbaijani, South: Aynallu language" (ing. ). globalrecordings.net. 7 aprel 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 6 mart 2020.
- Louis Ligeti. Sur la langue des Afchars d'Afghanistan (фр.) // Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae. — 1957. — Vol. 7, no 2/3. — P. 109–156.
- "Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti", II cild, Bakı, "Şərq-Qərb", 2007, s. 119
- N. Bəndəliyev "Dağlıq Şirvanın toponimləri", Bakı, "Elm, s.143–145
- Бутков П. Г. Материалы для новой истории Кавказа съ 1722 по 1803 годъ. Ч. 1. — Санкт-Петербург, 1869. — С. 249.
- "История войны и владычества русских на Кавказе. Том I. Книга 2. СПб. 1871". 2020-01-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-07.
- Сакинат Шихамедовна Гаджиева. Дагестанские терекеменцы: XIX — начало XX в. — Наука, 1990. — С. 8–9. — , 9785020167612.
- Гаджиева С. Ш. Дагестанские терекеменцы. XIX — начало XX в.: Историко-этнографическое исследование. — Наука, 1990. — 216 с. — .
- Баскаков Н. А. Карапапахи, или терекеме, и изучение их языка (из материалов по азербайджанским диалектам Армении) // Краткие сообщения Института народов Азии. Вып. 65. — М.: "Наука", 1964. — С. 27.
- . Armenian Cultural Monuments in the Region of Karabagh. Yerevan: Gitutiun Publishing House, 2001, p. 169.
- Map of Armenia and Adjacent Countries by and F. Oswald in Armenia, Travels and Studies. London: Longmans, 1901.
- Türkler Ansiklopedisi (Cilt 7), 2002. səh. 36
- Cumans 2010-01-20 at the Wayback Machine. The Don and the North Caucasus in the 4th–12th centuries
- Türkler Ansiklopedisi (Cilt 7), 2002. səh. 29
- Броневский С. М. Новейшие географические и исторические известия о Кавказе. Часть II. — М.: В типографии С. Селивановскаго, 1823. — С. 434.
- "ḴALAJ i. TRIBE 2021-03-02 at the Wayback Machine" — Encyclopaedia Iranica, December 15, 2010 (Pierre Oberling)
- Шеки (историч. область в Азербайджане) — статья из Большой советской энциклопедии. Orijinal mətn (rus.)
Как независимое государственное образование упоминалось с конца 14 в. Владетелем Ш. был Сиди Ахмед Орлат (из тюркизированного монгольского племени орлатов).
- [Советская историческая энциклопедия, статья: Под ред. Е. М. Жукова. Шеки // Советская историческая энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. — 1973–1982 Orijinal mətn (rus.)
В послемонг. время Ш. как независимое государственное образование упоминается с кон. 14 в. Владетелем Ш. был Сиди Ахмед Орлат (из тюркизированного монг. племени орлатов).
- Петрушевский И. П. Государства Азербайджана в XV веке. Шеки в XV веке // Сборник статей по истории Азербайджана. — Издательство Академии наук Азербайджанской ССР, 1949. — С. 184. Orijinal mətn (rus.)
Шеки, как было сказано, в конце XIV в. составляла отдельное независимое владение. Тогдашний владетель его Сиди Ахмед Орлат, по-видимому происходил из азербайджанизированного монгольского племени орлатов. Когда утвердились здесь эти владетели, — неизвестно…
- Magomedkhan Magomedkhanov. Building of the Tower of Babel: Ethnolinguistic Processes in Dagestan. Russian Academy of Sciences, Dagestan Science Centre. page 290
- Агаев Г. Д. Данные этнотопонимии о расселении тюркоязычных племён в Азербайджане XI–XV вв. // Этническая ономастика. — Наука, 1984. — С. 149.
Ədəbiyyat
- An Introduction to the History of the Turkic Peoples. Otto Harrasowitz. 1992. ISBN .
- И. П. Петрушевский. Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI—начале XIX вв. — Ленинград: Издательство Ленинградского Государственного Ордена Ленина Университета имени А. А. Жданова, 1949.
- Mustafayev, Shahin. GENEALOGICAL LEGENDS AS A REFLECTION OF THE HISTORICAL MEMORY OF THE ANCIENT OGHUZES. НАРОДЫ И РЕЛИГИИ ЕВРАЗИИ. Том 26, №1. 2021. səh. 82-96. 2024-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-03-25.
- Tapper R. Frontier Nomads of Iran: A Political and Social History of the Shahsevan. Cambridge University Press; 1997.
- Türkler Ansiklopedisi (Cilt 7). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 2002. səh. 1397. ISBN . 2019-09-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-04-17.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan tayfalari azerbaycanli azerbaycanlilasmis ve ya azerbaycanlilarin etnogenezinde rol oynamis qruplardan ibaretdir Bu tayfalarin bir hissesi azerbaycanlilarin etnoqrafik qrupu hesab edilir dilleri ise Azerbaycan dilinin dialektlerinden sayilir Mirze Mehemmedhesen bey Haci Yiva boyunun baharli tayfasinin numayendesiTarixiEsas meqaleler Azerbaycan zadeganligi ve Azerbaycan koceri heyatiErken dovr Azerbaycanlilarin etnogenezinde yerli xalqlar ve Iran tayfalarindan basqa eramizin I minilliyinden etibaren hunlar turkdilli xezerler bulqarlar II minilliyinden baslayaraq ise oguz ve peceneq tayfalari istirak etmisdir Bir turk xalqi olaraq azerbaycanlilarin ozeyi esas oguz turk tayfalari olan bayat yiva efsar beydili hemcinin qacarlar xelecler qipcaqlar ve s idi Muasir Azerbaycan ve Ermenistan erazilerinde yaxsi otlaqlarin olmasi sebebi ile monqollar turkler ve turkmen tayfalari monqol elxanlari teymuriler ve turkmen padsahlarin dovrunde burada yerlesmisdir Daha sonra bu tayfalar azerbaycanlilara assimilyasiya olunmusdur XIII XV esrlerde kohne feodallarin torpaqlari tedricen koceri tayfalarin irsi bascilarinin eline kecmisdir Idare etdikleri erazilere Qubadan cenubdaki azerbaycanlilarin torpaqlari da daxil olan Iran Azerbaycaninda meskunlasmis qaraqoyunlu ve agqoyunlu tayfalari azerbaycanlilarin etnogenezinde iz qoymusdur Sefevilerden xanliqlara qederki dovr Qizilbas suvarisi Jan Sarden kitabindan Azerbaycanlilarda teserrufat medeniyyet ve heyat terzi baximindan ferqlenen etnoqrafik qruplar inkisaf etmisdir Bu etnoqrafik qruplardan bezileri XIX esrin son rubune qeder movcudiyyetini saxlamisdir Sefeviler dovrunde qizilbaslar samli ustacli eli turkman tekeli efsar qacar eli zulqeder qaramanli qaradagli bayat rumlu varsaq tayfalarinin birliyi Azerbaycan dilinde danisan turk tayfalari birliyi idi Sefeviler dovrunde movcud olmus tayfalar arasinda qizilbaslar xususi imtiyazlar elde edir en yaxsi otlaqlara sahib olurdular Bunlara Irevan eyaletinde qacar axcali ustaclu bayat Naxcivanda ustacli kengerli Azerbaycan eyaletinde Azerbaycan Respublikasinin bezi cenub rayonlari ve Iran Azerbaycani turkmen samli qaradagli Urmiyada efsarlar XVII esrin evvellerinden etibaren Qarabagda qacar ziyadli ve diger oymaqlar semseddinli Semsedil qazaxli Sirvan eyaletinde rumlu alpaut bayat ve s daxildir Sefeviler dovrunde oturaq ehalinin movqeyinin zeifliyi kocerilerin oturaq heyata kecmesini yavasladirdi XVII ve XVIII esrler erzinde bezi tayfalar yarimkoceri heyat terzine kecir hem ekincilikle mesgul olur hem de yayda suruleri ile yaylaga kocurdu Qacarlar dovleti dovrunde Azerbaycan dili Azerbaycan tayfalarindan teskil edilmis ordunun dili idi Sefeviler dovrunde Qarabag beylerbeyliyi erazisinde fealiyyet gosteren tayfalar iki boyuk tayfa ittifaqini otuziki ve iyirmidordleri yaratdi Daha sonra yaranmis Qarabag xanliginda yasayan turk tayfalari cavansir kebirli otuziki idi Ehmed bey Cavansire gore Penaheli xanin vaxtinda pusyan qaracarli cinli demircihesenli qizilhacili sefikurd boyehmedli saatli kengerli ve s koceriler Qarabag xanligina kocmusdur Qarabagin azerbaycanlilar yasayan kendlerinde cavansirler Arazsahili ise cebrayil eli fealiyyet gosterirdi Irevan xanliginda yasayan turk tayfalari bayat kengerli agqoyunlu qaraqoyunlu ayrim qacar ve qarapapaq idi Irevan xanliginin simal ve merkezindeki otlaq erazileri idare eden turk tayfalari arasinda en boyuk tayfa ittifaqlari qarapapaqlar 5000 sexs ve ayrimlar 3000 koceri idi Daha sonraki yerleri boyuk cobankere saatli seyidli axsaxli muganli ve qacarlardan sahdili ve sederekli tuturdu Beylerbeylikler xanliqlar ve sultanliqlarin hakim sulale ve tayfalariEl sulale Tayfa Idare edilen erazilerZiyadoglular sulalesi Bayat boyundan qacarlar Sefevilerin Qarabag beylerbeyliyi bezen Cuxurseed ve Sirvan beylerbeylikleri Irevan ve Gence xanliqlariSahsevenler Cavad xanligiNaxcivanskiler Beydilli boyunun ustacli tayfasindan kengerliler Naxcivan xanligiCavansirler Efsarlar Qarabag xanligiSerkerler Xancobani Sirvan xanligiMuqeddemler Bayat boyundan muqeddemler Maraga xanligiZulqederovlar Zulqederler Semseddil sultanligi Turkmencay muqavilesinden sonraki dovr Azerbaycanli qadinlar 1895 ci il Rusiya Iran muharibesindeki meglubiyyetden sonra 1828 ci il Abbas Mirze turk tayfa numayendelerinin doyus qabiliyyetine deyer verdiyi ucun onlari Arazin cenubunda yerlesdirmeye tesviq edir bunun ucun mukafat olaraq munbit torpaqlar teklif edirdi Bele tayfalardan biri olan ayrimlar Gumrudeki ata baba torpaqlarindan Makunun qerbindeki eraziye kocduler S Zelenskinin verdiyi melumata gore Yelizavetpol quberniyasinin Zengezur qezasinda 7 azerbaycan tayfa qrupu var idi sofulu derzili sarali pusanli giyili xocamusaqli baharli Etnoqraf ve qafqazsunas ru qeyd edir ki kecmisde azerbaycanlilar arasinda asagidaki qruplasmalar ferqlendirile bilerdi cavansir demircihesenli tekle ve muganliya bolunenler daha sonra cebrayilli sarcali sofuli geyili xocal sehli ciyilli delegerde kengerli imirli ve s A D Yeritsovun Qazax qezasinda qeyd etdiyi ve diger qezalarda da qeyde alinan terekeme koceri tayfalar bunlar idi ayrimli bayat qedirli qaraqoyunlu qaraxanli kengerli salaxli sofulu tatli Sovet Azerbaycaninda 4 koceri qrup ayrimlar padarlar sahsevenler qarapapaqlar movcud idi Ayrimlar Azerbaycanin qerbinde sahsevenler ise Azerbaycanin cenubunda Iran serhedi boyunca yasayirlar Iran azerbaycanlilari ucun tayfa mensubiyyeti sosial elaqeler baximindan boyuk ehemiyyet dasimirdi Ancaq turk ve ya kurd olmagindan asili olmayaraq Iran Azerbaycaninda boyuk coxlugun tayfa elaqeleri movcud idi En vacib turk qruplari Meskin ve Erdebilin sahsevenleri Urmiya ve Sainqalanin efsarlari Makudaki bayat ve diger tayfalardir Qurumlar ve titullarMolla Penah Vaqif Azerbaycani yalniz koceri tayfa qurumu olan ele gore bolurdu Tayfa menasinda istifade edilen sozler urug Samaxi ve Mugan tire Lacin Qubadli Sabirabad Qazax Dereleyez Qarakilse ve s coma Mugan Sirvan Imisli Kurdemir Salyan tabun Zaqatala Qax coga Daskesen Sirvan Gedebey Goranboy Goycay Terter Imisli ve s oymaq ve s dir Koceri zadeganlar arasinda tayfanin ayri ayri hisselerinin boyukleri agsaqqal adlandirilirdi Sefeviler dovrunde tayfa bascilarinin ve feodallarin cem seklinde adlandirilmasi fars dilinde agayan azerbaycan dilinde agalar idi Ilbey ise azerbaycanlilarin etnoqrafik qrupu olan sahsevenlerin bascilarina verilen titul idi Nesil secereleriEsas meqaleler Azerbaycan tarixsunasligi Miflere esaslanan tarix ve Azerbaycan zadeganligi Soy iddialariOguz xanin portreti Elxani dovru alimi Fezlullah Resideddinin Cemi et Tevarix eserinde turk boylarinin menseyi hemcinin Oguzname Oguz xanin efsanesi haqqinda melumat verilir Bu eser yazilarken turk xalqlarinin ve tayfalarinin tarixi ucun istifade edilen esas menbeler hem Azerbaycanin yerli turk muhitinde movcud olmusdur hem de Orta Asiyadan ve Serqi Turkustandan coxsayli muhacirlerin getirdikleri secere efsaneleri istifade olunmusdur Agqoyunlu hokmdari Uzun Hesen Oguz xanin ve onun nevesi Bayandur xanin soyundan geldiyini iddia edirdi O Bayandur tamgasinin mohurunun Agqoyunlu imperiyasinda dovlet simvolu olaraq istifadesini baslatmisdir Buna gore de Bayandur tamgasi Agqoyunlu sikkelerinde resmi senedlerinde kitabelerinde ve bayraqlarinda vardir Agqoyunlu sultanlari dovrunde yaziya alindigi dusunulen Kitabi Dede Qorqud dastaninda Bayandur xanin nesli Oguz xanin oglu Goy xandan yox basqa yerlerde adi kecmeyen Qam xandan gelir Uzun Hesenin emri ile yazilmis Kitabi Diyarbekriyye de ise Agqoyunlularin ecdadlarinin adlari olaraq Oguz efsanesi ve hokmdarlarina aid adlar istifade olunur Oguz sifahi geneoloji eneneleri ya Anadoluda ya da Azerbaycanda yaziya alinmisdir XV esrde Azerbaycan turk muhitinde Oguz secere efsanelerinin yayilmasi haqqinda subutlardan biri de oguz bayat tayfasindan olan Hesen ibn Mahmudun Oguzname den behrenelerek yazdigi Cam i Cem ayin eseridir O Mekkeye Oguznamenin elyazmasini aparmisdir Muqeddes yerlere sefer etmis bir Azerbaycan turkunun yaninda oguz geneoloji enenesine aid elyazma nusxesinin olmasi faktinin ozu bele edebiyyatin boyuk nufuzundan xeber verir Iran Azerbaycaninda tayfa qruplari mahiyyet etibarile siyasi qruplar idi ve dominant esas tebeqenin adlarini dasiyirdi Qara camaat bir tayfa ile uzun muddet elaqede olaraq cox vaxt hemin tayfanin bascilarinin dilini ve medeniyyetini menimseyir ve ola bilsin ki neslin vahid ecdadi ixtira edilirdi Ancaq bascilarin tez tez bagli olduqlari tayfalari deyisen qara camaat la medeniyyet ve ya secere cehetden bagli olmasi mutleq deyildi Butun bir tayfanin bezen xususen de liqvistik ve ya dini azliq kimi yeni eraziye kocuruldukde kimliklerini deyismesi musahide edilirdi Oguz xan Qayi Bayat Alaevli Qaraevli Ay xan Yazir Doyer Dodurga Yaparli Ulduz xan Efsar Qiziq Beydili Qargin Goy xan Bayandur Peceneq Cuvaldar Cepni Salur Ayrim Alayuntlu Yuregir Deniz xan Igdir Bugduz Yiva Qiniq Onqonu Sahin Onqonu Qartal Onqonu Dovsancil Onqonu Sunqur Onqonu Ucqus Onqonu Caxir Esas tayfalarin tesnifatiAzerbaycanda tarixi turk monqol tayfalari ucun bax Azerbaycan monqol medeni elaqeleri Tayfalarin meskunlasma bolgeleri Tayfa ittifaqlari Doqquz Oguz Toquz Irevanin Gerni nahiyesinde toquz obasi var idi Qaraqoyunlular Seedli baharli duharli qaramanli alpaqut cekirli ayinli hacili agaceri doger doyer ve bayramli tayfalarindan ibaret idi Gence Qarabag Irevanda yasayirdilar XIX esrin evvellerinde Xoy Irevan bolgesinde saylari 8 mine qeder idi Agqoyunlular Serqi Anadoluda yasayan mosullu purnek hemze hacili efsar bayat inalli tabanli danismendli bicanli kimi oymaqlarin birlesmesinden emele gelmisdir Yasadiqlari yerlere Hemzeli oymagi Gencenin Suturbasan nahiyesi Xocali obasi Berdenin Hesenqaya Ehmedli obasi daxil idi XIX esrin evvellerinde Azerbaycanda 7 8 minlik Agqoyunlu qrupu yasayirdi Qizilbaslar Erken dovrlerinde Azerbaycan dilinde danisan 7 tayfadan ibaret idi samli ustacli rumlu tekeli efsar qacar zulqeder Iyirmidordler Merkezi Berde olan Terter cay sahili erazi XVI esrden etibaren bu koceri tayfalara verilmisdir Iyirmidordler tayfa ittifaqina hem turk azerbaycanli hem de kicik kurd tayfalari daxil idi Kurd tayfalari getdikce azerbaycanlilara assimilyasiya olunmusdur Otuzikiler Bu tayfa ittifaqina hem turk azerbaycanli hem de kurd menseli tayfalar daxil idi Muqeddemler ve 32 tayfanin bascisi hesab edilen Cavansirler bu ittifaqda idi XVI esrden etibaren Qarabag duzu ve Berde seherinin cenubunda ona bitisik ekin erazilerinde movcud olmusdur 24 oguz tayfasi ve onlardan cixmis qruplar Esas meqale Oguz turkleriGence xani Cavad xan Bayat boyunun Qacar tayfasinin Ziyadoglu eli ve sulalesindendir Azerbaycanli general Cemsid Naxcivanski Beydilli boyunun Ustacli tayfasinin Kengerli elinden ve sulalesindendir Naxcivanskiler soyu Azerbaycan maarifcisi Hemide Memmedquluzade Efsar boyunun Cavansir tayfasi ve sulalesindendir Alayuntlular Azerbaycanlilarin etnogenezinde istirak etmisdir Azerbaycan Ermenistan ve Gurcustanda tamgalari tapilmisdir Ermenistan ve Azerbaycanda muxtelif kendler onlarin adi ile adlandirilmisdir Ayrimlar Ayrimlar Goygolden Agstafa cayina qederki dagliq erazide yasayirlar Azerbaycanlilarin etnoqrafik qrupudurlar Dilleri Azerbaycan dilinin qerb dialektine aiddir Agdas rayonunda Eymur kendi vardir Ermenistan erazisinde Ayrim Noyemberyan ve Tumanyan rayonlarinda kend adlari Boyuk Ayrim Tiflis quberniyasinin Borcali qezasinda indi Ermenistanin Tumanyan rayonunda kend adidir Kicik Qafqazda ve Qazax qezasinda sepelenmis ayrimlar Agsaq Ayrum Quscu Ayrum Baqanis Ayrum Dadanis Ayrum Polad Ayrum ve basqa qollara bolunubler Bayandurlar Bu tayfaya daxil olan Mosullu oymaginin bir hissesi Muganda ve Qarabagda meskunlasmisdi Azerbaycanda ve Ermenistanda 3 Bayandur kendi vardir Bayandur Terter Bayandur Soreyel ve Bayandur Gorus Bayatlar Bayatlar Azerbaycana XIII esrde monqol isgalcilari ile birlikde gelmisdiler XV esrin sonu XVI esrin evvellerinde bayatlar qizilbaslara qosulmus Azerbaycana kocmusduler XX esrde Bayat adi toponim olaraq Goycay Cavad Quba Samaxi ve Susada qeyde alinmisdir Bayatlar Azerbaycanlilarin subetnik qrupu sayilir Azerbaycandaki bayatlar Azerbaycan dilinin cenub qrupu dialektini danisirlar Meshur numayendeleri Oruc bey Bayat ve Azerbaycan edebiyyatinin gorkemli numayendesi Mehemmed Fuzulidir Qacarlar ve Maraga xanligi hokmdarlari olan Muqeddem eli bu tayfadan cixmisdir Qacarlar Qaraqoyunlularin devrilmesinden sonra 1468 ci il Azerbaycana kocmus Agqoyunlularin ve Sefevilerin xidmetinde olmusdular Qacarlarin bir hissesi ise hele Emir Teymur ve Miransahin dovrunde Azerbaycan erazisinde meskunlasmisdi Qacarlar azerbaycanlilarin subetnik qrupu sayilir Onlar azerbaycanlilarin etnogenezinde istirak etmisdir Qacarlarin dili Azerbaycan dilinin dialekti hesab edilir Muqeddemler 1610 cu ilde Sah I Abbas kurd Mukri tayfasini mehv etdikden sonra Maragani Azerbaycan tayfasi olan Muqeddemlere vermisdir Evveller Qarabagdaki Otuziki tayfalarinin terkib hissesi olan Muqeddemler oz ayri tayfalarini yaratmisdir Ehmed xan tayfa ile eyni adli Muqeddem Azerbaycan sulalesinin banisi sayilir Maraga xanligi 1610 1925 ci illerde movcud olmusdur Beydililer Azerbaycanda Beydili ile elaqedar toponimler movcuddur Ustacli Beydiliden Kengerli ise ustaclidan cixmisdir Kengerliler Kengerliler Qafqaza teqriben 1500 cu illerde gelibler Menselerinin peceneqlerden geldiyi dusunulse de tayfa qizilbas Ustaclilarin qolu idi Tayfadan cixmis Kengerliler sulalesi Naxcivan xanligini idare etmisdir Doyerler XV esrin evvellerinde Qaraqoyunlularla birlikde simali Suriyadan Azerbaycana gelibler Sefeviler dovrunde turkmen tayfasinin terkibinde olsalar da XVIII esrde oymaqlari Otuziki tayfa birliyi ile elaqeli oymaqlar arasinda idi Oymagin qislagi Gencenin Arazbasar regionunda Huseynli kendinde idi Semkirde ve Terterde Duyerli kendi var Efsarlar Bu tayfa Qaraqoyunlu Agqoyunlu ve Sefeviler dovletine xidmet etmisdi Efsarlar azerbaycanlilarin subetnik qrupu Efsar dili ise Azerbaycan dilinin dialekti hesab edilir Efsarlar ozlerini azeri adlandirirlar Bu tayfadan Cavansirler Kebirliler Sadlilar Samlilar cixmisdir Efsarlardan cixan sulalelere ise Nadir sahin basciligi ile hakimiyyete getirilmis Efsarlar sulalesi Qarabag xanligini idare etmis Cavansirler Asurbeyovlar ve Urmiya xanlari daxildir Cavansirler Cavansirler soyu Efsarlardan gelen Behmenli tayfa birliyinin Saricali tayfasindan cixmisdir XIII XIV esrlerde Merkezi Asiyadan kocmusduler Bu tayfadan cixan Azerbaycan sulalesi Cavansirler Qarabag xanligini idare etmisdiler Tayfanin gorkemli numayendeleri Xursidbanu Natevan Behbud xan Cavansir Xan Susinskidir Igdirlar Turkiyenin hal hazirda azerbaycanlilar yasayan Igdir bolgesine adini vermisdir 1727 ci ilde Irevan Gence ve Urmiyada bu boya bagli obalar yasayirdi Qarginlar Dulqedirlerle birlikde Azerbaycana kocmusdur 1591 ci il ve 1727 ci il menbelerinde Serurda yasadigi qeyd edilir Qiniqlar Azerbaycan toponimikasinda izleri qalmisdir Selcuqlar bu tayfadan cixmisdir Qiniqlar 1591 ci ilde Irevan bolgesinin Qiniq Haci kendinde yasayirdilar Peceneqler XIII esrde Azerbaycana gelmisdiler 1593 cu ilde Berde qezasinda 1727 ci ilde Gence vilayetinin Axinci nahiyesinde balaca bir peceneq obasi var idi Salurlar Boyuk hissesi Azerbaycan ve Iranda yasayirdi Azerbaycan sairi Qazi Burhaneddin bu tayfadan cixmisdir Tayfanin balaca bir obasi Erdebil ve Irevan bolgesinde yasayirdi Tekeler Tekeli tayfasi tekelere daxildir Oguzlarin Salur boyundandirlar Azerbaycanin Xizi rayonunda Qubanin Gultepe evvelki Teke Sixi Gurcustanin Marneuli rayonunda ve Ermenistanin Derecicek bolgesinde Tekeli kendleri movcuddur Tekeli Marneuli Tekeli Derecicek Yazirlar Gence bolgesinde bu boyun adini dasiyan cay var Yivalar Bu boyun bir hissesi azerbaycanlilara assimilyasiya olmusdur Baharli oymagi bu boydan cixmisdir Baharlilar Qaraqoyunlular dovletinin suqutundan sonra Baharlilar Azerbaycanda meskunlasdilar Sefeviler dovrunde ise tayfa cuzi rol oynamisdir Baharlilar azerbaycanlilarin etnoqrafik qrupu sayilir Azerbaycan dilinin cenub dialektini danisirlar Onlar tarixen Susa ve Zengezurda meskunlasmisdir Qarabagda Baharli adi ile toponimler movcuddur Yuregirler Bu boyun Dulqedirlerle birlikde Azerbaycana kocduyu ve Gencenin Zeyem bolgesinde yerlesdiyi ehtimal edilir Azerbaycanlilarin sub etnoslari Esas meqale Azerbaycanli etnik qruplarSahseven tayfasindan olan balaca qizQaradaglilar Azerbaycanlilarin terkibinde turk etnoqrafik qrupudur ve azerbaycan dilinin dialektini danisir Iranin simal qerbindeki Qaradag yaylasinda meskunlasiblar Yarimkoceri heyat terzi kecirirler Medeni cehetden qonsulari olan sahsevenlere yaxindirlar Yeddi tayfaya bolunurler Celebiyanli eli Hacielili eli Mehemmedxanli eli onlara daxildir Qaragozluler Qaragozluler Iranin Hemedan ostaninda yasayirlar Azerbaycanlilarin etnoqrafik qrupudurlar ve dilleri Azerbaycan dilinin cenub dialektine aiddir Tayfa Asiqli Hacili Xudabendli ve Ozbekli klanlarina bolunur Azerbaycanin Zengilan ve Sabran rayonlarinda Qaragozlu kendleri vardir Qarapapaqlar Azerbaycanlilarin etnoqrafik qrupudur ve Azerbaycan dilini danisirlar Turkiyede Qars ve Igdir Iranin simal qerbinde Azerbaycanin qerbinde Qazax ve Agstafa rayonlari ve Borcalida yasayirlar Terkebun diger adi borcali dir ki bu da xan tayfasi menasini dasiyir saral erebli canehmedli caxarli ulacli tayfalarina bolunurler Neferler Azerbaycanlilarin etnoqrafik qrupudur ve dilleri Azerbaycan dilinin cenub dialektlerinden biridir Neferler Iranin Fars Tehran ve Luristan ostanlarinda yasayirlar Padarlar Oguz tayfalarindan ve azerbaycanlilarin etnoqrafik qruplarindan biridir Hulakuler dovrunde Turkustandan Azerbaycana Arazdan cenuba kocubler Muasir Azerbaycan Respublikasinin erazisinde ise XVI esrde meskunlasmislar Onlar teserrufat ve meisetlerinde xususile gundelik yarimkoceri maldarliq islerinde adet enenelerini diger azerbaycanli etnoqrafik qruplarindan daha uzun muddet saxlaya bilibler Azerbaycanda ve Dagistanda Padar kendleri Samaxida ise Padar mehellesi vardir Sahsevenler Azerbaycanlilarin etnoqrafik qrupudurlar ve Azerbaycan dilinin serq Mugan qrupu dialektini danisirlar Esasen Iranda ve Arazdan cenubda Cebrayil duzunde meskunlasiblar Inanli bagdadi usanlu ve basqa tayfalara bolunurler Qazax qezasinin yasayis yerlerinin adlarinda Qedirli ve Qaralal toponimlerinde adlari qalmaqda olan qedirli ve qaralal tayfalari da sahsevenlerin qollari hesab edilib Sahsevenler Qubanin Erdebil mehellesinin ve Bakida Ehmedlinin Abseron kendinin esasini qoymusdur Gencede Sahsevenler mehellesi ve mescidi vardir Aynallu Azerbaycan dilinin Aynallu dialektini danisirlar Muganli Sahsevenlerin qolu olan bu tayfa XIX esrin evvellerinde 8 tireden ibaret olmusdur 1759 cu ilde Qubali Feteli xanin Salyani isgal etmesinden sonra Mugan duzundeki sahsevenlerin bir qismini Quba xanliginda yerlesdirmisdir Akademik Nikolay Dubrovin Quba xanliginin ehalisinden danisarken azerbaycanlilardan ve lezgilerden basqa monqollarin kokunden gelen muganlilari da qeyd edirdi Terekemeler Azerbaycanlilarin etnoqrafik qrupudur Dagistanda Turkiyede ve Azerbaycanin merkez ve cenub rayonlarinda yasayirlar Dagistan terekemeleri Azerbaycan dili serq qrupu dialektleri ile Ermenistanda yasamis terekemeler ise cenub qrupu dialektleri ile oxsarliq teskil edir Onlarin dilinde qipcaq qrupu dillerinin hemcinin qumuq dilinin tesiri hiss edilir Azerbaycanda terekemelerle bagli Ag qan filmi cekilmisdir Diger qruplar Aynular Abdallar Lacin seherinin evvelki adi olan Abdalyar bu tayfadan goturulmusdur Alpaqutlar Asair i terekeme i Sirvan adlandirilir Gence Cuxurseed ve Sirvanda yasayirdilar Ariqlilar Yaylagi Gencenin Semkirbasan nahiyesinde qislagi ise Kohneli kendinde idi Burcoglu Borcali onlarin adi ile adlandirilmisdir XVII esrde Borcalida meskunlasmis turk tayfasidir Dulqedirler Seyx Heyder dovrunde Azerbaycana kocmusdur 1593 cu il ve 1727 ci il tarixli tehrir defterlerinde dulqedirlere daxil olan soklu hacilar Gence Xoy semseddinli ve qavurqali Gence obalari qeyd edilmisdir Xancobanli Qafqaz tarixcisi Semyon Bronevski onlari tatar Azerbaycan turku adlandirmis saylarini 700 el seklinde vermisdir Sirvan xanligini idare etmis Serkerler bu tayfadan cixmisdir Xelecler Adam Oleari XVII esrde onlara Muganda rast gelmisdir Xelecler XIX esrde efsarlarin terkibine daxil olmusdur 1864 cu ilde Miyane ve Camalabad etrafinda yasadiqlari haqqinda melumat vardir 1951 ci ilde Azerbaycanda qalan xelecler Astara yaxinliginda bir tireden ibaret idiler Orlatlar Bu tayfadan XIV esrin sonlarinda yaranan Seki hakimliyini idare etmis Orlat sulalesi cixmisdir Orlat sulalesi azerbaycanlilasmis turkdilli monqol sulalesi idi Sor sor sur sur 1739 cu ilde Quba ve Derbend xanliqlarina kocurulmus azerbaycandilli tayfadir Rumlu Sefeviler dovletinin qurulmasinda istirak etmisdir 1593 cu ilde Gencenin Qaraqar nahiyesinde Ekinci Urumlu ve Ince Urumlu adli iki oba var idi MedeniyyetHerbi birlesmeler Kengerli suvarileri Sahseven herbi birliyi Sefeviler dovru Dialektler Aynallu dialekti Xelec dili Qarapapaq dili Efsar dili Xalcaciliq Avsar xalcalari Sahseven xalcasi Reqsler Xancobani Terekeme Sahseveni Memarliq Sahsevenler mehellesi Sahsevenler mescidi Filmler Ag qan XususiyyetleriTayfanin adi Daxil oldugu qrup Qaraqoyunlu tayfa ittifaqina daxildir mi Agqoyunlu dovletine xidmet edib mi Sefeviler dovletine xidmet edib mi Tayfadan Azerbaycan sulalesi cixib mi Azerbaycan Respublikasinin toponimikasinda qeyd edilirmi Azerbaycanlilarin etnogenezinde istirak edib mi Azerbaycanlilarin subetnik qrupu ve ya Azerbaycan tayfasi sayilirmi Danisdiqlari dil Azerbaycan dilinin dialekti sayilirmi Alayuntlular Y YAynallu Sahseven YAynular Abdallar YAyrimlar Y Y Y YBayandur hakim sulale Y YBayatlar Y Y Y YQacarlar Bayatlar Y Y Gencenin Ziyadoglulari Y Y YMuqeddemler Bayatlar gt Otuzikiler Y Maraganin Muqeddemleri YBeydili boyu Y YKengerliler Beydili gt Ustacli Y Naxcivanin Kengerlileri Y YDoyer boyu Y Y YEfsarlar Y Y Y Y YCavansirler Efsarlar gt Behmenli gt Saricali Qarabagin CavansirleriQaradaglilar Y YQaragozluler Y Y Y Y YQarapapaqlar Y YQiniq boyu YNeferler Y YPadarlar Y Y YTekeli Teke Y YSahseven Y Erdebil xanligi sulalesi Y Y YTerekemeler Y Y YYiva boyu hakim sulale YBaharli Yiva hakim sulale Y Y YQalareyaGence uyezdinin Gedamis kendinden olan Ayrim source source source source source source source Ayrim sivesinde teatr tamasasi Azerbaycan tayfasi Terekeme Rusiya Imperiyasi poct karti Borcalidan Qarapapaq beyleri Sofulu tayfasi nesil seceresi Kengerli suvarileri doyus sancagiTayfa tamgalari Alayuntlu boyu tamgasi Simvolu kerkincek qizilqusdur yagalbay Ayrimlar tamgasi Simvolu qaragoz qizilqusdir isperi Bayandur tayfasi tamgasi Simvolu lacindir Bayat tayfasi tamgasi Simvolu adi yapalaqdir puhu Beydili boyu tamgasi Simvolu boyuk mayguludur behri Doyer boyu tamgasi Simvolu kucugendir Efsar boyu tamgasi Simvolu qirgi qartaldir cura lacin Qiniq boyu tamgasi Simvolu simali tetracalandir cura qarcigay Yiva boyu tamgasi Simvolu simali tetracalandir tuyqun Igdir boyu tamgasi Simvolu simali tetracalandir qarcigay Peceneqler tamgasi Simvolu sagsagandir ala togunaq Salur boyu tamgasi Simvolu berkutdur burgut Yazir boyu tamgasi Simvolu ordektutan qizilqusdur turumtay Yuregir boyu tamgasi Simvolu bikudur IstinadlarAzerbajdzhancy statya iz Bolshoj sovetskoj enciklopedii V etnogeneze A uchastvovalo drevnee korennoe naselenie Atropateny i Albanii Kavkazskoj smeshavsheesya s vtorgavshimisya syuda v 1 m tys do n e i 1 m tys n e irano i tyurkoyazychnymi plemenami kimmerijcy skify gunny bulgary hazary oguzy pechenegi i dr Aliev S M Kriticheskij analiz tryoh osnovnyh gipotez ob etnogeneze azerbajdzhanskih tyurok Iran Istoriya ekonomika kultura Pamyati S M Alieva M IV RAN 2009 S 33 34 Petrushevskij 1949 seh 36 Sakinat Shihamedovna Gadzhieva Dagestanskie terekemency XIX nachalo XX v Nauka 1990 S 8 9 ISBN 5020167614 9785020167612 Volkova N G Etnicheskie processy v Zakavkaze v XIX XX vv Kavkazskij etnograficheskij sbornik M Izd vo AN SSSR 1969 T 4 S 24 Floor Willem Javadi Hasan The Role of Azerbaijani Turkish in Safavid Iran Iranian Studies 46 4 2013 569 doi 10 1080 00210862 2013 784516 ISSN 0021 0862 JSTOR 24482868 2023 04 07 tarixinde Istifade tarixi 2024 04 18 Petrushevskij 1949 seh 182 Muriel Atkin Russia and Iran 1780 1828 2nd ed Minneapolis University of Minnesota Press 1980 ISBN 0 8166 0924 1 9780816609246 Law Henry D G 1984 Modern Persian Prose 1920s 1940s Ricks Thomas M Critical perspectives on modern Persian literature Washington D C Three Continents Press s 132 ISBN 0 914478 95 8 9780914478959 cited in Babak Vladimir Vaisman Demian Wasserman Aryeh Political Organization in Central Asia and Azerbaijan Orijinal metn ing During most of the Qajar rule Turkish was the principal language spoken at the court while Persian was the predominantly literary language Ch E Davies Qajar rule in Fars prior to 1849 On the next day it became known at Shiraz that Muhammad Shah s army consisted of Azarbaijani Turks who did not know Persian and had a European general Denis Wright The English Amongst the Persians Imperial Lives in Nineteenth Century Iran B P Balayan K voprosu ob obshnosti etnogeneza shahseven i kashkajcev Kioumars Ghereghlou Cashing in on land and privelege for the welfare of the shah monetisation of tiyul in ealy Safavid Iran and Eastern Anatolia Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hung 2015 T Volume 68 1 S 110 Mirza Adygezal bek Karabah name Baku 1950 s 56 Ahmedbek Dzhavanshir Istoriya Karabahskogo hanstva s 1747 po 1805 gody Baku 1961 s 71 George A Bournoutian The 1823 Russian survey of the Karabagh province a primary source on the demography and economy of Karabagh in the early 19th Century Costa Mesa California Mazda Publishers 2011 456 p ISBN 9781568591735 Bournoutian George A The Khanate of Erevan Under Qajar Rule 1795 1828 Mazda Publishers 1992 ISBN 978 0939214181 P Oberling AYRiMLu Iranica December 15 1987 2022 05 18 tarixinde Istifade tarixi 2023 01 17 Volkova N G Etnonimiya v trudah ekonomicheskogo obsledovaniya Kavkaza 1880 h godov Imya i etnos obshie voprosy onomastiki etnonimiya antroponimiya teonimiya toponimiya sbornik M In t etnologii i antropologii 1996 S 24 30 ISBN 5 201 00825 9 ru Etnografiya i istoriya Kavkaza issledovaniya i materialy M Izd vo Vostochnoj literatury 1961 21 Volkova N G Etnonimiya v trudah ekonomicheskogo obsledovaniya Kavkaza 1880 h godov Imya i etnos obshie voprosy onomastiki etnonimiya antroponimiya teonimiya toponimiya sbornik M In t etnologii i antropologii 1996 S 26 27 ISBN 5 201 00825 9 Golden 1992 seh 385 386 James Stuart Olson Nicholas Charles Pappas An Ethnohistorical dictionary of the Russian and Soviet empires Greenwood Publishing Group 1994 S 60 ISBN 0313274975 9780313274978 R Tapper AZERBAIJAN vi Population and its Occupations and Culture 2023 09 24 at the Wayback Machine ENCYCLOPAEDIA IRANICA 1988 S 234 238 Alekperov A K Issledovaniya po arheologii i etnografii Azerbajdzhana Baku Izd vo AN Azerbajdzhanskoj SSR 1960 S 72 73 MAHIRE HUSEYNOVA TAYFA NESIL ADLARINI BILDIREN SOZLER VE ONLARIN TURK DILLERININ DIALEKTLERINE INTEQRASIYASI FILOLOGIYA MESELELERI 17 2018 accessdate missing url Petrushevskij 1949 seh 51 52 Tapper Richard Frontier nomads of Iran P 14 15 Ghiasian Mohamad Reza The Topkapi Manuscript of the Jamiʿ al Tawarikh Hazine 1654 from Rashidiya to the Ottoman Court A Preliminary Analysis Iranian Studies ingilis 51 3 2018 05 04 399 425 doi 10 1080 00210862 2018 1428085 ISSN 0021 0862 2023 10 02 tarixinde Istifade tarixi 2024 03 21 Mustafayev 2021 seh 87 Daniel T Potts Nomadism in Iran From Antiquity to the Modern Era 2014 seh 7 Indeed the Bayundur clan to which the Aq qoyunlu rulers belonged bore the same name and tamgha symbol as that of an Oghuz clan Faruk Sumer 1988 2016 UZUN HASAN o 882 1478 Akkoyunlu hukumdari 1452 1478 TDV Encyclopedia of Islam 44 2 vols in Turkish Istanbul Turkiye Diyanet Foundation Centre for Islamic Studies H B Paksoy 1989 Alpamysh Central Asian Identity Under Russian Rule p 84 Ismail Aka 2005 Makaleler in Turkish Vol 2 Berikan Kitabevi p 291 Mustafayev 2021 seh 89 Mustafayev 2021 seh 88 Turkler Ansiklopedisi Cilt 7 2002 seh 37 Turkler Ansiklopedisi Cilt 7 2002 seh 31 Turkler Ansiklopedisi Cilt 7 2002 seh 25 Grigoriev Sergei Ob etnicheskoj prinadlezhnosti shiitov Afganistana On the ethnicity of the Shiites of Afghanistan Vostok istoriya i kultura rus Saint Petersburg 2000 32 46 Kyzylbashi pervonachalno sostoyavshie iz predstavitelej semi maloaziatskih tyurkoyazychnyh plemen rumlu shamlu ustadzhlu afshar kadzhar tekelyu i zulkadar govorivshih na azerbajdzhanskom yazyke byli s XV v odnoj iz glavnyh voenno politicheskih opor Sefevidskogo gosudarstva Petrushevskij 1949 seh 71 Petrushevskij 1949 seh 48 Ibrahimov T 2019 Traces of the Oghuz Tribe Ulayundlug Ala Yundlu Ala Atly with pinto horses in Azerbaijan Agaev G D Zaselenie Azerbajdzhana tyurkami Dannye etnotoponimii o rasselenii tyurkoyazychnyh plemen v Azerbajdzhane XI XV vv Ch 1 Etnicheskaya onomastika sbornik statej M Nauka 1984 Mamedli A Soloveva L T Azerbajdzhancy M Nauka 2017 708 s Bunyadov Z Memmedov H Irevan eyaletinin icmal defteri Baki 1997 Enver Cingizoglu Mosullu oymagi Soy dergisi 7 15 2008 seh 47 56 Zaselenie Azerbajdzhana tyurkami Sbornik Etnicheskaya onomastika Akademiya nauk SSSR Institut etnografii imeni N Mikluho Maklaya Izdatelstvo Nauka M 1984 g 2009 09 23 at the Wayback Machine R Khanam Encyclopaedic ethnography of Middle East and Central Asia J O tom 2 Str 126 127 Rossijskij etnograficheskij muzej Glossarij Bayaty 2013 10 21 at the Wayback Machine Languages of Iran 2013 02 03 tarixinde Istifade tarixi 2010 01 28 Roger Savory The Qajars Last of the Qezelbas Society and Culture in Qajar Iran edited by Elton L Daniel 2002 James Stuart Olson Lee Brigance Pappas Nicholas Charles Pappas An Ethnohistorical dictionary of the Russian and Soviet empires 2023 06 29 at the Wayback Machine Orijinal metn ing KAJAR The Kajars are considered a subgroup of the Azerbaijanis Historically they have been a Turkic Tribe who lived in Armenia In the seventeenth and eighteenth centuries when the Safavids tried to conquer the region the Kajars settled in the Karabakh Khanate of western Azerbaijan Agha Mohammed a Kajar leader overturned the Zend dynasty in Iran and established Kajar control in the area This arrangement lasted u il Reza Shah came to power in Iran in 1925 The Kajar population today exceeds 35 000 people the vast majority of whom live in Iran Gaҹarlar Azerbajdzhanskaya sovetskaya enciklopediya Pod red Dzh Kulieva B Glavnaya redakciya Azerbajdzhanskoj sovetskoj enciklopedii 1979 T III azerb Azerbaijani South Ethnologue Languages of the World Seventeenth edition Dallas Texas SIL International 2019 12 14 tarixinde Istifade tarixi 2022 12 24 Maeda Hirotake The Forced Migrations and Reorganization of the Regional Order in the Caucasus by Safavid Iran Preconditions and Developments described by Fazli Khuzani Osamu Leda Tomohiko Uyama Reconstruction and interaction of Slavic Eurasia and its neighboring worlds Sapporo Slavic Research Center Hokkaido University 2006 S 246 ISBN 4938637391 Petrushevskij 1949 seh 128 129 Mary Jo DelVecchio Good The Changing Status and Composition of an Iranian Provincial Elite Michael E Bonine Nikki R Keddie Modern Iran the dialectics of continuity and change Albany USA State University of New York Press 1981 S 269 288 ISBN 0873954653 D Eremeev Etnogenez turok Proishozhdenie i osnovnye etapy etnicheskoj istorii Moskva Nauka 1971 2020 07 22 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 04 Kangarlu statya iz Encyclopaedia Iranica P Oberling K N Smirnov MATERIALY PO ISTORII I ETNOGRAFII NAHIChEVANSKOGO KRAYa Tiflis 1934 Arhivirovano 6 dekabrya 2017 goda S Abrahams A historiographical study and annotated translation of volume 2 of the Afzal al Tavarikh by Fazli Khuzani al Isfahani p 238 Ali Sinan BILGILI Azerbaycan Turkmenleri Tarihi Turkler Ansiklopedisi Ortacag Ankara 2002 Statya AFSAR 2011 04 29 at the Wayback Machine Richard V Weekes Muslim peoples a world ethnographic survey AZERI Str 56 Rossijskij etnograficheskij muzej Afshary 2012 05 24 at the Wayback Machine Louis Ligeti Sur la langue des Afchars d Afghanistan fr Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 1957 Vol 7 no 2 3 P 109 156 Azerbaijani South 2019 06 05 tarixinde Istifade tarixi 2016 10 15 Azerbajdzhanskij yazyk v 30 t gl red 3 e izd M 1969 1978 A Bodrogligeti On the Turkish vocabulary of the Isfahan Anonymous Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae Vol 21 No 1 1968 pp 15 43 Akademiai Kiado Orijinal metn To Qashqay and Aynallu Ligeti adds Afshar as another Azeri dialect posessing long vowels as distinct elements of the sound system Abbasov A M Nekotorye zametki ob afsharah Afganistana 1975 4 S 72 Azerbaijani South Ethnologue ingilis 2019 06 05 tarixinde Istifade tarixi 2018 10 03 Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East S 708 Hasan Kawun Kakar Government and Society in Afghanistan The Reign of Amir Abd al Rahman Khan Antropologicheskie issledovaniya v Afganistane M 1967 4 S 87 afshary libo eshyo sohranili v bytu tyurkskij yazyk libo pomnyat chto na etom yazyke oni nazyvayut ego azeri govorili ih predki George A Bournoutian Qarabaghʹnamah Jamal Javanshir Qarabaghi from the Javanshir tribe of Dizak from the of Sarijalu which was a group within the Bahmanli tribe who in olden days had come from Turkestan They were a part of the famous Afshar tribe The Encyclopaedia of Islam Tom 10 George A Bournoutian Qarabaghʹnamah Jamal Javanshir Qarabaghi from the Javanshir tribe of Dizak from the of Sarijalu which was a group within the Bahmanli tribe who in olden days had come from Turkestan They were a part of the famous Afshar tribe Turkler Ansiklopedisi Cilt 7 2002 seh 30 Turkler Ansiklopedisi Cilt 7 2002 seh 32 Muhamedova Z B Issledovaniya po istorii turkmenskogo yazyka XI XIV vv po dannym araboyazychnyh filologicheskih sochinenij Tekst Avtoreferat dis na soiskanie uchenoj stepeni kandidata filologicheskih nauk 665 Search RSL search rsl ru Data obrasheniya 24 iyulya 2021 Turkler Ansiklopedisi Cilt 7 2002 seh 34 F Zarinebaf Shahr Tabriz under Ottoman Rule 1725 1731 p 19 Ataniyazov S Dictionary of the Turkmen ethnonyms Ylym Ashgabat 1988 V Minorsky Baharlu angl Encyclopaedia of Islam Second Edition Brill Arhivirovano 21 yanvarya 2022 goda The History of Persia London 1829 I s 237 N A Baskakov Vvedenie v izuchenie tyurkskih yazykov s 265 KARADAGCY Bolshaya rossijskaya enciklopediya elektronnaya versiya 2021 11 26 tarixinde Azerbajdzhancy rus Bolshaya sovetskaya enciklopediya M Sovetskaya enciklopediya 1969 1978 2017 07 06 tarixinde Istifade tarixi 2020 07 17 Azerbajdzhancy armyane ajsory Narody Perednej Azii M Izd vo Akademii nauk SSSR 1957 286 Joshua Project Qaragozlu in Iran ingilis 2021 02 28 tarixinde Azerbaijani South Ethnologue ingilis 2019 06 05 tarixinde Qaragozlu Glottolog 2021 07 09 tarixinde Garaҝozlүlәr Azerbajdzhanskaya sovetskaya enciklopediya Pod red Dzh Kulieva 1979 T III S 62 Materialy po istorii turkmen i Turkmenii T II XVI XIX vv Iranskie buharskie i hivinskie istochniki s 228 Mamedli A Soloveva L T Azerbajdzhancy M Nauka 2017 S 27 708 s ISBN 978 5 02 040007 8 Joshua Project Nafar Nafar Turk in Iran ingilis 2022 03 27 tarixinde Azerbaijani South Ethnologue ingilis 2022 03 27 tarixinde Nafar Glottolog 2022 03 27 tarixinde N G Volkova Etnicheskie processy v Zakavkaze v XIX XX vekah Kavkazskij Etnograficheskij sbornik IV chast Institut Etnografii im N N Mikluho Maklaya AN SSSR Moskva Nauka 1969 str 4 Mamedli A Soloveva L T Azerbajdzhancy M Nauka 2017 S 27 708 s ISBN 978 5 02 040007 8 James Stuart Olson Nicholas Charles Pappas An Ethnohistorical dictionary of the Russian and Soviet empires Greenwood Publishing Group 1994 S 60 ISBN 0313274975 9780313274978 Stephen Shennan Pattern and Process in Cultural Evolution Institut etnologii i antropologii im N N Mikluho Maklaya Kavkazskij etnograficheskij sbornik www history az 2011 08 25 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 09 17 Orijinal metn rus Kogda zhe David Stroitel v nachale XII v usilivaya voennuyu mosh Gruzii poselyaet v strane 45 tys kipchakskih semej to tem samym obrazuetsya znachitelnyj massivy tyurkoyazychnogo naseleniya Period nastupleniya persidskih shahov na Gruziyu ostavlyaet sled poseleniem v 1480 h gg azerbajdzhancev po yuzhnym rubezham strany po r Akstafe Debet i dr kazahskaya pambakskaya i shuragelskaya gruppy Savina V I Etnonimy i toponimii Irana Onomastika Vostoka M Nauka 1980 151 Farzalibejli Sh Guba tarihi B 2001 S 34 35 Spisok naselyonnyh mest Bakinskoj gubernii Spiski naselennyh mestnostej Rossijskoj imperii Po Kavkazskomu krayu Bakinskaya guberniya Tiflis 1870 T LXV S 87 Ferrux Ehmedov Gencenin tarix yaddasi Sirvannesr 1998 S 162 167 Azerbaijani South Aynallu language ing globalrecordings net 7 aprel 2017 tarixinde Istifade tarixi 6 mart 2020 Louis Ligeti Sur la langue des Afchars d Afghanistan fr Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 1957 Vol 7 no 2 3 P 109 156 Azerbaycan toponimlerinin ensiklopedik lugeti II cild Baki Serq Qerb 2007 s 119 N Bendeliyev Dagliq Sirvanin toponimleri Baki Elm s 143 145 Butkov P G Materialy dlya novoj istorii Kavkaza s 1722 po 1803 god Ch 1 Sankt Peterburg 1869 S 249 Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze Tom I Kniga 2 SPb 1871 2020 01 30 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 07 Sakinat Shihamedovna Gadzhieva Dagestanskie terekemency XIX nachalo XX v Nauka 1990 S 8 9 ISBN 5020167614 9785020167612 Gadzhieva S Sh Dagestanskie terekemency XIX nachalo XX v Istoriko etnograficheskoe issledovanie Nauka 1990 216 s ISBN 5 02 016761 4 Baskakov N A Karapapahi ili terekeme i izuchenie ih yazyka iz materialov po azerbajdzhanskim dialektam Armenii Kratkie soobsheniya Instituta narodov Azii Vyp 65 M Nauka 1964 S 27 Armenian Cultural Monuments in the Region of Karabagh Yerevan Gitutiun Publishing House 2001 p 169 Map of Armenia and Adjacent Countries by and F Oswald in Armenia Travels and Studies London Longmans 1901 Turkler Ansiklopedisi Cilt 7 2002 seh 36 Cumans 2010 01 20 at the Wayback Machine The Don and the North Caucasus in the 4th 12th centuries Turkler Ansiklopedisi Cilt 7 2002 seh 29 Bronevskij S M Novejshie geograficheskie i istoricheskie izvestiya o Kavkaze Chast II M V tipografii S Selivanovskago 1823 S 434 ḴALAJ i TRIBE 2021 03 02 at the Wayback Machine Encyclopaedia Iranica December 15 2010 Pierre Oberling Sheki istorich oblast v Azerbajdzhane statya iz Bolshoj sovetskoj enciklopedii Orijinal metn rus Kak nezavisimoe gosudarstvennoe obrazovanie upominalos s konca 14 v Vladetelem Sh byl Sidi Ahmed Orlat iz tyurkizirovannogo mongolskogo plemeni orlatov Sovetskaya istoricheskaya enciklopediya statya Pod red E M Zhukova Sheki Sovetskaya istoricheskaya enciklopediya M Sovetskaya enciklopediya 1973 1982 Orijinal metn rus V poslemong vremya Sh kak nezavisimoe gosudarstvennoe obrazovanie upominaetsya s kon 14 v Vladetelem Sh byl Sidi Ahmed Orlat iz tyurkizirovannogo mong plemeni orlatov Petrushevskij I P Gosudarstva Azerbajdzhana v XV veke Sheki v XV veke Sbornik statej po istorii Azerbajdzhana Izdatelstvo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 1949 S 184 Orijinal metn rus Sheki kak bylo skazano v konce XIV v sostavlyala otdelnoe nezavisimoe vladenie Togdashnij vladetel ego Sidi Ahmed Orlat po vidimomu proishodil iz azerbajdzhanizirovannogo mongolskogo plemeni orlatov Kogda utverdilis zdes eti vladeteli neizvestno Magomedkhan Magomedkhanov Building of the Tower of Babel Ethnolinguistic Processes in Dagestan Russian Academy of Sciences Dagestan Science Centre page 290 Agaev G D Dannye etnotoponimii o rasselenii tyurkoyazychnyh plemyon v Azerbajdzhane XI XV vv Etnicheskaya onomastika Nauka 1984 S 149 EdebiyyatAn Introduction to the History of the Turkic Peoples Otto Harrasowitz 1992 ISBN 978 3 447 03274 2 I P Petrushevskij Ocherki po istorii feodalnyh otnoshenij v Azerbajdzhane i Armenii v XVI nachale XIX vv Leningrad Izdatelstvo Leningradskogo Gosudarstvennogo Ordena Lenina Universiteta imeni A A Zhdanova 1949 Mustafayev Shahin GENEALOGICAL LEGENDS AS A REFLECTION OF THE HISTORICAL MEMORY OF THE ANCIENT OGHUZES NARODY I RELIGII EVRAZII Tom 26 1 2021 seh 82 96 2024 03 25 tarixinde Istifade tarixi 2024 03 25 Tapper R Frontier Nomads of Iran A Political and Social History of the Shahsevan Cambridge University Press 1997 Turkler Ansiklopedisi Cilt 7 Ankara Yeni Turkiye Yayinlari 2002 seh 1397 ISBN 975 6782 33 1 2019 09 10 tarixinde Istifade tarixi 2024 04 17