Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mirzə Hüseyn xan Müqəddəm (?-1865) — Qacarlar dövlətinin diplomatı, nizaməddövlə, sahibixtiyar.
| Mirzə Hüseyn xan Müqəddəm | |
|---|---|
| Mirzə Məhəmmədhüseyn xan Müqəddəm Marağayi | |
 | |
| Digər adları | Nizaməddövlə, Sahibixtiyar |
| Doğum yeri | Marağa, Marağa xanlığı |
| Vəfat tarixi | |
| Fəaliyyəti | diplomat |
Həyatı
Mirzə Hüseyn xan Marağa şəhərində anadan olmuşdu. Hərbi xadim, diplomat Hüseyn xan adyutantbaşı, Nizamuddövlə, Sahibi-ixtiyar ləqəblərinə malik olub, Fətəli şah, Məhəmməd şah və Nəsrəddin şah dövründə yaşamışdır. Əvvəlki iki padşahın dövründə mühüm dövlət işlərində xidmət etmişdir. O, məshur Səfəvi əmirlərindən, Otuziki elindən olan Ağa xan Muqəddəmin nəslindəndir.
Məhəmmədhüseyn xan Muqəddəm 1826-1828-ci illərdə bas vermis Rusiya İran muharibəsi zamanı Abbas mirzə Naibussəltənənin komandanlıq etdiyi Azərbaycan ordusunun sərkərdələrindən olan , əmiri-nizam Məhəmməd xan Zəngənənin təklifi ilə orduya bas yavər təyin olunmus və Abbas mirzə vəfat etdikdən sonra da həmin vəzifədə qalmısdı. O, Məhəmməd sah zamanında Azərbaycan qosununun baş komandanı kimi 1837-ci ildə Herata gondərilmisdi. Herat yurusundə uğurla calısdığı ucun Məhəmməd sah ozu Simnan səhərində 20 min Azərbaycan ordusuna baxıs kecirərək, bas adyutant Hüseyn xanı general-mayor rutbəsinə yuksəltmis, ona qiymətli daş-qaşla bəzədilmis xəncər və qırmızı lent bağıslamısdır.
Fövqəlada səfir Hüseyn xanın Avropada diplomatik fəaliyyəti uğurlu olmusdur. Məhəmməd şah və onun sədr-əzəmi (Bas nazir) Mirzə Ağası İrəvanı 1838-ci ildə Hüseyn xanı İstanbul və Parisə numayəndə kimi danısıqlar aparmağa gondərmisdir. Boyuk Britaniya kralicası Victoriya (1819-1901) səltənət taxtına əyləsən zaman İran dovləti adından onu təbrik etmək sərəfi Hüseyn xana nəsib olmusdu.
İranın İngiltərədə səlahiyyətli numayəndəsi təyin olunan Hüseyn xan 1838-ci il sentyabrın 25-də Təbrizdən yola dusərək Avropaya getmis, diplomatik fəaliyyətini bir muddət Londonda davam etdirmisdir.
O, eyni zamanda İranla Fransa dövlətləri arasında əlaqələr yaratmaq ucun danısıqlar aparmıs və müzakirələr nəticəsində iki dövlət arasında diplomatik münasibətlər yaranmışdır. Fransanın İranda Le Kont de Sersinin bascılığı ilə fövqəladə səfirliyinin təskil olunması bu danısıqların nəticəsi idi. Bu zaman Herat məsələsi ilə əlaqədar İranla İngiltərə arasında nifaq və munaqisələr baslandığına gorə (İngiltərə Heratı muhasirəyə almıs İranla konfiliktdə idi) İngiltərənin xarici islər naziri Lord Palmerston Hüseyn xanı rəsmi qəbul etməyə hazır deyildi. Ona görə də Hüseyn xan ingilis numayəndəsi ilə danısıqları Londonda yox, bir muddət İstanbulda və daha sonra Vyanada (Avstriyanın paytaxtı) aparmalı oldu. Lakin bir nəticə hasil olmadığından Avstriyanın Bas naziri, məşhur şəxsiyyət olan Metternixlə qoşunların birgə təlimi barədə danısmıs, həm də ondan xahiş etmişdi ki, İran-İngiltərə munasibətlərinin yaxsılasmasına yardımcı olsun. Onu bacarıqlı diplomat kimi tanıyan Metternix Avstriyanın Londondakı səlahiyyətli numayəndəsi Hammer vasitəsilə Hüseyn xanın, daha doğrusu, Iran dövlətinin notasını Londona gondərmisdi. Siyasi xadim olan Metternix Hüseyn xanın diplomatik fəaliyyətini yuksək qiymətləndirmis, onun haqqında demisdir: "Hüseyn xan, bizim əqidəmizə görə, olduqca yuksək mühakimə yürütmək qabiliyyətinə malik, zəngin hafizəsi olan bir insandır. Avropada olan vəziyyət haqqında məlumatı hərtərəfli və genisdir. O öz əqidəsinin bəyanında sözünün hakimidir. Demək olar ki, illərlə mutəmadi olaraq dunyanın bir cox mədəni mərkəzlərində iqamət etmisdir. Biz səy edirik ki, burada onun notası barədə məlumat verək. Onun mulahizələrinə dərindən diqqət yetirsək, belə qənaətə gələrik ki, belə insana Sərq olkələri xalqları arasında nadir hallarda rast gəlmək olar". M. Bamdad yazır ki, tanınmıs səxsiyyət olan Metternix cox məğrur insan idi və öz muasirləri olan siyasət adamlarına həqarət gözu ilə baxırdı və onları bicarə, dusuncəsiz, beyinsiz, hoqqabaz və yüngül hesab edirdi. Belə olan halda onun Hüseyn xan Muqəddəm haqqında soylədikləri yuksək fikirlər ona husn-rəğbət bəslədiyindən irəli gəlirdi. Hüseyn xan 1 il 4 ay Avropada olarkən ordu quruculuğu ilə maraqlanmıs və bunu İranda tətbiq etmək istəmis, 1839- cu ildə Təbrizə qayıdan zaman bir dəstə Avstriya əsgərini xidmətə qəbul edib ozu ilə gətirmisdi. Lakin bu zaman Məhəmməd sah xəstə idi və Bas Nazir Hacı Mirzə Ağası isə hərbi məsələlərdə savadsız olduğundan onun həyata kecirmək istədiyi islərə mane oldu. Məlum olduğu kimi Mirzə Tağı xan əmir Kəbir bas nazir olana qədər İran hərbi quvvələri əsasən tayfa-suvari dəstələrindən və qeyri-nizami piyadalardan ibarət idi.
Məhəmmədhüseyn xan Muqəddəm Marağeinin Avropada ezamiyyətdə olarkən gorduyu islər, muzakirə olunan siyasi məsələlər barədə onun munsisi Mirzə Əbdulfəttah Gərmrudinin yazdığı "Cəhar fəsil" kitabında məlumat verilmisdir. O, Avropadan qayıtdıqdan sonra Tehrana gedərək oz diplomatik fəaliyyəti barədə saha məruzə etmis və Məhəmməd şah ona Nizamüddövlə ləqəbini vermisdi. Hüseyn xan 1840-cı ildə Yəzd hakimi təyin edilmis, Hüseyn xan Nizamuddövlə İranın tanınmıs siyasətcisi, ağıllı, isguzar hakimlərindən olmusdur. Onun idarə etdiyi vilayətlərdə ilk növbədə oranın abadlığı diqqəti cəlb edirdi. O, Yəzddə hakim olduğu 4 il ərzində bir-birindən 120 km məsafədə yerləsən Uqda və Nain arasında 3 yeraltı suvarma kanalı cəkdirmis, zəvvarlar ücün karvansaralar tikdirmisdi.
Həmin isləri da görmüsdür. Basqa səhərlərin hakimləri ondan oyrənirdilər.
Hüseyn xan Nizamuddovlə ilə boyuk islahatcı əmiri-Kəbir Mirzə Tağı xan arasında olan soyuqluq barədə isə Mehdi Bamdad belə yazır: "Müəllifə məlum olmadı ki, əmiri-Kəbir Mirzə Tağı xanla İranın iftixarı olan bu təcrubəli siyasətci arasında olan ədavət səxsi kin-küdurətdənmi idi, yoxsa siyasi muhitdən yaranmısdı. Boyuklər də səhv edə bilərlər. Məsələn, həmin Mirzə Tağı xan Mirzə Ağa xan Nurinin necə adam olduğunu cox yaxsı bildiyi halda, onu ozu ilə həmrah etmisdi, hakimiyyətə onun ucun yol acmısdı və bunun aqibəti də məlum oldu. Hüseyn xan Nizamuddovlə isə hər cəhətdən Ağa xan Nuridən ustun olduğu halda, Tağı xan onu ozundən uzaqlasdırmıs, gozdən salmıs və ev dustağı etmisdi".
Hüseyn xan Nizamuddovlə 1865-ci ildə vəfat etmisdir. Onun Əli xan adlı oğlu məshur siyasətci olmusdur.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Müqəddəm eli, "Soy" dərgisi, 5 (25), 2008.
- Ənvər Çingizoğlu, Marağa xanlığı, Bakı, "Şuşa", 2011,-səh.218.
- Ənvər Çingizoğlu, Qacarlar dövrünün diplomatları, Bakı, "Mütərcim", 2012. 334 səh.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mirze Huseyn xan Muqeddem 1865 Qacarlar dovletinin diplomati nizameddovle sahibixtiyar Mirze Huseyn xan MuqeddemMirze Mehemmedhuseyn xan Muqeddem MaragayiDiger adlari Nizameddovle SahibixtiyarDogum yeri Maraga Maraga xanligiVefat tarixi 1865Fealiyyeti diplomatHeyatiMirze Huseyn xan Maraga seherinde anadan olmusdu Herbi xadim diplomat Huseyn xan adyutantbasi Nizamuddovle Sahibi ixtiyar leqeblerine malik olub Feteli sah Mehemmed sah ve Nesreddin sah dovrunde yasamisdir Evvelki iki padsahin dovrunde muhum dovlet islerinde xidmet etmisdir O meshur Sefevi emirlerinden Otuziki elinden olan Aga xan Muqeddemin neslindendir Mehemmedhuseyn xan Muqeddem 1826 1828 ci illerde bas vermis Rusiya Iran muharibesi zamani Abbas mirze Naibusseltenenin komandanliq etdiyi Azerbaycan ordusunun serkerdelerinden olan emiri nizam Mehemmed xan Zengenenin teklifi ile orduya bas yaver teyin olunmus ve Abbas mirze vefat etdikden sonra da hemin vezifede qalmisdi O Mehemmed sah zamaninda Azerbaycan qosununun bas komandani kimi 1837 ci ilde Herata gonderilmisdi Herat yurusunde ugurla calisdigi ucun Mehemmed sah ozu Simnan seherinde 20 min Azerbaycan ordusuna baxis kecirerek bas adyutant Huseyn xani general mayor rutbesine yukseltmis ona qiymetli das qasla bezedilmis xencer ve qirmizi lent bagislamisdir Fovqelada sefir Huseyn xanin Avropada diplomatik fealiyyeti ugurlu olmusdur Mehemmed sah ve onun sedr ezemi Bas nazir Mirze Agasi Irevani 1838 ci ilde Huseyn xani Istanbul ve Parise numayende kimi danisiqlar aparmaga gondermisdir Boyuk Britaniya kralicasi Victoriya 1819 1901 seltenet taxtina eylesen zaman Iran dovleti adindan onu tebrik etmek serefi Huseyn xana nesib olmusdu Iranin Ingilterede selahiyyetli numayendesi teyin olunan Huseyn xan 1838 ci il sentyabrin 25 de Tebrizden yola duserek Avropaya getmis diplomatik fealiyyetini bir muddet Londonda davam etdirmisdir O eyni zamanda Iranla Fransa dovletleri arasinda elaqeler yaratmaq ucun danisiqlar aparmis ve muzakireler neticesinde iki dovlet arasinda diplomatik munasibetler yaranmisdir Fransanin Iranda Le Kont de Sersinin basciligi ile fovqelade sefirliyinin teskil olunmasi bu danisiqlarin neticesi idi Bu zaman Herat meselesi ile elaqedar Iranla Ingiltere arasinda nifaq ve munaqiseler baslandigina gore Ingiltere Herati muhasireye almis Iranla konfiliktde idi Ingilterenin xarici isler naziri Lord Palmerston Huseyn xani resmi qebul etmeye hazir deyildi Ona gore de Huseyn xan ingilis numayendesi ile danisiqlari Londonda yox bir muddet Istanbulda ve daha sonra Vyanada Avstriyanin paytaxti aparmali oldu Lakin bir netice hasil olmadigindan Avstriyanin Bas naziri meshur sexsiyyet olan Metternixle qosunlarin birge telimi barede danismis hem de ondan xahis etmisdi ki Iran Ingiltere munasibetlerinin yaxsilasmasina yardimci olsun Onu bacariqli diplomat kimi taniyan Metternix Avstriyanin Londondaki selahiyyetli numayendesi Hammer vasitesile Huseyn xanin daha dogrusu Iran dovletinin notasini Londona gondermisdi Siyasi xadim olan Metternix Huseyn xanin diplomatik fealiyyetini yuksek qiymetlendirmis onun haqqinda demisdir Huseyn xan bizim eqidemize gore olduqca yuksek muhakime yurutmek qabiliyyetine malik zengin hafizesi olan bir insandir Avropada olan veziyyet haqqinda melumati herterefli ve genisdir O oz eqidesinin beyaninda sozunun hakimidir Demek olar ki illerle mutemadi olaraq dunyanin bir cox medeni merkezlerinde iqamet etmisdir Biz sey edirik ki burada onun notasi barede melumat verek Onun mulahizelerine derinden diqqet yetirsek bele qenaete gelerik ki bele insana Serq olkeleri xalqlari arasinda nadir hallarda rast gelmek olar M Bamdad yazir ki taninmis sexsiyyet olan Metternix cox megrur insan idi ve oz muasirleri olan siyaset adamlarina heqaret gozu ile baxirdi ve onlari bicare dusuncesiz beyinsiz hoqqabaz ve yungul hesab edirdi Bele olan halda onun Huseyn xan Muqeddem haqqinda soyledikleri yuksek fikirler ona husn regbet beslediyinden ireli gelirdi Huseyn xan 1 il 4 ay Avropada olarken ordu quruculugu ile maraqlanmis ve bunu Iranda tetbiq etmek istemis 1839 cu ilde Tebrize qayidan zaman bir deste Avstriya esgerini xidmete qebul edib ozu ile getirmisdi Lakin bu zaman Mehemmed sah xeste idi ve Bas Nazir Haci Mirze Agasi ise herbi meselelerde savadsiz oldugundan onun heyata kecirmek istediyi islere mane oldu Melum oldugu kimi Mirze Tagi xan emir Kebir bas nazir olana qeder Iran herbi quvveleri esasen tayfa suvari destelerinden ve qeyri nizami piyadalardan ibaret idi Mehemmedhuseyn xan Muqeddem Marageinin Avropada ezamiyyetde olarken gorduyu isler muzakire olunan siyasi meseleler barede onun munsisi Mirze Ebdulfettah Germrudinin yazdigi Cehar fesil kitabinda melumat verilmisdir O Avropadan qayitdiqdan sonra Tehrana gederek oz diplomatik fealiyyeti barede saha meruze etmis ve Mehemmed sah ona Nizamuddovle leqebini vermisdi Huseyn xan 1840 ci ilde Yezd hakimi teyin edilmis Huseyn xan Nizamuddovle Iranin taninmis siyasetcisi agilli isguzar hakimlerinden olmusdur Onun idare etdiyi vilayetlerde ilk novbede oranin abadligi diqqeti celb edirdi O Yezdde hakim oldugu 4 il erzinde bir birinden 120 km mesafede yerlesen Uqda ve Nain arasinda 3 yeralti suvarma kanali cekdirmis zevvarlar ucun karvansaralar tikdirmisdi Hemin isleri da gormusdur Basqa seherlerin hakimleri ondan oyrenirdiler Huseyn xan Nizamuddovle ile boyuk islahatci emiri Kebir Mirze Tagi xan arasinda olan soyuqluq barede ise Mehdi Bamdad bele yazir Muellife melum olmadi ki emiri Kebir Mirze Tagi xanla Iranin iftixari olan bu tecrubeli siyasetci arasinda olan edavet sexsi kin kuduretdenmi idi yoxsa siyasi muhitden yaranmisdi Boyukler de sehv ede bilerler Meselen hemin Mirze Tagi xan Mirze Aga xan Nurinin nece adam oldugunu cox yaxsi bildiyi halda onu ozu ile hemrah etmisdi hakimiyyete onun ucun yol acmisdi ve bunun aqibeti de melum oldu Huseyn xan Nizamuddovle ise her cehetden Aga xan Nuriden ustun oldugu halda Tagi xan onu ozunden uzaqlasdirmis gozden salmis ve ev dustagi etmisdi Huseyn xan Nizamuddovle 1865 ci ilde vefat etmisdir Onun Eli xan adli oglu meshur siyasetci olmusdur MenbeEnver Cingizoglu Muqeddem eli Soy dergisi 5 25 2008 Enver Cingizoglu Maraga xanligi Baki Susa 2011 seh 218 Enver Cingizoglu Qacarlar dovrunun diplomatlari Baki Mutercim 2012 334 seh Hemcinin baxMuqeddem eli Emir Agaxan sultan Muqeddem Mehemmedhesen xan Muqeddem Iran