Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Böyük Litva knyazlığı (Великое князство Литовское, Руское, Жомойтское и иных; pol. Wielkie Księstwo Litewskie, lat. Magnus Ducatus Lituaniae) — tarixi Şərqi Avropa dövləti.
| Tarixi dövlət | |||||
| Böyük Litva knyazlığı | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
 | |||||
| | |||||
| Paytaxt | Vilnüs | ||||
| Rəsmi dilləri | Litva, polyak, qərbi rus, latın, alman | ||||
| Valyuta | Polşa zlotı | ||||
| Ərazisi |
| ||||
| Əhalisi |
| ||||
| İdarəetmə forması | monarxiya | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarixi
XIII-XIV əsrlərdə Böyük Litva knyazlığının ərazisi sürətlə böyüdü və hətta Qaradəniz sahillərinə çatdı. Həmin vaxt litvalı knyazlar Tevton ordeninə qarşı gərgin mübarizə aparırdılar, hansı ki, sonda 1410-cu ildə onlar Qrünvald döyüşündə birləşmiş Litva ərazilərinin orduları və müttəfiq Polşa tərəfindən məhv edildilər.
1385-ci ildə böyük Litva knyazı Yaqoyla (Jogaila) Krevsk Litva ilə Polşa arasında uniya yaratdı, hansı ki, bu ona Polşaya hakimliyə şans verdi. Nəhayət, o, 1386-cı ildə Polşa taxt-tacına sahib oldu. 1387-ci ildə Litvada xaçpərəstlik bərqərar oldu və qərbi xristianlıq rəsmi din kimi qəbul edildi. 1392-ci ildən Litvanı faktiki olaraq dahi knyaz Vitovt (Vytautas) idarə edirdi, o, Yaqoylanın qohumu və formal davamçısı idi. Onun hakimiyyəti illərində (1392–1430) Litva öz ən qüdrətli dövrünə çatdı. 1569-cu ildə Lyublində Polşa ilə uniya aktı bağlandı. Lyublina uniya aktına əsasən Litvanı və Polşanı birlikdə seçilmiş kral idarə edərdi, amma dövlət işləri ümumi seymdə həll olunacaqdı. Qanunlar sistemi, ordu və hökumət ayrı qalacaqdı.
Böyük Litva knyazı və onun yeddi oğulu
Yeddi oğul motivi tez-tez Litva xalq nağıllarında səslənir. Bu motivin Qediminasın oğullarının hakimiyyəti bölə bilməməsi dövrünün hadisələrinin təsirindən qaynaqlanıb-qaynaqlanmadığı sual olunur? Qediminas 1341-ci ildə xaçlılarla, Veliuona yaxınlığındakı baş verən döyüşdə öldürülür. Taxta adətlərə görə böyük oğlun vərəsəlik haqqına zidd olaraq, atası ilə Vilnüsda yaşayan kiçik oğlu Yaunutis yiyələnir. (Qediminas oğlanlarını, daimi qarnizonlara ehtiyacı olan əhəmiyyətli qalalara komandan kimi göndərir). Oğullar arasında çəkişmələr başlayır. Bundan xaçlılar istifadə edir. Jemaytiyanı zəbt etməyə çalışaraq, Kaunasdan Qardina qədər Nyamunasın son sahilini tuturlar. Litva Baltik dənizinə çıxışını itirir. Təhlükə çox böyük idi, belə ki, Orden Polşa kralı Böyük Kazimirlə bağladığı sazişə görə, dəniz sahilinə çıxış əldə edirdi. Yaranmış vəziyyətdə Qediminasın ölümündən üç il sonra onun böyük oğulları Yaunutisi taxtdan salırlar, amma öldürmürlər, hakimiyyəti aralarında bölürlər. Yaunutisi isə Zaslavla göndərirlər.
Alqirdas özünü böyük knyazı elan etdi, Kastutis isə Trakaya knyazı adlandırıldı, çunki Trakay Litvanın qədim paytaxtı olmuşdu. Onların knyazlıqları siyasi və təsərrüfat baxımından eyni əhəmiyyətli deyildi. Kastutis Trakay və Qardinin, ayrıca vahid olaraq Jemaytiyanın sahibi idi, Alqirdas isə Böyük Litva knyazlığının paytaxtı Vilnüsun, Vilnüs knyazlığının və Rus knyazlığının sahibi idi. O vaxt Orden Macar və Çex kralları ilə birgə bir neçə dəfə Litvaya hücum etsə də, uğur əldə edə bilməmişdi. Çox güman ki, orden magistrləri Böyük Litva knyazlığını bir həmlə ilə tutulmasının mümkünsüz olduğunu anlayıb taktikalarını dəyişdilər, və kiçik amma tez-tez təşkil olunan hücumlarla diyarı əldən salmaq yolunu seçdilər. Güman olunur ki, Ordenin Böyük Magistri, Böyük Litva knyazları olan qardaşların arasındakı ədavətə ümid bağlayırdı.
1362-ci ildə xaçlılar dörd dəfə Böyük Litva knyazlığına hücum etdilər. Burada xüsusi ilə Kaunas qalasının müdafiəçilərinin taleyini qeyd etmək lazımdır. 1362-ci ilin qışı hər iki ordenin cəngavərləri Kaunas qalasını mühasirəyə aldılar. Onun müdafiəsinə Kastutisin oğlu Vaydotas başçılıq edirdi. Qalanın mühasirəsi bir neçə həftə davam etdi. Qalanın müdafiəçiləri son dərəcə qətiyyətlə müdafiə olunurdular, lakin aclıq onlara güc gəlirdi. Qalanı yandıranda müdafiəçilərinin bir hissəsi odda yandı. Tarixi mənbələrə görə cəmi otuz altı nəfər sağ qaldı. Ola bilsin ki, odda Knyaz Vaydotasda məhv oldu, çünki, sonrakı mənbələrdə onun barəsində məlumatlara rast gəlinmir. Kastutisa başqa zərbə oğlu Butautasdan gəldi. Orden təmsilçiləri onu atasına qarşı qaldırmağa nail oldular. Bir qrup boyarla o Mariyenburqa qaçdı burada Henrix adı ilə xristianlığı qəbul etdi, və həmin il Karalyauçusdan Litvaya böyük düşmən qüvvəsi gətirdi. Ancaq bu tarixi kəsimi nəzərdən keçirəndə elə bir təəssürat yaranmasın ki, Böyük Litva knyazlığı ancaq müdafiə olunurdu. Litvalılar dəfələrlə Ordenin torpaqlarına hücumlar edirdilər və bu hücumların əksəriyyəti də uğurlu idi. Lakin bu hücumlar Ordenin qüdrətini sarsıtmaq üçün kifayət deyildi. Bundan əlavə Alqirdas və Kastutisin 1370-ci il Karalyauçusdakı birgə əməliyyatını da nəzərə almaq lazımdır. Karalyauçus qalasını ələ keçirmək qərara alındı. Hər iki knyazın qoşunları müxtəlif yollarla hərəkət edirdi: şimaldan və cənub-şərqdən Karalyayçus yaxınlığında onlar birləşməli idi. Lakin Ordenin Magistri bunu anlayıb kiçik qalaların dəstələrinə onların yollarını kəsmək əmrini verdi. Kastutisin qoşunları geri döndü, Alqirdas isə Rudava yaxınlığında döyüşə girdi. Bu döyüş bir neçə illiyə Ordeni zəiflətdi. Döyüşdə marşal və qalaların komut rəisləri öldürüldü. Kastutis əsir götürülür və Mariyenburq qalasında dustaq edilir. Ancaq qaçmağa müvəffəq olur və ara vermədən xaçlılarla mübarizə aparır. Şiddətli döyüşlər Kaunas qalası ətrafında gedirdi, belə ki, o çox vacib strateji məntəqədə, Nyamunas və Neris çaylarının qovuşduğu yerdə yerləşirdi. Ordenlə müharibə yüz əlli il davam etdi. Bu dövr tarixdə litvalıların ölüm-dirim mübarizəsi kimi səciyyələndirilir. O dövrdə Roma papası, və Almaniya imperatoru Böyük Litva knyazlığı ilə danışıqlar aparmağa cəhd etdilər. 1358-ci ildə Vilnüsə imperator IV Karlın nümayəndələri gəldi. Qerman Vartberqin salnamələrində deyilir ki, litvalılara Böyük Litva knyazlığının sərhədlərinin tanımasını, Ordenin cəngavərlərinə isə knyazlığın ucqar hüdudlarında yerləşib monqol xanlarından xristianları müdafiə etmək təklif olundu. Bundan başqa Alqirdas rus torpaqlarına olan bütün iddiaları da rədd etdi. Belə tələblər Orden üçün qəbuledilməz idi. Danışıqlar uğursuz oldu.
XIV əsr Böyük Litva knyazlığı üçün həm də ona görə əhəmiyyətli idi ki, Böyük Moskva knyazlığı rus torpaqlarını birləşdirən mərkəzə çevrilirdi. Knyazlıq İsveç, Orden və Litvaya getdikcə daha uğurlu müqavimət göstərirdi. Alqirdas, rus torpaqlarının birləşdirilməsinin mərkəzi olmaq uğrunda, Moskva ilə Tver arasında olan ziddiyyətdən istifadə edib buna mane olmağa çalışırdı. Lakin Litva zadəganlarının Rusiyanın şimal-qərb torpaqlarını zəbt etmək cəhdləri uğursuz idi. Bu həm də xaçlılara müqaviməti zəiflədirdi. XIV əsrdə Qızıl Ordu ilə döyüşlər davam edirdi. Bu əsrdə Ordunu daxili çəkişmələr əldən salırdı, Alqirdas bundan istifadə edə bildi. Alqirdasın qoşunları Şərqi Avropanın əhəmiyyətli iqtisadi və siyasi mərkəzi olan Kiyevi tutdu. Onun oğlu Vladimir buraya hakim təyin olundu, sonralar Vladimir Podola tatar knyazlarının qardaşlarının üstünə bir yürüş təşkil etdi. 1363-cü ildə Siniye Vodı yaxınlığında xanların qoşunu darmadağın edildi, knyazlığın əraziləri Qara dənizə qədər uzandı.
Tarixçilər bildirir ki, Alqirdasın ölümündən sonra Litvada siyasi böhran baş verdi. Böyük knyaz kimi Alqirdasın ikinci arvadı, Tver knyaginyası Yulionadan olan Yoqaylo təsdiq olundu. Boyarların Kastutisi dəstəkləməsinə baxmayaraq, Kastutisin Ordenlə mübarizədə nailiyyətləri çox idi, o, təcrübəli döyüşçü idi və yaşca da böyük idi, o elə Trakay və Jemayçunun hakimi olaraq qaldı. Kastutis Yoqaylonun hakimiyyətini tanıdı, lakin həmişə olduğu kimi çəkişmələr başladı, bu isə mərkəzi hakimiyyəti zəiflədirdi və müstəqilliyi itirmək təhlükəsi yaradırdı. Böyük Litva knyazlığının siyasətində ziddiyyətlər yarandı. Eyni vaxtda Ordenlə mübarizə aparmaq və rus torpaqlarını zəbt etmək mümkün deyildi. Müharibələrin ağır nəticələri Böyük Litva knyazlığının şəhərlilərinin çiyninə böyük yük kimi düşürdü. Onda Yoqayla Ordenlə 10 illik müqavilə bağladı. Kastutis bunu təqdir etdi. Lakin tarixi xəyanət ili adlandırılan 1380-ci ildə, Yoqayla Livoniya Ordeni ilə gizli saziş bağladı. Bu sazişə görə Yoqayla ordenin hücumu zamanı Kastutisə kömək etməməyi boyununa aldı və Jemaytiya, Trakaya və Qardin barədə Alman ordeni ilə saziş bağladı. Bir ildən sonra Kastutis Yoqaylanın xəyanəti barədə xəbər tutub, onu hakimiyyətdən güclə məhrum edib, Vitebska hakimlik etməyə göndərdi. Yoqayla sonralar da almanlarla gizli sövdələşmələrdən çəkinmirdi, onu qardaşları Skirqayla və Kaributas dəstəkləyirdi. Kastutis Kaributaya qarşı çıxanda Vilnüsda Yoqaylanın xeyrinə çevriliş baş verdi. Yoqayla xaçlıların köməyi ilə Trakaya daxil oldu. Kastutis və onun oğlu Vitautas hiylə ilə ələ keçirilib Kreves qalasının qazamatına göndərildi. Kastutis boğularaq öldürüldü, Vitautas isə arvadının köməyi ilə qaçdı.
Yoqayla hakimiyyətə qayıtdı, lakin Vitautas və Rus knyazları onun hakimiyyətini tanımırdı. 1382-ci ildə Ordenlə sazişə görə litvalıları xristianlığı qəbul etməyi və Dubisə qədər Jemaytiyanı ona verməyi boyunlarına götürdülər. Xəyanətlər davam edirdi.
- https://www.britannica.com/place/Vilnius.
Həmçinin bax
Ədəbiyyat
- Антонович В. Б. Очерк истории великого княжества Литовского до половины XV ст. — Вып. 1. — К., 1878. (rus.)
- Дашкевич Н. П. Заметки по истории Литовско-Русского государства. — К., 1885.
- Wolff J. Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego. 1386−1795. — Kraków, 1885. (pol.)
- Boniecki A. Poczet rodów w wielkiem księstwie litewskiem w XV и XVI w. — Warszawa, 1887. (pol.)
- Владимирский-Буданов М. Ф. Очерки из истории литовско-русского права. — Ч. 1−2. — К., 1889–1890.
- Любавский M. K. Областное деление и местное управление Литовско-Русского государства ко времени издания первого литовского статута: Исторические очерки. — М., 1892.
- Любавский M. K. Литовско-русский сейм: опыт по истории учреждения в связи с внутренним строем и внешней жизнью государства. — М., 1900.
- Довнар-Запольский М. В. Государственное хозяйство Великого княжества Литовского при Ягеллонах. — Т. 1. — К., 1901.
- Лаппо И. И. Великое княжество Литовское за время от заключения Люблинской Унии до смерти Стефана Батория (1569–1586). — Т. 1. — СПб., 1901.
- Максимейко Н. А. Сеймы литовско-русского государства до Люблинской унии 1569 г. — Харьков, 1902.
- Малиновский И. Рада Великого княжества Литовского в связи с боярскою думою древней России. — Ч. 2. — Вып. 2. — Томск, 1912.
- Любавский M. K. Очерк истории Литовско-Русского государства до Люблинской унии включительно. С приложением текста хартий, выданных княжеству Литовскому и его облаястям. — 2-е изд. — М., 1915.
- Грушевский А. С. Города Великого княжества Литовского в XIV−XVI вв.: Старина и борьба за старину. — К., 1918.
- Halecki O. Dzieje unii jagiellońskiej. — T. 1−2. Kraków, 1919–1920. (польск.)
- Kutrzeba S. Historia ustroju Polski w zarysie — T. 2: Litwa. — 2 wyd. — Lwów-Warszawa, 1921. (польск.)
- Łowmiański H. Studia nad początkami społeczeństwa i państwa litewskiego. — T. 1−2. — Wilno, 1932. (польск.)
- Пресняков А. Е. Лекции по русской истории. — Т. II. — Вып. 1.: Западная Русь и Литовско-Русское государство. — М., 1939.
- Бережков Н. Г. Литовская метрика как исторический источник. О первоначальном составе книг Литовской метрики по 1522 г. Ч. 1. М., 1946.
- Похилевич Д. Л. Крестьяне Белоруссии и Литвы в XVI−XVIII вв. — Львов, 1957.
- Похилевич Д. Л. Крестьяне Белоруссии и Литвы во второй половине XVIII в. — Вильнюс, 1966.
- Пичета В. И. Аграрная реформа Сигизмунда-Августа в Литовско-Русском государстве. — 2-е изд. — М., 1958.
- Пашуто В. Т. Образование Литовского государства. — М., 1959.
- Пичета В. И. Белоруссия и Литва в XV−XVI вв. — М., 1961.
- Dundulis B. Lietuvių kova dėl Žemaitijos ir Užnemunės XV amžiuje. — Vilnius, 1960. (lit.)
- Jurginis J. Baudžiavos įsigalėjimas Lietuvoje. — Vilnius, 1962. (lit.)
- Греков И. Б. Очерки по истории международных отношений восточной Европы XIV−XVI вв. — М., 1963.
- Ochmanski J. Historia Litwy. — Wrocław-Warsawa-Kraków, 1964. (pol.)
- Łowmiański H. Studia nad dziejami Wielkiego Ksiȩstwa Litewskiego. — Poznań, 1983. (pol.)
- Шабульдо Ф. М. Земли Юго-Западной Руси в составе Великого Княжества Литовского. — К., 1987.
- Грушевський М. Історія України-Руси. — Т. III−IV. — 2-е від. — К., 1993. (ukr.)
- Насевіч В. Л. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: Падзеі і асобы. — Мн., 1993.
- Александров Д. Н. Южная, юго-западная и Центральная Русь и образование Литовского государства / Отв. ред. акад. Б. А. Рыбаков. — М., 1994. — 272 с. — 5 000 экз.
- Kiaupienė J., Kuncevičius A. Lietuvos istorija iki 1795 metų. — Vilnius, 1995.
- Rowell S. C. Lithuania Ascending: A Pagan Empire within East-Central Europe, 1295−1345. — Cambridge: University Press, 1995. — 375 p. (ing.)
- Краўцэвіч А. К. Стварэнне Вялікага Княства Літоўскага. — 2-е выд. — Жэшаў, 2000.
- Baranauskas T. Lietuvos valstybės ištakos. — Vilnius: Vaga, 2000. — 317 p.
- Petrauskas R. Lietuvos diduomenė XIV a. pabaigoje — XV a.: sudėtis-struktūra-valdžia. — Vilnius, 2003.
- Гудавичюс Э. История Литвы с древнейших времен до 1569 года / Перевод с литовского Г. И. Ефромова. — Т. I. — М., 2005.
Xarici keçidlər
- Великое княжество Литовское в Большой советской энциклопедии 2009-02-18 at the Wayback Machine.
- Статьи по истории Великого Княжества Литовского в историческом журнале "Беларускі Гістарычны Агляд" 2014-02-03 at the Wayback Machine.
- Титулы литовских правителей по современным документам, с библиографией
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Boyuk Litva knyazligi Velikoe knyazstvo Litovskoe Ruskoe Zhomojtskoe i inyh pol Wielkie Ksiestwo Litewskie lat Magnus Ducatus Lituaniae tarixi Serqi Avropa dovleti Tarixi dovletBoyuk Litva knyazligiBayraq d Gerb1236 1795Paytaxt VilnusResmi dilleri Litva polyak qerbi rus latin almanValyuta Polsa zlotiErazisi 200 000 km 1260 930 000 km 1430 320 000 km 1572 250 000 km 1791 132 000 km 1793 Ehalisi 4 840 000 nef 1770 Idareetme formasi monarxiya Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiXIII XIV esrlerde Boyuk Litva knyazliginin erazisi suretle boyudu ve hetta Qaradeniz sahillerine catdi Hemin vaxt litvali knyazlar Tevton ordenine qarsi gergin mubarize aparirdilar hansi ki sonda 1410 cu ilde onlar Qrunvald doyusunde birlesmis Litva erazilerinin ordulari ve muttefiq Polsa terefinden mehv edildiler 1385 ci ilde boyuk Litva knyazi Yaqoyla Jogaila Krevsk Litva ile Polsa arasinda uniya yaratdi hansi ki bu ona Polsaya hakimliye sans verdi Nehayet o 1386 ci ilde Polsa taxt tacina sahib oldu 1387 ci ilde Litvada xacperestlik berqerar oldu ve qerbi xristianliq resmi din kimi qebul edildi 1392 ci ilden Litvani faktiki olaraq dahi knyaz Vitovt Vytautas idare edirdi o Yaqoylanin qohumu ve formal davamcisi idi Onun hakimiyyeti illerinde 1392 1430 Litva oz en qudretli dovrune catdi 1569 cu ilde Lyublinde Polsa ile uniya akti baglandi Lyublina uniya aktina esasen Litvani ve Polsani birlikde secilmis kral idare ederdi amma dovlet isleri umumi seymde hell olunacaqdi Qanunlar sistemi ordu ve hokumet ayri qalacaqdi Boyuk Litva knyazi ve onun yeddi oguluMagnus Ducatus Lithuania Tobias Lotter 1780 Yeddi ogul motivi tez tez Litva xalq nagillarinda seslenir Bu motivin Qediminasin ogullarinin hakimiyyeti bole bilmemesi dovrunun hadiselerinin tesirinden qaynaqlanib qaynaqlanmadigi sual olunur Qediminas 1341 ci ilde xaclilarla Veliuona yaxinligindaki bas veren doyusde oldurulur Taxta adetlere gore boyuk oglun vereselik haqqina zidd olaraq atasi ile Vilnusda yasayan kicik oglu Yaunutis yiyelenir Qediminas oglanlarini daimi qarnizonlara ehtiyaci olan ehemiyyetli qalalara komandan kimi gonderir Ogullar arasinda cekismeler baslayir Bundan xaclilar istifade edir Jemaytiyani zebt etmeye calisaraq Kaunasdan Qardina qeder Nyamunasin son sahilini tuturlar Litva Baltik denizine cixisini itirir Tehluke cox boyuk idi bele ki Orden Polsa krali Boyuk Kazimirle bagladigi sazise gore deniz sahiline cixis elde edirdi Yaranmis veziyyetde Qediminasin olumunden uc il sonra onun boyuk ogullari Yaunutisi taxtdan salirlar amma oldurmurler hakimiyyeti aralarinda bolurler Yaunutisi ise Zaslavla gonderirler Alqirdas ozunu boyuk knyazi elan etdi Kastutis ise Trakaya knyazi adlandirildi cunki Trakay Litvanin qedim paytaxti olmusdu Onlarin knyazliqlari siyasi ve teserrufat baximindan eyni ehemiyyetli deyildi Kastutis Trakay ve Qardinin ayrica vahid olaraq Jemaytiyanin sahibi idi Alqirdas ise Boyuk Litva knyazliginin paytaxti Vilnusun Vilnus knyazliginin ve Rus knyazliginin sahibi idi O vaxt Orden Macar ve Cex krallari ile birge bir nece defe Litvaya hucum etse de ugur elde ede bilmemisdi Cox guman ki orden magistrleri Boyuk Litva knyazligini bir hemle ile tutulmasinin mumkunsuz oldugunu anlayib taktikalarini deyisdiler ve kicik amma tez tez teskil olunan hucumlarla diyari elden salmaq yolunu secdiler Guman olunur ki Ordenin Boyuk Magistri Boyuk Litva knyazlari olan qardaslarin arasindaki edavete umid baglayirdi 1362 ci ilde xaclilar dord defe Boyuk Litva knyazligina hucum etdiler Burada xususi ile Kaunas qalasinin mudafiecilerinin taleyini qeyd etmek lazimdir 1362 ci ilin qisi her iki ordenin cengaverleri Kaunas qalasini muhasireye aldilar Onun mudafiesine Kastutisin oglu Vaydotas basciliq edirdi Qalanin muhasiresi bir nece hefte davam etdi Qalanin mudafiecileri son derece qetiyyetle mudafie olunurdular lakin acliq onlara guc gelirdi Qalani yandiranda mudafiecilerinin bir hissesi odda yandi Tarixi menbelere gore cemi otuz alti nefer sag qaldi Ola bilsin ki odda Knyaz Vaydotasda mehv oldu cunki sonraki menbelerde onun baresinde melumatlara rast gelinmir Kastutisa basqa zerbe oglu Butautasdan geldi Orden temsilcileri onu atasina qarsi qaldirmaga nail oldular Bir qrup boyarla o Mariyenburqa qacdi burada Henrix adi ile xristianligi qebul etdi ve hemin il Karalyaucusdan Litvaya boyuk dusmen quvvesi getirdi Ancaq bu tarixi kesimi nezerden kecirende ele bir teessurat yaranmasin ki Boyuk Litva knyazligi ancaq mudafie olunurdu Litvalilar defelerle Ordenin torpaqlarina hucumlar edirdiler ve bu hucumlarin ekseriyyeti de ugurlu idi Lakin bu hucumlar Ordenin qudretini sarsitmaq ucun kifayet deyildi Bundan elave Alqirdas ve Kastutisin 1370 ci il Karalyaucusdaki birge emeliyyatini da nezere almaq lazimdir Karalyaucus qalasini ele kecirmek qerara alindi Her iki knyazin qosunlari muxtelif yollarla hereket edirdi simaldan ve cenub serqden Karalyaycus yaxinliginda onlar birlesmeli idi Lakin Ordenin Magistri bunu anlayib kicik qalalarin destelerine onlarin yollarini kesmek emrini verdi Kastutisin qosunlari geri dondu Alqirdas ise Rudava yaxinliginda doyuse girdi Bu doyus bir nece illiye Ordeni zeifletdi Doyusde marsal ve qalalarin komut reisleri olduruldu Kastutis esir goturulur ve Mariyenburq qalasinda dustaq edilir Ancaq qacmaga muveffeq olur ve ara vermeden xaclilarla mubarize aparir Siddetli doyusler Kaunas qalasi etrafinda gedirdi bele ki o cox vacib strateji menteqede Nyamunas ve Neris caylarinin qovusdugu yerde yerlesirdi Ordenle muharibe yuz elli il davam etdi Bu dovr tarixde litvalilarin olum dirim mubarizesi kimi seciyyelendirilir O dovrde Roma papasi ve Almaniya imperatoru Boyuk Litva knyazligi ile danisiqlar aparmaga cehd etdiler 1358 ci ilde Vilnuse imperator IV Karlin numayendeleri geldi Qerman Vartberqin salnamelerinde deyilir ki litvalilara Boyuk Litva knyazliginin serhedlerinin tanimasini Ordenin cengaverlerine ise knyazligin ucqar hududlarinda yerlesib monqol xanlarindan xristianlari mudafie etmek teklif olundu Bundan basqa Alqirdas rus torpaqlarina olan butun iddialari da redd etdi Bele telebler Orden ucun qebuledilmez idi Danisiqlar ugursuz oldu XIV esr Boyuk Litva knyazligi ucun hem de ona gore ehemiyyetli idi ki Boyuk Moskva knyazligi rus torpaqlarini birlesdiren merkeze cevrilirdi Knyazliq Isvec Orden ve Litvaya getdikce daha ugurlu muqavimet gosterirdi Alqirdas rus torpaqlarinin birlesdirilmesinin merkezi olmaq ugrunda Moskva ile Tver arasinda olan ziddiyyetden istifade edib buna mane olmaga calisirdi Lakin Litva zadeganlarinin Rusiyanin simal qerb torpaqlarini zebt etmek cehdleri ugursuz idi Bu hem de xaclilara muqavimeti zeifledirdi XIV esrde Qizil Ordu ile doyusler davam edirdi Bu esrde Ordunu daxili cekismeler elden salirdi Alqirdas bundan istifade ede bildi Alqirdasin qosunlari Serqi Avropanin ehemiyyetli iqtisadi ve siyasi merkezi olan Kiyevi tutdu Onun oglu Vladimir buraya hakim teyin olundu sonralar Vladimir Podola tatar knyazlarinin qardaslarinin ustune bir yurus teskil etdi 1363 cu ilde Siniye Vodi yaxinliginda xanlarin qosunu darmadagin edildi knyazligin erazileri Qara denize qeder uzandi Tarixciler bildirir ki Alqirdasin olumunden sonra Litvada siyasi bohran bas verdi Boyuk knyaz kimi Alqirdasin ikinci arvadi Tver knyaginyasi Yulionadan olan Yoqaylo tesdiq olundu Boyarlarin Kastutisi desteklemesine baxmayaraq Kastutisin Ordenle mubarizede nailiyyetleri cox idi o tecrubeli doyuscu idi ve yasca da boyuk idi o ele Trakay ve Jemaycunun hakimi olaraq qaldi Kastutis Yoqaylonun hakimiyyetini tanidi lakin hemise oldugu kimi cekismeler basladi bu ise merkezi hakimiyyeti zeifledirdi ve musteqilliyi itirmek tehlukesi yaradirdi Boyuk Litva knyazliginin siyasetinde ziddiyyetler yarandi Eyni vaxtda Ordenle mubarize aparmaq ve rus torpaqlarini zebt etmek mumkun deyildi Muharibelerin agir neticeleri Boyuk Litva knyazliginin seherlilerinin ciynine boyuk yuk kimi dusurdu Onda Yoqayla Ordenle 10 illik muqavile bagladi Kastutis bunu teqdir etdi Lakin tarixi xeyanet ili adlandirilan 1380 ci ilde Yoqayla Livoniya Ordeni ile gizli sazis bagladi Bu sazise gore Yoqayla ordenin hucumu zamani Kastutise komek etmemeyi boyununa aldi ve Jemaytiya Trakaya ve Qardin barede Alman ordeni ile sazis bagladi Bir ilden sonra Kastutis Yoqaylanin xeyaneti barede xeber tutub onu hakimiyyetden gucle mehrum edib Vitebska hakimlik etmeye gonderdi Yoqayla sonralar da almanlarla gizli sovdelesmelerden cekinmirdi onu qardaslari Skirqayla ve Kaributas destekleyirdi Kastutis Kaributaya qarsi cixanda Vilnusda Yoqaylanin xeyrine cevrilis bas verdi Yoqayla xaclilarin komeyi ile Trakaya daxil oldu Kastutis ve onun oglu Vitautas hiyle ile ele kecirilib Kreves qalasinin qazamatina gonderildi Kastutis bogularaq olduruldu Vitautas ise arvadinin komeyi ile qacdi Yoqayla hakimiyyete qayitdi lakin Vitautas ve Rus knyazlari onun hakimiyyetini tanimirdi 1382 ci ilde Ordenle sazise gore litvalilari xristianligi qebul etmeyi ve Dubise qeder Jemaytiyani ona vermeyi boyunlarina goturduler Xeyanetler davam edirdi https www britannica com place Vilnius Hemcinin baxRec PospolitaEdebiyyatAntonovich V B Ocherk istorii velikogo knyazhestva Litovskogo do poloviny XV st Vyp 1 K 1878 rus Dashkevich N P Zametki po istorii Litovsko Russkogo gosudarstva K 1885 Wolff J Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Ksiestwa Litewskiego 1386 1795 Krakow 1885 pol Boniecki A Poczet rodow w wielkiem ksiestwie litewskiem w XV i XVI w Warszawa 1887 pol Vladimirskij Budanov M F Ocherki iz istorii litovsko russkogo prava Ch 1 2 K 1889 1890 Lyubavskij M K Oblastnoe delenie i mestnoe upravlenie Litovsko Russkogo gosudarstva ko vremeni izdaniya pervogo litovskogo statuta Istoricheskie ocherki M 1892 Lyubavskij M K Litovsko russkij sejm opyt po istorii uchrezhdeniya v svyazi s vnutrennim stroem i vneshnej zhiznyu gosudarstva M 1900 Dovnar Zapolskij M V Gosudarstvennoe hozyajstvo Velikogo knyazhestva Litovskogo pri Yagellonah T 1 K 1901 Lappo I I Velikoe knyazhestvo Litovskoe za vremya ot zaklyucheniya Lyublinskoj Unii do smerti Stefana Batoriya 1569 1586 T 1 SPb 1901 Maksimejko N A Sejmy litovsko russkogo gosudarstva do Lyublinskoj unii 1569 g Harkov 1902 Malinovskij I Rada Velikogo knyazhestva Litovskogo v svyazi s boyarskoyu dumoyu drevnej Rossii Ch 2 Vyp 2 Tomsk 1912 Lyubavskij M K Ocherk istorii Litovsko Russkogo gosudarstva do Lyublinskoj unii vklyuchitelno S prilozheniem teksta hartij vydannyh knyazhestvu Litovskomu i ego oblayastyam 2 e izd M 1915 Grushevskij A S Goroda Velikogo knyazhestva Litovskogo v XIV XVI vv Starina i borba za starinu K 1918 Halecki O Dzieje unii jagiellonskiej T 1 2 Krakow 1919 1920 polsk Kutrzeba S Historia ustroju Polski w zarysie T 2 Litwa 2 wyd Lwow Warszawa 1921 polsk Lowmianski H Studia nad poczatkami spoleczenstwa i panstwa litewskiego T 1 2 Wilno 1932 polsk Presnyakov A E Lekcii po russkoj istorii T II Vyp 1 Zapadnaya Rus i Litovsko Russkoe gosudarstvo M 1939 Berezhkov N G Litovskaya metrika kak istoricheskij istochnik O pervonachalnom sostave knig Litovskoj metriki po 1522 g Ch 1 M 1946 Pohilevich D L Krestyane Belorussii i Litvy v XVI XVIII vv Lvov 1957 Pohilevich D L Krestyane Belorussii i Litvy vo vtoroj polovine XVIII v Vilnyus 1966 Picheta V I Agrarnaya reforma Sigizmunda Avgusta v Litovsko Russkom gosudarstve 2 e izd M 1958 Pashuto V T Obrazovanie Litovskogo gosudarstva M 1959 Picheta V I Belorussiya i Litva v XV XVI vv M 1961 Dundulis B Lietuviu kova del Zemaitijos ir Uznemunes XV amziuje Vilnius 1960 lit Jurginis J Baudziavos įsigalejimas Lietuvoje Vilnius 1962 lit Grekov I B Ocherki po istorii mezhdunarodnyh otnoshenij vostochnoj Evropy XIV XVI vv M 1963 Ochmanski J Historia Litwy Wroclaw Warsawa Krakow 1964 pol Lowmianski H Studia nad dziejami Wielkiego Ksiȩstwa Litewskiego Poznan 1983 pol Shabuldo F M Zemli Yugo Zapadnoj Rusi v sostave Velikogo Knyazhestva Litovskogo K 1987 Grushevskij M Istoriya Ukrayini Rusi T III IV 2 e vid K 1993 ukr Nasevich V L Pachatki Vyalikaga knyastva Litoyskaga Padzei i asoby Mn 1993 Aleksandrov D N Yuzhnaya yugo zapadnaya i Centralnaya Rus i obrazovanie Litovskogo gosudarstva Otv red akad B A Rybakov M 1994 272 s 5 000 ekz Kiaupiene J Kuncevicius A Lietuvos istorija iki 1795 metu Vilnius 1995 Rowell S C Lithuania Ascending A Pagan Empire within East Central Europe 1295 1345 Cambridge University Press 1995 375 p ing Kraycevich A K Stvarenne Vyalikaga Knyastva Litoyskaga 2 e vyd Zheshay 2000 Baranauskas T Lietuvos valstybes istakos Vilnius Vaga 2000 317 p Petrauskas R Lietuvos diduomene XIV a pabaigoje XV a sudetis struktura valdzia Vilnius 2003 Gudavichyus E Istoriya Litvy s drevnejshih vremen do 1569 goda Perevod s litovskogo G I Efromova T I M 2005 Xarici kecidlerVikianbarda Boyuk Litva knyazligi ile elaqeli mediafayllar var Velikoe knyazhestvo Litovskoe v Bolshoj sovetskoj enciklopedii 2009 02 18 at the Wayback Machine Stati po istorii Velikogo Knyazhestva Litovskogo v istoricheskom zhurnale Belaruski Gistarychny Aglyad 2014 02 03 at the Wayback Machine Tituly litovskih pravitelej po sovremennym dokumentam s bibliografiej