Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hacı Səməd xan İskəndər xan oğlu Şücaəddövlə (1852, Marağa, Şərqi Azərbaycan ostanı – 1914, Moskva)- Cənubi Azərbaycanın valisi, Məşrutə əleyhdarı
| Səməd xan Şücaəddövlə | |
|---|---|
| Hacı Səməd xan İskəndər xan oğlu Müqəddəm | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1852 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1914 |
| Vəfat yeri |
|
| Fəaliyyəti | zabit |
| Rütbəsi | general-mayor |
Fəaliyəti
XIX yüzilin sonlarında, XX yüzilin önlərində Marağa vilayətinin hakimi Şücaəddovlə Hacı Səməd xan Müqəddəm idi. Hacı Səməd xan Cənubi Azərbaycanda məşrutə əlеyhinə mübarizə aparan dəstələrə başçılıq еdirdi. Səməd xan xüsusi ilə 1908–1909-cu illər Təbriz üsyanına qarşı fəallıq göstərmişdi.
Müharibə ərəfəsində Marağanın iri feodallarından biri ilan Hacı Səməd xan Şücaüddövlə Cənubi Azərbaycanın valisi vəzifəsini ifa edirdi. O, çarizm tərəfindən Təbriz şəhərinə hakimiyyət başına gətirilmişdi. 1912-ci ilin yanvar ayında Səməd xanın quldur dəstəsinin şəhərə daxil olmasına İngiltərənin Təbrizdəki konsulu olan Şipli də razılıq vermişdi. Çarizmin Səməd xan Şücaüddövlə kimi qatı mürtəce bir şəxsi seçməkdə məqsədi çar Rusiyasının İranda öz nüfuz dairəsinə daxil olan Cənubi Azərbaycanı istədiyi kimi idarə etməkdən və baş verə biləcək yeni xalq hərəkatının qarşısını almaqdan ibarət idi.
Çarizmin və Cənubi Azərbaycanın irticaçı qüvvələrinin yardımına arxalanan Şücaüddövlə 1905–1911-ci illər İran inqilabında iştirak etmiş olan vətənpərvərlərə amansız divan tuturdu. Bu zaman M. S. Ordubadi Təbrizdən "Sədayi-həq" qəzetinə göndərdiyi məktubda yaranmış belə vəziyyət haqqında danışaraq yazırdı ki, Azərbaycan, yaxud o ticarət behişti hazırda qan çalasına və təziyyə məclisinə dönmüşdür. Təbrizdə çıxan "Tənbih" jurnalı isə Cənubi Azərbaycanda irticanın ağalığına işarə edərək yazırdı ki, hazırda Təbrizdə matəm hökm sürür. Təkcə onu göstərmək kifayətdir ki, yalnız 1912-ci ilin yanvar ayında Şücaüddövlə 20 nəfər adamı edam etdirmişdi. Əslində bu rəqəm müxtəlif işkəncələr vetilməklə öldürülən vətənpərvərlərin həqiqi miqdarından çox az idi.
Şücaüddəvlənin hakimiyyəti dövründə Cənubi Azərbaycanın irticaçılar xalqın ən yaxşı oğullarının başına eşidilməmiş müsibətlər gətirirdilər. Onlara orta əsr dövrlrinə xas olan işkəncələr verilirdi. İran tarixcisi Mehdi Kiyanfər Şücaüddəvləni belə qəddarlığına görə Roma imperatoru Neron ilə müqayisə edirdi. O, göstərdi ki, vaxtilə Neron təqsiri olan şəxsləri vəhşi heyvanların qabağına atmağı əmr edərmiş və həmin adamların yırtıcı heyvanlar tərəfindən parçalanmasından ləzzət alarmış, Mehdi Kiyanfər qeyd edir ki, Şücaüddövlə vəhşiliyinə görə hətta imperator Nerondan da irəli getmişdi.
Şücaüddövlə Cənubi Azətbaycanda çarizmin buyruğu ilə iş görürdü. Bunu Təbrizdəki çar baş konsulu özü belə etiraf edirdi. Belə ki, o, 1913-cü il dekabrın 14-də göndərdiyi gizli teleqramında bu haqda yazırdı ki, Şücaüddövlə İranda bizim göstərişlərimizi kr-koranə yerinə yetirməyə hazır olan bəlkə də yeganə validir. Həqiqətən də o, Cənubi Azərbaycandakı bütün daxili məsələləri çar hökumətinin Təbrizdəki baş konsulu Orlovun razılığı ilə həll edirdi. Məsələn, Şücaüddövlə tacqoyma mərasiminin Cənubi Azərbaycanda bayram edilməsi üçün Orlovdan icazə almışdı. O, baş verən hadisələr haqqinda hər gün Otlova şəxsən raport verirdi. Buna görə də Orlov xarici işlər naziri Sazonova göndərdiyi teleqramında Çücaüddövlə haqqında belə yazırdı ki, üç aylıq əməli təcrübəm göstərir ki, Şücaüddövlə kimi itaətkər bir vadi tapmaq çətindir. Yaxşısı budur ki, qoy o öz vəzifəsində qalsın…
Şücaüddövlə Cənubi Azərbaycanda mərkəzi hökumətin səlahiyyətini tanımaq istəmir və onu ölkənin tərkibindən ayırıb "müstəqil etmək" fikrində idi. Bu işdə çarizm ona kömək edirdi. Çünki belə halda çarizm oyuncaq Şücaüddövlənin üsul-idarəsi vasitəsilə Azərbaycanı asanlıqla öz imperiyasına birləşdirə bilərdi.
Məhz bu səbəbə görə Şücaüddövlə Cənubi Azərbaycanda üçüncü çağırış məclisinə seçkilər keçirilməsi işinə mane olurdu. Orlov xarici işlər nazirliyinin məsul işçisi Klemmə göndərdiyi məktubunda yazırdı ki, Şücaüddövlə əyalətdə seçkilərin keçirilməsinin qəti olaraq əleyhinədir. Çünki o, bir monarxist olmaq etibarilə bunu özü üçün qeyri-mümkün hesab edir. Şücaüddövlə tacqoyma mərasimində iştirak etməkdən imtina etmiş və bununla da mərkəzi hökumətə tabe olmaq istəmədiyini bir daha nümayiş etdirmişdi.
Şücaüddövlə Odessa şəhərində olan keçmiş Məhəmmədəli şahla gizli əlaqə saxlayıb onunla yazışırdı. Çar konsulu Orlovla olan söhbətində Şücaüddövlə keşmiş şahla əlaqə saxladığını etiraf etmişdi.
Bütün bu səbəblərə görə İran hökuməti Şücaüddövləni Cənubi Azərbaycan valisi kimi tanımaq istəmir və bu barədə çar Rusiyasının Tehrandakı səfirinə dəfələrlə etiraz notası vermişdi. Çar hökuməti isə İran dövlətinin bu notalarına əhəmiyyət verməmişdi. Xarici işlər naziri Sazanov Tehrandakı səfirə göstəriş vermişdi ki, əgər İran hökuməti, Şücaüddövlənin Cənubi Azərbaycanın valisi olmasına razılıq verməsə, İran dövləti barəsində qəti tədbirlər görüləcəkdir. İran hökuməti Şücaüddövləninvəzifəsindən götürülməsi üçün Təbrizdə hətta ona qarşı sui-qəsd təşkil etmişdi. Həmin qəsdin təşkil edilməsi üçün hökumət 50 min tümən məbləğində vəsait sərf etmişdi. Lakin bu qəsd baş tutmamışdı.
Müharibə ərəfəsində çar Rusiyasının Tehrana təyin edilmiş eyni səfiri Korostovets isə "Rəad" qəzetinin müxbiri ilə müsahibəsində çarizmin məqsədini açıq surətdə ifadə edərk bildirmişdi ki, Rusiya Cənubi Azərbaycan məsələsinə Şücaüddövləyə sakit etmişdir. Şücaiddövlə Cənubi Azərbaycanda vali vəzifəsini ifa etdiyi müddət ərzində müxtəlif vasitələrdən istifadə edərək özünə böyük sərvət toplamışdı. O, əhalidən öz xeyrinə qanunsuz olaraq vergi toplayır və rüşvət almaq üçün müxtəlif vasitələr işlədirdi. Məsələn, o Təbrizdə yerləşən Bahaderan alayının əsgərlərinin hər birindən 20–25 tümən məbləğində rüşvət alaraq, onları hərbi xidmətdən azad etmişdi. Müxtəlif bəhanələrlə həbs olunmuş ayrı-ayrı şəxslərdən də müəyyən məbləğdə pul alaraq həbsxanadan azad edilirdi. Şücaüddövlə 1912-ci ilin təkcə yanvar ayı ərzində əhalidən 30 min tümən (55 min manat) məbləğində rüşvət almışdı.
Mükafatları
Çar hökuməti Şücaüddövləni sədaqətlə xidmət etdiyi üçün birinci dərəcəli "Müqəddəs Anna" ordeni ilə təltif etmişdi.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Müqəddəm eli, "Soy" dərgisi, 5 (25), 2008.
- Ənvər Çingizoğlu, Marağa xanlığı, Bakı, "Mütərcim", 2013,-səh.280.
- Ənvər Çingizoğlu, Hacı Səməd xan Müqəddəm (Tarixi-bioqrafik tədqiqat),Bakı,"Mütərcim",2013, 80,-səh.
İstinadlar
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Haci Semed xan Iskender xan oglu Sucaeddovle 1852 Maraga Serqi Azerbaycan ostani 1914 Moskva Cenubi Azerbaycanin valisi Mesrute eleyhdariSemed xan SucaeddovleHaci Semed xan Iskender xan oglu MuqeddemSexsi melumatlarDogum tarixi 1852Dogum yeri Maraga Maraga sehristani Serqi Azerbaycan ostani IranVefat tarixi 1914Vefat yeri Moskva Moskva quberniyasi d Rusiya imperiyasiFealiyyeti zabitRutbesi general mayorFealiyetiXIX yuzilin sonlarinda XX yuzilin onlerinde Maraga vilayetinin hakimi Sucaeddovle Haci Semed xan Muqeddem idi Haci Semed xan Cenubi Azerbaycanda mesrute eleyhine mubarize aparan destelere basciliq edirdi Semed xan xususi ile 1908 1909 cu iller Tebriz usyanina qarsi fealliq gostermisdi Muharibe erefesinde Maraganin iri feodallarindan biri ilan Haci Semed xan Sucauddovle Cenubi Azerbaycanin valisi vezifesini ifa edirdi O carizm terefinden Tebriz seherine hakimiyyet basina getirilmisdi 1912 ci ilin yanvar ayinda Semed xanin quldur destesinin sehere daxil olmasina Ingilterenin Tebrizdeki konsulu olan Sipli de raziliq vermisdi Carizmin Semed xan Sucauddovle kimi qati murtece bir sexsi secmekde meqsedi car Rusiyasinin Iranda oz nufuz dairesine daxil olan Cenubi Azerbaycani istediyi kimi idare etmekden ve bas vere bilecek yeni xalq herekatinin qarsisini almaqdan ibaret idi Carizmin ve Cenubi Azerbaycanin irticaci quvvelerinin yardimina arxalanan Sucauddovle 1905 1911 ci iller Iran inqilabinda istirak etmis olan vetenperverlere amansiz divan tuturdu Bu zaman M S Ordubadi Tebrizden Sedayi heq qezetine gonderdiyi mektubda yaranmis bele veziyyet haqqinda danisaraq yazirdi ki Azerbaycan yaxud o ticaret behisti hazirda qan calasina ve teziyye meclisine donmusdur Tebrizde cixan Tenbih jurnali ise Cenubi Azerbaycanda irticanin agaligina isare ederek yazirdi ki hazirda Tebrizde matem hokm surur Tekce onu gostermek kifayetdir ki yalniz 1912 ci ilin yanvar ayinda Sucauddovle 20 nefer adami edam etdirmisdi Eslinde bu reqem muxtelif iskenceler vetilmekle oldurulen vetenperverlerin heqiqi miqdarindan cox az idi Sucauddevlenin hakimiyyeti dovrunde Cenubi Azerbaycanin irticacilar xalqin en yaxsi ogullarinin basina esidilmemis musibetler getirirdiler Onlara orta esr dovrlrine xas olan iskenceler verilirdi Iran tarixcisi Mehdi Kiyanfer Sucauddevleni bele qeddarligina gore Roma imperatoru Neron ile muqayise edirdi O gosterdi ki vaxtile Neron teqsiri olan sexsleri vehsi heyvanlarin qabagina atmagi emr edermis ve hemin adamlarin yirtici heyvanlar terefinden parcalanmasindan lezzet alarmis Mehdi Kiyanfer qeyd edir ki Sucauddovle vehsiliyine gore hetta imperator Nerondan da ireli getmisdi Semed xan Tebrizde Muqeddem zabitlerinin ehatesinde 1912 ci il Sucauddovle Cenubi Azetbaycanda carizmin buyrugu ile is gorurdu Bunu Tebrizdeki car bas konsulu ozu bele etiraf edirdi Bele ki o 1913 cu il dekabrin 14 de gonderdiyi gizli teleqraminda bu haqda yazirdi ki Sucauddovle Iranda bizim gosterislerimizi kr korane yerine yetirmeye hazir olan belke de yegane validir Heqiqeten de o Cenubi Azerbaycandaki butun daxili meseleleri car hokumetinin Tebrizdeki bas konsulu Orlovun raziligi ile hell edirdi Meselen Sucauddovle tacqoyma merasiminin Cenubi Azerbaycanda bayram edilmesi ucun Orlovdan icaze almisdi O bas veren hadiseler haqqinda her gun Otlova sexsen raport verirdi Buna gore de Orlov xarici isler naziri Sazonova gonderdiyi teleqraminda Cucauddovle haqqinda bele yazirdi ki uc ayliq emeli tecrubem gosterir ki Sucauddovle kimi itaetker bir vadi tapmaq cetindir Yaxsisi budur ki qoy o oz vezifesinde qalsin Sucauddovle Cenubi Azerbaycanda merkezi hokumetin selahiyyetini tanimaq istemir ve onu olkenin terkibinden ayirib musteqil etmek fikrinde idi Bu isde carizm ona komek edirdi Cunki bele halda carizm oyuncaq Sucauddovlenin usul idaresi vasitesile Azerbaycani asanliqla oz imperiyasina birlesdire bilerdi Mehz bu sebebe gore Sucauddovle Cenubi Azerbaycanda ucuncu cagiris meclisine seckiler kecirilmesi isine mane olurdu Orlov xarici isler nazirliyinin mesul iscisi Klemme gonderdiyi mektubunda yazirdi ki Sucauddovle eyaletde seckilerin kecirilmesinin qeti olaraq eleyhinedir Cunki o bir monarxist olmaq etibarile bunu ozu ucun qeyri mumkun hesab edir Sucauddovle tacqoyma merasiminde istirak etmekden imtina etmis ve bununla da merkezi hokumete tabe olmaq istemediyini bir daha numayis etdirmisdi Sucauddovle Odessa seherinde olan kecmis Mehemmedeli sahla gizli elaqe saxlayib onunla yazisirdi Car konsulu Orlovla olan sohbetinde Sucauddovle kesmis sahla elaqe saxladigini etiraf etmisdi Butun bu sebeblere gore Iran hokumeti Sucauddovleni Cenubi Azerbaycan valisi kimi tanimaq istemir ve bu barede car Rusiyasinin Tehrandaki sefirine defelerle etiraz notasi vermisdi Car hokumeti ise Iran dovletinin bu notalarina ehemiyyet vermemisdi Xarici isler naziri Sazanov Tehrandaki sefire gosteris vermisdi ki eger Iran hokumeti Sucauddovlenin Cenubi Azerbaycanin valisi olmasina raziliq vermese Iran dovleti baresinde qeti tedbirler gorulecekdir Iran hokumeti Sucauddovleninvezifesinden goturulmesi ucun Tebrizde hetta ona qarsi sui qesd teskil etmisdi Hemin qesdin teskil edilmesi ucun hokumet 50 min tumen mebleginde vesait serf etmisdi Lakin bu qesd bas tutmamisdi Muharibe erefesinde car Rusiyasinin Tehrana teyin edilmis eyni sefiri Korostovets ise Read qezetinin muxbiri ile musahibesinde carizmin meqsedini aciq suretde ifade ederk bildirmisdi ki Rusiya Cenubi Azerbaycan meselesine Sucauddovleye sakit etmisdir Sucaiddovle Cenubi Azerbaycanda vali vezifesini ifa etdiyi muddet erzinde muxtelif vasitelerden istifade ederek ozune boyuk servet toplamisdi O ehaliden oz xeyrine qanunsuz olaraq vergi toplayir ve rusvet almaq ucun muxtelif vasiteler isledirdi Meselen o Tebrizde yerlesen Bahaderan alayinin esgerlerinin her birinden 20 25 tumen mebleginde rusvet alaraq onlari herbi xidmetden azad etmisdi Muxtelif behanelerle hebs olunmus ayri ayri sexslerden de mueyyen meblegde pul alaraq hebsxanadan azad edilirdi Sucauddovle 1912 ci ilin tekce yanvar ayi erzinde ehaliden 30 min tumen 55 min manat mebleginde rusvet almisdi MukafatlariCar hokumeti Sucauddovleni sedaqetle xidmet etdiyi ucun birinci dereceli Muqeddes Anna ordeni ile teltif etmisdi MenbeEnver Cingizoglu Muqeddem eli Soy dergisi 5 25 2008 Enver Cingizoglu Maraga xanligi Baki Mutercim 2013 seh 280 Enver Cingizoglu Haci Semed xan Muqeddem Tarixi bioqrafik tedqiqat Baki Mutercim 2013 80 seh IstinadlarHemcinin baxIran Cenubi Azerbaycan Muqeddem eli