Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şeyx Heydər (1460, Ərdəbil - 1488 Tabasaran, Şirvan) — Səfəvi təriqətini rəhbəri, Şah İsmayıl Xətainin atası, Səfəviyyə ordeninin başçısı.
| Şeyx Heydər | |
|---|---|
 Şeyx Heydərin Meşkinşəhrdəki məqbərəsi | |
Ərdəbil hakimliyinin VI şeyxi | |
| 1460 – 1488 | |
| Əvvəlki | Şeyx Cüneyd |
| Sonrakı | Şeyx Sultan Əli |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1459 |
| Doğum yeri | Diyarbəkir |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Samurçay vadisi |
| Dəfn yeri | Meşkinşəhr, Ərdəbil |
| Fəaliyyəti | lider |
| Atası | Şeyx Cüneyd |
| Anası | Xədicə bəyim (Uzun Həsənin bacısı) |
| Həyat yoldaşı | Aləmşah bəyim |
| Uşaqları | |
| Ailəsi | Səfəvilər |
| Dini | şiəlik |
Həyatı
Atası öləndə hələ doğulmamış olan Şeyx Heydər dayısı Uzun Həsənin sarayında doğulmuşdu. 9 yaşında dayısı Uzun Həsən tərəfindən Ərdəbilə göndərilmiş, 1471-ci ildə dayısının Dəspinə xatundan doğulmuş qızı Aləmşah bəyim ilə evlənmiş, Uzun Həsənin qaraqoyunlular və Teymuri sultanı Əbu Səidlə mübarizəsində fəal iştirak etmişdir.
Siyasi və hərbi mübarizəsi
Teymuri sultanı Əbu Səid 1468-ci ildə Uzun Həsənlə mübarizə aparmaq məqsədilə Heratdan çıxıb Qarabağa gəldi. Şirvanşah Fərrux Yasar əvvəlcə Əbu Səidə kömək göstərsə də, Uzun Həsənin hədələrindən qorxuya düşüb onunla ittifaqdan imtina edərək Uzun Həsənə qoşuldu. Ağqoyunlu hökmdarı başda olmaqla, Şirvanşah Fərrux Yasar və Ərdəbil hakimi, Cüneydin oğlu Şeyx Heydər Səfəvidən ibarət güclü ittifaq yarandı. Danışıqlar üçün Uzun Həsən Şeyx Heydəri Əbu Səidin yanına elçi göndərdi. O, geri qayıdıb Xorasan qoşunlarının həqiqətən ağır vəziyyətdə olduğunu təsdiq etdi və Uzun Həsəni Əbu Səid ilə sülh bağlamaq fıkrindən daşındırdı və 31 yanvar 1468-ci ildə baş verən döyüşdə Əbu Səidin qoşunları məğlubiyyətə uğradı, özü isə qaçdı, ancaq yaxanladı və edam olundu.
Şirvan maraqları
Şeyx Heydər də atası kimi Şirvanı tutmağa çalışırdı. O, Şirvanşahdan Cüneydin ölümünün qisasını almaq istəyərək "kafir" çərkəzlər əleyhinə mübarizə bəhanəsi ilə 10000 süvari qoşun topladı və Uzun Həsənin 1478-ci ildə ölümündən sonra yerinə keçən oğlu Sultan Yaqubdan Şirvanşah Fərrux Yasara məktub gətirməklə ondan Şirvan torpaqlarına daxil olan Dərbənddən keçərək, Dağıstana, çərkəzlər ölkəsinə getmək üçün icazə alıb yürüşə yollandı, oranı talan edərək çoxlu əsir götürdü və təntənə ilə Ərdəbilə qayıtdı. 1487-ci ildə çərkəzlər üzərinə ikinci dəfə basqın edən Şeyx Heydər 6000 nəfər əsir alaraq, eyni yolla Ərdəbilə döndü.
Növbəti səfər zamanı Şeyx Heydər atasının qisasın almaq üçün Şirvanşaha müharibə elan etdi. Şirvanşah Fərrux Yasar qiymətli əmlakla ailəsini, habelə şəhər əhalisinin bir hissəsini Şamaxı yaxınlığındakı Gülüstan qalasına ötürdü, özü isə qızılbaşlar ilə döyüşə yollandı, ancaq Şeyx Heydər öz qoşunları ilə üzərinə hücuma keçəndə Şirvanşah Gülüstan qalasına çəkilməyə məcbur oldu. Qisas alan Şeyx Heydər Şamaxıda çoxlu adam qırdı və Şamaxını yandırdı. Sonra Heydər Gülüstan qalasını uzunmüddətli mühasirəyə aldı. Yeddi aya yaxın mühasirədə qalan Şirvanşah çıxılmaz vəziyyətə düşüb yardım üçün sultan Yaquba müraciət etdi.
Sultan Yaqub qayınatası olan Şirvanşaha yardım etmək qərarına gəldi. Sultanın yaxınlaşması xəbərini eşidən Şeyx Heydər tələsik Şamaxının ətrafını tərk edərək Şamaxıdan 6 km şimal-şərqdə yerləşən Cabaniyə çəkildi və oradan Dərbəndə tərəf yollandı. Şeyx Heydər Gülüstan qalasını mühasirədə saxlayarkən, Şirvanın müxtəlif yerlərinə dağılmış əmirlər Şirvan əyanlarından Kiçi Bəyin başçılığı altında toplaşaraq, üləmaların və zahidlərin razılığı ilə Şirvan qoşunlarından və əhalisindən 10000 nəfərədək adam yığıb Şeyx Heydərə qarşı cihad elan etdilər. Ancaq Şeyx Heydər Gülüstan qalasının mühasirəsindən əl çəkib, əksərən Şirvan kəndlilərindən ibarət bu qeyri-nizami qoşunu darmadağın etdi. Qızılbaş qoşunlarının tələsik getmələrini görən Fərrux Yasar Şeyx Heydərin qorxudan və ərzaq qıtlığından geri çəkildiyini güman etdi və onu təqib etmək məqsədilə qaladan çıxdı. Lakin onun qələbə çaldığını və qayıdıb Gülüstanın mühasirəsini davam etdirmək niyyətində olduğunu biləndə, Şirvanşah Şamaxıdan 20 km şimal-qərbdə yüksəklikdə yerləşən əlçatmaz Sulut qalasına sığınmağa məcbur oldu. Bu vaxt başda sərkərdə əmir Süleyman bəy Bicək oğlu və Ayba Sultan Yaqub olmaqla böyük qoşun Şeyx Heydərlə müharibədə Fərrux Yasara kömək etmək üçün Şirvana yollandı. Şeyx Heydər isə Dərbəndə doğru hərəkət edərək, onu mühasirəyə aldı.
Əmir əl-üməra Süleyman bəy Bicanoğlu qoşunları ilə viran edilmiş Şirvana daxil oldu. Şah Sulut qalasını tərk edərək, qoşunun qalan hissəsi ilə əmirlərə qoşuldu. Süleyman bəy qoşunları ilə Şeyx Heydərin ordusu Təbərsəranda qarşılaşdı. 9 iyul 1488-ci il Şirvanşahın və Ağqoyunlu əmirlərinin birləşmiş qoşunları Şeyx Heydərin qızılbaşlılarına hücum etdi. Hər iki tərəf inadla vuruşurdu. Süleyman bəy vuruşmada yaralanıb, döyüşçüləri tərəfindən kənara çıxarıldı. Bu zaman Şeyx Heydər də oxla boynundan ölümcül yaralandı. Qızılbaşlar onu atdan endirib araya alaraq, düşmənin həmləsini dəf etməyə cəhd göstərdilər. Lakin qızılbaşların qüvvələri tükənmişdi və əmirin qoşunları onların cərgələrini pozdu. Qapıçı Əli ağa Şeyx Heydərin başını kəsərək əmirə gətirdi. Şeyxin həlak olduğunu görən qızılbaşlar döyüş meydanına qayıdaraq mərdliklə vuruşdular. Lakin əmirlərin və Şirvanşahların qoşunları onları məğlub və məhv etdilər. Sultan Yaqubun qərargahına göndərilən qasid döyüşün nəticəsi haqqında xəbərlə yanaşı, Şeyx Heydərin başını da apardı. Sultan Yaqub şeyxin başını bir neçə günlüyə tamaşaya qoyduqdan sonra anasına (Uzun Həsənin bacısına) verməyi əmr etdi.
Ailəsi
1471-ci ildə Aləmşah bəyim ilə evlənmiş və üç oğlu doğulmuşdu:
- Şeyx İbrahim
- Şeyx Sultan Əli
- Şeyx İsmayıl
Şeyx Heydərin Aləmşah bəyimdən 3 oğlu olmaqla yanaşı, digər bir arvaddan daha 4 oğlu olmuşdur. Onunla 1473-cü ildə evlənmişdi, öz əmisi Şeyx Fəridəddin Cəfər ibn Xacə Əlinin qızı idi:
- Seyid Həsən mirzə (1473-1525) - Ərdəbil hakimi
- Seyid Süleyman mirzə - 1513-cü ildə Şah İsmayıl tərəfindən edam edilmişdir.
- Seyid Davud mirzə
- Seyid Mahmud mirzə
Qızları:
- Fəxr Cahan xanım - ilə evlənmişdi.
- Mələk xanım - Abdı bəy Şamlı ilə evlənmişdi.
- Fatma sultan - Hüseyn bəy Şamlı ilə evlənmişdi.
- Dilşad sultan - nin hakimi Şah Əli bəy (ö. 1540) ilə evlənmişdi.
Həmçinin bax
Mənbə
İstinadlar
- "Sir Percy Sykes, Persia, səh 72". 2022-04-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-11-01.
- T.M.Musəvi. Orta əsr Azərbaycan tarixinə dair farsdilli sənədlər /XVIXVIII əsrlər/. Bakı, 1977, s.53-54
- "Heydər Səfəvi - Encyclopedia Iranica". 2019-11-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-04-14.
Ədəbiyyat
- Sara Aşurbəyli. Şirvanşahlar dövləti. Avrasiya Press. Bakı, 2006
- Britannika Shaykh Haydar
Xarici keçidlər
- Şeyx Heydər Səfəvinin son döyüşü
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Seyx Heyder 1460 Erdebil 1488 Tabasaran Sirvan Sefevi teriqetini rehberi Sah Ismayil Xetainin atasi Sefeviyye ordeninin bascisi Seyx HeyderSeyx Heyderin Meskinsehrdeki meqberesiErdebil hakimliyinin VI seyxi1460 1488EvvelkiSeyx CuneydSonrakiSeyx Sultan EliSexsi melumatlarDogum tarixi 1459Dogum yeri DiyarbekirVefat tarixi 9 iyul 1488Vefat yeri Samurcay vadisiDefn yeri Meskinsehr ErdebilFealiyyeti liderAtasi Seyx CuneydAnasi Xedice beyim Uzun Hesenin bacisi Heyat yoldasi Alemsah beyimUsaqlari Seyx Sultan Eli Sah Ismayil XetaiAilesi SefevilerDini sielikHeyatiAtasi olende hele dogulmamis olan Seyx Heyder dayisi Uzun Hesenin sarayinda dogulmusdu 9 yasinda dayisi Uzun Hesen terefinden Erdebile gonderilmis 1471 ci ilde dayisinin Despine xatundan dogulmus qizi Alemsah beyim ile evlenmis Uzun Hesenin qaraqoyunlular ve Teymuri sultani Ebu Seidle mubarizesinde feal istirak etmisdir Siyasi ve herbi mubarizesiTeymuri sultani Ebu Seid 1468 ci ilde Uzun Hesenle mubarize aparmaq meqsedile Heratdan cixib Qarabaga geldi Sirvansah Ferrux Yasar evvelce Ebu Seide komek gosterse de Uzun Hesenin hedelerinden qorxuya dusub onunla ittifaqdan imtina ederek Uzun Hesene qosuldu Agqoyunlu hokmdari basda olmaqla Sirvansah Ferrux Yasar ve Erdebil hakimi Cuneydin oglu Seyx Heyder Sefeviden ibaret guclu ittifaq yarandi Danisiqlar ucun Uzun Hesen Seyx Heyderi Ebu Seidin yanina elci gonderdi O geri qayidib Xorasan qosunlarinin heqiqeten agir veziyyetde oldugunu tesdiq etdi ve Uzun Heseni Ebu Seid ile sulh baglamaq fikrinden dasindirdi ve 31 yanvar 1468 ci ilde bas veren doyusde Ebu Seidin qosunlari meglubiyyete ugradi ozu ise qacdi ancaq yaxanladi ve edam olundu Sirvan maraqlari Seyx Heyder de atasi kimi Sirvani tutmaga calisirdi O Sirvansahdan Cuneydin olumunun qisasini almaq isteyerek kafir cerkezler eleyhine mubarize behanesi ile 10000 suvari qosun topladi ve Uzun Hesenin 1478 ci ilde olumunden sonra yerine kecen oglu Sultan Yaqubdan Sirvansah Ferrux Yasara mektub getirmekle ondan Sirvan torpaqlarina daxil olan Derbendden kecerek Dagistana cerkezler olkesine getmek ucun icaze alib yuruse yollandi orani talan ederek coxlu esir goturdu ve tentene ile Erdebile qayitdi 1487 ci ilde cerkezler uzerine ikinci defe basqin eden Seyx Heyder 6000 nefer esir alaraq eyni yolla Erdebile dondu Novbeti sefer zamani Seyx Heyder atasinin qisasin almaq ucun Sirvansaha muharibe elan etdi Sirvansah Ferrux Yasar qiymetli emlakla ailesini habele seher ehalisinin bir hissesini Samaxi yaxinligindaki Gulustan qalasina oturdu ozu ise qizilbaslar ile doyuse yollandi ancaq Seyx Heyder oz qosunlari ile uzerine hucuma kecende Sirvansah Gulustan qalasina cekilmeye mecbur oldu Qisas alan Seyx Heyder Samaxida coxlu adam qirdi ve Samaxini yandirdi Sonra Heyder Gulustan qalasini uzunmuddetli muhasireye aldi Yeddi aya yaxin muhasirede qalan Sirvansah cixilmaz veziyyete dusub yardim ucun sultan Yaquba muraciet etdi Sultan Yaqub qayinatasi olan Sirvansaha yardim etmek qerarina geldi Sultanin yaxinlasmasi xeberini esiden Seyx Heyder telesik Samaxinin etrafini terk ederek Samaxidan 6 km simal serqde yerlesen Cabaniye cekildi ve oradan Derbende teref yollandi Seyx Heyder Gulustan qalasini muhasirede saxlayarken Sirvanin muxtelif yerlerine dagilmis emirler Sirvan eyanlarindan Kici Beyin basciligi altinda toplasaraq ulemalarin ve zahidlerin raziligi ile Sirvan qosunlarindan ve ehalisinden 10000 neferedek adam yigib Seyx Heydere qarsi cihad elan etdiler Ancaq Seyx Heyder Gulustan qalasinin muhasiresinden el cekib ekseren Sirvan kendlilerinden ibaret bu qeyri nizami qosunu darmadagin etdi Qizilbas qosunlarinin telesik getmelerini goren Ferrux Yasar Seyx Heyderin qorxudan ve erzaq qitligindan geri cekildiyini guman etdi ve onu teqib etmek meqsedile qaladan cixdi Lakin onun qelebe caldigini ve qayidib Gulustanin muhasiresini davam etdirmek niyyetinde oldugunu bilende Sirvansah Samaxidan 20 km simal qerbde yukseklikde yerlesen elcatmaz Sulut qalasina siginmaga mecbur oldu Bu vaxt basda serkerde emir Suleyman bey Bicek oglu ve Ayba Sultan Yaqub olmaqla boyuk qosun Seyx Heyderle muharibede Ferrux Yasara komek etmek ucun Sirvana yollandi Seyx Heyder ise Derbende dogru hereket ederek onu muhasireye aldi Emir el umera Suleyman bey Bicanoglu qosunlari ile viran edilmis Sirvana daxil oldu Sah Sulut qalasini terk ederek qosunun qalan hissesi ile emirlere qosuldu Suleyman bey qosunlari ile Seyx Heyderin ordusu Teberseranda qarsilasdi 9 iyul 1488 ci il Sirvansahin ve Agqoyunlu emirlerinin birlesmis qosunlari Seyx Heyderin qizilbaslilarina hucum etdi Her iki teref inadla vurusurdu Suleyman bey vurusmada yaralanib doyusculeri terefinden kenara cixarildi Bu zaman Seyx Heyder de oxla boynundan olumcul yaralandi Qizilbaslar onu atdan endirib araya alaraq dusmenin hemlesini def etmeye cehd gosterdiler Lakin qizilbaslarin quvveleri tukenmisdi ve emirin qosunlari onlarin cergelerini pozdu Qapici Eli aga Seyx Heyderin basini keserek emire getirdi Seyxin helak oldugunu goren qizilbaslar doyus meydanina qayidaraq merdlikle vurusdular Lakin emirlerin ve Sirvansahlarin qosunlari onlari meglub ve mehv etdiler Sultan Yaqubun qerargahina gonderilen qasid doyusun neticesi haqqinda xeberle yanasi Seyx Heyderin basini da apardi Sultan Yaqub seyxin basini bir nece gunluye tamasaya qoyduqdan sonra anasina Uzun Hesenin bacisina vermeyi emr etdi Ailesi1471 ci ilde Alemsah beyim ile evlenmis ve uc oglu dogulmusdu Seyx Ibrahim Seyx Sultan Eli Seyx Ismayil Seyx Heyderin Alemsah beyimden 3 oglu olmaqla yanasi diger bir arvaddan daha 4 oglu olmusdur Onunla 1473 cu ilde evlenmisdi oz emisi Seyx Ferideddin Cefer ibn Xace Elinin qizi idi Seyid Hesen mirze 1473 1525 Erdebil hakimi Seyid Suleyman mirze 1513 cu ilde Sah Ismayil terefinden edam edilmisdir Seyid Davud mirze Seyid Mahmud mirze Qizlari Fexr Cahan xanim ile evlenmisdi Melek xanim Abdi bey Samli ile evlenmisdi Fatma sultan Huseyn bey Samli ile evlenmisdi Dilsad sultan nin hakimi Sah Eli bey o 1540 ile evlenmisdi Hemcinin baxSeyx Heyder turbesiMenbeIstinadlar Sir Percy Sykes Persia seh 72 2022 04 13 tarixinde Istifade tarixi 2015 11 01 T M Musevi Orta esr Azerbaycan tarixine dair farsdilli senedler XVIXVIII esrler Baki 1977 s 53 54 Heyder Sefevi Encyclopedia Iranica 2019 11 17 tarixinde Istifade tarixi 2017 04 14 Edebiyyat Sara Asurbeyli Sirvansahlar dovleti Avrasiya Press Baki 2006 Britannika Shaykh HaydarXarici kecidlerSeyx Heyder Sefevinin son doyusu