Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şahsevən eli — azərbaycanlıların etnoqrafik qruplarından biri.
Elin tarixi
Şahsevən adı I Şah Ismayıl Səfəvinin hakimiyyəti dönəmində yaranmışdı. Bu ad səfəviyyə təriqətinin müridləri arasında siyasi məfhum kimi işlənirdi. I Şah Abbas qızılbaşların rolunu məhdudlaşdırmaq və onların nüfuzunu qırmaq məqsədilə Şahsevən adlı özəl qoşun növü yaratdı. Onlar indiki Şahsevən elinin babaları deyildi. Şahsevən qvardiyası ilə Şahsevən elinin fərqi çoxdur.
Göründüyü kimi şahsevənlər xüsusi qəbilə və tayfa birliyi olmayıb, ayrı-ayrı qəbilə və tayfa birliklərinə daxil olan icma qəbilə qruplarının, qəbilə və oymaqlardan ayrılaraq birləşməsi nəticəsində əmələ gəlmişdi. Ona görə də şahsevənlər qarşıya qoyulan məqsədə nail olmaqda böyük rol oynadı. Vilayətlərdə hökmranlıq edən qızılbaş tayfa başçılarının nüfuzu sarsıldı.
Tarixi tədqiqatlar və eləcə də mənbələr təsdiq edir ki, şahsevənlər, əsasən, Azərbaycanla bağlı olmuşdur. Azərbaycanda şahsevənlərlə əlaqədar yaranan yer adlarının geniş yayılması da bu iddianın təsdiqi kimi səslənir. Şahsevən eli türk tayfalarının birləşməsi nəticəsində yaranmış qurumdur. Elin yaranmasında oğuz kökənli qızılbaş tayfalarından avşar və bəydililərin böyük rolu var.
Səfəvilər dövlətinin yaranması və siyasi cəhətdən möhkəmləndirməsində böyük rola malik olan qızılbaşlar müəyyən mərhələdən sonra, tədricən dövlətin mərkəzləşməsi qarşısında maneəyə çevrildi. I Şah Abbas hakimiyyətinin ilk dövründə dövləti möhkəmləndirmək üçün bir sıra islahatlar keçirdi. Bu islahatlarda əsas məqsəd mərkəzdən qaçma meyllərinə son qoymaq, dövlətdə mərkəzləşdirməni təmin etmək idi. Şahsevən tayfası və onların Azərbaycanın siyasi həyatındakı mövqeyindən bəhs edən H.Ə. Dəlili yazır ki, "Nəhayət, Səfəvi hökmdarı müxtəlif vilayətlərdə ayrı-ayrı tayfalar tərkibində şah tərəfdarlaını öz ətrafında birləşdirmək və onlardan yeni bir tayfa yaratmaq qərarına gəldi. I Şah Abbas öz planını həyata keçirmək məqsədilə bütün ölkədə "şahın mübarək başını sevənlər şah ətrafında toplaşsınlar" şüarını irəli sürdü." Şahın planı istənilən nəticəni Verdi. Şahsevən tayfalarına daxil olmaq istəyi genişləndi və Dəlilinin yazdığı kimi, "az bir müddət içərisində onun sayı 100000-dən çox ailəyə çatdı".
Cənubi Azərbaycanın Ərdəbil və Muğan vilayətlərində otuziki, Meşkin vilayətində qırx, Qaradağda onsəkkiz oymaq Şahsevən elinə bağlıdır.
Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasında şahsevənlər haqqında bilgi var. Orda yazılır: Şahsevənlər. Azərbaycanlıların etnoqrafik qrupu. I Şah Abbas (1587–1629) Azərbaycanın güclü tayfa başçılarının mərkəzi hakimiyyətə tabe olmamaq cəhdlərinin qarşısını almaq və mərkəzi hakimiyyəti gücləndirmək məqsədilə bəzi tayfaları (avşar, qacar və başqaları) öz tərəfinə çəkərək şahsevən adlı xüsusi şah qvardiyası yaratdı. Səfəvilərin əsas hərbi qüvvəsinə çevrilən şahsevənlər sonralar Azərbaycanın siyasi həyatında mühüm rol oynamışdır. Onlarla tirə, tayfa və qoldan (dursunxocalılar, məstalıbəylilər, zərgərlilər, quzatlılar, inanlılar, rzabəylilər, poladlılar, talışmikayıllılar, novruzbəylilər və başqaları) ibarətdilər.
Başqa mənbələrdə də şahsevənlər haqqında bilgilər var. Yeri gəldikcə həmin bilgilərdən istifadə edəciyik. Qaynaqlarda yazılır: "Шахсевены, шахсевенская конница. Тюркское племя, организованное шахом Аббасом I Великим (1587–1628) из числа семи главных так называемых кызылбашских племён, поселённых Тимуром в XIV в. в Азербайджане. Делится на ардебильские и мешкинские племена; кочуют мешкинские племена, большинство же ардебильских племён осело на землю. Общее количество и тех и других до 76500 душ. Кочуют от Ардебильского района и от северных склонов горы Савалан (летом) на Муган, где проводят зиму".
Oymaqları
Bir məlumata görə, Yünsür paşa Şahqulu paşa oğlu adlı bir el başçısı Anadoludan, Osmanlı dövlətindən eldöndülük edərək Qızılbaşlar məmləkətinə sığınmışdı. Özü ilə oğul-övladlarını, qohum-əqrabalarını da gətirmişdi. Onları Muğan düzündə yerləşdirmişdilər. Yünsür paşanın Allahqulu paşa adlı qardaşı, Sarıxan bəy, Bidalı bəy, Qoca bəy adlı nəvələri ilə məiyyəti Qurd bəyin də Polad bəy, Dəmir bəy, Quzat bəy adlı xidmətçiləri vardı.
- Sarıxan bəydən Bədr xan və sarıxanbəylilər törəmişlər.
- Bidali bəydən məstalıbəyli, qaraqasımlı, alıbabalı, novruzalıbəyli oymaqları yaranmışdır.
- Qoca bəydən əmələ gəlmişdir.
- Qurd bəydən isə göstərilən kimi poladlı, dəmirçili, quzatlı tayfaları meydana çıxıb.
Bir versiyaya görə, Yünsür paşanın Qoca bəy, Bəndalı bəy, Polad bəy, Dəmir bəy, Sarıxan bəy, Novruzəli bəy adlı oğulları vardı. Novruzəlibəyli tayfasından olan 2008-ci ildə 98 yaşlı Hüseynxan bəy Nəcəfqulu xan oğluna görə, Qoca bəy, Novruzalı bəy, Sarıxan bəy, Dəmir bəy, Bəndalı bəy, Polad bəy qardaşdırlar.
- Qoca bəyin törəməsi muradlı, udulu, xəlifəlidir.
- Bəndalı bəyin uruğu alıbabalılar, bəybağlılar, xələflilərdir.
- Polad bəydən şıxlı, abıbəyli, quzatlı, yurdçu, dursunxocalı, təklə, yekəli qolları yaranıb.
- Dəmir bəyin törəməsi dəmirçili, inanlı, hacıxocalı, ərəblidir.
- Sarıxanbəyin comalağı sarıxanbəylilər, əcirli, milli-xəlifəli, balabəyli, bəydili, homunlu, zərgər oymaqlarıdır.
- Novruzəli bəyin nəvələri isə novruzəlibəylilər, geyikli və pireyvatlılardılar.
Sonrakı dönəmdə isə Şahsevən elinə qalış, sarvanlar, cilovdarlı, talışmikayıllı, qəhrəmanbəyli, muğanlı-heydər, rzabəyli, cahanxanımlı, bəybağlı və gamışçı oymaqları qoşulublar. Başqa bir versiyaya görə, inanlı oymağının qolları: pireyvatlı, kəlaş, korabbaslı, , yurtçu, dursunxocalıdır.
Bəydili oymağının qolları isə əcirli, hacıxocalı, yeddioymaq, ərəbli, çaxırlı, qubadlıdır.
Biz XVIII yüzil mənbələrini araşdırarkən Yaycı elindən törəndiyinə dair bilgi tapdıq. Bu kimi qaynaqlar sübut edir ki, yuxarıda göstərilən bölgülər şərtidir, dəqiq deyildir, doğru məxəzlərə söykənməyib.
- Şahəlibəyli oymağı Güney Azərbaycanda əsasən Ərdəbil ostanında yaşayırlar. Tarixən maldarlıq, toxuculuq, qismən də əkinçiliklə məşğul olublar. Şahəlibəyli oymağının qışlağı Kərməli, Mirzəxan, Fərəcxarabası, yaylağı Çaldağın ətrafıdır. Şahəlibəyli oymağı qələbəlik camaatdır. Hazırda bəzi nümayəndələri hələ də yaylağa köçürlər. Şahəlibəyli oymağının başçılarından Şahəli bəy, Ağa bəyin adı məlumdur.
- Kоrabbaslı оymağı Şahsevən elinin oymağı. Güney Azərbaycanda, əsasən Ərdəbil ostanında yaşayırlar. Tarixən maldarlıq, toxuculuq, qismən də əkinçiliklə məşğuı olublar. Korabbaslı Şahsevən elinin оymaqlarından biridir. Öncə adı Yaycı оlub. Kоrabbaslı оymağının qışlağı Dərəvürd (Qarasu) çayı ətrafı, yaylaqları Öküzdağı idi. Kоrabbaslı оymağının sоn başçıları Kərbəlayı Təhməz və Xanəli Mahmud oğlu оlub. Korabbaslı oymağı Korlar, Əzizli tayfalarına bölünür. Korlar tayfası Avçılı, Alıpənahlı, Aşıralılı, Abırəngli, Dəvixanlı, Mirzəxanlı və başqa tirələrə ayrılır.
- Hacıxocalı оymağı Şahsevən elinin oymağı. Güney Azərbaycanda əsasən Ərdəbil ostanında yaşayırlar. Tarixən maldarlıq, toxuculuq, qismən də əkinçiliklə məşğuı olublar. Hacıxocalı Şahsevən elinin оymaqlarından biridir. Qışlaqları Araz yaxasında, yaylaqları Qaşqadağda idi. Öncə Qaradağdakı Satımizan kəndindən Göycəbəl kimi, оrdan da Qaşqadağa qədər, оrdan da Aslandüzün Quruçayınadək yurdları vardı. Tanınmış başçılarından biri Əmir tuman (general-mayor) Cavad xan Hacıxоcalı idi.
İran Milli Ensklopediyası
Şahsevən (Šāhsevan), İranın şimal-qərbinin müxtəlif bölgələrində, xüsusən də Şərqi Azərbaycanın Muğan və Ərdəbil bölgələrində və Zəncan və Qəzvin arasındakı Ḵaraqan və Ḵamsa bölgələrində bir sıra qəbilə qruplarının adı. Sonuncu qrupların əksəriyyəti Səfəvilər dövründə Şahsevən əcdadlarının yerləşdiyi Muğana (bax DAŠT-e MOḠĀN) gəlmişdir.
Şahsevən, ənənəvi olaraq, dəniz səviyyəsinə yaxın qış otlaqları ilə Savalan və qonşu silsilələr, Ərdəbil, Meşkin bölgələrində, 100–200 km cənubda yaz məhəllələri arasında qış otlaqları arasında köç edərək köçəri bir çoban həyat tərzi sürdü. və Sarab. Köçərilər bu bölgədə əhalinin azlığını təşkil edirdi, halbuki Tatt olaraq tanıdıqları yerləşmiş çoxluq kimi, şiə müsəlmanları idi və türkcə danışırdılar.
Bəxtiyari və Zagros'un Qaşqayilərindən fərqli olaraq Şahsevən, əlçatan və çox sıx olduğu bir sərhəd bölgəsində yaşayırdı. Orta əsrlərdə geniş şəkildə suvarılan münbit Muğan çölü, Nadir Şah Əfşar (1736-cı ildə) və Ağa Məhəmməd ŞahKhan Qacar (1796-cı ildə) tacqoyma üçün seçdikləri yer idi. Zəngin əkin sahələri ilə əhatə olunmuş Şahsevən yay otlaqları, tarixən əhəmiyyətli bir ziyarətgah şəhəri və ticarət mərkəzi olan Ərdəbil ilə keçmiş hökmdarların paytaxtı Təbriz arasında yerləşmişdir. Bölgədən gətirilən taxıl, meyvə, yun və ət uzun müddətdir geniş satışa çıxarılmışdır. Qonşu Gilan və Şirvan vilayətlərində istehsal olunan xam ipək, Şahsevən ərazisindən və ya yaxınlığından keçən beynəlxalq ticarətdə önəmli yer tuturdu. Bu mənbələrə nəzarət fəth üçün böyük bir motivasiya idi: XVI əsrdən bəri Fars, Osmanlı və Rus və Sovet qüvvələri hər dəfə bir neçə dəfə Şahsevən ərazilərinə iddia edir və ya işğal edirdilər. Belə bir yerdə Şahsevən hökumətlər ilə münasibətləri Zaqros qəbilələrindən fərqli bir yol tutdu.
Mənşəyi və tarixi. XVIII əsrin əvvəllərindən bəri Şahsevən tarixi kifayət qədər yaxşı sənədləşdirilmişdir, lakin mənşəyi qaranlıq qalır. Türk kimliyi və mədəniyyəti aralarında böyük dərəcədə üstünlük təşkil edir, baxmayaraq ki, bir neçə komponent qəbilələrin əcdadları Kürd və ya başqa mənşəlidir. Sərhəd bölgələrindən və tarixlərindən başqa, İranın digər köçəri qəbilə qruplarından mədəniyyətlərinə və sosial və iqtisadi təşkilatlarına görə fərqli cəhətləri ilə fərqlənirlər. Ən fərqli çadır-daxma, yarımkürə, keçə örtüklü alaçıqdır. Bu yaşayış və digər mədəni xüsusiyyətlər e.ə. 11-ci əsrdə Cənubi-Qərbi Asiyanı işğal edən Orta Asiyanın Göy türk tayfalarına aid edilə bilər.
Şahsevən, XVI–XVIII əsrlər arasında bir müddət bir konfederasiyada bir araya gələn qəbilə qruplarının toplusu idi. Şahsevən termininin əksər müzakirələri orijinal mənasını Səfəvi padşahlarına həddən artıq şəxsi sədaqət və dini sədaqət kimi göstərir.
20-ci əsrə qədər Şahsevən mənşəyinin üç fərqli versiyasını əldə etdi. Ən məşhur olanı, Səfəvi hökmdarlarının hərbi və qəbilə siyasətinin bir hissəsi olaraq meydana gələn yeni bir qəbilə olduqlarıdır. Bu, Ser John Malcolm-un Persiya Tarixindəki (London, 1815, I, s. 556) bir hissəyə əsaslanır ki, I Şah Abbasın (1587–1629) Şahsevən adı altında özünə məxsus bir qarışıq qəbilə yaratması. , bir əsr əvvəl Səfəvilər sülaləsini tapması üçün əcdadı Şah İsmayilə kömək etmiş üsyançı qızılbaş başçılarının təlatümünə qarşı durmaq üçün. Vladimir Minorsky, EI1'deki "Shāh-sewan" adlı məqaləsində, "bilinən faktlar Malcolm'un hekayəsini bir qədər çətinləşdirdiyini" və çağdaş Səfəvi salnamələrindəki istinadların "müntəzəm olaraq təşkil edilən bir tayfanın daima Şah tərəfindən qurulduğunu" dəlil etmədiyini qeyd etdi. Şah-sevan adı altında bbbās. " Malcolm-un hesabının sonrakı oxunuşlarında Şahsevən şəxsi bir milis, bir kral qvardiyası kimi görünür və XVII əsrin ortalarında Şahsevən adlı hərbi korpusun mövcudluğuna dair bəzi dəlillər mövcuddur.
Minorski, 19-cu əsrdə təmasda olduqları Moḡān Şahsevəninin ənənələrini qeyd edən bir neçə rus məmurunun yazılarına diqqət çəkdi. Malcolmun hekayəsindən fərqlənən, lakin bunlarla ziddiyyət təşkil etməyən bu ənənələr təfərrüatlı şəkildə dəyişir, lakin Şahsevən əcdadlarının bir Yünsür Paşanın rəhbərlik etdiyi Anadoludan gəldiyini qəbul edirlər. Şahsevən qəbilələrini Yünsür Paşadan gələn ən böyük başçılar (elbey / ilbegi) tərəfindən idarə edildiyi və əsasən beyzadä (beg-zada; orijinal mühacirlərin nəsilləri) ilə adi (hampa və ya rayät / raʿiyat) arasında bölündüyü kimi təqdim edirlər. Onlar Ərdəbil və Moḡan'dakı orijinal otlaq krallıq otağına və müdirlərin çağdaş kral təyinatına istinad edirlər. Güman ki, rəislərdən qaynaqlanan bu əfsanələr həm adi insanlar üzərində səlahiyyətlərini, həm də bütün köçəri ardıcılları üçün ən vacib mənbəyi olan otlaqlara nəzarəti qanuniləşdirir. Bu yazıçı 1960-cı illərdə oxşar əfsanələri keçmiş dirsək nəsillərindən eşitmişdi.
Tayfalar
- Bəybağılar Güney Azərbaycanda yaşayan Şahsevən tayfalarından biridir. Maldarlıq,qismən də əkinçilik və toxuculuqla məşğul olaraq cecim, palaz, gəbə toxuyublar.
- Qocabəylilər Şahsevən tayfalarından biri. Soyları Anadolunun Türkmən oğuz elinə dayanır. Osmanlı paşalarından Yünsür Paşanın oğlu Qocabəyin nəslindən gəlirlər. Güney Azərbaycanda əsasən Ərdəbildə yaşayırlar. Tarixən maldarlıq, dulusçuluq, toxuculuq, qismən də əkinçiliklə məşğul olublar. Cəngavər bir qəbilə olduqları üçün Qacar şahları zamanı orduda yer alırdılar.
Əksəriyyəti şiə müsəlman olub ancaq aralarında ələvilik və Bəhailik dininə inanan kəndlər və ailələrdə var.
Elin tanınmış nümayəndələri
İstinadlar
- Большая советская энциклопедия. Третье издание. В 30 томах. Главный редактор: А. М. Прохоров. Том 1: А — Ангоб. Москва: Государственное научное издательство "Большая Советская Энциклопедия", 1969, стр. 278.Orijinal mətn (rus.)
Исторически сложились этнографические группы А., отличавшиеся некоторыми особенностями в хозяйстве, культуре и быту: айрумы, карапапахи, падары, шахсевены, карадагцы, афшары и др. ... Шахсевены живут главным образом в Иране, небольшая часть - на Ю. Азербайджанской ССР (Муганская степь). Главные занятия - скотоводство и земледелие. Их материальная и духовная культура имеет ряд специфических особенностей.
- Большая советская энциклопедия, ст. "Шахсевены"[ölü keçid]
- ASE, X cild, Bakı, 1987, səh.478
- Л.Ф.Тигранов. Из общественно-экономических отношений в Персии. СПб., 1909, стр. 105–127, 132–144;
- Kihan, Jughrafiya, II, r. 112; Советская этнография, 1933, № 3;—4, стр. 88–118.
- Cahangir Zeynaloğlu, Azərbaycan tarixi, Bakı,1992, səh.67–68.
- Ərdəbil əyalətinin müfəssəl dəftəri, Istanbul Başbakanlıq Arşivi.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu. Şahsevən eli. "Soy" dərgisi, № 4 (12), Bakı: 2008.
Xarici keçidlər
- http://www.moghanshahr.com/moghan-tavayef/hajkhajelo.html 2013-07-03 at the Wayback Machine
- Shahsevan — Encyclopaedia Iranica – yoxlanılıb: 10.06.2014
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sahseven eli azerbaycanlilarin etnoqrafik qruplarindan biri SahsevenlerElin tarixiSahsevenler Sahseven adi I Sah Ismayil Sefevinin hakimiyyeti doneminde yaranmisdi Bu ad sefeviyye teriqetinin muridleri arasinda siyasi mefhum kimi islenirdi I Sah Abbas qizilbaslarin rolunu mehdudlasdirmaq ve onlarin nufuzunu qirmaq meqsedile Sahseven adli ozel qosun novu yaratdi Onlar indiki Sahseven elinin babalari deyildi Sahseven qvardiyasi ile Sahseven elinin ferqi coxdur Gorunduyu kimi sahsevenler xususi qebile ve tayfa birliyi olmayib ayri ayri qebile ve tayfa birliklerine daxil olan icma qebile qruplarinin qebile ve oymaqlardan ayrilaraq birlesmesi neticesinde emele gelmisdi Ona gore de sahsevenler qarsiya qoyulan meqsede nail olmaqda boyuk rol oynadi Vilayetlerde hokmranliq eden qizilbas tayfa bascilarinin nufuzu sarsildi Tarixi tedqiqatlar ve elece de menbeler tesdiq edir ki sahsevenler esasen Azerbaycanla bagli olmusdur Azerbaycanda sahsevenlerle elaqedar yaranan yer adlarinin genis yayilmasi da bu iddianin tesdiqi kimi seslenir Sahseven eli turk tayfalarinin birlesmesi neticesinde yaranmis qurumdur Elin yaranmasinda oguz kokenli qizilbas tayfalarindan avsar ve beydililerin boyuk rolu var Sefeviler dovletinin yaranmasi ve siyasi cehetden mohkemlendirmesinde boyuk rola malik olan qizilbaslar mueyyen merheleden sonra tedricen dovletin merkezlesmesi qarsisinda maneeye cevrildi I Sah Abbas hakimiyyetinin ilk dovrunde dovleti mohkemlendirmek ucun bir sira islahatlar kecirdi Bu islahatlarda esas meqsed merkezden qacma meyllerine son qoymaq dovletde merkezlesdirmeni temin etmek idi Sahseven tayfasi ve onlarin Azerbaycanin siyasi heyatindaki movqeyinden behs eden H E Delili yazir ki Nehayet Sefevi hokmdari muxtelif vilayetlerde ayri ayri tayfalar terkibinde sah terefdarlaini oz etrafinda birlesdirmek ve onlardan yeni bir tayfa yaratmaq qerarina geldi I Sah Abbas oz planini heyata kecirmek meqsedile butun olkede sahin mubarek basini sevenler sah etrafinda toplassinlar suarini ireli surdu Sahin plani istenilen neticeni Verdi Sahseven tayfalarina daxil olmaq isteyi genislendi ve Delilinin yazdigi kimi az bir muddet icerisinde onun sayi 100000 den cox aileye catdi Cenubi Azerbaycanin Erdebil ve Mugan vilayetlerinde otuziki Meskin vilayetinde qirx Qaradagda onsekkiz oymaq Sahseven eline baglidir Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasinda sahsevenler haqqinda bilgi var Orda yazilir Sahsevenler Azerbaycanlilarin etnoqrafik qrupu I Sah Abbas 1587 1629 Azerbaycanin guclu tayfa bascilarinin merkezi hakimiyyete tabe olmamaq cehdlerinin qarsisini almaq ve merkezi hakimiyyeti guclendirmek meqsedile bezi tayfalari avsar qacar ve basqalari oz terefine cekerek sahseven adli xususi sah qvardiyasi yaratdi Sefevilerin esas herbi quvvesine cevrilen sahsevenler sonralar Azerbaycanin siyasi heyatinda muhum rol oynamisdir Onlarla tire tayfa ve qoldan dursunxocalilar mestalibeyliler zergerliler quzatlilar inanlilar rzabeyliler poladlilar talismikayillilar novruzbeyliler ve basqalari ibaretdiler Basqa menbelerde de sahsevenler haqqinda bilgiler var Yeri geldikce hemin bilgilerden istifade edeciyik Qaynaqlarda yazilir Shahseveny shahsevenskaya konnica Tyurkskoe plemya organizovannoe shahom Abbasom I Velikim 1587 1628 iz chisla semi glavnyh tak nazyvaemyh kyzylbashskih plemyon poselyonnyh Timurom v XIV v v Azerbajdzhane Delitsya na ardebilskie i meshkinskie plemena kochuyut meshkinskie plemena bolshinstvo zhe ardebilskih plemyon oselo na zemlyu Obshee kolichestvo i teh i drugih do 76500 dush Kochuyut ot Ardebilskogo rajona i ot severnyh sklonov gory Savalan letom na Mugan gde provodyat zimu Oymaqlari350 Bir melumata gore Yunsur pasa Sahqulu pasa oglu adli bir el bascisi Anadoludan Osmanli dovletinden eldonduluk ederek Qizilbaslar memleketine siginmisdi Ozu ile ogul ovladlarini qohum eqrabalarini da getirmisdi Onlari Mugan duzunde yerlesdirmisdiler Yunsur pasanin Allahqulu pasa adli qardasi Sarixan bey Bidali bey Qoca bey adli neveleri ile meiyyeti Qurd beyin de Polad bey Demir bey Quzat bey adli xidmetcileri vardi Sarixan beyden Bedr xan ve sarixanbeyliler toremisler Bidali beyden mestalibeyli qaraqasimli alibabali novruzalibeyli oymaqlari yaranmisdir Qoca beyden emele gelmisdir Qurd beyden ise gosterilen kimi poladli demircili quzatli tayfalari meydana cixib Bir versiyaya gore Yunsur pasanin Qoca bey Bendali bey Polad bey Demir bey Sarixan bey Novruzeli bey adli ogullari vardi Novruzelibeyli tayfasindan olan 2008 ci ilde 98 yasli Huseynxan bey Necefqulu xan ogluna gore Qoca bey Novruzali bey Sarixan bey Demir bey Bendali bey Polad bey qardasdirlar Qoca beyin toremesi muradli udulu xelifelidir Bendali beyin urugu alibabalilar beybaglilar xeleflilerdir Polad beyden sixli abibeyli quzatli yurdcu dursunxocali tekle yekeli qollari yaranib Demir beyin toremesi demircili inanli hacixocali ereblidir Sarixanbeyin comalagi sarixanbeyliler ecirli milli xelifeli balabeyli beydili homunlu zerger oymaqlaridir Novruzeli beyin neveleri ise novruzelibeyliler geyikli ve pireyvatlilardilar Sonraki donemde ise Sahseven eline qalis sarvanlar cilovdarli talismikayilli qehremanbeyli muganli heyder rzabeyli cahanxanimli beybagli ve gamisci oymaqlari qosulublar Basqa bir versiyaya gore inanli oymaginin qollari pireyvatli kelas korabbasli yurtcu dursunxocalidir Beydili oymaginin qollari ise ecirli hacixocali yeddioymaq erebli caxirli qubadlidir Biz XVIII yuzil menbelerini arasdirarken Yayci elinden torendiyine dair bilgi tapdiq Bu kimi qaynaqlar subut edir ki yuxarida gosterilen bolguler sertidir deqiq deyildir dogru mexezlere soykenmeyib Sahelibeyli oymagi Guney Azerbaycanda esasen Erdebil ostaninda yasayirlar Tarixen maldarliq toxuculuq qismen de ekincilikle mesgul olublar Sahelibeyli oymaginin qislagi Kermeli Mirzexan Ferecxarabasi yaylagi Caldagin etrafidir Sahelibeyli oymagi qelebelik camaatdir Hazirda bezi numayendeleri hele de yaylaga kocurler Sahelibeyli oymaginin bascilarindan Saheli bey Aga beyin adi melumdur Korabbasli oymagi Sahseven elinin oymagi Guney Azerbaycanda esasen Erdebil ostaninda yasayirlar Tarixen maldarliq toxuculuq qismen de ekincilikle mesgui olublar Korabbasli Sahseven elinin oymaqlarindan biridir Once adi Yayci olub Korabbasli oymaginin qislagi Derevurd Qarasu cayi etrafi yaylaqlari Okuzdagi idi Korabbasli oymaginin son bascilari Kerbelayi Tehmez ve Xaneli Mahmud oglu olub Korabbasli oymagi Korlar Ezizli tayfalarina bolunur Korlar tayfasi Avcili Alipenahli Asiralili Abirengli Devixanli Mirzexanli ve basqa tirelere ayrilir Hacixocali oymagi Sahseven elinin oymagi Guney Azerbaycanda esasen Erdebil ostaninda yasayirlar Tarixen maldarliq toxuculuq qismen de ekincilikle mesgui olublar Hacixocali Sahseven elinin oymaqlarindan biridir Qislaqlari Araz yaxasinda yaylaqlari Qasqadagda idi Once Qaradagdaki Satimizan kendinden Goycebel kimi ordan da Qasqadaga qeder ordan da Aslanduzun Qurucayinadek yurdlari vardi Taninmis bascilarindan biri Emir tuman general mayor Cavad xan Hacixocali idi Iran Milli EnsklopediyasiSahseven Sahsevan Iranin simal qerbinin muxtelif bolgelerinde xususen de Serqi Azerbaycanin Mugan ve Erdebil bolgelerinde ve Zencan ve Qezvin arasindaki Ḵaraqan ve Ḵamsa bolgelerinde bir sira qebile qruplarinin adi Sonuncu qruplarin ekseriyyeti Sefeviler dovrunde Sahseven ecdadlarinin yerlesdiyi Mugana bax DAST e MOḠAN gelmisdir Sahseven enenevi olaraq deniz seviyyesine yaxin qis otlaqlari ile Savalan ve qonsu silsileler Erdebil Meskin bolgelerinde 100 200 km cenubda yaz mehelleleri arasinda qis otlaqlari arasinda koc ederek koceri bir coban heyat terzi surdu ve Sarab Koceriler bu bolgede ehalinin azligini teskil edirdi halbuki Tatt olaraq tanidiqlari yerlesmis coxluq kimi sie muselmanlari idi ve turkce danisirdilar Bextiyari ve Zagros un Qasqayilerinden ferqli olaraq Sahseven elcatan ve cox six oldugu bir serhed bolgesinde yasayirdi Orta esrlerde genis sekilde suvarilan munbit Mugan colu Nadir Sah Efsar 1736 ci ilde ve Aga Mehemmed SahKhan Qacar 1796 ci ilde tacqoyma ucun secdikleri yer idi Zengin ekin saheleri ile ehate olunmus Sahseven yay otlaqlari tarixen ehemiyyetli bir ziyaretgah seheri ve ticaret merkezi olan Erdebil ile kecmis hokmdarlarin paytaxti Tebriz arasinda yerlesmisdir Bolgeden getirilen taxil meyve yun ve et uzun muddetdir genis satisa cixarilmisdir Qonsu Gilan ve Sirvan vilayetlerinde istehsal olunan xam ipek Sahseven erazisinden ve ya yaxinligindan kecen beynelxalq ticaretde onemli yer tuturdu Bu menbelere nezaret feth ucun boyuk bir motivasiya idi XVI esrden beri Fars Osmanli ve Rus ve Sovet quvveleri her defe bir nece defe Sahseven erazilerine iddia edir ve ya isgal edirdiler Bele bir yerde Sahseven hokumetler ile munasibetleri Zaqros qebilelerinden ferqli bir yol tutdu Menseyi ve tarixi XVIII esrin evvellerinden beri Sahseven tarixi kifayet qeder yaxsi senedlesdirilmisdir lakin menseyi qaranliq qalir Turk kimliyi ve medeniyyeti aralarinda boyuk derecede ustunluk teskil edir baxmayaraq ki bir nece komponent qebilelerin ecdadlari Kurd ve ya basqa menselidir Serhed bolgelerinden ve tarixlerinden basqa Iranin diger koceri qebile qruplarindan medeniyyetlerine ve sosial ve iqtisadi teskilatlarina gore ferqli cehetleri ile ferqlenirler En ferqli cadir daxma yarimkure kece ortuklu alaciqdir Bu yasayis ve diger medeni xususiyyetler e e 11 ci esrde Cenubi Qerbi Asiyani isgal eden Orta Asiyanin Goy turk tayfalarina aid edile biler Sahseven XVI XVIII esrler arasinda bir muddet bir konfederasiyada bir araya gelen qebile qruplarinin toplusu idi Sahseven termininin ekser muzakireleri orijinal menasini Sefevi padsahlarina hedden artiq sexsi sedaqet ve dini sedaqet kimi gosterir 20 ci esre qeder Sahseven menseyinin uc ferqli versiyasini elde etdi En meshur olani Sefevi hokmdarlarinin herbi ve qebile siyasetinin bir hissesi olaraq meydana gelen yeni bir qebile olduqlaridir Bu Ser John Malcolm un Persiya Tarixindeki London 1815 I s 556 bir hisseye esaslanir ki I Sah Abbasin 1587 1629 Sahseven adi altinda ozune mexsus bir qarisiq qebile yaratmasi bir esr evvel Sefeviler sulalesini tapmasi ucun ecdadi Sah Ismayile komek etmis usyanci qizilbas bascilarinin telatumune qarsi durmaq ucun Vladimir Minorsky EI1 deki Shah sewan adli meqalesinde bilinen faktlar Malcolm un hekayesini bir qeder cetinlesdirdiyini ve cagdas Sefevi salnamelerindeki istinadlarin muntezem olaraq teskil edilen bir tayfanin daima Sah terefinden quruldugunu delil etmediyini qeyd etdi Sah sevan adi altinda bbbas Malcolm un hesabinin sonraki oxunuslarinda Sahseven sexsi bir milis bir kral qvardiyasi kimi gorunur ve XVII esrin ortalarinda Sahseven adli herbi korpusun movcudluguna dair bezi deliller movcuddur Minorski 19 cu esrde temasda olduqlari Moḡan Sahseveninin enenelerini qeyd eden bir nece rus memurunun yazilarina diqqet cekdi Malcolmun hekayesinden ferqlenen lakin bunlarla ziddiyyet teskil etmeyen bu eneneler teferruatli sekilde deyisir lakin Sahseven ecdadlarinin bir Yunsur Pasanin rehberlik etdiyi Anadoludan geldiyini qebul edirler Sahseven qebilelerini Yunsur Pasadan gelen en boyuk bascilar elbey ilbegi terefinden idare edildiyi ve esasen beyzada beg zada orijinal muhacirlerin nesilleri ile adi hampa ve ya rayat raʿiyat arasinda bolunduyu kimi teqdim edirler Onlar Erdebil ve Moḡan daki orijinal otlaq kralliq otagina ve mudirlerin cagdas kral teyinatina istinad edirler Guman ki reislerden qaynaqlanan bu efsaneler hem adi insanlar uzerinde selahiyyetlerini hem de butun koceri ardicillari ucun en vacib menbeyi olan otlaqlara nezareti qanunilesdirir Bu yazici 1960 ci illerde oxsar efsaneleri kecmis dirsek nesillerinden esitmisdi TayfalarBeybagilar Guney Azerbaycanda yasayan Sahseven tayfalarindan biridir Maldarliq qismen de ekincilik ve toxuculuqla mesgul olaraq cecim palaz gebe toxuyublar Qocabeyliler Sahseven tayfalarindan biri Soylari Anadolunun Turkmen oguz eline dayanir Osmanli pasalarindan Yunsur Pasanin oglu Qocabeyin neslinden gelirler Guney Azerbaycanda esasen Erdebilde yasayirlar Tarixen maldarliq dulusculuq toxuculuq qismen de ekincilikle mesgul olublar Cengaver bir qebile olduqlari ucun Qacar sahlari zamani orduda yer alirdilar Ekseriyyeti sie muselman olub ancaq aralarinda elevilik ve Behailik dinine inanan kendler ve ailelerde var Elin taninmis numayendeleriIstinadlarBolshaya sovetskaya enciklopediya Trete izdanie V 30 tomah Glavnyj redaktor A M Prohorov Tom 1 A Angob Moskva Gosudarstvennoe nauchnoe izdatelstvo Bolshaya Sovetskaya Enciklopediya 1969 str 278 Orijinal metn rus Istoricheski slozhilis etnograficheskie gruppy A otlichavshiesya nekotorymi osobennostyami v hozyajstve kulture i bytu ajrumy karapapahi padary shahseveny karadagcy afshary i dr Shahseveny zhivut glavnym obrazom v Irane nebolshaya chast na Yu Azerbajdzhanskoj SSR Muganskaya step Glavnye zanyatiya skotovodstvo i zemledelie Ih materialnaya i duhovnaya kultura imeet ryad specificheskih osobennostej Bolshaya sovetskaya enciklopediya st Shahseveny olu kecid ASE X cild Baki 1987 seh 478 L F Tigranov Iz obshestvenno ekonomicheskih otnoshenij v Persii SPb 1909 str 105 127 132 144 Kihan Jughrafiya II r 112 Sovetskaya etnografiya 1933 3 4 str 88 118 Cahangir Zeynaloglu Azerbaycan tarixi Baki 1992 seh 67 68 Erdebil eyaletinin mufessel defteri Istanbul Basbakanliq Arsivi MenbeEnver Cingizoglu Sahseven eli Soy dergisi 4 12 Baki 2008 Xarici kecidlerVikianbarda elaqeli media fayllar http www moghanshahr com moghan tavayef hajkhajelo html 2013 07 03 at the Wayback Machine Shahsevan Encyclopaedia Iranica yoxlanilib 10 06 2014Hemcinin baxSahsevenler mehellesi Sahseven xalcasi