Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Müqəddəm eli — Azərbaycan xalqının tanınmış qurumlarından biri. Marağada yaşam sürür.
Elin tarixi
Orta çağda Bayat tayfası elinin aparıcı və nəcib tayfası Bayat tayfası eli idi. Elxanlar bu tayfadan çıxırdı. Bayat tayfası sonra Otuziki elinin tərkibindən çıxıb müstəqil elə çevrildi. Otuziki elinə müqəddəmlər başçılıq etməyə başladılar.
1606-cı ildə I Şah Abbas Qarabağı osmanlılardan azad etdi. Bu dönəmdə Bayat tayfasının başçısı Əmir Ağaxan sultan Müqəddəm idi. Şah Müqəddəm oymağına Marağa vilayətində ölkə təklif etdi. Əmir Ağaxan sultan razılaşıb, oymağı ilə birgə Marağaya köçdü. Özü Marağanın hakimi, oymağı vilayətin axarlı-baxarlı torpaqlarında sakin oldu. Şah butün oymağı çobanbəyi, çöpbaşı və digər ödənclərdən birdəfəlik azad etdi.
1725-ci ildə çoxsaylı Osmanlı ordusu yenidən Azərbaycanı tutdu. Nadirqulu xan Qırxlı-Avşar öncə istilaçı əfqanları məmləkətdən çıxarıb, sonra Osmanlıların dəfinə girişdi. O çağlarda Marağada Müqəddəm elinə vəkil Həsənəli bəy başçılıq edirdi. Vəkil Həsənəli bəy öz eli Müqəddəmlə birgə üsyan qaldırıb, Nadirqulu xanın köməyi ilə Marağanı osmanlılardan azad etdi.
Məhəmmədrza xan Müqəddəm Nadirqulu xan Qırxlı-avşarın cəsur qoşun başçılarından biri idi.
1730-cu ildə Marağaya gələn Nadirqulu xan Müqəddəm elinin varlı-hallı adamlarından olan Əbdürrəzzaq bəyi hakim təyin etdi. Əbdürrəzzaq bəy Nadirqulu xandan xoflanıb, ailəsi ilə birlikdə Bağdada qaçdı. Marağanın hakimi və Müqəddəm elinin başçısı vəkil Həsənəli bəy oldu. Həsənəli bəy ömrünün sonuna qədər, 1744-cü ilədək Marağaya başçılıq etdi.
1744-cü ildə Həsənəli bəyin oğlu Əliqulu xan Marağaya və Müqəddəm elinə başçılıq etməyə başladı. Nadir şah Avşarın ölümündən sonra, 1747-ci ildə Əliqulu xan Marağanı müstəqil, özünü isə hakim-mütləq elan etdi. Əliqulu xandan sonra oğlu Hacı Əliməhəmməd xan Marağanın hakimi oldu.
Hacı Əliməhəmməd xan basqınçı əfqanların və kürdlərin qarşısını almışdı. Tarixçi Mirzə Rəşid Ədibüşşüəra yazır: "Hicri qəməri 1174-cü ildə Azad xan Məhəmmədhəsən xan tərəfindən məğlub olub, Bağdada qaçmışdı. Ordan Iranda baş verən hadisələri izləyirdi. Kərim xan Zəndin Məhəmmədhəsən xana qələbəsini eşidib, fürsəti münasib görüb, qohumlaşdığı Həkkari əşirətindən yardım istədi. Onlar bu qohumluğa görə, 15 min nəfərlik ordu toplayıb, sevincək Təbriz şəhərinə yola düşdülər. Marağa şəhərinin iki ağaclığındakı Binab şəhərinə yetişdilər. Hacı Əliməhəmməd ağa Müqəddəm çox huşlu-başlı bir adam idi və el onun bir sözünü iki eləmirdi. Azərbaycanın valisinə vergi verməkdən imtina etmişdi. Azad xanın ordusunun Marağa ətrafına gəlməsinə narahat oldu. Naçar qalıb Fətəli xanla dostlaşdı. Fətəli xana məktub yazıb, yardım istədi. Fətəli xan tabeliyində olan Şahbaz xan Nəcəfqulu xan Dünbilini 1000 nəfərlik qoşunla ona köməyə göndərdi. Azad xan Binab şəhərini odlayıb, adlı-sanlı adamları öldürüb, qalan kişi və qadınları əsir götürdü. Bu xəbəri eşidən Fətəli xan əfqanların özbaşınalıqlarından səbri tükəndi. Qoşunu toplayıb, Marağaya üz tutdu. Marağaya yetişəndə Hacı Əliməhəmməd ağa Müqəddəm də ona qoşuldu. Avşar ordusu, Şahbaz xanın qoşunu və Hacı Əliməhəmməd ağa Fətəli xanla birlikdə düşmən ordusuna hücuma başladılar. Bir həmlədə əfqanları və həkkariləri darmadağın etdilər. Azad xan qaçıb, Gürcüstana getdi".
Kərim xan Zənd özünü "vəkili-şahi-İran" elan edib, xanlıqların müstəqilliklərinə son qoyaraq birər-birər hamısını asılı vəziyyətə saldı. Bir çox xanlarla bərabər Hacı Əliməhəmməd xan Müqəddəmi də girov kimi sarayına apardı. Ondan sonra Marağanın hakimi Əhməd xan Müqəddəm oldu.
Əhməd xan Müqəddəm Fətəli şah Qacarın hakimiyyətinə qədər Marağaya və Müqəddəm elinə başçılıq etdi. Əmisi oğlu Cəfərqulu xanla və Məhəmmədhəsən xanla çiyin-çiyinə Müqəddəm elinin başında Rusiya-İran savaşlarında qılınc çaldı.
Əhməd xan Müqəddəm 1797-ci ildə bəylərbəyi təyin edilmişdi.
Bu səfər zamanı Abbas mirzə Azərbaycanın bəylərbəyi Əhməd xan Müqəddəmlə tanış və dost olmağı bacardı. Yaşlanmış bəylərbəyi Qacar dövlətinin qurulmasında əməyi keçmiş, bir neçə savaşa da qatılmışdı. Abbas mirzə bəylərbəyinin savaş təcrübələrindən, bilgilərindən yararlanmaq istəyirdi. Bəylərbəyi silah kolleksionunu Abbas mirzəyə göstərdi. Kolleksionda gözəl səliqəylə yapılmış türlü-türlü qılınclar, yüngül atəşli silahlar var idi. Bəylərbəyi ömrünün sonuna qədər Abbas mirzəyə xidmətdə bulundu.
Əhməd xan Bakıda olmuşdu. Tarixçi Əminə Pakrəvan yazır: "Bakının mühasirəsi uzun sürdü. Abbas mirzə, Əhməd xan bəylərbəyi və sonradan İrəvanın müdafiəsinə göndərilən Hüseyn xan Qacarı Abşeron tərəfindən Bakıya hücum etmələri üçün görəvləndirdi. Abşeron tərəfindən hücum Bakının fəthi üçün düşünülməmişdi, çünki bu yolla Bakını fəth etmənin mümkün olmayacağını Abbas mirzə bilirdi".
Tarixçi daha sonra yazır: "Cahangir mirzə atasının əski dostu Əhməd xan Müqəddəmin oğulları ilə bərabər Marağa alayını kontrol edəcəkdilər. Əhməd xanın oğulları minbaşı Cəfərqulu xan və yenə də minbaşı Hüseynpaşa xan Azərbaycan ordusunun ən başarılı komutanlarından idilər".
Abbas mirza Müqəddəm elindən 5000 evi Xorasan bölgəsinə məcburi olaraq köçürmüşdü. Onlardan 2.000 ailə Əbhərin Ziyaabad bölgəsində qalmış, 3.000 ailə isə Xorasanda bir müddət yaşayandan sonra təkrar Maragaya dönmüşdülər.
Müqəddəm eli içindən çoxlu ünlü adamlar çıxıb. I Şah Abbasın ağalıq dönəmində Tizrov sultan Müqəddəm Gürcüstana yürüş edən Qızılbaş qoşunu başçılarından idi. XVII yüzilin iri feodallarından biri Məhəmmədəli xan Bağır xan oğlu Müqəddəm elm adamlarına əl tutan, ehsan yiyəsi olub.
Müqəddəm soyu
Müqəddəm elinə malik xanlar Müqəddəm, Müqəddəm-Marağayi, Etimadi-Müqəddəm və başqa soyadları daşıyırlar.
İstinadlar
- Mirzə Rəşid Ədibüşşüara, Tarixi Əfşar, Təbriz, "Şəfəq", səh 142–143, farsca.
- Əminə Pakrəvan, Abbas mirzə
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Müqəddəm eli, "Soy" dərgisi, 5 (25), 2008.
- Ənvər Çingizoğlu, Marağa xanlığı, Bakı, "Şuşa", 2011,-səh.218.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Muqeddem eli Azerbaycan xalqinin taninmis qurumlarindan biri Maragada yasam surur Elin tarixiOrta cagda Bayat tayfasi elinin aparici ve necib tayfasi Bayat tayfasi eli idi Elxanlar bu tayfadan cixirdi Bayat tayfasi sonra Otuziki elinin terkibinden cixib musteqil ele cevrildi Otuziki eline muqeddemler basciliq etmeye basladilar 1606 ci ilde I Sah Abbas Qarabagi osmanlilardan azad etdi Bu donemde Bayat tayfasinin bascisi Emir Agaxan sultan Muqeddem idi Sah Muqeddem oymagina Maraga vilayetinde olke teklif etdi Emir Agaxan sultan razilasib oymagi ile birge Maragaya kocdu Ozu Maraganin hakimi oymagi vilayetin axarli baxarli torpaqlarinda sakin oldu Sah butun oymagi cobanbeyi copbasi ve diger odenclerden birdefelik azad etdi 1725 ci ilde coxsayli Osmanli ordusu yeniden Azerbaycani tutdu Nadirqulu xan Qirxli Avsar once istilaci efqanlari memleketden cixarib sonra Osmanlilarin define girisdi O caglarda Maragada Muqeddem eline vekil Heseneli bey basciliq edirdi Vekil Heseneli bey oz eli Muqeddemle birge usyan qaldirib Nadirqulu xanin komeyi ile Maragani osmanlilardan azad etdi Mehemmedrza xan Muqeddem Nadirqulu xan Qirxli avsarin cesur qosun bascilarindan biri idi 1730 cu ilde Maragaya gelen Nadirqulu xan Muqeddem elinin varli halli adamlarindan olan Ebdurrezzaq beyi hakim teyin etdi Ebdurrezzaq bey Nadirqulu xandan xoflanib ailesi ile birlikde Bagdada qacdi Maraganin hakimi ve Muqeddem elinin bascisi vekil Heseneli bey oldu Heseneli bey omrunun sonuna qeder 1744 cu iledek Maragaya basciliq etdi 1744 cu ilde Heseneli beyin oglu Eliqulu xan Maragaya ve Muqeddem eline basciliq etmeye basladi Nadir sah Avsarin olumunden sonra 1747 ci ilde Eliqulu xan Maragani musteqil ozunu ise hakim mutleq elan etdi Eliqulu xandan sonra oglu Haci Elimehemmed xan Maraganin hakimi oldu Haci Elimehemmed xan basqinci efqanlarin ve kurdlerin qarsisini almisdi Tarixci Mirze Resid Edibussuera yazir Hicri qemeri 1174 cu ilde Azad xan Mehemmedhesen xan terefinden meglub olub Bagdada qacmisdi Ordan Iranda bas veren hadiseleri izleyirdi Kerim xan Zendin Mehemmedhesen xana qelebesini esidib furseti munasib gorub qohumlasdigi Hekkari esiretinden yardim istedi Onlar bu qohumluga gore 15 min neferlik ordu toplayib sevincek Tebriz seherine yola dusduler Maraga seherinin iki agacligindaki Binab seherine yetisdiler Haci Elimehemmed aga Muqeddem cox huslu basli bir adam idi ve el onun bir sozunu iki elemirdi Azerbaycanin valisine vergi vermekden imtina etmisdi Azad xanin ordusunun Maraga etrafina gelmesine narahat oldu Nacar qalib Feteli xanla dostlasdi Feteli xana mektub yazib yardim istedi Feteli xan tabeliyinde olan Sahbaz xan Necefqulu xan Dunbilini 1000 neferlik qosunla ona komeye gonderdi Azad xan Binab seherini odlayib adli sanli adamlari oldurub qalan kisi ve qadinlari esir goturdu Bu xeberi esiden Feteli xan efqanlarin ozbasinaliqlarindan sebri tukendi Qosunu toplayib Maragaya uz tutdu Maragaya yetisende Haci Elimehemmed aga Muqeddem de ona qosuldu Avsar ordusu Sahbaz xanin qosunu ve Haci Elimehemmed aga Feteli xanla birlikde dusmen ordusuna hucuma basladilar Bir hemlede efqanlari ve hekkarileri darmadagin etdiler Azad xan qacib Gurcustana getdi Kerim xan Zend ozunu vekili sahi Iran elan edib xanliqlarin musteqilliklerine son qoyaraq birer birer hamisini asili veziyyete saldi Bir cox xanlarla beraber Haci Elimehemmed xan Muqeddemi de girov kimi sarayina apardi Ondan sonra Maraganin hakimi Ehmed xan Muqeddem oldu Ehmed xan Muqeddem Feteli sah Qacarin hakimiyyetine qeder Maragaya ve Muqeddem eline basciliq etdi Emisi oglu Ceferqulu xanla ve Mehemmedhesen xanla ciyin ciyine Muqeddem elinin basinda Rusiya Iran savaslarinda qilinc caldi Ehmed xan Muqeddem 1797 ci ilde beylerbeyi teyin edilmisdi Bu sefer zamani Abbas mirze Azerbaycanin beylerbeyi Ehmed xan Muqeddemle tanis ve dost olmagi bacardi Yaslanmis beylerbeyi Qacar dovletinin qurulmasinda emeyi kecmis bir nece savasa da qatilmisdi Abbas mirze beylerbeyinin savas tecrubelerinden bilgilerinden yararlanmaq isteyirdi Beylerbeyi silah kolleksionunu Abbas mirzeye gosterdi Kolleksionda gozel seliqeyle yapilmis turlu turlu qilinclar yungul atesli silahlar var idi Beylerbeyi omrunun sonuna qeder Abbas mirzeye xidmetde bulundu Ehmed xan Bakida olmusdu Tarixci Emine Pakrevan yazir Bakinin muhasiresi uzun surdu Abbas mirze Ehmed xan beylerbeyi ve sonradan Irevanin mudafiesine gonderilen Huseyn xan Qacari Abseron terefinden Bakiya hucum etmeleri ucun gorevlendirdi Abseron terefinden hucum Bakinin fethi ucun dusunulmemisdi cunki bu yolla Bakini feth etmenin mumkun olmayacagini Abbas mirze bilirdi Tarixci daha sonra yazir Cahangir mirze atasinin eski dostu Ehmed xan Muqeddemin ogullari ile beraber Maraga alayini kontrol edecekdiler Ehmed xanin ogullari minbasi Ceferqulu xan ve yene de minbasi Huseynpasa xan Azerbaycan ordusunun en basarili komutanlarindan idiler Abbas mirza Muqeddem elinden 5000 evi Xorasan bolgesine mecburi olaraq kocurmusdu Onlardan 2 000 aile Ebherin Ziyaabad bolgesinde qalmis 3 000 aile ise Xorasanda bir muddet yasayandan sonra tekrar Maragaya donmusduler Muqeddem eli icinden coxlu unlu adamlar cixib I Sah Abbasin agaliq doneminde Tizrov sultan Muqeddem Gurcustana yurus eden Qizilbas qosunu bascilarindan idi XVII yuzilin iri feodallarindan biri Mehemmedeli xan Bagir xan oglu Muqeddem elm adamlarina el tutan ehsan yiyesi olub Muqeddem soyuMuqeddem soyu Muqeddem eline malik xanlar Muqeddem Muqeddem Maragayi Etimadi Muqeddem ve basqa soyadlari dasiyirlar IstinadlarMirze Resid Edibussuara Tarixi Efsar Tebriz Sefeq seh 142 143 farsca Emine Pakrevan Abbas mirzeMenbeEnver Cingizoglu Muqeddem eli Soy dergisi 5 25 2008 Enver Cingizoglu Maraga xanligi Baki Susa 2011 seh 218 Hemcinin baxEmir Agaxan sultan Muqeddem Ehmed xan Muqeddem Mirze Huseyn xan Muqeddem Mehemmedhesen xan Muqeddem Semed xan Sucaeddovle Maraga xanligi