Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
III İvan Vasilyeviç (rus. Иван III Васильевич) və ya Böyük İvan (rus. Иван Великий; 22 yanvar 1440, Moskva, Böyük Moskva Knyazlığı – 27 oktyabr 1505, Moskva, Böyük Moskva Knyazlığı) — Böyük Moskva knyazlığının böyük knyazı, bütün Rus dövlətinin hökmdarı (rus. Государь всея Руси).
| III İvan Vasilyeviç | |
|---|---|
| rus. Иван III Васильевич | |
 | |
 | |
| 28 mart 1462 – 27 oktyabr 1505 | |
| Əvvəlki | II Vasili |
| Sonrakı | III Vasili |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Moskva, Böyük Moskva knyazlığı |
| Vəfat tarixi | (65 yaşında) |
| Vəfat yeri | Moskva, Böyük Moskva knyazlığı |
| Dəfn yeri | Moskvanın |
| Milliyyəti | rus |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | II Vasili |
| Anası | |
| Həyat yoldaşları | Mariya, Sofiya |
| Uşaqları | oğulları: Dmitri, İvan, Vasili, Yuri, Andrey, Semyon |
| Ailəsi | Rüriklər sülaləsi |
| Dini | pravoslav |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Xarici siyasəti
III İvanın dövründə, ölkənin xarici siyasətinin əsas məqsədi şimal-şərqi Rusu vahid dövlətə birləşdirmək idi. Qeyd etmək lazımdır ki, bu siyasət çox uğurlu olmuşdur. İvan hökmranlığının əvvəlində Moskva prinsipliyi digər rus hökmdarı torpaqları ilə əhatə olunmuşdu; ölür, o, bu padşahların əksəriyyətini birləşdirən oğlu Vasiliyə təslim etdi. Yalnız Pskov, Ryazan, və nisbi (çox geniş deyil) müstəqillik qorudu.
III İvanın hökmranlığından bəri Böyük Litva knyazlığı ilə əlaqələr xüsusilə kəskin olmuşdur. Moskvanın Rus torpaqlarını birləşdirməyə inteqrasiyası Litvanın mənafeyinə zidd idi və sərhədlərarası münaqişələr və sərhəd şahzadələri və boyarların dövlətlər arasında keçid müttəfiqlərinə kömək etməmişdi.
Müstəqil Rus dövlətinin formalaşmasının başa çatması III İvanın dövründə baş verir. Əvvəllər Qızıl Orda üzərində kifayət qədər nominal asılılıq var idi. III İvan hökuməti tatarlar arasında Ordunun opponentlərini qətiyyətlə dəstəkləyir; xüsusilə Krım xanlığı ilə ittifaq quruldu. Xarici siyasətin şərq istiqaməti də müvəffəqiyyətli oldu: diplomatiya və hərbi qüvvəni birləşdirən III İvan, Kazan xanlığına təsir göstərməyə çalışır.
III İvanın dövründə beynəlxalq münasibətlər digər dövlətlərlə, ilk növbədə Müqəddəs Roma imperiyası, Danimarka və Venesiya ilə genişlənmişdir; Osmanlı İmperiyası ilə əlaqələr quruldu.
Rus dövlətinin birləşdirilməsi
III İvan Rus dövlətinin birləşdirilməsinə əvvəlcə Novqoroddan başladı.
1471-ci il Şelon döyüşündə Novqorod ordusu tamamilə məğlub edildi. Novqorodun zərərləri 12 min nəfər təşkil edirdi, təxminən 2 min adam tutuldu; Dmitri Boretski və üç digər boyar edam edildi. Şəhər mühasirəyə alındıqda, Novqorod vilayətləri arasında III İvan ilə danışıqlara başlayan promoskva partiyası üst tərəfə keçdi. 11.8.1471 tarixində sülh müqaviləsi bağlandı - Korostin sülhü: Novqorod 16 min rubl xərac verməli idi.
1476-cı ildə Moskva knyazlığı III İvanın başçılığı ilə Qızıl Ordaya vergi ödəməkdən imtina etdi, 1480-ci ildə asılıqdan çıxdığını rəsmən bəyan etdi. Qeyd etmək lazımdır ki, rus dövlətçiliyinin həlledici məqamlarından sayılan bu dövrdə artıq ağıllı manevrlər edilirdi. İki cəbhədə sıxışacağını görən rus knyazlıqları Litvaya qarşı Krım xanlığı ilə ittifaqa girərək hücumların birindən yayına bildi. Knyaz III İvan isə Əhməd xana qarşı döyüşə hazırlaşdı.
Qızıl Ordanın qüvvəsi qələbəyə iddialı sayılsa da, əlverişsiz hava şəraiti və rus artilleriyasının davamlı atəşi onları geri oturtmuş, hər iki tərəf mövqe savaşına başlamışdı. Bununla da, "Uqra qarşıdurmasıi" başlamışdı. Heç bir tərəf hücuma atılmadı, nəticədə hücum edən Qızıl Orda tərəfi məğlub vəziyyətə düşürdü. 11 noyabrda Əhməd xan qoşunlarını geri qaytardı və qarşıdurma sona çatdı.
Moskva knyazlığının bu münaqişədən uğurla çıxmasında 3 əsas strateji-taktiki planın həyata keçirilməsi mühüm rol oynadı:
- 1) Qızıl Ordanın müttəfiqi Litvaya qarşı Krım xanlığının yönləndirilməsilə təklənməkdən sığortalanma;
- 2) III İvan tərəfindən müdafiəsiz qalan Qızıl Orda paytaxtına qoşun göndərməsi ilə rəqibi xoşagəlməz sürprizlə təəccübləndirmək və geriyə qaytarmaq məcburiyyəti yaratma;
- 3) Mümkün qədər açıq döyüşdən qaçmaqla hücum iddiası ilə gələn monqol-tatar qoşunlarının əzminin qırılması və usanıb, qaçmağa vadar edilməsi.
Görüşün Rusiya tarixində böyük önəmi var. Uqra görüşü nəticəsində rusların monqol-tatarlardan asılılığına son qoyuldu, vergilərin ödənməsi dayandırıldı. Moskva knyazlığı nəinki faktiki, həm də formal qaydada suveren dövlət oldu.
1487-1494-cü illərdə Rus dövləti ilə Litva arasında müharibə baş verdi. Bu zaman Litva knyazı idi.
1497-ci ildə Qanunnamə (rus. Судебник) qəbul edən III İvan tezliklə 1482-1483-cü illərdə Klin və Yeletsk knyazlıqlarını, 1485-ci ildə Tver knyazlığını, 1500-1503-cü illərdə Rus-Litva müharibəsindən sonra Bryan və Çerniqov knyazlıqlarını da birləşdirdi. III İvanın birləşdirmə siyasəti sonralar III Vasili, IV İvan Qroznı, I Fyodr tərəfindən davam etdirilmişdir.
Ədəbiyyat
Elmi
- Иоанн III Васильевич // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Алексеев Ю. Г. Государь всея Руси. — Новосибирск: Наука; Сибир. отд-ние, 1991. — 240 с. — (Страницы истории нашей Родины). — 175 000 экз. — .
- Алексеев Ю. Г. Походы русских войск при Иване III. — СПб.: Изд-во СПбГУ, 2007. — 464 с. — 1000 экз. — . (недоступная ссылка)
- Алексеев Ю. Г. Иван Великий: Первый «Государь всея Руси». — М.: Эксмо, Яуза, 2017. — 320 с. — (Тайны Древней Руси). — 1500 экз. — .
- Борисов Н. С. Иван III. — М.: Молодая гвардия, 2000. — 644 с. — (ЖЗЛ; вып. 776).
- Володихин Д. М. Полководцы Ивана III. — СПб.: Петербургское Востоковедение, 2018. — 224 с. — 1000 экз.
- Зимин А. А. Витязь на распутье: феодальная война в России XV в. — М.: Мысль, 1991. — 10 000 экз. Архивировано 22 июля 2011 года.
- Зимин А. А. Возрождённая Россия (Россия на рубеже XV—XVI столетий. Очерки социально-политической истории). — М.: Мысль, 1982. — 50 000 экз. Архивировано 22 июля 2011 года.
- Лурье Я. С. Две истории Руси XV века. Ранние и поздние, независимые и официальные летописи об образовании Московского государства. — СПб., 1994.
- Скрынников Р. Г. Иван III. — М.: АСТ, АСТ Москва, Транзиткнига, 2006. — 288 с. — (Историческая библиотека). — 5000 экз. — , , .
- Скрынников Р. Г. У истоков самодержавия // История Российская. IX—XVII вв. — Весь мир, 1997.
- Чернов О. А. Иван III в трудах Н. В. Чарыкова // Культурно-исторические исследования в Поволжье: проблемы и перспективы. Материалы II Всероссийского научно — методологического семинара. Самара: СГАКИ, 2013. С. 222—226.
Bədii
- Балашов Д. М. Марфа-посадница. Исторический роман. — М.: Советская Россия, 1972. — 432 с.
- Гордеева Л. И. Иоанн III Великий: В 2 т. — М.: Терра, 1998. — 416 с. + 304 с. — Серия «Тайны истории в романах, повестях и документах». — .
- Иванов Вс. Н. Иван Третий // В кн.: Иванов Вс. Н. Императрица Фике. Исторические повести. — М.: Правда, 1988. — С. 5-110.
- Лажечников И. И. Басурман. — М.: Художественная литература, 1989. — 368 с.: ил. — Серия «Классики и современники». — .
- Лощилов И. Н. Предтеча. Историческая повесть. — М.: Воениздат, 1987. — 256 с.: ил.
- Лощилов И. Н. Высвобождение. Исторический роман. — М.: Воениздат, 1991. — 384 с.: ил. — .
- Сегень А. Ю. Державный. Роман. — М.: Вече, 2006. — 672 с.— Серия «Всемирная история в романах». — .
- Язвицкий В. И. Иван III — государь всея Руси. Исторический роман: В 2 т. — М.: Эскмо; Фолио, 1994. — 1360 с. — .
Xarici keçidlər
- "Иван III Васильевич". «Русская Цивилизация». 2005-01-22 tarixində . İstifadə tarixi: 21 августа 2008.
- "Так создавалась империя… Агония & Государь всея Руси. 1481-1507". Русь и Орда: как это было? 265 лет вместе (1237-1502). Точка зрения. Новый Геродот. 2011-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 августа 2008.
- Володихин Д. "Создатель Третьего Рима". . 2011-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 августа 2008.
- Письмо («ярлык») хана Ахмата Ивану III 2017-08-28 at the Wayback Machine. 1480 год. Проект Российского военно-исторического общества «100 главных документов российской истории».
İstinadlar
- Конец ордынского ига. Глава 12. Военный деятель эпохи образования Российского государства 2008-09-15 at the Wayback Machine. — М.: Наука, 1980
- Русский биографический словарь — Изд. под наблюдением председателя Императорского Русского Исторического Общества А. А. Половцова. — Санкт-Петербург: тип. Гл. упр. уделов, 1897 [2]. — Т. 8.
- Чечулин Н. Иоанн III Васильевич (rus.). // Русский биографический словарь СПб: 1897. Т. 8. С. 193–228.
- Военная энциклопедия (rus.). СПб: Иван Дмитриевич Сытин, 1913. Т. 11.
- Deutsche Nationalbibliothek Record #118711032 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- Иван III Васильевич // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
III Ivan Vasilyevic rus Ivan III Vasilevich ve ya Boyuk Ivan rus Ivan Velikij 22 yanvar 1440 Moskva Boyuk Moskva Knyazligi 27 oktyabr 1505 Moskva Boyuk Moskva Knyazligi Boyuk Moskva knyazliginin boyuk knyazi butun Rus dovletinin hokmdari rus Gosudar vseya Rusi III Ivan Vasilyevicrus Ivan III VasilevichButun Rus dovletinin hokmdari ve Boyuk knyazi28 mart 1462 27 oktyabr 1505EvvelkiII VasiliSonrakiIII VasiliSexsi melumatlarDogum tarixi 22 yanvar 1440Dogum yeri Moskva Boyuk Moskva knyazligiVefat tarixi 27 oktyabr 1505 65 yasinda Vefat yeri Moskva Boyuk Moskva knyazligiDefn yeri MoskvaninMilliyyeti rusFealiyyeti siyasetciAtasi II VasiliAnasiHeyat yoldaslari Mariya SofiyaUsaqlari ogullari Dmitri Ivan Vasili Yuri Andrey SemyonAilesi Rurikler sulalesiDini pravoslav Vikianbarda elaqeli mediafayllarXarici siyasetiIII Ivanin dovrunde olkenin xarici siyasetinin esas meqsedi simal serqi Rusu vahid dovlete birlesdirmek idi Qeyd etmek lazimdir ki bu siyaset cox ugurlu olmusdur Ivan hokmranliginin evvelinde Moskva prinsipliyi diger rus hokmdari torpaqlari ile ehate olunmusdu olur o bu padsahlarin ekseriyyetini birlesdiren oglu Vasiliye teslim etdi Yalniz Pskov Ryazan ve nisbi cox genis deyil musteqillik qorudu III Ivanin hokmranligindan beri Boyuk Litva knyazligi ile elaqeler xususile keskin olmusdur Moskvanin Rus torpaqlarini birlesdirmeye inteqrasiyasi Litvanin menafeyine zidd idi ve serhedlerarasi munaqiseler ve serhed sahzadeleri ve boyarlarin dovletler arasinda kecid muttefiqlerine komek etmemisdi Musteqil Rus dovletinin formalasmasinin basa catmasi III Ivanin dovrunde bas verir Evveller Qizil Orda uzerinde kifayet qeder nominal asililiq var idi III Ivan hokumeti tatarlar arasinda Ordunun opponentlerini qetiyyetle destekleyir xususile Krim xanligi ile ittifaq quruldu Xarici siyasetin serq istiqameti de muveffeqiyyetli oldu diplomatiya ve herbi quvveni birlesdiren III Ivan Kazan xanligina tesir gostermeye calisir III Ivanin dovrunde beynelxalq munasibetler diger dovletlerle ilk novbede Muqeddes Roma imperiyasi Danimarka ve Venesiya ile genislenmisdir Osmanli Imperiyasi ile elaqeler quruldu Rus dovletinin birlesdirilmesiIII Ivan Rus dovletinin birlesdirilmesine evvelce Novqoroddan basladi 1471 ci il Selon doyusunde Novqorod ordusu tamamile meglub edildi Novqorodun zererleri 12 min nefer teskil edirdi texminen 2 min adam tutuldu Dmitri Boretski ve uc diger boyar edam edildi Seher muhasireye alindiqda Novqorod vilayetleri arasinda III Ivan ile danisiqlara baslayan promoskva partiyasi ust terefe kecdi 11 8 1471 tarixinde sulh muqavilesi baglandi Korostin sulhu Novqorod 16 min rubl xerac vermeli idi 1476 ci ilde Moskva knyazligi III Ivanin basciligi ile Qizil Ordaya vergi odemekden imtina etdi 1480 ci ilde asiliqdan cixdigini resmen beyan etdi Qeyd etmek lazimdir ki rus dovletciliyinin helledici meqamlarindan sayilan bu dovrde artiq agilli manevrler edilirdi Iki cebhede sixisacagini goren rus knyazliqlari Litvaya qarsi Krim xanligi ile ittifaqa girerek hucumlarin birinden yayina bildi Knyaz III Ivan ise Ehmed xana qarsi doyuse hazirlasdi Qizil Ordanin quvvesi qelebeye iddiali sayilsa da elverissiz hava seraiti ve rus artilleriyasinin davamli atesi onlari geri oturtmus her iki teref movqe savasina baslamisdi Bununla da Uqra qarsidurmasii baslamisdi Hec bir teref hucuma atilmadi neticede hucum eden Qizil Orda terefi meglub veziyyete dusurdu 11 noyabrda Ehmed xan qosunlarini geri qaytardi ve qarsidurma sona catdi Moskva knyazliginin bu munaqiseden ugurla cixmasinda 3 esas strateji taktiki planin heyata kecirilmesi muhum rol oynadi 1 Qizil Ordanin muttefiqi Litvaya qarsi Krim xanliginin yonlendirilmesile teklenmekden sigortalanma 2 III Ivan terefinden mudafiesiz qalan Qizil Orda paytaxtina qosun gondermesi ile reqibi xosagelmez surprizle teeccublendirmek ve geriye qaytarmaq mecburiyyeti yaratma 3 Mumkun qeder aciq doyusden qacmaqla hucum iddiasi ile gelen monqol tatar qosunlarinin ezminin qirilmasi ve usanib qacmaga vadar edilmesi Gorusun Rusiya tarixinde boyuk onemi var Uqra gorusu neticesinde ruslarin monqol tatarlardan asililigina son qoyuldu vergilerin odenmesi dayandirildi Moskva knyazligi neinki faktiki hem de formal qaydada suveren dovlet oldu 1487 1494 cu illerde Rus dovleti ile Litva arasinda muharibe bas verdi Bu zaman Litva knyazi idi 1497 ci ilde Qanunname rus Sudebnik qebul eden III Ivan tezlikle 1482 1483 cu illerde Klin ve Yeletsk knyazliqlarini 1485 ci ilde Tver knyazligini 1500 1503 cu illerde Rus Litva muharibesinden sonra Bryan ve Cerniqov knyazliqlarini da birlesdirdi III Ivanin birlesdirme siyaseti sonralar III Vasili IV Ivan Qrozni I Fyodr terefinden davam etdirilmisdir EdebiyyatElmi Ioann III Vasilevich Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Alekseev Yu G Gosudar vseya Rusi Novosibirsk Nauka Sibir otd nie 1991 240 s Stranicy istorii nashej Rodiny 175 000 ekz ISBN 5 02 029736 4 Alekseev Yu G Pohody russkih vojsk pri Ivane III SPb Izd vo SPbGU 2007 464 s 1000 ekz ISBN 978 5 288 04191 4 nedostupnaya ssylka Alekseev Yu G Ivan Velikij Pervyj Gosudar vseya Rusi M Eksmo Yauza 2017 320 s Tajny Drevnej Rusi 1500 ekz ISBN 978 5 699 98096 3 Borisov N S Ivan III M Molodaya gvardiya 2000 644 s ZhZL vyp 776 Volodihin D M Polkovodcy Ivana III SPb Peterburgskoe Vostokovedenie 2018 224 s 1000 ekz Zimin A A Vityaz na raspute feodalnaya vojna v Rossii XV v M Mysl 1991 10 000 ekz Arhivirovano 22 iyulya 2011 goda Zimin A A Vozrozhdyonnaya Rossiya Rossiya na rubezhe XV XVI stoletij Ocherki socialno politicheskoj istorii M Mysl 1982 50 000 ekz Arhivirovano 22 iyulya 2011 goda Lure Ya S Dve istorii Rusi XV veka Rannie i pozdnie nezavisimye i oficialnye letopisi ob obrazovanii Moskovskogo gosudarstva SPb 1994 Skrynnikov R G Ivan III M AST AST Moskva Tranzitkniga 2006 288 s Istoricheskaya biblioteka 5000 ekz ISBN 5 17 033263 7 ISBN 5 9713 2144 7 ISBN 5 9587 3862 4 Skrynnikov R G U istokov samoderzhaviya Istoriya Rossijskaya IX XVII vv Ves mir 1997 Chernov O A Ivan III v trudah N V Charykova Kulturno istoricheskie issledovaniya v Povolzhe problemy i perspektivy Materialy II Vserossijskogo nauchno metodologicheskogo seminara Samara SGAKI 2013 S 222 226 Bedii Balashov D M Marfa posadnica Istoricheskij roman M Sovetskaya Rossiya 1972 432 s Gordeeva L I Ioann III Velikij V 2 t M Terra 1998 416 s 304 s Seriya Tajny istorii v romanah povestyah i dokumentah ISBN 5 300 01879 1 Ivanov Vs N Ivan Tretij V kn Ivanov Vs N Imperatrica Fike Istoricheskie povesti M Pravda 1988 S 5 110 Lazhechnikov I I Basurman M Hudozhestvennaya literatura 1989 368 s il Seriya Klassiki i sovremenniki ISBN 5 280 00499 5 Loshilov I N Predtecha Istoricheskaya povest M Voenizdat 1987 256 s il Loshilov I N Vysvobozhdenie Istoricheskij roman M Voenizdat 1991 384 s il ISBN 5 203 01016 1 Segen A Yu Derzhavnyj Roman M Veche 2006 672 s Seriya Vsemirnaya istoriya v romanah ISBN 5 9533 1676 3 Yazvickij V I Ivan III gosudar vseya Rusi Istoricheskij roman V 2 t M Eskmo Folio 1994 1360 s ISBN 5 7150 0110 2 Xarici kecidler Ivan III Vasilevich Russkaya Civilizaciya 2005 01 22 tarixinde Istifade tarixi 21 avgusta 2008 Tak sozdavalas imperiya Agoniya amp Gosudar vseya Rusi 1481 1507 Rus i Orda kak eto bylo 265 let vmeste 1237 1502 Tochka zreniya Novyj Gerodot 2011 08 10 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 avgusta 2008 Volodihin D Sozdatel Tretego Rima 2011 08 10 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 avgusta 2008 Pismo yarlyk hana Ahmata Ivanu III 2017 08 28 at the Wayback Machine 1480 god Proekt Rossijskogo voenno istoricheskogo obshestva 100 glavnyh dokumentov rossijskoj istorii IstinadlarKonec ordynskogo iga Glava 12 Voennyj deyatel epohi obrazovaniya Rossijskogo gosudarstva 2008 09 15 at the Wayback Machine M Nauka 1980 Russkij biograficheskij slovar Izd pod nablyudeniem predsedatelya Imperatorskogo Russkogo Istoricheskogo Obshestva A A Polovcova Sankt Peterburg tip Gl upr udelov 1897 2 T 8 Chechulin N Ioann III Vasilevich rus Russkij biograficheskij slovarSPb 1897 T 8 S 193 228 Voennaya enciklopediya rus SPb Ivan Dmitrievich Sytin 1913 T 11 Deutsche Nationalbibliothek Record 118711032 Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016 Ivan III Vasilevich Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969