Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Cavanşir eli — Qarabağın aparıcı ellərindən biri, XVIII əsrdə xanlıq qurmuşdu.
Tarixi
Qədim monqol qurumlarında goran və orun adlı düzülüş sistemi vardı. Goranda və orunda xandan, xaqandan solda ən hörmətlilər dururdular. Bu sistem orduda da gözlənilirdi. Ordunun sol cinahında döyüşənlər "caban qar" — sol qol, sağ cinahında döyüşənlər isə "baran qar" — sağ qol adlanırdı. Savaşa həmişə sol qol başladığından bu qolda seçkin bahadırlar dayanırdılar. Azərbaycanda iqtidarda olmuş Elxanlılar, Çobanlılar, Cəlayırlar, Barlaslar (Teymurlular) və digər qurumların ağalıq dönəmlərində ordunun aparıcı qolu caban qar idi. Cabanqar adı get-gedə deyiliş nəticəsində ilkin biçimini dəyişərək Cavanşir şəklinə düşdü.
Cavanşir adını yozanlar arasında tarixçi Rzaqulu xan Hidayət də var. Rzaqulu xan "Rövzzətüs-səfa" adlı əsərində İbrahimxəlil xan Sarıcalı-Cavanşirdən bəhs edərkən yazır: "Cavanşir elinin əsli Türkistandan olaraq Oşir xan nəslindəndir. Oşir xan Oğuz xanın dördüncü oğlu bulunan Yıldız xanın oğludur ki, bunları Ovşar və Əfşar adları ilə adlandırmışlar. Məğul qanununca Cavanşir eli də digər Oşirxan elləri qəbilələri kimi Sağ qol ümərasından ədd edilərək cavanğardılar: Cavanğar-meymənə-Saq qol və Bərənğar isə meysərə-Sol qol deməkdir. Cavanğarlar həzərdə, yəni sülh vaxtlarında xanın sağında oturduqları kimi, hərb zamanlarında ordunun sağ qolunda vuruşmalıdılar. Cavanğarlar həzərdə, yəni sülh vaxtlarında xanın sağında oturduqları kimi, hərb zamanlarında ordunun sağ qolunda vuruşmalıdılar. Hərb, yaxud yasaq zamanı sağ və sol cinahlara bölündükləri üçün "cəvangar" və "bəranğar" adlandırılmalarının əsl səbəbi bunda idi ki, qədim hökmdarlar böyüklərin kəsmədikləri heyvanı kamil və cayiz hesab etmirdilər. Belə ki, qədim Iran farsında dəbdə olan Musəvi bəni-Israilə sirayət etmiş, Monqol soltan və hakimlərinə də yayılmışdır ki, heyvanı ya kamil peyğəmbər, ya adil padşah, yaxud da naib və xəlifə kəssin.
Bu səbəbdən Monqol şahları hamının qoyununu kəsir və sinəsini yarırdı. Qoyunu sultan kəsir, dərisini isə vəzir soyurdu. Qoyunun sağ qolu nəcabətli qəbiləyə nəsib olurdu, sol qolu və başqa əzaları mərtəbə təfavütü ilə başqa qəbilə və tayfalara paylanırdı. Belə ki, atlandıqları və döyüş zamanı da bu qayda qüvvədə idi. Yəni bir dəstə sağ, digəri isə sol cinahla gedirdi. Monqol dilində "sağ" və "sol"u "cəvanğar" və "bəranğar" adlandırırlar. Onların qulamları sultan və xanın arxasında dayanırdılar ki, buna "qol" deyirdilər. Hər halda Cavanşir və Oşar eli "cəvanğar"dandır. Onun tərkibinə Türkistandan 120 min nəfər daxil olub Hülakü xanla ölkələri işğal etməyə getdilər və hər yerdə qaldılar, Əmiri-kəbir Teymur və Gürganlının zamanında yenidən Rumdan geri qayıtdılar və Türkistan, Qəndəhar, Kabil və İrana yayılıb oranın sakini oldular. Onların çoxu Kabil və Qəndəharda məskunlaşdılar. Səfəvi dövləti zamanı, xüsusilə də II Şah Abbasın dövründə Qarabağ və Aranda olan dəstənin böyüyü və rəisinin adı İbrahim Xəlil ağa idi. Ondan sonra oğlu Pənah ağa və ondan da sonra övladı II İbrahimxəlil ağa, eləcə də II Pənah ağa, daha sonra isə Nadir şah Əfşar zamanında olmuş III İbrahimxəlil xan onların başçısı idi. Nadir şah onların elini köçürüb Sərxəsə daşıtdırdı və təhvil verdi…".
Cavanşir elini Avşar kökənli hesab edənlərin içində Rzaqulu bəy Vəzirov da var. Rzaqulu bəy atası Mirzə Camal Cavanşir Qarabağidən iqtibas etdiyi əsərində yazır: "Bu oymaq böyük Əfşar elindən, Əfşar eli dəxi böyük Türkmən elindəndir." Tarixçi İskəndər bəy Türkman Münşi Cavanşirləri Qarabağ tərəkəmələrindən (Türkmanlardan) Hesab edir.
Oyrat ulusunun böyük qollarından biri cunqar adlanır. Monqolustanda Cunqariya adlı əyalət də var.
Cavanşir elinin izlərinə türkün yaşadığı dürlü yerlərdə rast gəlinir. Orta çağda Anadolunun Amasiya, Toqat və Yozğad yörələrində Caunqar adlı bir el yaşayırdı. Caunqar eliylə Qazi Bürhanəddin Əhmədin ilişkilərindən bəhs edən tarixçi Yaşar Yücel yazır: "Ancaq onun cəHdləri xalq və əmirlər arasında böyük nufuz sahibi olan, sevilən, təcrübəli, qüdrətli vəzir Qazı Bürhanəddini əksildə bilmir. Əksinə, bu qüdrət müqavilə şərtlərinə əsasən Amasiya ərazisində yaşayan və Əli bəyin ölümündən sonra itaətdən çıxmış Caunqar oymaqlarından olan monqol qəbilələrinə qarşı apardığı geniş hərəkat nəticəsində ziyanın qismən də olsa ödənilməsi ilə daha da artdı.
Tarixçi Caunqar oymaqlarından danışarkən daha sonra qeyd edir ki, onlar Amasiya hakimi Əmir Əhməd bəyin müttəfiqi idilər. 1380-ci ildə Amasiyada yaşayan Caunqar ulusunun oymaqlarının başında Ulu bəy, Salamat bəy və Gözlər bəy adlı başçılar dayanırdılar.
1402-ci ilin iyul ayının 25-də Ankara altında Əmir Teymur Barlas Sultan İldırım Bəyazidi (1387–1402) məğlub etdi. Anadoluda yurd tutmuş oğuz və monqol-tatar kökənli bir çox elləri sürüb qışlağı Qarabağa gətirdi.
Əmir Teymur Qarabağa gətirən elləri bəzi qaynaqlar qara tatarlar, bəziləri isə ağ tatarlar kimi göstərirlər.
Tarixçi Şərəfəddin Əli Yəzdi "Zəfərnamə" adlı əsərində yazır: "Qara tatarlar Mənqu qaanın Hülaku xanı İIrana göndərdiyi vaxt onun qoşununa daxil edilmiş türk qəbilələrindəndirlər. Hülaku xan Təbriz taxtgahına yiyələndikdə onları malik olduqları şər xasiyyətlərinə görə köçürüb Rum və Şam sərhədlərində məskunlaşdırmışdır. Sultan Əbu Səidin ölümündən sonra, İranda ixtiyar sahibi qalmadığından onlar itaətsizlik göstərməyə başladılar və 52 dəstəyə bölündülər…
Əmir Teymurun yanına elçiliyə gəlmiş İspaniya elçisi Rui Qonsales de Klavixo öz gündəliyində yazır: "Teymur bəy oradan Babil sultanın torpağına tuşlandı. Ona qədər ağ tatar deyilən qəbilə ilə rastlaşdı. Bu adamlar həmişə yurddan yurda köçürlər. O, onlarla vuruşmağa başladı və savaş açdı, kimi yendisə əsir götürdü. Onların başçılarını, kişili-qadınlı əlli min nəfəri əsir götürdü. Hamısını özüylə apardı. Ordan Dəməşq (Şam) şəhərinə tərpəndi. Şəhərin sakinləri onu əsəbləşdirmişdilər. Həm təslim olmurdular, Həm də elçisini tutmuşdular. Əmir Teymur ordan götürdüyü türkmanları da Qarabağa gətirdi. Oğuz kökənli Rumlu və Şamlı ellərini xətrini əziz tutduğu bağışlayıb, Ərdəbil civarında yerləşdirdi. Yarı hissəsi monqol-tatar və yarısı isə oğuz kökənli olan Qacar və Cavanşir ellərini Qarabağda sakin etdi.
Qacarlar Bərdədən Şəmkirə qədər, cavanşirlər Bərdədən torpaqlara yiyələndilər. Tarixi ədəbiyatda Bərdədən tutmuş Arazbaradək uzanan torpaqlar "Mülki-Cavanşir" adlanır.
Səfəvilər dönəmi
Sonrakı dönəmlərdə Qarabağda qərar tutan oymaqlar adı altında birləşdilər. Bu süni surətdə birləşmiş elin aparıcı və nəcib oymağı Cavanşir idi. El başçıları Cavanşir oymağından təyin olunurdu.
I Şah Abbas Səfəvinin (1587–1639) hakimiyyəti dönəmində Qarabağda iki ünlü Cavanşir əmiri vardı. Bu qardaşlar, Mirzəhüseyn bəy və Əlixan bəy saraya, şaha yaxınlıqları ilə seçilirdilər.
Mirzəhüseyn bəy Cavanşir oymağının və Otuziki elinin başçısı olmuşdu. Osmanlı ordusu 1588-ci ildə Qarabağı, Arazbarı alanda Mirzəhüseyn bəy qaçmayıb yurdunda qaldı. Fərhad paşa Mirzəhüseyn bəyi Arazbarın hakimi və Otuziki elinin başçısı təyin etdi. Mirzəhüseyn bəy bir müddətdən sonra qaçıb Qızılbaş ordusuna qoşuldu.
Əlixan bəy Cavanşir hərbi mühəndis idi. 1607-ci ildə şahın Şirvan səfərində Kür çayının üzərindən panton körpü salmışdı. 1613-cü ildə isə Gəncə qalasının təmirinə başçılıq etmişdi.
Tarixçi İskəndər bəy Türkman bu iki qardaşın başına gələn əhvalata öz ünlü əsərində xeyli yer ayırıb. Tarixçi yazır: "Ikinci qəziyyə Əlixan bəy Cavanşir və qardaşı Mirzəhüseyn bəyin ölümü ilə bağlıdır. Cavanşir eli Qarabağ tərəkəmələrindəndir. Cavanşir otuz iki oymaqdan ibarət olan Otuziki elinə bağlıdır ki, onların babaları o elin əmirləri olublar. Onların ailəsi, oymaq və elləri rumluların istilası zamanı Qarabağda qalmışdılar. Mirzəhüseyn bəy də rumlulara tabe idi.
Bir neçə il sonra kiçik qardaş olan Əlixan bəy caHanPənah şahın sarayına gələrək yaxınları zümrəsinə girdi və şahanə tərbiyə oldu. Dünyanı bəzəyən şah Azərbaycana hərəkət edəndə Mirzəhüseyn bəy mülazimləri içində idi, çünki o zaman könüllülər yox idi. Əmirlərin göstərişi ilə el ona tabe oldu. El və oymaqlar gəlib o tərəfdə dayanır. Əlixan bəy müxtəlif vəzifələr alaraq Gəncənin təmir işlərinə başlayır.
Günlərin bir günü Gəncə hakimi Məhəmməd xan Ziyadoğlu səfərə çıxır. Onun şəhərdə olmadığından istifadə edib qardaşını öldürmək fikrinə düşürlər. Cavanşir bir neçə nəfərlə Ziyadoğlunun evinə yollanır. Həmin vaxt Mirzəhüseyn bəy də orda idi. Ora yaxınlaşanda xanın qardaşı iztirabdan özünü Məhəmməd xanın hərəmxanasına atır. Əlixan bəy hörmət etməyib onun ardınca hərəmxanaya daxil olur və ordaca öldürür. Qacar qazilərindən bir neçə nəfər və Ziyadoğlu soyundan olan mülazimlər bu hörmətsizliyə narazılıqla yanaşırlar. Nəhayət adı çəkilən qazilər və xüsusən Saray bəy hücum edib ədəbsizlikdə iştirak etmiş altmış-yetmiş nəfərə yaxın cavanşiri qılıncdan keçirirlər. Elə Həmin anda Əlixan bəyi də tapıb qılınclayırlar və Həyatına son qoyurlar. O, özündən çox razı, məğrur və iddialı idi. Böyük qardaşının Hesabına Hünər göstərirdi və nəHayətdə öz mükafatını aldı.
Məhəmməd xan çöldən gəlib məsələdən halı oldu. Mirzəhüseyn bəy rumlular dönəmində çox fəsadlar törətdiyindən onu yanında saxlamağı məsləHət bilmir və ölümünə fərman verir".
1620-ci ildən sonra Cavanşir elini döyüşlərə Qafqaz dağı ətəklərindən enən, "Qara kafir" adlandırılan qulamlardan çıxmış Novruz sultan aparırdı.
Cavanşir oymağı güclənib Otuziki elinin tərkibindən çıxıb müstəqil oldu. 1593-cü ilə bağlı Osmanlı qaynağında Cavanşir Otuziki elinin tərkibində bir oymaq idisə, 1727-ci ilə aid qaynaqda 25 oymaqdan ibarət böyük bir eldir.
Bu oymaqlar və qışlaqlar aşağıdakılardır:
- Yağləvənd oymağı — Kür kənarı, Xanarxında
- Məfruzlu oymağı — Bayad nahiyəsi, Lətan arxında
- İbadi oymağı — Bayad nahiyəsi, Üzərlik arxında
- Sofulu oymağı — Xaçın nahiyəsi, Muxur ətrafında
- Dədəli oymağı — Arasbar qəzası, Xanarxında
- Tamətli oymağı — Dizaq nahiyəsi, Köndələn Sofi Həsən yerində, Arasbar qəzası, Soyuqaş və Sarıxan arxlarının yaxasında
- Gecəgözlü oymağı — Arasbar qəzası, Xanarxında
- Seyidəhmədli oymağı — Arasbar qəzası, Xanarxında
- Qarıbənd oymağı — Arasbar qəzası, Balağan və Qələmə yerlərində
- Köçərli oymağı — Dizaq nahiyəsi, Doqquzpərçim yerində
- Bəhmənli oymağı — Ləmbəran yerində
- Qarıbənd oymağı — Arasbar qəzası, Şıpartuda
- Dəmirli oymağı — Arasbar qəzasında
- Seyidmahmudlu oymağı — Arasbar qəzasında
- Sabir oymağı — Vərəndə nahiyəsində, Qaraçuqda
- Köçərli oymağı — Dizaq nahiyəsində, Lələli məzrəsində
- Göyməhəmməd oymağı — Dizaq nahiyəsində, Çərəkən yerində
- Yağləvənd oymağı — Arasbar qəzası, Xanarxında
- Şeyx Babalı oymağı — Bayat nahiyəsində, Qaraxan və Quttəpə yerlərində
- Sarıcalı oymağı — Xaçın nahiyəsində, Tərnəkirtdə
- Yağləvənd oymağı — Arasbar qəzasında, Xanarxında, Kamalkənd arxının yaxasında, Aral Həsirkörpü yerlərində
- Yağləvənd oymağı — Arasbar qəzasında, Xanarxında
- Molla Fazilli oymağı — Arasbar qəzasında, Qaşqa, Oxçuludərə, Ağbayır, Kələçi, Çoban və Bəyli yerlərində
- Köçərili oymağı — Dizaq nahiyəsində, Kəlli, Zəvicik, Quru çaylarının yaxasında, Tülyan, Çərəkən, Qaradağlı, Köndələn və Ərşə yerlərində
- Qaraburunlu oymağı — Dizaq nahiyəsində, Qızoğlu yerində
XVIII yüzilin önlərində elin aparıcı və nəcib tayfası Yağləvənd idi. Özündə 4 müstəqil oymağı və 2 qolu (Gecəgözlü və Seyidəhmədlini) birləşdirirdi. Çox zaman el başçıları Yağləvənd tayfasından çıxırdı…
Osmanlı dönəmi
1722-ci ildə qiyamçı əfqan qoşunu Hücum edib Səfəvi dövlətinin paytaxtını tutur. Osmanlı sultanı III Əhməd də Qızılbaş məmləkətindən ərazi qoparmaq məqsədilə yürüşə hazırlaşır. Tutarlı bəhanə bulan kimi orduya hücuma keçməyi əmr edir.
1724-cü ildə çoxsaylı Osmanlı ordusu Qarabağa girdi. Gəncə-Qarabağ bəylərbəyi azsaylı qoşunla sərhədi savuna bilmədi. Osmanlılar bir-iki həmlə-hücumla Gəncəni alıb Qarabağa yiyələndilər.
Şair Izzət Rumi bu münasibətlə "Tarixi-fəthi-Gəncə" adlı bir mənzum tarixçə yazıb. Tarixçədə deyilir:
Mən bu fətHü nüsrətin Izzət, dedim tarixini:
"Aldı əcəmdən Gəncəni Xan Əhmədi-valihiməm"
Böyük torpaq saHibləri, mal-mülk yiyələri, seçkin sultanlar, bəylər Arazı adlayıb güneyə sığındılar. Qarabağ bir sürə Osmanlıların əlində qaldı. Qarabağın valisi öncə İbrahim paşa, sonra Əli paşa idi.
Nadir şah dönəmi
Xorasanda işğalçı əfqanlara qarşı mübarizəyə başlayan Nadirqulu xan Qırxlı-Avşar qələbə qazanıb, tez bir zamanda İranı, Azərbaycanı istilaçılardan təmizlədi.
1734-cü ildə Qarabağa hücuma keçdi. Aşağı hissəsini bir hücumda alıb paytaxt Gəncəyə irəlilədi. Şəhəri səkkiz ay yarımlıq bir mühasirədən sonra aldı. Nadirqulu xan parlaq zəfərlərdən sonra Muğana gəlib otraq elədi. Seçkin əmirlər qurultay çağırıb Nadirqulu xanı şah seçdilər. Nadir şah adı ilə taxta əyləşən Avşar oğluna xəbər çatdırdılar ki, Qarabağ bəylərbəyi Uğurlu xan Ziyadoğlu-Qacar sənin şah olmağını istəmirmiş. Bu xəbərdən qəzəblənən şah öncə Uğurlu xanı öldürmək istədisə ulu uruq olduğunu düşünüb fikrindən daşındı. Lakin yamanlıq etməyi ağlından çıxarmadı.
Nadir şah dövlətində yeni inzibati-ərazi sisteminin əsasını qoydu. Səfəvilərdən qalma bəylərbəyiliyi ləğv edib 3 əyalət yaratdı. Bu əyalətlərdən biri Dərbənddən başlayıb Qaplankuhda bitən Azərbaycan idi. Azərbaycana qardaşı İbrahimzaman xanı başçı qoydu. Bununla ürəyi soyumayan Nadir şah Xəmsə məliklərini saraya tabe etdi. Qapanat, Çulundur mahallarını Qarabağdan ayırdı. Cavanşir, Otuziki və Kəbirli ellərini Xorasana sürdü. Uğurlu xanın idarə meydanı daraldı.
Cavanşirlər Xorasanın Sərəxs yörəsində məskunlaşdılar. Nadir şah Cavanşir elindən bir çox bəyləri yanına çağırıb dürlü vəzifələrə təyin etdi. Əmir xan Yağləvənd-Cavanşir Kəşmirin Hakimi, Fəzləli bəy Sarıcalı-Cavanşir eşikağası oldu.
Onlardan başqa bir neçə Cavanşir bəyi sarayda fərraş, külahdar, gülabdar, teştdar və sairə vəzifələri tuturdular.
Əfqanıstanda
Ən yüksək vəzifəyə nail olmuş Cavanşir əmiri Əmir xan Nadir şahın ölümündən sonra Kəşmiri müstəqil idarə etməyə başladı. Bir sürə sonra, 1773-cü ildə Əfqanıstanın şahı Teymur şah Dürraniylə düz dolanmadığından savaşmağa məcbur oldu. Öncə qalib gəlsə də, sonradan bəlluçların satqınlığı nəticəsində əsir düşdü.
Cavanşir eli Əfqanıstanda, Kabil şəhəri civarında yerləşmişdi. Əfqanlar çox zaman onları qızılbaş adlandırırdılar. Elin nümayəndələri Dürranilər dövlətində və sonrakı qurumlarda yüksək vəzifə tuturdular. Xanşirin xan Cavanşir Abdalilər sülaləsinin sevimlisi olmuşdu. Xanşirin xanın oğulları Həbibulla xan və Əmir Məhəmməd xan Əfqanıstan dövlətinin seçkin adamlarından sayılırdılar.
Həbibulla xanın oğlu Qulamhüseyn xan XIX yüzilliyin sonlarında Əfqanıstanın üzdə olan adamlarından biri idi.
Məhəmmədhüseyn xan Cavanşir 1884-cü ildə Hökumət tərəfindən Cəlalabad vilayətinin maliyyə məsələlərini yoxlamağa getmişdi. XIX yüzilliyin sonlarında Xanbaba xan Cavanşir Cəlalabad vilayətinin Kunnər qala-qəsəbəsinin hakimi olmuşdu.
Əfqanıstan cavanşirlərinin ünlü nümayəndələrindən biri də Musa xandır. Musa xanın qızı Zeynəb bəyim Sərəfraz xan Barakzayla ailə qurmuşdu.
Qarabağ xanlığı
Nadir şah Qırxlı-Avşarın sarayında eşikağası, başqa bir qaynağa görə carçı vəzifəsində xidmət edən Fəzləli bəy Sarıcalı-Cavanşir şahın zavalına gəldi. Bir saray münaqişəsi nədəniylə edam olundu. Vəzifəsini qardaşı Pənahəli bəyə verdilər.
Pənahəli bəy şahın qorxunc baxışlarından hiss etdi ki, gec-tez onun da sonu gələcək. Haray bəri başdan,-deyib qaçdı. Qaçıb doğma yurdu Qarabağda gizləndi. Sürgündən yayınıb yurdda qalan eldaşlarını başına yığıb, Nadir şahın ölümünədək, 1747-ci ilə qədər Qarabağda, Şirvanda qaçaqlıq etdi. Şahın ölümünü eşidib, Xorasana, Kabilə, Qəznə yörəsində saldıqları Qarabağ şəhərinə hay vurub eldaşlarını doğma yurda çağırdı. Axın-axın Cavanşir, Otuziki və Kəbirli elləri doğma yurda qayıtdılar. Tarixçi Mirzə Adıgözəl bəy yazır: "Hicri-qəməri tarixi ilə 1160-cı ilin (1747) Cəmadi-ülaxər ayında Nadir şahı Xorasan torpağında öldürdülər.
Bu xəbər hər tərəfə yayılıb camaatın dilinə, ağzına düşdü. Allahın himayəsinə sığınan Pənahəli bəy bundan sonra qızmış bir şirə və coşqun əjdahaya döndü. Onun zərbə və hücumlarının şiddətli küləyi hər tərəfə əsdisə, düşmənin vücudunu çör-çöp kimi puç etdi. Qüvvət və əzəmətinin sədası düşmənləri məğlub etdi. O kimə hücum edirdisə, qabağında dura bilməyib məhv olurdu. Cavanşir, Kəbirli, Otuziki və Gürcüstan ellərini Nadir şah tərəfindən Xorasana sürgün etmişdi. "Həbbul vətən min əl iman" (Vətəni sevmək imandandır) sözünün məzmununca, onlar vətən və yurdlarının eşq və arzusu ilə Xorasandan qayıdıb gəldilər. Bu vaxtadək Pənahəli bəyin güzəranı yuxarıda göstərilən kimi keçdi. Elat gəldikdən sonra o, gələnlərə yurd, mənzil və məskən mərhəmət etdi, onları Mehribanlıq qanadı altına aldı və ehtiyaclarını təmin etdi.
Bu qayda ilə cəmiyyət quruldu və o, öz istedadını göstərdi".
1747-ci ildə Azərbaycanda müstəqil xanlıqlar meydana gəldi. Bu xanlıqlardan biri də Qarabağ idi. Avşar şahlarından öncə sultan, sonra xan ünvanı alan Pənahəli bəy Sarıcalı-Cavanşir Qarabağ xanlığının başçısı oldu.
Pənahəli xan Sarıcalı-Cavanşir paytaxtını Bayat nahiyəsində, Bayat bazarında tikdi. Eldaşları cavanşirləri və nüfuzlu Otuziki elini dövlətinə şərik etmədi. Mühüm vəzifələri oymaqdaşları sarıcalılara və arvad qohumları kəbirlilərə payladı.
Cavanşir və Xəmsə məlikləri ilə birləşib Şəki xanı Hacı Çələbini Qarabağa dəvət etdilər. Bayat yörəsində baş verən savaşda şəkililər və asi qarabağlılar yenildilər.
Pənahəli xan Sarıcalı-Cavanşir cavanşirləri parçalayıb, bir hissəsini yeni yaratdığı Cavanşir, bir hissəsini isə Cavanşir-Dizaq mahalında yerləşdirdi.
Oymaqları
İstinadlar
Ədəbiyyat
- Rzaqulu xan Hidayət, "Rövzətüs-səfa" cild 9, zikri-hali-Əmir İbrahim xan Cavanşir. Tehran. 1270 (Hicri).
- Qarabağnamələr. 2-ci kitab. Bakı 1991. Səh 208.
- İskəndər bəy Münşi. Tarixi-aləm-arayi-Abbasi. 2-ci cild. Tehran 1350 (Hicri). SəH.1088–1089
- Yaşar Yücel. Qazi Birhanəddin və dövləti. Bakı 1994. SəH 39.
- Şərəfəddin Əli Yəzdi. Zəfərnamə. Bakı. 1996. Səh. 71.
- Rui Qonsales de Klavixo. Dnevnik puteşestviya v Samarkand ko dvoru Timura. (1403–1406). Moskva. 1996. St. 68.
- Gəncə-Qarabağ əyalətinin müfəssəl dəftəri. "Şuşa" nəşriyyatı. Bakı. 2000. Səh.436–453.
- Qarabağnamələr 1-ci kitab. Bakı 1989.səh 31
- ARDTA. fond 123. Mehdiqulu xan Qarabağlının fondu
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Fazil Baxşəliyev. Qarabağın el və obaları. Bakı: "Şuşa", səh. 82.
- Ənvər Çingizoğlu. Hacılılar. Bakı: "Soy" dərgisinin özəl nəşri, 2004, 238 səh.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cavansirler ile sehv salmayin Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Cavansir eli Qarabagin aparici ellerinden biri XVIII esrde xanliq qurmusdu TarixiQedim monqol qurumlarinda goran ve orun adli duzulus sistemi vardi Goranda ve orunda xandan xaqandan solda en hormetliler dururdular Bu sistem orduda da gozlenilirdi Ordunun sol cinahinda doyusenler caban qar sol qol sag cinahinda doyusenler ise baran qar sag qol adlanirdi Savasa hemise sol qol basladigindan bu qolda seckin bahadirlar dayanirdilar Azerbaycanda iqtidarda olmus Elxanlilar Cobanlilar Celayirlar Barlaslar Teymurlular ve diger qurumlarin agaliq donemlerinde ordunun aparici qolu caban qar idi Cabanqar adi get gede deyilis neticesinde ilkin bicimini deyiserek Cavansir sekline dusdu Cavansir adini yozanlar arasinda tarixci Rzaqulu xan Hidayet de var Rzaqulu xan Rovzzetus sefa adli eserinde Ibrahimxelil xan Saricali Cavansirden behs ederken yazir Cavansir elinin esli Turkistandan olaraq Osir xan neslindendir Osir xan Oguz xanin dorduncu oglu bulunan Yildiz xanin ogludur ki bunlari Ovsar ve Efsar adlari ile adlandirmislar Megul qanununca Cavansir eli de diger Osirxan elleri qebileleri kimi Sag qol umerasindan edd edilerek cavangardilar Cavangar meymene Saq qol ve Berengar ise meysere Sol qol demekdir Cavangarlar hezerde yeni sulh vaxtlarinda xanin saginda oturduqlari kimi herb zamanlarinda ordunun sag qolunda vurusmalidilar Cavangarlar hezerde yeni sulh vaxtlarinda xanin saginda oturduqlari kimi herb zamanlarinda ordunun sag qolunda vurusmalidilar Herb yaxud yasaq zamani sag ve sol cinahlara bolundukleri ucun cevangar ve berangar adlandirilmalarinin esl sebebi bunda idi ki qedim hokmdarlar boyuklerin kesmedikleri heyvani kamil ve cayiz hesab etmirdiler Bele ki qedim Iran farsinda debde olan Musevi beni Israile sirayet etmis Monqol soltan ve hakimlerine de yayilmisdir ki heyvani ya kamil peygember ya adil padsah yaxud da naib ve xelife kessin Bu sebebden Monqol sahlari haminin qoyununu kesir ve sinesini yarirdi Qoyunu sultan kesir derisini ise vezir soyurdu Qoyunun sag qolu necabetli qebileye nesib olurdu sol qolu ve basqa ezalari mertebe tefavutu ile basqa qebile ve tayfalara paylanirdi Bele ki atlandiqlari ve doyus zamani da bu qayda quvvede idi Yeni bir deste sag digeri ise sol cinahla gedirdi Monqol dilinde sag ve sol u cevangar ve berangar adlandirirlar Onlarin qulamlari sultan ve xanin arxasinda dayanirdilar ki buna qol deyirdiler Her halda Cavansir ve Osar eli cevangar dandir Onun terkibine Turkistandan 120 min nefer daxil olub Hulaku xanla olkeleri isgal etmeye getdiler ve her yerde qaldilar Emiri kebir Teymur ve Gurganlinin zamaninda yeniden Rumdan geri qayitdilar ve Turkistan Qendehar Kabil ve Irana yayilib oranin sakini oldular Onlarin coxu Kabil ve Qendeharda meskunlasdilar Sefevi dovleti zamani xususile de II Sah Abbasin dovrunde Qarabag ve Aranda olan destenin boyuyu ve reisinin adi Ibrahim Xelil aga idi Ondan sonra oglu Penah aga ve ondan da sonra ovladi II Ibrahimxelil aga elece de II Penah aga daha sonra ise Nadir sah Efsar zamaninda olmus III Ibrahimxelil xan onlarin bascisi idi Nadir sah onlarin elini kocurub Serxese dasitdirdi ve tehvil verdi Cavansir elini Avsar kokenli hesab edenlerin icinde Rzaqulu bey Vezirov da var Rzaqulu bey atasi Mirze Camal Cavansir Qarabagiden iqtibas etdiyi eserinde yazir Bu oymaq boyuk Efsar elinden Efsar eli dexi boyuk Turkmen elindendir Tarixci Iskender bey Turkman Munsi Cavansirleri Qarabag terekemelerinden Turkmanlardan Hesab edir Oyrat ulusunun boyuk qollarindan biri cunqar adlanir Monqolustanda Cunqariya adli eyalet de var Cavansir elinin izlerine turkun yasadigi durlu yerlerde rast gelinir Orta cagda Anadolunun Amasiya Toqat ve Yozgad yorelerinde Caunqar adli bir el yasayirdi Caunqar eliyle Qazi Burhaneddin Ehmedin iliskilerinden behs eden tarixci Yasar Yucel yazir Ancaq onun ceHdleri xalq ve emirler arasinda boyuk nufuz sahibi olan sevilen tecrubeli qudretli vezir Qazi Burhaneddini eksilde bilmir Eksine bu qudret muqavile sertlerine esasen Amasiya erazisinde yasayan ve Eli beyin olumunden sonra itaetden cixmis Caunqar oymaqlarindan olan monqol qebilelerine qarsi apardigi genis herekat neticesinde ziyanin qismen de olsa odenilmesi ile daha da artdi Tarixci Caunqar oymaqlarindan danisarken daha sonra qeyd edir ki onlar Amasiya hakimi Emir Ehmed beyin muttefiqi idiler 1380 ci ilde Amasiyada yasayan Caunqar ulusunun oymaqlarinin basinda Ulu bey Salamat bey ve Gozler bey adli bascilar dayanirdilar 1402 ci ilin iyul ayinin 25 de Ankara altinda Emir Teymur Barlas Sultan Ildirim Beyazidi 1387 1402 meglub etdi Anadoluda yurd tutmus oguz ve monqol tatar kokenli bir cox elleri surub qislagi Qarabaga getirdi Emir Teymur Qarabaga getiren elleri bezi qaynaqlar qara tatarlar bezileri ise ag tatarlar kimi gosterirler Tarixci Serefeddin Eli Yezdi Zefername adli eserinde yazir Qara tatarlar Menqu qaanin Hulaku xani IIrana gonderdiyi vaxt onun qosununa daxil edilmis turk qebilelerindendirler Hulaku xan Tebriz taxtgahina yiyelendikde onlari malik olduqlari ser xasiyyetlerine gore kocurub Rum ve Sam serhedlerinde meskunlasdirmisdir Sultan Ebu Seidin olumunden sonra Iranda ixtiyar sahibi qalmadigindan onlar itaetsizlik gostermeye basladilar ve 52 desteye bolunduler Emir Teymurun yanina elciliye gelmis Ispaniya elcisi Rui Qonsales de Klavixo oz gundeliyinde yazir Teymur bey oradan Babil sultanin torpagina tuslandi Ona qeder ag tatar deyilen qebile ile rastlasdi Bu adamlar hemise yurddan yurda kocurler O onlarla vurusmaga basladi ve savas acdi kimi yendise esir goturdu Onlarin bascilarini kisili qadinli elli min neferi esir goturdu Hamisini ozuyle apardi Ordan Demesq Sam seherine terpendi Seherin sakinleri onu eseblesdirmisdiler Hem teslim olmurdular Hem de elcisini tutmusdular Emir Teymur ordan goturduyu turkmanlari da Qarabaga getirdi Oguz kokenli Rumlu ve Samli ellerini xetrini eziz tutdugu bagislayib Erdebil civarinda yerlesdirdi Yari hissesi monqol tatar ve yarisi ise oguz kokenli olan Qacar ve Cavansir ellerini Qarabagda sakin etdi Qacarlar Berdeden Semkire qeder cavansirler Berdeden torpaqlara yiyelendiler Tarixi edebiyatda Berdeden tutmus Arazbaradek uzanan torpaqlar Mulki Cavansir adlanir Sefeviler donemi Sonraki donemlerde Qarabagda qerar tutan oymaqlar adi altinda birlesdiler Bu suni suretde birlesmis elin aparici ve necib oymagi Cavansir idi El bascilari Cavansir oymagindan teyin olunurdu I Sah Abbas Sefevinin 1587 1639 hakimiyyeti doneminde Qarabagda iki unlu Cavansir emiri vardi Bu qardaslar Mirzehuseyn bey ve Elixan bey saraya saha yaxinliqlari ile secilirdiler Mirzehuseyn bey Cavansir oymaginin ve Otuziki elinin bascisi olmusdu Osmanli ordusu 1588 ci ilde Qarabagi Arazbari alanda Mirzehuseyn bey qacmayib yurdunda qaldi Ferhad pasa Mirzehuseyn beyi Arazbarin hakimi ve Otuziki elinin bascisi teyin etdi Mirzehuseyn bey bir muddetden sonra qacib Qizilbas ordusuna qosuldu Elixan bey Cavansir herbi muhendis idi 1607 ci ilde sahin Sirvan seferinde Kur cayinin uzerinden panton korpu salmisdi 1613 cu ilde ise Gence qalasinin temirine basciliq etmisdi Tarixci Iskender bey Turkman bu iki qardasin basina gelen ehvalata oz unlu eserinde xeyli yer ayirib Tarixci yazir Ikinci qeziyye Elixan bey Cavansir ve qardasi Mirzehuseyn beyin olumu ile baglidir Cavansir eli Qarabag terekemelerindendir Cavansir otuz iki oymaqdan ibaret olan Otuziki eline baglidir ki onlarin babalari o elin emirleri olublar Onlarin ailesi oymaq ve elleri rumlularin istilasi zamani Qarabagda qalmisdilar Mirzehuseyn bey de rumlulara tabe idi Bir nece il sonra kicik qardas olan Elixan bey caHanPenah sahin sarayina gelerek yaxinlari zumresine girdi ve sahane terbiye oldu Dunyani bezeyen sah Azerbaycana hereket edende Mirzehuseyn bey mulazimleri icinde idi cunki o zaman konulluler yox idi Emirlerin gosterisi ile el ona tabe oldu El ve oymaqlar gelib o terefde dayanir Elixan bey muxtelif vezifeler alaraq Gencenin temir islerine baslayir Gunlerin bir gunu Gence hakimi Mehemmed xan Ziyadoglu sefere cixir Onun seherde olmadigindan istifade edib qardasini oldurmek fikrine dusurler Cavansir bir nece neferle Ziyadoglunun evine yollanir Hemin vaxt Mirzehuseyn bey de orda idi Ora yaxinlasanda xanin qardasi iztirabdan ozunu Mehemmed xanin heremxanasina atir Elixan bey hormet etmeyib onun ardinca heremxanaya daxil olur ve ordaca oldurur Qacar qazilerinden bir nece nefer ve Ziyadoglu soyundan olan mulazimler bu hormetsizliye naraziliqla yanasirlar Nehayet adi cekilen qaziler ve xususen Saray bey hucum edib edebsizlikde istirak etmis altmis yetmis nefere yaxin cavansiri qilincdan kecirirler Ele Hemin anda Elixan beyi de tapib qilinclayirlar ve Heyatina son qoyurlar O ozunden cox razi megrur ve iddiali idi Boyuk qardasinin Hesabina Huner gosterirdi ve neHayetde oz mukafatini aldi Mehemmed xan colden gelib meseleden hali oldu Mirzehuseyn bey rumlular doneminde cox fesadlar toretdiyinden onu yaninda saxlamagi mesleHet bilmir ve olumune ferman verir 1620 ci ilden sonra Cavansir elini doyuslere Qafqaz dagi eteklerinden enen Qara kafir adlandirilan qulamlardan cixmis Novruz sultan aparirdi Cavansir oymagi guclenib Otuziki elinin terkibinden cixib musteqil oldu 1593 cu ile bagli Osmanli qaynaginda Cavansir Otuziki elinin terkibinde bir oymaq idise 1727 ci ile aid qaynaqda 25 oymaqdan ibaret boyuk bir eldir Bu oymaqlar ve qislaqlar asagidakilardir Yaglevend oymagi Kur kenari Xanarxinda Mefruzlu oymagi Bayad nahiyesi Letan arxinda Ibadi oymagi Bayad nahiyesi Uzerlik arxinda Sofulu oymagi Xacin nahiyesi Muxur etrafinda Dedeli oymagi Arasbar qezasi Xanarxinda Tametli oymagi Dizaq nahiyesi Kondelen Sofi Hesen yerinde Arasbar qezasi Soyuqas ve Sarixan arxlarinin yaxasinda Gecegozlu oymagi Arasbar qezasi Xanarxinda Seyidehmedli oymagi Arasbar qezasi Xanarxinda Qaribend oymagi Arasbar qezasi Balagan ve Qeleme yerlerinde Kocerli oymagi Dizaq nahiyesi Doqquzpercim yerinde Behmenli oymagi Lemberan yerinde Qaribend oymagi Arasbar qezasi Sipartuda Demirli oymagi Arasbar qezasinda Seyidmahmudlu oymagi Arasbar qezasinda Sabir oymagi Verende nahiyesinde Qaracuqda Kocerli oymagi Dizaq nahiyesinde Leleli mezresinde Goymehemmed oymagi Dizaq nahiyesinde Cereken yerinde Yaglevend oymagi Arasbar qezasi Xanarxinda Seyx Babali oymagi Bayat nahiyesinde Qaraxan ve Quttepe yerlerinde Saricali oymagi Xacin nahiyesinde Ternekirtde Yaglevend oymagi Arasbar qezasinda Xanarxinda Kamalkend arxinin yaxasinda Aral Hesirkorpu yerlerinde Yaglevend oymagi Arasbar qezasinda Xanarxinda Molla Fazilli oymagi Arasbar qezasinda Qasqa Oxculudere Agbayir Keleci Coban ve Beyli yerlerinde Kocerili oymagi Dizaq nahiyesinde Kelli Zevicik Quru caylarinin yaxasinda Tulyan Cereken Qaradagli Kondelen ve Erse yerlerinde Qaraburunlu oymagi Dizaq nahiyesinde Qizoglu yerinde XVIII yuzilin onlerinde elin aparici ve necib tayfasi Yaglevend idi Ozunde 4 musteqil oymagi ve 2 qolu Gecegozlu ve Seyidehmedlini birlesdirirdi Cox zaman el bascilari Yaglevend tayfasindan cixirdi Osmanli donemi 1722 ci ilde qiyamci efqan qosunu Hucum edib Sefevi dovletinin paytaxtini tutur Osmanli sultani III Ehmed de Qizilbas memleketinden erazi qoparmaq meqsedile yuruse hazirlasir Tutarli behane bulan kimi orduya hucuma kecmeyi emr edir 1724 cu ilde coxsayli Osmanli ordusu Qarabaga girdi Gence Qarabag beylerbeyi azsayli qosunla serhedi savuna bilmedi Osmanlilar bir iki hemle hucumla Genceni alib Qarabaga yiyelendiler Sair Izzet Rumi bu munasibetle Tarixi fethi Gence adli bir menzum tarixce yazib Tarixcede deyilir Men bu fetHu nusretin Izzet dedim tarixini Aldi ecemden Genceni Xan Ehmedi valihimem Boyuk torpaq saHibleri mal mulk yiyeleri seckin sultanlar beyler Arazi adlayib guneye sigindilar Qarabag bir sure Osmanlilarin elinde qaldi Qarabagin valisi once Ibrahim pasa sonra Eli pasa idi Nadir sah donemi Xorasanda isgalci efqanlara qarsi mubarizeye baslayan Nadirqulu xan Qirxli Avsar qelebe qazanib tez bir zamanda Irani Azerbaycani istilacilardan temizledi 1734 cu ilde Qarabaga hucuma kecdi Asagi hissesini bir hucumda alib paytaxt Genceye ireliledi Seheri sekkiz ay yarimliq bir muhasireden sonra aldi Nadirqulu xan parlaq zeferlerden sonra Mugana gelib otraq eledi Seckin emirler qurultay cagirib Nadirqulu xani sah secdiler Nadir sah adi ile taxta eylesen Avsar ogluna xeber catdirdilar ki Qarabag beylerbeyi Ugurlu xan Ziyadoglu Qacar senin sah olmagini istemirmis Bu xeberden qezeblenen sah once Ugurlu xani oldurmek istedise ulu uruq oldugunu dusunub fikrinden dasindi Lakin yamanliq etmeyi aglindan cixarmadi Nadir sah dovletinde yeni inzibati erazi sisteminin esasini qoydu Sefevilerden qalma beylerbeyiliyi legv edib 3 eyalet yaratdi Bu eyaletlerden biri Derbendden baslayib Qaplankuhda biten Azerbaycan idi Azerbaycana qardasi Ibrahimzaman xani basci qoydu Bununla ureyi soyumayan Nadir sah Xemse meliklerini saraya tabe etdi Qapanat Culundur mahallarini Qarabagdan ayirdi Cavansir Otuziki ve Kebirli ellerini Xorasana surdu Ugurlu xanin idare meydani daraldi Cavansirler Xorasanin Serexs yoresinde meskunlasdilar Nadir sah Cavansir elinden bir cox beyleri yanina cagirib durlu vezifelere teyin etdi Emir xan Yaglevend Cavansir Kesmirin Hakimi Fezleli bey Saricali Cavansir esikagasi oldu Onlardan basqa bir nece Cavansir beyi sarayda ferras kulahdar gulabdar testdar ve saire vezifeleri tuturdular EfqanistandaEn yuksek vezifeye nail olmus Cavansir emiri Emir xan Nadir sahin olumunden sonra Kesmiri musteqil idare etmeye basladi Bir sure sonra 1773 cu ilde Efqanistanin sahi Teymur sah Durraniyle duz dolanmadigindan savasmaga mecbur oldu Once qalib gelse de sonradan belluclarin satqinligi neticesinde esir dusdu Cavansir eli Efqanistanda Kabil seheri civarinda yerlesmisdi Efqanlar cox zaman onlari qizilbas adlandirirdilar Elin numayendeleri Durraniler dovletinde ve sonraki qurumlarda yuksek vezife tuturdular Xansirin xan Cavansir Abdaliler sulalesinin sevimlisi olmusdu Xansirin xanin ogullari Hebibulla xan ve Emir Mehemmed xan Efqanistan dovletinin seckin adamlarindan sayilirdilar Hebibulla xanin oglu Qulamhuseyn xan XIX yuzilliyin sonlarinda Efqanistanin uzde olan adamlarindan biri idi Mehemmedhuseyn xan Cavansir 1884 cu ilde Hokumet terefinden Celalabad vilayetinin maliyye meselelerini yoxlamaga getmisdi XIX yuzilliyin sonlarinda Xanbaba xan Cavansir Celalabad vilayetinin Kunner qala qesebesinin hakimi olmusdu Efqanistan cavansirlerinin unlu numayendelerinden biri de Musa xandir Musa xanin qizi Zeyneb beyim Serefraz xan Barakzayla aile qurmusdu Qarabag xanligiNadir sah Qirxli Avsarin sarayinda esikagasi basqa bir qaynaga gore carci vezifesinde xidmet eden Fezleli bey Saricali Cavansir sahin zavalina geldi Bir saray munaqisesi nedeniyle edam olundu Vezifesini qardasi Penaheli beye verdiler Penaheli bey sahin qorxunc baxislarindan hiss etdi ki gec tez onun da sonu gelecek Haray beri basdan deyib qacdi Qacib dogma yurdu Qarabagda gizlendi Surgunden yayinib yurdda qalan eldaslarini basina yigib Nadir sahin olumunedek 1747 ci ile qeder Qarabagda Sirvanda qacaqliq etdi Sahin olumunu esidib Xorasana Kabile Qezne yoresinde saldiqlari Qarabag seherine hay vurub eldaslarini dogma yurda cagirdi Axin axin Cavansir Otuziki ve Kebirli elleri dogma yurda qayitdilar Tarixci Mirze Adigozel bey yazir Hicri qemeri tarixi ile 1160 ci ilin 1747 Cemadi ulaxer ayinda Nadir sahi Xorasan torpaginda oldurduler Bu xeber her terefe yayilib camaatin diline agzina dusdu Allahin himayesine siginan Penaheli bey bundan sonra qizmis bir sire ve cosqun ejdahaya dondu Onun zerbe ve hucumlarinin siddetli kuleyi her terefe esdise dusmenin vucudunu cor cop kimi puc etdi Quvvet ve ezemetinin sedasi dusmenleri meglub etdi O kime hucum edirdise qabaginda dura bilmeyib mehv olurdu Cavansir Kebirli Otuziki ve Gurcustan ellerini Nadir sah terefinden Xorasana surgun etmisdi Hebbul veten min el iman Veteni sevmek imandandir sozunun mezmununca onlar veten ve yurdlarinin esq ve arzusu ile Xorasandan qayidib geldiler Bu vaxtadek Penaheli beyin guzerani yuxarida gosterilen kimi kecdi Elat geldikden sonra o gelenlere yurd menzil ve mesken merhemet etdi onlari Mehribanliq qanadi altina aldi ve ehtiyaclarini temin etdi Bu qayda ile cemiyyet quruldu ve o oz istedadini gosterdi 1747 ci ilde Azerbaycanda musteqil xanliqlar meydana geldi Bu xanliqlardan biri de Qarabag idi Avsar sahlarindan once sultan sonra xan unvani alan Penaheli bey Saricali Cavansir Qarabag xanliginin bascisi oldu Penaheli xan Saricali Cavansir paytaxtini Bayat nahiyesinde Bayat bazarinda tikdi Eldaslari cavansirleri ve nufuzlu Otuziki elini dovletine serik etmedi Muhum vezifeleri oymaqdaslari saricalilara ve arvad qohumlari kebirlilere payladi Cavansir ve Xemse melikleri ile birlesib Seki xani Haci Celebini Qarabaga devet etdiler Bayat yoresinde bas veren savasda sekililer ve asi qarabaglilar yenildiler Penaheli xan Saricali Cavansir cavansirleri parcalayib bir hissesini yeni yaratdigi Cavansir bir hissesini ise Cavansir Dizaq mahalinda yerlesdirdi OymaqlariSaricali oymagi Hacili camaati Yaglevend oymagi Behmenli oymagiIstinadlarEdebiyyatRzaqulu xan Hidayet Rovzetus sefa cild 9 zikri hali Emir Ibrahim xan Cavansir Tehran 1270 Hicri Qarabagnameler 2 ci kitab Baki 1991 Seh 208 Iskender bey Munsi Tarixi alem arayi Abbasi 2 ci cild Tehran 1350 Hicri SeH 1088 1089 Yasar Yucel Qazi Birhaneddin ve dovleti Baki 1994 SeH 39 Serefeddin Eli Yezdi Zefername Baki 1996 Seh 71 Rui Qonsales de Klavixo Dnevnik putesestviya v Samarkand ko dvoru Timura 1403 1406 Moskva 1996 St 68 Gence Qarabag eyaletinin mufessel defteri Susa nesriyyati Baki 2000 Seh 436 453 Qarabagnameler 1 ci kitab Baki 1989 seh 31 ARDTA fond 123 Mehdiqulu xan Qarabaglinin fonduMenbeEnver Cingizoglu Fazil Baxseliyev Qarabagin el ve obalari Baki Susa seh 82 Enver Cingizoglu Hacililar Baki Soy dergisinin ozel nesri 2004 238 seh Xarici kecidler