Fərrux Yasar (2 iyun 1441, Bakı – 1500, Şamaxı) — Şirvanşahlar dövlətinin otuz altıncı hökmdarı, Şirvanşah I Xəlilullahın oğlu.
Fərrux Yasar ibn I Xəlilullah | |
---|---|
| |
Şirvanşahlar dövlətinin XXXVI hökmdarı | |
1465 – 1500 | |
Əvvəlki | I Xəlilullah |
Sonrakı | Bəhram bəy |
Şəxsi məlumatlar | |
Doğum tarixi | 2 iyun 1441 |
Doğum yeri | |
Vəfat tarixi | 1500 |
Vəfat yeri | |
Vəfat səbəbi | döyüşdə ölüm |
Dəfn yeri | |
Fəaliyyəti | suveren[d] |
Atası | I Xəlilullah |
Həyat yoldaşı | Qaytaq usmisi Adil bəyin bacısı |
Uşaqları | oğlanları: Qazi bəy, Bəhram bəy, II Şeyx İbrahim qızı: Gövhər sultan |
Ailəsi | Dərbəndilər |
Dini | Sünni İslam |
Hərbi xidmət | |
Döyüşlər |
Fəaliyyəti
Siyasi vəziyyət
I Fərrux Yasar çox qarışıq siyasi proseslərin baş verdiyi dövrdə hakimiyyətdə olmuşdur. Qaraqoyunlu dövləti 1468-ci ildə Uzun Həsən tərəfindən büsbütün darmadağın edildikdən sonra onun yerində Ağqoyunlu dövləti bərqərar oldu. Uzun Həsən Cənubi Azərbaycanı və Qarabağı tutdu, Təbriz Ağqoyunlu dövlətinin paytaxtı oldu. Uzun Həsənin hərbi uğurları və onun qonşuluğunda olan Şirvana hücum etmək təhlükəsi atası Xəlilüllahın ölümündən sonra h.869 (1465)-cü ildə taxta çıxmış Fərrux Yasarı Uzun Həsənə münasibətini, ata və babasının Teymurilərə arxalanmaq mövqeyini dəyişdirməyə məcbur etdi.
Fateh Sultan Mehmedlə münasibətlər
Fərrux Yasar hakimiyyətinin ilk illərində diplomatik münasibətlər yaratmaq məqsədilə bir sıra ölkələrə elçilər göndərdi. Şirvanşah atası Xəlilüllah kimi, h.857 (1453)-ci ildə Konstantinopolu tutmuş və Bizans imperiyasını dağıtmış qüdrətli türk sultanı II Mehmet Fatehlə (1451- 1481) ittifaq bağlamağa çalışırdı.
1465-ci ildən azacıq sonra Fərrux Yasar öz elçisi "Xələf əl-üməra və-1-əkabir" (əmir və əyan-əşrafların müavini) Ziyaəddin Yusif bəyi qiymətli hədiyyələrlə İstanbula göndərmişdi. Şirvanşahın şəxsi taciri (ustadan xasse humayun) Şirvan taciri Xacə Yar Əhməd Şirvanidən 2 qızıl külçəsi almışdı. Şirvanşah sultana özünə zireh sifariş etmək üçün yuxarıda adı çəkilən tacirdən alınmış 7400 dirhəm (23 kq 680 q.) qızıl və gümüş göndərmişdi.
III İvanla münasibətlər
Mənbələrin məlumatına görə 1465-ci ildə Şirvanşah Fərrux Yasarın elçisi Həsən bəy Moskvaya gəlmişdir. 1466-cı ildə çar III İvan buna cavab olaraq Vasili Papinin başçılığı altında Şirvanşaha qiymətli hədiyyələrlə birlikdə Şirvana səfarət göndərmişdi. Səfarətin məqsədi ticarətlə yanaşı, Moskva dövləti ilə Şirvan arasında Qızıl Ordaya qarşı ittifaq yaratmaq idi.
Teymuri Əbu Səidlə münasibətlər
Hakimiyyətinin lap əvvəlində Fərrux Yasar Teymuri sultanı Əbu Səidlə toqquşmalı oldu. Əbu Səid h.873 (1468)-cü ildə Uzun Həsənlə mübarizə aparmaq məqsədilə Heratdan çıxıb Qarabağa gəldi. Sonra o, Şirvanşahdan yardım almaq ümidilə Muğan, Mahmudabad və Qızılağaca, Xəzər dənizi sahillərinə keçib getdi. Fərrux Yasar əvvəlcə Əbu Səidə kömək göstərərək, onun düşərgəsinə dəniz yolu ilə ərzaq göndərirdi. Lakin Uzun Həsənin hədələrindən qorxuya düşən Şirvanşah qəflətən Əbu Səidə yardım göstərməkdən və onunla ittifaqdan imtina edərək Uzun Həsənə qoşuldu. Ağqoyunlu hökmdarı başda olmaqla, Şirvanşah Fərrux Yasar və Ərdəbil hakimi, Cüneydin oğlu Şeyx Heydər Səfəvidən ibarət güclü ittifaq yarandı.
Ağqoyunlu dövləti tərəfindən Şirvanşahlar dövlətinin müstəqilliyinə təminat verildi. Uzun Həsən Əbu Səidin düşərgəsinə gedən bütün böyük yolları və keçidləri kəsdi. Düşərgədə aclıq başladı. Teymuri qoşunlarındakı atlar yemsiz qalaraq, Muğan düzündəki zəhərli otları yeyib kütləvi surətdə qırılmağa başladılar. Uzun Həsən Ərdəbilin seyidi Şeyx Heydəri Əbu Səidin yanına elçi göndərdi. O, geri qayıdıb Xorasan qoşunlarının həqiqətən ağır vəziyyətdə olduğunu təsdiq etdi və Uzun Həsəni sultanla sülh bağlamaq fıkrindən daşındırdı. Onda Uzun Həsən Əbu Səidin sülh bağlamaq üçün gəlmiş adamlarını geri qaytardı. Onlar sultanın ordugahına qayıdıb, məlumat verməyə macal tapmamış Uzun Həsənin və onun müttəfıqlərinin saysız-hesabsız qoşunu göründü. Əbu Səidin əmirlərinin bir qismi öz istehkamlarını tərk edib düşmənin tərəfinə keçdi. H.873-cü il rəcəb ayının 16-da (31 yanvar 1468-ci il) günorta Əbu Səidin qoşunları məğlubiyyətə uğradı, özü isə qaçdı. Uzun Həsənin iki oğlu onu təqib edərək yaxaladı və atalarının qərargahına gətirdi. Müttəfıqlərin müşavirələrində Şirvan əmirləri və qazıları bundan əvvəl onlarla söhbətdə Şirvanşahı xəyanətdə və Teymuri qoşunlarının məhv olmasında təqsirləndirdiyi üçün Əbu Səidin edam olunmasını təkidlə tələb edirdilər. Azərbaycanın bütövlüyünü qoruyub saxlamaq və Əbu Səidin yenidən hücum edə bilməməsi üçün onun edam olunması qərara alındı. Rəcəb ayının 20-də sultan Əbu Səid "əzablı ölüm Şərbətini içdi".
Uzun Həsənlə münasibətlər
Uzun Həsən Şirvanşahla və Şeyx Heydərlə müttəfiqlik münasibətlərini ömrünün sonunadək davam etdirdi. Uzun Həsən Şeyx Heydərlə qohum idi, belə ki, Trapezund imperatoru qızı Katerinadan (Dəspinə xatun) doğulmuş qızını Şeyx Heydərə ərə vermişdi. Uzun Həsənin bu qızının adı Həlimə, eləcə də Marta idi. Ona Aləmşah bəyim və Baki ağa da deyirdilər.
Sultan Yaqubla münasibətlər
Uzun Həsən h.883 (1478)-cü ilin ramazan ayında öldükdən sonra Şirvanşahın müttəfıqləri ilə münasibətləri dəyişdi. Uzun Həsənin oğlu və varisi Yaqub bəy (h.883-896 (1478-1490)-cı illər) xarici düşmənlərlə mübarizədə Şirvanşahın dayağı idi. O, Fərrux Yasarın usmisi Adil bəyin bacısından doğulan qızı Gövhər Sultana evlənmişdi. Yaqub bəyin ondan Baysunqur Mirzə və Murad Mirzə, yaxud Sultan Murad adlı iki oğlu olmuşdu. Sonralar onların hər ikisi babaları Şirvanşah Fərrux Yasardan sığınacaq istəmişdilər. Güclənmiş Şeyx Heydər 1483- cü ildə Şirvana yürüş edərkən Yaqub bəy qayınatası Fərrux Yasara hərbi yardım göstərmişdi.
Şeyx Heydərlə münasibətlər
Şirvanda müharibə zamanı həlak olmuş Cüneydin oğlu Şeyx Heydər dayısı Uzun Həsənin köməyi sayəsində müridlər və sufilər üzərində nüfuzunu gücləndirmiş və mövqeyini möhkəmləndirmişdi. Şeyx Heydər də atası kimi Şirvanı tutmağa çalışırdı. O, Şirvanşahdan Cüneydin ölümünün qisasını almaq istəyərək "kafir" çərkəzlər əleyhinə mübarizə bəhanəsi ilə 10000 süvari qoşun topladı və sultan Yaqubdan Fərrux Yasara məktub gətirməklə ondan Şirvan torpaqlarına daxil olan Dərbənddən keçərək, Dağıstana, çərkəzlər ölkəsinə getmək üçün icazə alıb yürüşə yollandı, oranı talan edərək çoxlu əsir götürdü və təntənə ilə Ərdəbilə qayıtdı. H.892 (1487)-ci ildə çərkəzlər üzərinə ikinci dəfə basqın edən Şeyx Heydər 6000 nəfər əsir alaraq, eyni yolla Ərdəbilə döndü. H.893 (1488)-cü ildə Şeyx Heydər çərkəzlər üzərinə növbəti basqına icazə almaq üçün anası – Uzun Həsənin bacısı Xədicə xatunu Quma, sultan Yaqubun sarayına göndərdi. Sultan Yaqub Şirvanşah Fərrux Yasara (hədrət-ı səltənət pənah-i kamkar) çərkəzlərlə müharibədə Heydərə yardım göstərməyi xahiş etdi.
Şeyx Heydər anası qayıtdıqdan sonra döyüş dəstəsi ilə tələsik Ərdəbildən Şirvana yollandı. Yol boyu atası Cüneydin çoxlu "müridləri və sufiləri" ona qoşuldu. O, Araz sahillərinə çatanda Talış, Qarabağ əhalisindən və tayfasından ibarət saysızhesabsız qoşuna malik idi. Qazı əl-Quzatın Bərdə ilə Gəncə arasındakı dağlıq hissədə yerləşən feodal mülki (ölkə) olan Calpert (Çarberd – Cerabert) qalasına yetişdikdə oranı talan etdi, cizyə və üşr ödəyib, dinc həyat sürən zimmiləri əsir aldı. Şeyx çayı keçdikdən sonra Şirvanşahın yanına elçi göndərib Dərbənd yolunu açmağı və islam qoşunlarına yardım göstərməyi tələb etdi. Onun Fərrux Yasara elçi göndərməkdən məqsədi Şirvan və onun qoşunları haqqında məlumat almaq idi. Belə ki, bu ölkə uzun müddət sülh şəraitində yaşayırdı və onun qoşunları öz yerlərində arxayıncasına fəaliyyətsiz dayanmışdılar. Hökmdarın yanında isə yalnız sərkərdələri, əmirləri, əyanları və yaxın dostları qalmışdı. Elçi gələndə Şirvanşah övladlarından birinin toyun edir, günlərini qayğısız, asudə və şən keçirirdi. Şirvanşah elçini hörmətlə qəbul edib cihada kömək üçün öz elçisi ilə Şeyx Heydərə bir qədər zireh, at və hərbi ləvazimat göndərdi.
Şeyxin elçisi Şirvanşahın elçisi ilə birlikdə qayıdaraq Heydərə xəbər verdi ki, bu səfər Fərrux Yasar üçün gözlənilməz olmuşdur və əlverişli imkandan istifadə etməmək ağılsızlıq olardı. Şeyx sazişi pozdu və Şirvanşah haqqında pis fıkirdə olduğundan elçi ilə kobud rəftar etdi. O, elçiyə dedi: "Geri qayıt və əmirinə de ki, biz onunla müharibə etməyə gəlirik. Atamın hər bir damla qanı üçün bütün dünyanın başını vuracağıq. Vuruşma filan gündə olacaq və Səfəvi qoşunları ləngimədən Şamaxıya hücum edəcəkdir". O, elçinin atını əlindən alıb, onu piyada yola saldı. Elçi yalnız təyin olunmuş döyüş gününə bir gün qalmış Şirvanşahın yanına qayıda bildi. O, vəziyyəti təsvir etdikdə şirvanlılar təlaşa düşdülər. Fərrux Yasar son dərəcə təşviş keçirdi, çünki Heydərin təcavüzkar niyyətləri və dəlisov şücaəti haqqında şayiələrə baxmayaraq, Şirvanşahın qoşunları pərakəndə halda olub, şeyxin hücumunu dəf etmək iqtidarında deyildi. Aydın idi ki, şeyx qalib gələrsə, Şamaxının meydan və məhəllələrində çoxlu qan axıdılacaqdı. Kiçik qoşunla müqavimət göstərmək mümkün olmadığından Şirvanşah qiymətli əmlakla ailəsini, habelə şəhər əhalisinin bir hissəsini Şamaxı yaxınlığındakı Gülüstan qalasına ötürdü. Səhərisi gün şeyx qızılbaşların böyük süvari qoşunu ilə döyüş meydanına yollandı. Döyüşə girməyi qərara alan Fərrux Yasar kiçik bir dəstə ilə şəhərin sağ tərəfində Gülüstan səmtində dayanmışdı. O, qüvvələrin bərabər olmadığını görürdü.
Şeyx Heydər öz qoşunları ilə rəqibin üzərinə hücuma keçəndə Şirvanşah Gülüstan qalasına çəkilməyə məcbur oldu. Qisas alan şeyx heç kəsə aman vermədən şəhər əhalisini qırmağa başladı. Qızılbaşlar Şamaxıda çoxlu kişi, qadın və uşaq qırdılar. Nifrəti coşub-daşan şeyx bundan doymayaraq Şamaxını yandırdı. Sonra Heydər Gülüstan qalasını uzunmüddətli mühasirəyə alaraq, onun ətrafında çadırlar, mancanaq və toplar qurdurdu. Yeddi aya yaxın mühasirədə qalan Şirvanşah çıxılmaz vəziyyətə düşüb yardım üçün sultan Yaquba və onun dövlətinin adlı-sanlı əyanlarına müraciət etdi. Onun qasidi sultanın Sultaniyyə yaxınlığındakı Gözəldərə yaylağındakı sarayına gəldi. Bu xəbər şeyxin hərəkətlərində özü üçün də müəyyən təhlükə görən sultan Yaqubu qəzəbləndirdi O, müsəlmanların tökülmüş qanının qisasını almaq və oğlu, Fərrux Yasarın nəvəsi Baysunqur xan vasitəsilə qohumluq əlaqələri ilə bağlı olduğu Şirvanşaha yardım etmək qərarına gəldi. Sultan Yaqub Şirvanşaha tərəfdar olan fəqihlərin təsirilə Şirvanşaha kömək üçün Sultaniyyədən Ərdəbil yolu ilə təcili Şirvana getdi və h.893-cü il cəmadiyülaxir ayının 28-də (9 iyun 1488-ci il) ora çatdı. Sultanın yaxınlaşması xəbərini eşidən Şeyx Heydər tələsik Şamaxının ətrafını tərk edərək Şamaxıdan 6 km şimal-şərqdə yerləşən Cabaniyə çəkildi və oradan Dərbəndə tərəf yollandı.
Ərdəbildən bir mərhələ aralı sultan Yaqub Şirvanşahın sədri və mühasibi Mövlana Şərafəddin Hüseyn katiblə qarşılaşdı. Şərafəddin öz hökmdarı adından kömək və himayədarlıq dilədi. Şeyx Heydər Gülüstan qalasını mühasirədə saxlayarkən, Şirvanın müxtəlif yerlərinə dağılmış əmirlər Şirvan əyanlarından Kiçi Bəyin başçılığı altında toplaşaraq, üləmaların və zahidlərin razılığı ilə Şirvan qoşunlarından və əhalisindən 1000000 nəfərədək adam yığıb şeyxə qarşı cihad elan etdilər. Onlar Gülüstana məktubla birlikdə qasid göndərərək, filan gün döyüş meydanına çıxacaqlarını xəbər verdilər və bildirdilər kı, onlar bayırdan hücuma keçəndə Şirvanşah da qalanın içərisindən həmlə etməlidir. Lakin bu plan şeyxin adamları tərəfindən tutulan Şirvan casusu vasitəsilə Heydərə məlum oldu. Şeyx təcili surətdə Gülüstan qalasını mühasirədən əl çəkib, əksərən Şirvan kəndlilərindən ibarət qeyri-nizami qoşunun üstünə düşdü. Bu döyüşdə şeyx onları darmadağın etdi. Mənbələrin verdiyi məlumata görə, 1000-ə yaxın adam qırıldı. Səfəvi qoşunlarının tələsik getmələrini görən Şirvanşah şeyxin qorxudan və ərzaq qıtlığından geri çəkildiyini güman etdi. Şirvanşah şeyxin qoşunlarını təqib etmək məqsədilə qaladan çıxdı. Lakin onun qələbə çaldığını və qayıdıb Gülüstanın mühasirəsini davam etdirmək niyyətində olduğunu bildi. Onda Şirvanşah Şamaxıdan 20 km şimal-qərbdə yüksəklikdə yerləşən əlçatmaz Sulut qalasına sığınmağa məcbur oldu. Bu vaxt başda sərkərdə əmir Süleyman bəy Bicək oğlu və Ayba Sultan Yaqub olmaqla böyük qoşun Şeyx Heydərlə müharibədə Fərrux Yasara kömək etmək üçün Şirvana yollandı. Darmadağın olunmaqdan qorxuya düşən şeyx Gülüstanı talan edib qoşunlarını Mahmudabada apardı, oranı da tutub dağıtdı, sonra Dərbəndə doğru hərəkət edərək, onu mühasirəyə aldı. Əmir əl-üməra Süleyman bəy Bicək oğlu qoşunları ilə viran edilmiş Şirvana daxil oldu. Fərrux Yasar tərk edərək, qoşunun qalan hissəsi ilə əmirlərə qoşuldu. Sabahısı gün əmirlər Samur çayını keçərək ləngimədən Dərbəndə tərəf irəlilədilər.
Onlar şeyxin Təbərsəran və Zirehgəran istiqamətində hərəkət etdiyini eşitmişdilər. Süleyman bəy qoşunları ilə təcili onun ardınca düşərək Qafqaz dağlarının ətəklərində, Təbərsəranda haqladı. H.893-cü il rəcəb ayının 29-da (9 iyul 1488-ci il) çərşənbə günü Şirvanşahın və Ağqoyunlu əmirlərinin birləşmiş qoşunları Şeyx Heydərin qızılbaşlarına hücum etdi. Süleyman bəyin və Şirvanşahın başçılıq etdikləri qoşunlar ağır dağlıq yer şəraitində dərin dərənin qırağında vuruşurdular. Atlar və adamlar yıxılaraq uçuruma düşürdülər. Hər iki tərəf inadla vuruşurdu. Süleyman bəy vuruşmada yaralanıb, döyüşçüləri tərəfindən kənara çıxarıldı. Bu zaman Şeyx Heydər də oxla boynundan ölümcül yaralandı. Qızılbaşlar onu atdan endirib araya alaraq, düşmənin həmləsini dəf etməyə cəhd göstərdilər. Lakin qızılbaşların qüvvələri tükənmişdi və əmirin qoşunları onların cərgələrini pozdu. Qızılbaşlar can verməkdə olan şeyxi düşmənin əlində qoyaraq qaçdılar. Qapıçı Əli ağa Şeyx Heydərin başını kəsərək əmirə gətirdi. Şeyxin həlak olduğunu görən qızılbaşlar döyüş meydanına qayıdaraq mərdliklə vuruşdular. Lakin əmirlərin və Şirvanşahların qoşunları onları məğlub və məhv etdilər. Sultan Yaqubun qərargahına göndərilən qasid döyüşün nəticəsi haqqında xəbərlə yanaşı, Şeyx Heydərin başını da apardı O, h.893-cü il şaban ayının 6-da (16 iyul 1488-ci il) çərşənbə axşamı Ərvanəguh adlı yerə çatdı. Sultan Yaqub şeyxin başını bir neçə günlüyə tamaşaya qoyduqdan sonra anasına (Uzun Həsənin bacısına) verməyi əmr etdi. Ertəsi gün şah alayı paytaxta – Təbrizə daxil oldu. Sultan Yaqub əmirlərə düşməndən tutulub alınmış Şirvan şəhərlərini, Dərbənd və Mahmudabadı Fərrux Yasara qaytarmaq haqqında əmr verdi.
Beləliklə, atası Cüneyd kimi, Şeyx Heydərin Şirvanı zəbt etrnək cəhdi baş tutmadı və onlar üçün fəlakətlə qurtardı.
Ağqoyunlu taxtı uğrunda mübarizə
Sultan Yaqub Şirvanşaha hərbi yardım göstərdi, lakin bunun müqabilində ondan Ağqoyunlu dövlətinin vassallığını tanımasını tələb etdi. 1489-cu ildə Şirvanşah öz möhürü ilə təsdiq etdiyi şərtnamədə öz üzərinə bir sıra vassal təəhhüdləri götürdü. Lakin bir ildən, Sultan Yaqub 1490-cı ildə öldükdən sonra onun yerinə keçən oğlu və varisi, Şirvanşahın nəvəsi Baysunqur babasının təsiri altına düşdü və Şirvan dövləti yenidən müstəqil oldu.Baysunqur Mirzə (1490-1492) Təbrizdə taxta çıxarkən babası Fərrux Yasardan yardım istədi. və uzun sürməyən hakimiyyətdən sonra Maqsud bəyin oğlu, Uzun Həsənin nəvəsi Rüstəm bəy tərəfindən qovularaq Şirvana, Şirvanşahın yanına qaçdı. Baysunqur Fərrux Yasarın və Şirvan qoşunlarının köməyi ilə öz hüquqlarını bərpa etməyə cəhd göstərsə də, h.898 (1492/3)-ci ildə Bərdə ilə Gəncə arasında Rüstəm bəylə vuruşmada həlak oldu. Bu vuruşmada Rüstəm bəylə birlikdə Şeyx Heydərin böyük oğlu Sultanəli də iştirak edirdi. Baysunqurun tərəfində isə Fərrux Yasarın oğlu Şeyxşah, Şirvanın adlısanlı feodallarından olan Malik Səlim, habelə Şirvan qoşunları vuruşurdu.
Sultan Yaqubun digər oğlu Sultan Murad da qardaşı Baysunqurun ölümündən sonra babası Şirvanşah Fərrux Yasara sığınmış və h.903 (1497/8)-cü ilədək, Uzun Həsənin digər nəvəsi hakimiyyətindən narazı olan Ağqoyunlu feodalları onu Təbrizə çağırana qədər onun yanında yaşamışdır. Bu hadisələrdən sonra Şirvanşah Fərrux Yasar və Sultan Murad Səfəvilərin güclənmiş qüdrətinin qurbanları oldular.
Şah İsmayıl Xətai ilə münasibətlər
Şeyx Heydər həlak olduqdan sonra Sultan Yaqub onun və Aləmşah bəyimin üç azyaşlı oğullarını – Sultanəli, İbrahim və İsmayılı tutub, əvvəl erməni monastırı , sonra isə Şiraz yaxınlığındakı göndərərək həbsə saldı. Onlar dörd il bu qalada qaldılar. Sultan Yaqubun ölümündən sonra h.897 (1492)-ci ildə hakimiyyətə keçən Ağqoyunlu bibisi Aləmşah bəyimin xahişilə onları həbsdən azad edərək öz yanına – Təbrizə gətirdi.
On üç yaşında ikən Səfəvi ordeninin şeyxi sayılan İsmayıl Ağqoyunlu dövlətində baş verən ara çəkişmələrindən istifadə edərək Gilandan Ərdəbilə qayıtdı. Onun ətrafına 300-ə yaxın döyüşçü mürid-qızılbaş toplandı. Fərrux Yasarın müttəfiqləri – cəyirli tayfasından olan Ərdəbil hakimi ƏIi bəy və Talış hakimi Məhəmməd ona qarşı çıxdılar. Onların niyyəti İsmayılı yaxalayıb Şirvanşaha göndərmək idi. Buna görə də ustaclı tayfasının əmirləri İsmayılla birlikdə Qarabağa getməyi qərara aldılar. İsmayıl oradan Gəncəyə, sonra isə Göyçə gölünün sahillərinə, Çuxursədə yollandı. 1499-cu ilin sonunda Ərzincanda onun bayrağı altında ustaclı, şamlı, rumlu, təkəli, , afşar, qacar, varsaq, qızılbaş tayfalarından və Qaracadağ sufilərindən 7 min qazi toplandı. Qızılbaş əmirlərinin İsmayılın qışladığı Ərzincanda keçirilən müşavirəsində Səfəvilərin irsi düşməni Şirvanşah Fərrux Yasarla müharibəyə başlamaq qərara alındı.
Cabanı döyüşü
Şirvanşahlar tərəfindən öldürülən atası və babasının intiqamını almaq hissilə yaşayan İsmayıl əmirlərinin Gürcüstana və Ermənistana bir neçə basqınından sonra h.906 (1500)-cı ildə Fərrux Yasara qarşı 7 min qızılbaşla hücuma keçdi. Qoşunun Əmir Bayram xan Qaramaninin başçılığı ilə təkəli və zülqədər tayfalarından olan döyüşçülərdən ibarət avanqard dəstəsi Qoyun ölümü deyilən yerdə Kürü keçməli idi. Lakin əmir çayı keçməyi mümkün hesab etmədi. Özünü yetirən İsmayıl birinci olaraq atın üstündə üzərək qarşı sahilə çıxdı. Onun ardınca bütün qızılbaş qoşunu çayı keçərək Şamaxıya doğru irəlilədi. Bu vaxt İsmayılın qarşısına çıxan Şəki hakiminin qoşunları qızılbaşlar tərəfindən darmadağın edildi. Şah İsmayıla Şirvan əhli olan bir nəfərdən xəbər çatır ki, Fərrux Yasar öz sarayında İsmayıla da atasının aqibətinin üz verəcəyini bildirmişdir. İsmayıl Kilid-i-Gilana yollandı və əhalidən öyrəndi ki, Şirvanşah onun yaxınlaşdığını eşidib, müharibəyə hazırlaşmaq üçün Şamaxıdan çıxaraq yaxşı möhkəmləndirilmiş Qəbələ qalasına getmişdir. Ona görə də İsmayıl Şamaxını tutmağı qərara aldı. O, əhalinin şəhərdən qaçmasının qarşısını almaq və onların təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə adamlarından Qulu bəyi Şamaxıya göndərdi. Lakin İsmayıl Şamaxıya daxil olanda, öyrəndi ki, bütün əhali şəhəri tərk edərək dağlarda gizlənmişdir. Bir neçə gün Şamaxıda dayanan İsmayıl Şirvanşahın öz qoşunları ilə Buğurt qalasının yaxınlığındakı meşədə düşərgə saldığını və onun ətrafına paya çəpər çəkdirdiyini öyrəndi. İsmayıl düşməni təqib etmək qərarına gəldi, lakin onu həmin yerdə tapmadı. Belə ki, qızılbaşların Şamaxını tutması xəbərini alan Fərrux Yasar Gülüstan qalasına çəkilməyi qərara almışdı. Lakin o, həmin qalaya çata bilmədi, İsmayıl qızılbaş qoşunu ilə Cabanı adlanan yerdə onu haqladı. H.906 (1500)-ci ilin payızında burada Şirvanşah və Şirvanlılar üçün fəlakətlə qurtaran ən qanlı vuruşmalardan biri baş verdi. Xondəmir və Həsən bəy Rumlu bu vuruşmanı müfəssəl təsvir etmişlər. İsmayıl 7 minlik süvarinin başında 20 min süvarisi və hərbi nizamla düzülmüş 6 min piyadası olan Şirvanşahı təqib etmişdir.
Ehtimal ki, göstərilən mənbələr qəsdən Şirvanşahın qoşunlarının sayını artırır. İsmayılın döyüşçülərinin sayını isə azaldırlar. Bu vuruşmada Fərrux Yasarın qoşunları darmadağın edildi və qaçdı. Şirvanşah qoşunlarının Cabanı yaxınlığındakı vuruşmadan sonra salamat qalmış hissələri Gülüstan qalasına çəkildi. Qızılbaşlar qənimət olaraq çoxlu əmlak və mal-qara ələ keçirdilər. Onlar öldürülənlərin başlarından qələbələrini təsdiq edən qala düzəltdilər. Lakin Şirvanşah qoşunları məğlubiyyətə uğrayandan sonra da mərdlik və inadkarlıqla vuruşaraq, süvarilər və piyadalarla birlikdə həmlələr edirdi. Bütün qoşunları məğlub olub qaçdıqda, sərkərdələri isə döyüş meydanında həlak olduqdan sonra tək qalan Şirvanşah atla Buğrut qalasına tərəf qaçmağa başladı. Lakin qızılbaş dəstəsi Gülüstan qalasının yaxınlığında onu haqladı. Onlar tanımadıqları Şirvanşahı atdan saldılar, qoşqunu əlindən aldılar. Qızılbaşlardan biri, Hüseyn bəy Lələnin Şirvanşahı atdan çəkib salmış cilovdarı Şahgəldi ağa Fərrux Yasarın başını kəsərək İsmayıla gətirdi. Əsir Şirvanlılar Fərrux Yasarın meyitini tanıyıb onu dəfn etdilər.Münəccimbaşı Fərrux Yasarın həlak olmasını başqa cür təsvir edir: "Bəziləri deyir ki, o, əsir alınmış və sonra əlləri bağlı (səbran) öldürülmüşdür".
Fərrux Yasar məğlub edilərək həlak olduqdan və Şamaxı alındıqdan sonra İsmayıl atasının və babasının qisasını almaq üçün tutduğu bütün əsirləri öldürtdü. O, üç gün düşərgəsində qaldıqdan sonra Şamaxıya daxil oldu. Burada onu seyidlər, qazılar, rəislər və şəhər əyanları qarşıladı. (XVI əsr) məlumatına görə Şamaxıya girən İsmayıl taxta çıxdı. Lakin şəhərdə yalnız bircə gün qaldı.
Mirası
Fərrux Yasar mənbələrdə "öz yüksək əsil-nəsibi ilə digər sərhəd vilayətlərinin hakimlərini ötüb keçən və şöhrəti ilə ən böyük və möhtərəm şəxsiyyətləri kölgədə qoyan" ədalətli və mərhərnətli hökmdar kimi səciyyələndirilir.
Fərrux Yasarın hakimiyyəti dövründə Şirvan dövləti feodal inkişafı və müstəqillik dövrü keçirirdi. Bunu Şirvanşah Fərrux Yasarın hakimiyyətinin birinci ilində – h.869 (1465)-cu ildə, sonra isə h.888 (1483/4) və h.905 (1499-1500)-ci illərdə Şamaxıda onun adından kəsilmiş gümüş sikkələr – təngə də təsdiq edir. 1948-ci ildə İçərişəhərdə aşkar edilmiş böyük sikkə dəfinəsində Fərrux Yasarın adından Şamaxıda kəsilmiş azacıq qızıl qarışığı olan gümüş sikkələr də tapılmışdır. Həmin sikkələrin üzərində yazılmışdır: "Əzəmətli sultan, Şirvanşah Fərrux Yasar, Şamaxı zərbxanası". Sikkənin arxa tərəfində tarix, ənənəvi din rəmzi və dörd xəlifənin adı həkk olunmuşdur. Fərrux Yasarın adından zərb edilmiş bütün sikkələrdə hökmdarın adından əlavə Şiranşah (şirlər şahı) titulu da qeyd olunur. Yalnız Fərrux Yasara aid edilən bu titul Dərbənddəki Cümə məscidinin mədrəsəsindəki kitabədə və Abşeronun Mərdəkan kəndindəki Tuba Şahi məscidindəki h.886 (1481/2)-cı ilə aid kitabədə rast gəlinir. İstər I İbrahim, istərsə də Xəlilüllahın zamanında sikkələr anonim, Şirvanşahların adları göstərilmədən zərb olunurdu. Onların hakimiyyəti dövründə Şirvan Cənubi Dağıstanın bir sıra iri yaşayış məntəqələrini öz nüfuz dairəsinə tabe etmişdi. usmisi, Şirvanın vassalı Məhəmməd bəyin varisləri Şirvanşah Şeyx İbrahimin ona bağışladığı bir sıra kəndə, habelə Kurak və Təbərsərana hakimliklərini davam etdirdilər.
Fərrux Yasarın hakimiyyəti dövründə Dərbənd və Dağıstanın cənub əyalətləri Şirvanın tərkibinə daxil idi. Bunu Axtı kəndinin məscidindəki kitabə də təsdiq edir. "Bu qalanın sahibi Şirvanşah ibn Xəlilüllah" . Fərrux Yasar Axtı kəndində qaladan başqa Dərbənd şəhərində mədrəsə binası da tikdirmişdi. Kitabədə bu barədə xəbər verilir: Uca və pak olan Allah dedi: "Elm verilmiş şəxslər üçün Allah yanında dərəcələr vardır". Allahın xalis bəndəsi və onun istəklərinə talib olan (razı olan) və onun qəzəbindən qaçan, dünyada gözəl əxlaq sahibi, zəmanə əmirlərinin ən ədalətlisi, Şirvanşah orada (mədrəsədə) qiyamət gününə qədər şəriət elmləri təhsil edən tələbələrin xatiri üçün bu mübarək mədrəsənin tikilməsindən ötrü hicri səkkiz yüz yetmiş doqquzuncu ildə əmr etmişdir (h.879 (18.V.1474-6.V.1475)-cu il). Fərrux Yasar 1466-cı ildə qaytaqlıların tutub apardıqları əsirlərin və malların qaytarılmasını tələb etdiyi Qaytaq usmisi və qaynı Adil bəyi də öz iradəsinə tabe etdirmişdi.
Məşhur şair Cami öz külliyyatını Fərrux Yasara göndərmişdi. Həmçinin Baburun qeydlərinə görə Əlişir Nəvai Caminin Fərrux Yasara məktublarını toplayaraq saxlamışdır. Fərrux Yasarın saray xəttatı Şərəfəddin Hüseyn Sultani tərəfindən 1468-ci ildə hazırlanan antologiya əsərində Kamal Xocəndinin divanı da köçürülmüş, Kəlilə və Dimnənin bir surəti hazırlanmışdır. Bu kitabda Hafiz, Əmir Xosrov, Katibi, Bisati, Cami, Tusi və Nasir Buxarai kimi şairlərin əsərləri toplanmışdır.
Şəki hakimliyi ilə münasibətlər
1497-ci ildə Şəki hakimi Şah Hüseynlə Fərrux Yasar arasında hərbi toqquşmaya gətirib çıxaran narazılıq baş verdi. Şirvanşahın Şah Hüseyn tərəfindən qızışdırılan oğlu Şeyxşah da Fərrux Yasara qarşı çıxdı. Onlar 8 gün ərzində Şirvanın tərkibinə daxil olan Qəbələ mahalını viran və talan etdilər. Lakin digər oğulları və böyük qoşunla Qəbələ hakimi Əbülfət bəyin köməyinə gələn Fərrux Yasar Şah Hüseyn və Şeyxşahın qoşunlarını məğlub etdi. Bundan sonra Şeyxşah atası ilə barışdı.
Fərrux Yasar dövlət idarəçiliyinə, Şirvanın şəhər və yerlərində rəiyyətin dolanışığına böyük diqqət yetirir, qanuna riayət olunmasını tələb edirdi. O, dövlət idarəçiliyinin mühüm məsələlərində alimlərin və ali rütbəli din xadimlərinin fikrilə hesablaşırdı. Şirvanşah onların rolunu yüksək qiymətləndirir, onlara dövlətin dayağı kimi baxır, rəiyyəti onların köməyi olmadan itaətdə saxlamağı mümkün saymırdı. Fərrux Yasar dərvişlərə ehtiram göstərir, xeyriyyə işləri ilə məşğul olurdu. O, h.895 (1490)-cı ildə Bakıdakı Əbu Səid ibadətgahının vəqfinə Abşeronda neftli torpaqlar, əkin yerləri və üzümlüklər vermişdi.
Fərrux Yasarın həlak olması ilə Şirvanşahlar dövlətinin tərəqqisinə və qüdrətinə son qoyuldu.
Ailəsi
Fərrux Yasar Qaytaq Usmisi Adil bəyin bacısı ilə evlənmişdi. Övladları:
- Həmzə - hələ babası Şirvanşah İbrahimlə dövründə Sultan Əhmədə qoşulmuş və Təbrizə yürümüşdür. Sonrakı taleyi naməlumdur.
- Məhəmməd Qazi bəy
- Bəhram bəy
- II Şeyx İbrahim (Şeyxşah)
- Gövhər sultan - Sultan Yaqubla evləndi. Bir iddiaya görə Sultan Yaqubu məhz Gövhər sultan qətlə yetirmişdir.
Məzarı
Fərrux Yassarın qəbri Şamaxının Cabanı kəndindədir, qəbir 1983-cü ildə kənd sakini Alxan Ömərov tərəfindən tapılıb. Lakin məzar baxımsız vəziyyətdədir və lazımi dəyər verilmir.
İstinadlar
- B.Xинц. Mycyльмaнcкиe мepы и вeca c пepeвoдoм в мeтpичec-кyю cиcтeмy. M., 1979, c.16
- Əbdül-Hüseyn Nвvai, s.421.
- 2-я Coфийcкaя лeтoпиcь в пoлнoм coбpaнии pyccкиx лeтoпиceй. VI, CПб., 1853, c.330-331
- Coфийcкий вpeмeнник, т.II, c.145
- M.M.Aлтьмaн. Из иcтopии тopгoвo-диплoмaтичecкиx cвязeй Mocквы и Шиpвaнa. Tp. Ин-тa иcтopии им. A.Бaкиxaнoвa, т.I, Бaкy, 1947, c.157
- Шapaф-xaн Бидлиcи, т.II, c.131-132
- Mюнeджжимбaши, c.l72
- Mиpxoнд, т. VI, c.403-406
- Пeтpyшeвcкий, c. 169-171.
- E.Э.Бpowнe. A literary history of Persia. Cambridge, 1930, т.VI, c.47
- Həsən Rumlu. Əhsən ət-Təvarix, c.II, s.216, qeyd 5.
- Иcтopия Дaгecтaнa, т.I, c.213
- Дopн, c.583.
- Tapиx-и Aмини, c.67-71, 117-119
- Mюнeджжим-бaши, c.72
- W.Hinz. Irans Aufstieg zum Nationalstaat. Gottingen, 1936, pp.80-89.
- Tapиx-и Aмини, c.71-72
- Дopн, c.584.
- Tapиx-и Aмини, c.72-78
- Tapиx Джaннaби, c.160
- Mюнeджжим-бaши, c.l72
- Дopн, c.584
- Xинц. Bзлeт Иpaнa, C72-89.
- Tapиx-и Aмини, c.72-82
- Шapaф-xaн Бидлиcи, т.II, с. 140
- Tarixi Cənnabi, v.960a, 960b
- Mюнeджжим-бaши, с. 172
- Xинц. Bзлeт Иpaнa, c.85-89
- O.A.Эфeндиeв. Oбpaзoвaниe азербaйджaнcкoro гocyдapcтвa Ceфeвидoв в нaчaлe XVI в., c.73-77.
- Пeтpyшeвcкий. Гocyдapcтвo Aзepбaйджaнa в XV в., c.180.
- Шapaф-xaн Бидлиcи, c.145
- Tarix-i Amini, s.49-50
- Дорн, c.583.
- Həsən Rumlu, s.217,qeydЗ
- Шapaф-xaн Бидлиcи c.143
- The early yeaгs of Shah Isma'il, founder of the Safawi Dynasty, by E. Denisson Ross. JRAS, vol. 29, 1896. s.257-260
- Шapaф-xaн Бидлиcи. Шapaф- нaмe, c.141-142
- Xacaн Pyмлy, т.II. c.7-8.
- Шapaф-xaн Бидлиcи, c.145.
- Xoндeмиp, т.III, ч.4, c.24-26
- Həsən Rumlu, c.I, fars mətni, s.32-41
- Şah İsmayıhn anonim tarixi, s.333-340
- Шapaф-xaн Бидлиcи, т.II, c.146
- И.П.Пeтpyшeвcкий. Aзepбaйджaн в XVI-XVII вв. Cб. cт. пo изyчeнию иcтopии Aзepбaйджaнa, вып.I, Бaкy, 1949, c.229-230.
- Həsən Rumlu, c.I, s.42-45,47, 57
- Xoндeмиp, т.III, ч.4, c.28-30
- Шapaф-xaн Бидлиcи, c.146
- Пeтpyшeвcкий, c.230
- Дopн, c.586- 587
- O.Эфeндиeв. Aзepбaйджaнcкoe гocyдapcтвo Ceфeвидoв. Бaкy, 1981. c.48.
- Mюнeджжим-бaши, c.172-183.
- Tarixi Cənnabi, 1.961.
- Tapиx-и Aмини, c.69
- Дopн, c.590
- Фpeн, c.223
- Пaxoмoв. Kлaды Aзepбaйджaнa, вып.II, c.48, Nг492
- Пaxoмoв. Moнeтныe клaды Aзepбaйджaнa, вып.IV. c.60-61, #1190.
- A.B.Paгимoв. Бaкинcкий клaд. MKA, III, Бaкy, 1953, c. 106-113.
- Иcтopия Дaгecтaнa, т.I, c.192
- Heймaтoвa. K иcтopии изyчeния Шиpвaнa, c.87-88
- Лaвpoв. Эпиrpaфичecкиe пaмятники, ч.I, c.143
- Heймaтoвa-c. 85-86.
- Chad Lingwood - Politics, Poetry, and Sufism in Medieval Iran: New Perspectives on Jāmī’s Salāmān va Absāl - səh. 41, Brill, 2013
- The Letters of Khwāja ʻUbayd Allāh Aḥrār and His Associates, Brill, 2002, səh. 60
- "Two Persian 'Ming' manuscripts on view at the British Museum". 2021-10-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-01-03.
- Пeтpyшeвcкий, c.181.
- M.C.Heймaтoвa. Цeнный дoкyмeнт пo иcтopии Шиpвaнa "Изв. AН Aзepб. CCP", cepия иcт., филocoф. и пpaвa, 1966, Nз4, c.63-71
- T.M.Myceви. Cpeднeвeкoвыe дoкyмeнты пo иcтopии b Бaкy, 1967, c.81-82
- V. Minorsky, The Qara-qoyunlu and the Qutb-shāhs, səh. 170
- Tarix-i cahan-ara, səh. 112-113.
- "Arxivlənmiş surət". 2013-05-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-11-12.
SƏLƏF I Xəlilullah | I Fərrux Yasar Dərbəndilər | XƏLƏF Bəhram bəy |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ferrux Yasar 2 iyun 1441 Baki 1500 Samaxi Sirvansahlar dovletinin otuz altinci hokmdari Sirvansah I Xelilullahin oglu Ferrux Yasar ibn I XelilullahSirvansah Ferrux Yasarin adindan kesilmis gumus sikke 1496 Azerbaycan Tarix Muzeyi Sirvansahlar dovletinin XXXVI hokmdari1465 1500EvvelkiI XelilullahSonrakiBehram beySexsi melumatlarDogum tarixi 2 iyun 1441 1441 06 02 Dogum yeri BakiVefat tarixi 1500Vefat yeri SamaxiVefat sebebi doyusde olumDefn yeri CabaniFealiyyeti suveren d Atasi I XelilullahHeyat yoldasi Qaytaq usmisi Adil beyin bacisiUsaqlari oglanlari Qazi bey Behram bey II Seyx Ibrahim qizi Govher sultanAilesi DerbendilerDini Sunni IslamHerbi xidmetDoyusler Cabani doyusuFealiyyetiSiyasi veziyyet I Ferrux Yasar cox qarisiq siyasi proseslerin bas verdiyi dovrde hakimiyyetde olmusdur Qaraqoyunlu dovleti 1468 ci ilde Uzun Hesen terefinden busbutun darmadagin edildikden sonra onun yerinde Agqoyunlu dovleti berqerar oldu Uzun Hesen Cenubi Azerbaycani ve Qarabagi tutdu Tebriz Agqoyunlu dovletinin paytaxti oldu Uzun Hesenin herbi ugurlari ve onun qonsulugunda olan Sirvana hucum etmek tehlukesi atasi Xelilullahin olumunden sonra h 869 1465 cu ilde taxta cixmis Ferrux Yasari Uzun Hesene munasibetini ata ve babasinin Teymurilere arxalanmaq movqeyini deyisdirmeye mecbur etdi Serefeddin Huseyn Sultaninin tertib etdiyi seir antologiyasi kitabinin uzluyu Fateh Sultan Mehmedle munasibetler Ferrux Yasar hakimiyyetinin ilk illerinde diplomatik munasibetler yaratmaq meqsedile bir sira olkelere elciler gonderdi Sirvansah atasi Xelilullah kimi h 857 1453 ci ilde Konstantinopolu tutmus ve Bizans imperiyasini dagitmis qudretli turk sultani II Mehmet Fatehle 1451 1481 ittifaq baglamaga calisirdi 1465 ci ilden azaciq sonra Ferrux Yasar oz elcisi Xelef el umera ve 1 ekabir emir ve eyan esraflarin muavini Ziyaeddin Yusif beyi qiymetli hediyyelerle Istanbula gondermisdi Sirvansahin sexsi taciri ustadan xasse humayun Sirvan taciri Xace Yar Ehmed Sirvaniden 2 qizil kulcesi almisdi Sirvansah sultana ozune zireh sifaris etmek ucun yuxarida adi cekilen tacirden alinmis 7400 dirhem 23 kq 680 q qizil ve gumus gondermisdi III Ivanla munasibetler Menbelerin melumatina gore 1465 ci ilde Sirvansah Ferrux Yasarin elcisi Hesen bey Moskvaya gelmisdir 1466 ci ilde car III Ivan buna cavab olaraq Vasili Papinin basciligi altinda Sirvansaha qiymetli hediyyelerle birlikde Sirvana sefaret gondermisdi Sefaretin meqsedi ticaretle yanasi Moskva dovleti ile Sirvan arasinda Qizil Ordaya qarsi ittifaq yaratmaq idi Teymuri Ebu Seidle munasibetler Hakimiyyetinin lap evvelinde Ferrux Yasar Teymuri sultani Ebu Seidle toqqusmali oldu Ebu Seid h 873 1468 cu ilde Uzun Hesenle mubarize aparmaq meqsedile Heratdan cixib Qarabaga geldi Sonra o Sirvansahdan yardim almaq umidile Mugan Mahmudabad ve Qizilagaca Xezer denizi sahillerine kecib getdi Ferrux Yasar evvelce Ebu Seide komek gostererek onun dusergesine deniz yolu ile erzaq gonderirdi Lakin Uzun Hesenin hedelerinden qorxuya dusen Sirvansah qefleten Ebu Seide yardim gostermekden ve onunla ittifaqdan imtina ederek Uzun Hesene qosuldu Agqoyunlu hokmdari basda olmaqla Sirvansah Ferrux Yasar ve Erdebil hakimi Cuneydin oglu Seyx Heyder Sefeviden ibaret guclu ittifaq yarandi Agqoyunlu dovleti terefinden Sirvansahlar dovletinin musteqilliyine teminat verildi Uzun Hesen Ebu Seidin dusergesine geden butun boyuk yollari ve kecidleri kesdi Dusergede acliq basladi Teymuri qosunlarindaki atlar yemsiz qalaraq Mugan duzundeki zeherli otlari yeyib kutlevi suretde qirilmaga basladilar Uzun Hesen Erdebilin seyidi Seyx Heyderi Ebu Seidin yanina elci gonderdi O geri qayidib Xorasan qosunlarinin heqiqeten agir veziyyetde oldugunu tesdiq etdi ve Uzun Heseni sultanla sulh baglamaq fikrinden dasindirdi Onda Uzun Hesen Ebu Seidin sulh baglamaq ucun gelmis adamlarini geri qaytardi Onlar sultanin ordugahina qayidib melumat vermeye macal tapmamis Uzun Hesenin ve onun muttefiqlerinin saysiz hesabsiz qosunu gorundu Ebu Seidin emirlerinin bir qismi oz istehkamlarini terk edib dusmenin terefine kecdi H 873 cu il receb ayinin 16 da 31 yanvar 1468 ci il gunorta Ebu Seidin qosunlari meglubiyyete ugradi ozu ise qacdi Uzun Hesenin iki oglu onu teqib ederek yaxaladi ve atalarinin qerargahina getirdi Muttefiqlerin musavirelerinde Sirvan emirleri ve qazilari bundan evvel onlarla sohbetde Sirvansahi xeyanetde ve Teymuri qosunlarinin mehv olmasinda teqsirlendirdiyi ucun Ebu Seidin edam olunmasini tekidle teleb edirdiler Azerbaycanin butovluyunu qoruyub saxlamaq ve Ebu Seidin yeniden hucum ede bilmemesi ucun onun edam olunmasi qerara alindi Receb ayinin 20 de sultan Ebu Seid ezabli olum Serbetini icdi Uzun Hesenle munasibetler Uzun Hesen Sirvansahla ve Seyx Heyderle muttefiqlik munasibetlerini omrunun sonunadek davam etdirdi Uzun Hesen Seyx Heyderle qohum idi bele ki Trapezund imperatoru qizi Katerinadan Despine xatun dogulmus qizini Seyx Heydere ere vermisdi Uzun Hesenin bu qizinin adi Helime elece de Marta idi Ona Alemsah beyim ve Baki aga da deyirdiler Sultan Yaqubla munasibetler Uzun Hesen h 883 1478 cu ilin ramazan ayinda oldukden sonra Sirvansahin muttefiqleri ile munasibetleri deyisdi Uzun Hesenin oglu ve varisi Yaqub bey h 883 896 1478 1490 ci iller xarici dusmenlerle mubarizede Sirvansahin dayagi idi O Ferrux Yasarin usmisi Adil beyin bacisindan dogulan qizi Govher Sultana evlenmisdi Yaqub beyin ondan Baysunqur Mirze ve Murad Mirze yaxud Sultan Murad adli iki oglu olmusdu Sonralar onlarin her ikisi babalari Sirvansah Ferrux Yasardan siginacaq istemisdiler Guclenmis Seyx Heyder 1483 cu ilde Sirvana yurus ederken Yaqub bey qayinatasi Ferrux Yasara herbi yardim gostermisdi Seyx Heyderle munasibetler Sirvansah I Ferrux Yasarin Nyu Yorkda Metropoliten muzeyinde saxlanan debilqesi Sirvanda muharibe zamani helak olmus Cuneydin oglu Seyx Heyder dayisi Uzun Hesenin komeyi sayesinde muridler ve sufiler uzerinde nufuzunu guclendirmis ve movqeyini mohkemlendirmisdi Seyx Heyder de atasi kimi Sirvani tutmaga calisirdi O Sirvansahdan Cuneydin olumunun qisasini almaq isteyerek kafir cerkezler eleyhine mubarize behanesi ile 10000 suvari qosun topladi ve sultan Yaqubdan Ferrux Yasara mektub getirmekle ondan Sirvan torpaqlarina daxil olan Derbendden kecerek Dagistana cerkezler olkesine getmek ucun icaze alib yuruse yollandi orani talan ederek coxlu esir goturdu ve tentene ile Erdebile qayitdi H 892 1487 ci ilde cerkezler uzerine ikinci defe basqin eden Seyx Heyder 6000 nefer esir alaraq eyni yolla Erdebile dondu H 893 1488 cu ilde Seyx Heyder cerkezler uzerine novbeti basqina icaze almaq ucun anasi Uzun Hesenin bacisi Xedice xatunu Quma sultan Yaqubun sarayina gonderdi Sultan Yaqub Sirvansah Ferrux Yasara hedret i seltenet penah i kamkar cerkezlerle muharibede Heydere yardim gostermeyi xahis etdi Seyx Heyder anasi qayitdiqdan sonra doyus destesi ile telesik Erdebilden Sirvana yollandi Yol boyu atasi Cuneydin coxlu muridleri ve sufileri ona qosuldu O Araz sahillerine catanda Talis Qarabag ehalisinden ve tayfasindan ibaret saysizhesabsiz qosuna malik idi Qazi el Quzatin Berde ile Gence arasindaki dagliq hissede yerlesen feodal mulki olke olan Calpert Carberd Cerabert qalasina yetisdikde orani talan etdi cizye ve usr odeyib dinc heyat suren zimmileri esir aldi Seyx cayi kecdikden sonra Sirvansahin yanina elci gonderib Derbend yolunu acmagi ve islam qosunlarina yardim gostermeyi teleb etdi Onun Ferrux Yasara elci gondermekden meqsedi Sirvan ve onun qosunlari haqqinda melumat almaq idi Bele ki bu olke uzun muddet sulh seraitinde yasayirdi ve onun qosunlari oz yerlerinde arxayincasina fealiyyetsiz dayanmisdilar Hokmdarin yaninda ise yalniz serkerdeleri emirleri eyanlari ve yaxin dostlari qalmisdi Elci gelende Sirvansah ovladlarindan birinin toyun edir gunlerini qaygisiz asude ve sen kecirirdi Sirvansah elcini hormetle qebul edib cihada komek ucun oz elcisi ile Seyx Heydere bir qeder zireh at ve herbi levazimat gonderdi Seyxin elcisi Sirvansahin elcisi ile birlikde qayidaraq Heydere xeber verdi ki bu sefer Ferrux Yasar ucun gozlenilmez olmusdur ve elverisli imkandan istifade etmemek agilsizliq olardi Seyx sazisi pozdu ve Sirvansah haqqinda pis fikirde oldugundan elci ile kobud reftar etdi O elciye dedi Geri qayit ve emirine de ki biz onunla muharibe etmeye gelirik Atamin her bir damla qani ucun butun dunyanin basini vuracagiq Vurusma filan gunde olacaq ve Sefevi qosunlari lengimeden Samaxiya hucum edecekdir O elcinin atini elinden alib onu piyada yola saldi Elci yalniz teyin olunmus doyus gunune bir gun qalmis Sirvansahin yanina qayida bildi O veziyyeti tesvir etdikde sirvanlilar telasa dusduler Ferrux Yasar son derece tesvis kecirdi cunki Heyderin tecavuzkar niyyetleri ve delisov sucaeti haqqinda sayielere baxmayaraq Sirvansahin qosunlari perakende halda olub seyxin hucumunu def etmek iqtidarinda deyildi Aydin idi ki seyx qalib gelerse Samaxinin meydan ve mehellelerinde coxlu qan axidilacaqdi Kicik qosunla muqavimet gostermek mumkun olmadigindan Sirvansah qiymetli emlakla ailesini habele seher ehalisinin bir hissesini Samaxi yaxinligindaki Gulustan qalasina oturdu Seherisi gun seyx qizilbaslarin boyuk suvari qosunu ile doyus meydanina yollandi Doyuse girmeyi qerara alan Ferrux Yasar kicik bir deste ile seherin sag terefinde Gulustan semtinde dayanmisdi O quvvelerin beraber olmadigini gorurdu Seyx Heyder oz qosunlari ile reqibin uzerine hucuma kecende Sirvansah Gulustan qalasina cekilmeye mecbur oldu Qisas alan seyx hec kese aman vermeden seher ehalisini qirmaga basladi Qizilbaslar Samaxida coxlu kisi qadin ve usaq qirdilar Nifreti cosub dasan seyx bundan doymayaraq Samaxini yandirdi Sonra Heyder Gulustan qalasini uzunmuddetli muhasireye alaraq onun etrafinda cadirlar mancanaq ve toplar qurdurdu Yeddi aya yaxin muhasirede qalan Sirvansah cixilmaz veziyyete dusub yardim ucun sultan Yaquba ve onun dovletinin adli sanli eyanlarina muraciet etdi Onun qasidi sultanin Sultaniyye yaxinligindaki Gozeldere yaylagindaki sarayina geldi Bu xeber seyxin hereketlerinde ozu ucun de mueyyen tehluke goren sultan Yaqubu qezeblendirdi O muselmanlarin tokulmus qaninin qisasini almaq ve oglu Ferrux Yasarin nevesi Baysunqur xan vasitesile qohumluq elaqeleri ile bagli oldugu Sirvansaha yardim etmek qerarina geldi Sultan Yaqub Sirvansaha terefdar olan feqihlerin tesirile Sirvansaha komek ucun Sultaniyyeden Erdebil yolu ile tecili Sirvana getdi ve h 893 cu il cemadiyulaxir ayinin 28 de 9 iyun 1488 ci il ora catdi Sultanin yaxinlasmasi xeberini esiden Seyx Heyder telesik Samaxinin etrafini terk ederek Samaxidan 6 km simal serqde yerlesen Cabaniye cekildi ve oradan Derbende teref yollandi Erdebilden bir merhele arali sultan Yaqub Sirvansahin sedri ve muhasibi Movlana Serafeddin Huseyn katible qarsilasdi Serafeddin oz hokmdari adindan komek ve himayedarliq diledi Seyx Heyder Gulustan qalasini muhasirede saxlayarken Sirvanin muxtelif yerlerine dagilmis emirler Sirvan eyanlarindan Kici Beyin basciligi altinda toplasaraq ulemalarin ve zahidlerin raziligi ile Sirvan qosunlarindan ve ehalisinden 1000000 neferedek adam yigib seyxe qarsi cihad elan etdiler Onlar Gulustana mektubla birlikde qasid gondererek filan gun doyus meydanina cixacaqlarini xeber verdiler ve bildirdiler ki onlar bayirdan hucuma kecende Sirvansah da qalanin icerisinden hemle etmelidir Lakin bu plan seyxin adamlari terefinden tutulan Sirvan casusu vasitesile Heydere melum oldu Seyx tecili suretde Gulustan qalasini muhasireden el cekib ekseren Sirvan kendlilerinden ibaret qeyri nizami qosunun ustune dusdu Bu doyusde seyx onlari darmadagin etdi Menbelerin verdiyi melumata gore 1000 e yaxin adam qirildi Sefevi qosunlarinin telesik getmelerini goren Sirvansah seyxin qorxudan ve erzaq qitligindan geri cekildiyini guman etdi Sirvansah seyxin qosunlarini teqib etmek meqsedile qaladan cixdi Lakin onun qelebe caldigini ve qayidib Gulustanin muhasiresini davam etdirmek niyyetinde oldugunu bildi Onda Sirvansah Samaxidan 20 km simal qerbde yukseklikde yerlesen elcatmaz Sulut qalasina siginmaga mecbur oldu Bu vaxt basda serkerde emir Suleyman bey Bicek oglu ve Ayba Sultan Yaqub olmaqla boyuk qosun Seyx Heyderle muharibede Ferrux Yasara komek etmek ucun Sirvana yollandi Darmadagin olunmaqdan qorxuya dusen seyx Gulustani talan edib qosunlarini Mahmudabada apardi orani da tutub dagitdi sonra Derbende dogru hereket ederek onu muhasireye aldi Emir el umera Suleyman bey Bicek oglu qosunlari ile viran edilmis Sirvana daxil oldu Ferrux Yasar terk ederek qosunun qalan hissesi ile emirlere qosuldu Sabahisi gun emirler Samur cayini kecerek lengimeden Derbende teref irelilediler Ferrux Yasarin Osmanli sultani II Beyazide yazdigi mektub Mektub Sultan Yaqubun sulh isteyini bildirir Ferrux Yasar ise vasiteci rolunu oynayir Mektub sirvanli Xace Muizeddin Emir Xan terefinden Istanbula aparilmisdir Mektub Topqapi muzeyinde saxlanilir Onlar seyxin Teberseran ve Zirehgeran istiqametinde hereket etdiyini esitmisdiler Suleyman bey qosunlari ile tecili onun ardinca duserek Qafqaz daglarinin eteklerinde Teberseranda haqladi H 893 cu il receb ayinin 29 da 9 iyul 1488 ci il cersenbe gunu Sirvansahin ve Agqoyunlu emirlerinin birlesmis qosunlari Seyx Heyderin qizilbaslarina hucum etdi Suleyman beyin ve Sirvansahin basciliq etdikleri qosunlar agir dagliq yer seraitinde derin derenin qiraginda vurusurdular Atlar ve adamlar yixilaraq ucuruma dusurduler Her iki teref inadla vurusurdu Suleyman bey vurusmada yaralanib doyusculeri terefinden kenara cixarildi Bu zaman Seyx Heyder de oxla boynundan olumcul yaralandi Qizilbaslar onu atdan endirib araya alaraq dusmenin hemlesini def etmeye cehd gosterdiler Lakin qizilbaslarin quvveleri tukenmisdi ve emirin qosunlari onlarin cergelerini pozdu Qizilbaslar can vermekde olan seyxi dusmenin elinde qoyaraq qacdilar Qapici Eli aga Seyx Heyderin basini keserek emire getirdi Seyxin helak oldugunu goren qizilbaslar doyus meydanina qayidaraq merdlikle vurusdular Lakin emirlerin ve Sirvansahlarin qosunlari onlari meglub ve mehv etdiler Sultan Yaqubun qerargahina gonderilen qasid doyusun neticesi haqqinda xeberle yanasi Seyx Heyderin basini da apardi O h 893 cu il saban ayinin 6 da 16 iyul 1488 ci il cersenbe axsami Ervaneguh adli yere catdi Sultan Yaqub seyxin basini bir nece gunluye tamasaya qoyduqdan sonra anasina Uzun Hesenin bacisina vermeyi emr etdi Ertesi gun sah alayi paytaxta Tebrize daxil oldu Sultan Yaqub emirlere dusmenden tutulub alinmis Sirvan seherlerini Derbend ve Mahmudabadi Ferrux Yasara qaytarmaq haqqinda emr verdi Belelikle atasi Cuneyd kimi Seyx Heyderin Sirvani zebt etrnek cehdi bas tutmadi ve onlar ucun felaketle qurtardi Agqoyunlu taxti ugrunda mubarize Sultan Yaqub Sirvansaha herbi yardim gosterdi lakin bunun muqabilinde ondan Agqoyunlu dovletinin vassalligini tanimasini teleb etdi 1489 cu ilde Sirvansah oz mohuru ile tesdiq etdiyi sertnamede oz uzerine bir sira vassal teehhudleri goturdu Lakin bir ilden Sultan Yaqub 1490 ci ilde oldukden sonra onun yerine kecen oglu ve varisi Sirvansahin nevesi Baysunqur babasinin tesiri altina dusdu ve Sirvan dovleti yeniden musteqil oldu Baysunqur Mirze 1490 1492 Tebrizde taxta cixarken babasi Ferrux Yasardan yardim istedi ve uzun surmeyen hakimiyyetden sonra Maqsud beyin oglu Uzun Hesenin nevesi Rustem bey terefinden qovularaq Sirvana Sirvansahin yanina qacdi Baysunqur Ferrux Yasarin ve Sirvan qosunlarinin komeyi ile oz huquqlarini berpa etmeye cehd gosterse de h 898 1492 3 ci ilde Berde ile Gence arasinda Rustem beyle vurusmada helak oldu Bu vurusmada Rustem beyle birlikde Seyx Heyderin boyuk oglu Sultaneli de istirak edirdi Baysunqurun terefinde ise Ferrux Yasarin oglu Seyxsah Sirvanin adlisanli feodallarindan olan Malik Selim habele Sirvan qosunlari vurusurdu Sultan Yaqubun diger oglu Sultan Murad da qardasi Baysunqurun olumunden sonra babasi Sirvansah Ferrux Yasara siginmis ve h 903 1497 8 cu iledek Uzun Hesenin diger nevesi hakimiyyetinden narazi olan Agqoyunlu feodallari onu Tebrize cagirana qeder onun yaninda yasamisdir Bu hadiselerden sonra Sirvansah Ferrux Yasar ve Sultan Murad Sefevilerin guclenmis qudretinin qurbanlari oldular Sah Ismayil Xetai ile munasibetler Seyx Heyder helak olduqdan sonra Sultan Yaqub onun ve Alemsah beyimin uc azyasli ogullarini Sultaneli Ibrahim ve Ismayili tutub evvel ermeni monastiri sonra ise Siraz yaxinligindaki gondererek hebse saldi Onlar dord il bu qalada qaldilar Sultan Yaqubun olumunden sonra h 897 1492 ci ilde hakimiyyete kecen Agqoyunlu bibisi Alemsah beyimin xahisile onlari hebsden azad ederek oz yanina Tebrize getirdi On uc yasinda iken Sefevi ordeninin seyxi sayilan Ismayil Agqoyunlu dovletinde bas veren ara cekismelerinden istifade ederek Gilandan Erdebile qayitdi Onun etrafina 300 e yaxin doyuscu murid qizilbas toplandi Ferrux Yasarin muttefiqleri ceyirli tayfasindan olan Erdebil hakimi EIi bey ve Talis hakimi Mehemmed ona qarsi cixdilar Onlarin niyyeti Ismayili yaxalayib Sirvansaha gondermek idi Buna gore de ustacli tayfasinin emirleri Ismayilla birlikde Qarabaga getmeyi qerara aldilar Ismayil oradan Genceye sonra ise Goyce golunun sahillerine Cuxursede yollandi 1499 cu ilin sonunda Erzincanda onun bayragi altinda ustacli samli rumlu tekeli afsar qacar varsaq qizilbas tayfalarindan ve Qaracadag sufilerinden 7 min qazi toplandi Qizilbas emirlerinin Ismayilin qisladigi Erzincanda kecirilen musaviresinde Sefevilerin irsi dusmeni Sirvansah Ferrux Yasarla muharibeye baslamaq qerara alindi Cabani doyusu Cabani doyusuEsas meqale Cabani doyusu Sirvansahlar terefinden oldurulen atasi ve babasinin intiqamini almaq hissile yasayan Ismayil emirlerinin Gurcustana ve Ermenistana bir nece basqinindan sonra h 906 1500 ci ilde Ferrux Yasara qarsi 7 min qizilbasla hucuma kecdi Qosunun Emir Bayram xan Qaramaninin basciligi ile tekeli ve zulqeder tayfalarindan olan doyusculerden ibaret avanqard destesi Qoyun olumu deyilen yerde Kuru kecmeli idi Lakin emir cayi kecmeyi mumkun hesab etmedi Ozunu yetiren Ismayil birinci olaraq atin ustunde uzerek qarsi sahile cixdi Onun ardinca butun qizilbas qosunu cayi kecerek Samaxiya dogru ireliledi Bu vaxt Ismayilin qarsisina cixan Seki hakiminin qosunlari qizilbaslar terefinden darmadagin edildi Sah Ismayila Sirvan ehli olan bir neferden xeber catir ki Ferrux Yasar oz sarayinda Ismayila da atasinin aqibetinin uz vereceyini bildirmisdir Ismayil Kilid i Gilana yollandi ve ehaliden oyrendi ki Sirvansah onun yaxinlasdigini esidib muharibeye hazirlasmaq ucun Samaxidan cixaraq yaxsi mohkemlendirilmis Qebele qalasina getmisdir Ona gore de Ismayil Samaxini tutmagi qerara aldi O ehalinin seherden qacmasinin qarsisini almaq ve onlarin tehlukesizliyini temin etmek meqsedile adamlarindan Qulu beyi Samaxiya gonderdi Lakin Ismayil Samaxiya daxil olanda oyrendi ki butun ehali seheri terk ederek daglarda gizlenmisdir Bir nece gun Samaxida dayanan Ismayil Sirvansahin oz qosunlari ile Bugurt qalasinin yaxinligindaki mesede duserge saldigini ve onun etrafina paya ceper cekdirdiyini oyrendi Ismayil dusmeni teqib etmek qerarina geldi lakin onu hemin yerde tapmadi Bele ki qizilbaslarin Samaxini tutmasi xeberini alan Ferrux Yasar Gulustan qalasina cekilmeyi qerara almisdi Lakin o hemin qalaya cata bilmedi Ismayil qizilbas qosunu ile Cabani adlanan yerde onu haqladi H 906 1500 ci ilin payizinda burada Sirvansah ve Sirvanlilar ucun felaketle qurtaran en qanli vurusmalardan biri bas verdi Xondemir ve Hesen bey Rumlu bu vurusmani mufessel tesvir etmisler Ismayil 7 minlik suvarinin basinda 20 min suvarisi ve herbi nizamla duzulmus 6 min piyadasi olan Sirvansahi teqib etmisdir Ehtimal ki gosterilen menbeler qesden Sirvansahin qosunlarinin sayini artirir Ismayilin doyusculerinin sayini ise azaldirlar Bu vurusmada Ferrux Yasarin qosunlari darmadagin edildi ve qacdi Sirvansah qosunlarinin Cabani yaxinligindaki vurusmadan sonra salamat qalmis hisseleri Gulustan qalasina cekildi Qizilbaslar qenimet olaraq coxlu emlak ve mal qara ele kecirdiler Onlar oldurulenlerin baslarindan qelebelerini tesdiq eden qala duzeltdiler Lakin Sirvansah qosunlari meglubiyyete ugrayandan sonra da merdlik ve inadkarliqla vurusaraq suvariler ve piyadalarla birlikde hemleler edirdi Butun qosunlari meglub olub qacdiqda serkerdeleri ise doyus meydaninda helak olduqdan sonra tek qalan Sirvansah atla Bugrut qalasina teref qacmaga basladi Lakin qizilbas destesi Gulustan qalasinin yaxinliginda onu haqladi Onlar tanimadiqlari Sirvansahi atdan saldilar qosqunu elinden aldilar Qizilbaslardan biri Huseyn bey Lelenin Sirvansahi atdan cekib salmis cilovdari Sahgeldi aga Ferrux Yasarin basini keserek Ismayila getirdi Esir Sirvanlilar Ferrux Yasarin meyitini taniyib onu defn etdiler Muneccimbasi Ferrux Yasarin helak olmasini basqa cur tesvir edir Bezileri deyir ki o esir alinmis ve sonra elleri bagli sebran oldurulmusdur Ferrux Yasar meglub edilerek helak olduqdan ve Samaxi alindiqdan sonra Ismayil atasinin ve babasinin qisasini almaq ucun tutdugu butun esirleri oldurtdu O uc gun dusergesinde qaldiqdan sonra Samaxiya daxil oldu Burada onu seyidler qazilar reisler ve seher eyanlari qarsiladi XVI esr melumatina gore Samaxiya giren Ismayil taxta cixdi Lakin seherde yalniz birce gun qaldi MirasiMerdekandaki Tuba Sahi mescidi I Ferrux Yasarin sifarisi ile insa edilmisdir Ferrux Yasar menbelerde oz yuksek esil nesibi ile diger serhed vilayetlerinin hakimlerini otub kecen ve sohreti ile en boyuk ve mohterem sexsiyyetleri kolgede qoyan edaletli ve merhernetli hokmdar kimi seciyyelendirilir Ferrux Yasarin hakimiyyeti dovrunde Sirvan dovleti feodal inkisafi ve musteqillik dovru kecirirdi Bunu Sirvansah Ferrux Yasarin hakimiyyetinin birinci ilinde h 869 1465 cu ilde sonra ise h 888 1483 4 ve h 905 1499 1500 ci illerde Samaxida onun adindan kesilmis gumus sikkeler tenge de tesdiq edir 1948 ci ilde Iceriseherde askar edilmis boyuk sikke definesinde Ferrux Yasarin adindan Samaxida kesilmis azaciq qizil qarisigi olan gumus sikkeler de tapilmisdir Hemin sikkelerin uzerinde yazilmisdir Ezemetli sultan Sirvansah Ferrux Yasar Samaxi zerbxanasi Sikkenin arxa terefinde tarix enenevi din remzi ve dord xelifenin adi hekk olunmusdur Ferrux Yasarin adindan zerb edilmis butun sikkelerde hokmdarin adindan elave Siransah sirler sahi titulu da qeyd olunur Yalniz Ferrux Yasara aid edilen bu titul Derbenddeki Cume mescidinin medresesindeki kitabede ve Abseronun Merdekan kendindeki Tuba Sahi mescidindeki h 886 1481 2 ci ile aid kitabede rast gelinir Ister I Ibrahim isterse de Xelilullahin zamaninda sikkeler anonim Sirvansahlarin adlari gosterilmeden zerb olunurdu Onlarin hakimiyyeti dovrunde Sirvan Cenubi Dagistanin bir sira iri yasayis menteqelerini oz nufuz dairesine tabe etmisdi usmisi Sirvanin vassali Mehemmed beyin varisleri Sirvansah Seyx Ibrahimin ona bagisladigi bir sira kende habele Kurak ve Teberserana hakimliklerini davam etdirdiler Ferrux Yasarin hakimiyyeti dovrunde Derbend ve Dagistanin cenub eyaletleri Sirvanin terkibine daxil idi Bunu Axti kendinin mescidindeki kitabe de tesdiq edir Bu qalanin sahibi Sirvansah ibn Xelilullah Ferrux Yasar Axti kendinde qaladan basqa Derbend seherinde medrese binasi da tikdirmisdi Kitabede bu barede xeber verilir Uca ve pak olan Allah dedi Elm verilmis sexsler ucun Allah yaninda dereceler vardir Allahin xalis bendesi ve onun isteklerine talib olan razi olan ve onun qezebinden qacan dunyada gozel exlaq sahibi zemane emirlerinin en edaletlisi Sirvansah orada medresede qiyamet gunune qeder seriet elmleri tehsil eden telebelerin xatiri ucun bu mubarek medresenin tikilmesinden otru hicri sekkiz yuz yetmis doqquzuncu ilde emr etmisdir h 879 18 V 1474 6 V 1475 cu il Ferrux Yasar 1466 ci ilde qaytaqlilarin tutub apardiqlari esirlerin ve mallarin qaytarilmasini teleb etdiyi Qaytaq usmisi ve qayni Adil beyi de oz iradesine tabe etdirmisdi Meshur sair Cami oz kulliyyatini Ferrux Yasara gondermisdi Hemcinin Baburun qeydlerine gore Elisir Nevai Caminin Ferrux Yasara mektublarini toplayaraq saxlamisdir Ferrux Yasarin saray xettati Serefeddin Huseyn Sultani terefinden 1468 ci ilde hazirlanan antologiya eserinde Kamal Xocendinin divani da kocurulmus Kelile ve Dimnenin bir sureti hazirlanmisdir Bu kitabda Hafiz Emir Xosrov Katibi Bisati Cami Tusi ve Nasir Buxarai kimi sairlerin eserleri toplanmisdir Seki hakimliyi ile munasibetler1497 ci ilde Seki hakimi Sah Huseynle Ferrux Yasar arasinda herbi toqqusmaya getirib cixaran naraziliq bas verdi Sirvansahin Sah Huseyn terefinden qizisdirilan oglu Seyxsah da Ferrux Yasara qarsi cixdi Onlar 8 gun erzinde Sirvanin terkibine daxil olan Qebele mahalini viran ve talan etdiler Lakin diger ogullari ve boyuk qosunla Qebele hakimi Ebulfet beyin komeyine gelen Ferrux Yasar Sah Huseyn ve Seyxsahin qosunlarini meglub etdi Bundan sonra Seyxsah atasi ile barisdi Ferrux Yasar dovlet idareciliyine Sirvanin seher ve yerlerinde reiyyetin dolanisigina boyuk diqqet yetirir qanuna riayet olunmasini teleb edirdi O dovlet idareciliyinin muhum meselelerinde alimlerin ve ali rutbeli din xadimlerinin fikrile hesablasirdi Sirvansah onlarin rolunu yuksek qiymetlendirir onlara dovletin dayagi kimi baxir reiyyeti onlarin komeyi olmadan itaetde saxlamagi mumkun saymirdi Ferrux Yasar dervislere ehtiram gosterir xeyriyye isleri ile mesgul olurdu O h 895 1490 ci ilde Bakidaki Ebu Seid ibadetgahinin veqfine Abseronda neftli torpaqlar ekin yerleri ve uzumlukler vermisdi Ferrux Yasarin helak olmasi ile Sirvansahlar dovletinin tereqqisine ve qudretine son qoyuldu AilesiFerrux Yasar Qaytaq Usmisi Adil beyin bacisi ile evlenmisdi Ovladlari Hemze hele babasi Sirvansah Ibrahimle dovrunde Sultan Ehmede qosulmus ve Tebrize yurumusdur Sonraki taleyi namelumdur Mehemmed Qazi bey Behram bey II Seyx Ibrahim Seyxsah Govher sultan Sultan Yaqubla evlendi Bir iddiaya gore Sultan Yaqubu mehz Govher sultan qetle yetirmisdir MezariFerrux Yassarin qebri Samaxinin Cabani kendindedir qebir 1983 cu ilde kend sakini Alxan Omerov terefinden tapilib Lakin mezar baximsiz veziyyetdedir ve lazimi deyer verilmir IstinadlarB Xinc Mycylmanckie mepy i veca c pepevodom v metpichec kyyu cictemy M 1979 c 16 Ebdul Huseyn Nvvai s 421 2 ya Cofijckaya letopic v polnom cobpanii pycckix letopicej VI CPb 1853 c 330 331 Cofijckij vpemennik t II c 145 M M Altman Iz ictopii topgovo diplomaticheckix cvyazej Mockvy i Shipvana Tp In ta ictopii im A Bakixanova t I Baky 1947 c 157 Shapaf xan Bidlici t II c 131 132 Myunedzhzhimbashi c l72 Mipxond t VI c 403 406 Petpyshevckij c 169 171 E E Bpowne A literary history of Persia Cambridge 1930 t VI c 47 Hesen Rumlu Ehsen et Tevarix c II s 216 qeyd 5 Ictopiya Dagectana t I c 213 Dopn c 583 Tapix i Amini c 67 71 117 119 Myunedzhzhim bashi c 72 W Hinz Irans Aufstieg zum Nationalstaat Gottingen 1936 pp 80 89 Tapix i Amini c 71 72 Dopn c 584 Tapix i Amini c 72 78 Tapix Dzhannabi c 160 Myunedzhzhim bashi c l72 Dopn c 584 Xinc Bzlet Ipana C72 89 Tapix i Amini c 72 82 Shapaf xan Bidlici t II s 140 Tarixi Cennabi v 960a 960b Myunedzhzhim bashi s 172 Xinc Bzlet Ipana c 85 89 O A Efendiev Obpazovanie azerbajdzhanckoro gocydapctva Cefevidov v nachale XVI v c 73 77 Petpyshevckij Gocydapctvo Azepbajdzhana v XV v c 180 Shapaf xan Bidlici c 145 Tarix i Amini s 49 50 Dorn c 583 Hesen Rumlu s 217 qeydZ Shapaf xan Bidlici c 143 The early yeags of Shah Isma il founder of the Safawi Dynasty by E Denisson Ross JRAS vol 29 1896 s 257 260 Shapaf xan Bidlici Shapaf name c 141 142 Xacan Pymly t II c 7 8 Shapaf xan Bidlici c 145 Xondemip t III ch 4 c 24 26 Hesen Rumlu c I fars metni s 32 41 Sah Ismayihn anonim tarixi s 333 340 Shapaf xan Bidlici t II c 146 I P Petpyshevckij Azepbajdzhan v XVI XVII vv Cb ct po izycheniyu ictopii Azepbajdzhana vyp I Baky 1949 c 229 230 Hesen Rumlu c I s 42 45 47 57 Xondemip t III ch 4 c 28 30 Shapaf xan Bidlici c 146 Petpyshevckij c 230 Dopn c 586 587 O Efendiev Azepbajdzhanckoe gocydapctvo Cefevidov Baky 1981 c 48 Myunedzhzhim bashi c 172 183 Tarixi Cennabi 1 961 Tapix i Amini c 69 Dopn c 590 Fpen c 223 Paxomov Klady Azepbajdzhana vyp II c 48 Ng492 Paxomov Monetnye klady Azepbajdzhana vyp IV c 60 61 1190 A B Pagimov Bakinckij klad MKA III Baky 1953 c 106 113 Ictopiya Dagectana t I c 192 Hejmatova K ictopii izycheniya Shipvana c 87 88 Lavpov Epirpaficheckie pamyatniki ch I c 143 Hejmatova c 85 86 Chad Lingwood Politics Poetry and Sufism in Medieval Iran New Perspectives on Jami s Salaman va Absal seh 41 Brill 2013 The Letters of Khwaja ʻUbayd Allah Aḥrar and His Associates Brill 2002 seh 60 Two Persian Ming manuscripts on view at the British Museum 2021 10 24 tarixinde Istifade tarixi 2015 01 03 Petpyshevckij c 181 M C Hejmatova Cennyj dokyment po ictopii Shipvana Izv AN Azepb CCP cepiya ict filocof i ppava 1966 Nz4 c 63 71 T M Mycevi Cpednevekovye dokymenty po ictopii b Baky 1967 c 81 82 V Minorsky The Qara qoyunlu and the Qutb shahs seh 170 Tarix i cahan ara seh 112 113 Arxivlenmis suret 2013 05 30 tarixinde Istifade tarixi 2014 11 12 Sirvansahlar dovleti portaliSELEF I Xelilullah I Ferrux Yasar Derbendiler XELEF Behram bey