Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Əbdürrəhman Cami – tacik şairi, musiqişünası, filosof və alimi.
| Əbdürrəhman Cami | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 7 noyabr 1414 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 9 noyabr 1492(78 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | şair, yazıçı, musiqi nəzəriyyəçisi, filosof |
| Əsərlərinin dili | fars dili |
 Əbdürrəhman Cami Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Böyük taçik şairi, musiqişünası, filosof və alimi Əbdürrəhman Nurəddin ibn Əhməd hicri qəməri ilə 817-ci il şəban ayının 8-də, miladi ilə 1414-cü il noyabrın 7-də Cam şəhərində (Xorasan) anadan olmuşdur.
Çox kiçik yaşlarından oxumağa başlamış, ilk təhsilini atasından almış, sonra isə Herat şəhərinin Xuş bazarında olan Dilgəş mədrəsəsində oxumuşdur. Burada Caminin müəllimi dövrünün məşhur sufilərindən olan ərəbist(?) mövlana Cüneydi Üsuli idi.
İstedadlı və zəhmətsevən olduğundan, kitabları tez oxuyub qurtarır və bir müddərrisdən başqasına keçirdi. Cami ilə məşğul olan müəllim və müddərrislər onun hafizəsinə heyran qaldıqlarını bildirir, bunu başqalarına deməkdən çəkinmirdilər. Məsələn, dövrünün ən görkəmli müəllimi və bilikli alimlərindən hesab edilən mövlana Xacə Əlaəddin Əli Səmərqəndi demişdir ki, o ömründə Cami qədər hafizəli və istedadlı şagird görməmişdir.
Bir az sonra Heratda tədris edilən bütün elmlərə kifayət qədər yiyələndikdən sonra, məlumatını artırmaq, xüsusilə də Heratda zəif tədris edilən təbiət elmlərini öyrənmək üçün Səmərqəndə getmək qərarına gəlir və orada məşhur astronom Uluqbəyin yaxın əməkdaşlarından olan Qazizadə Ruminin nücum və başqa təbiət elmləri sahəsində oxuduğu mühazirələrə qulaq asır. Səmərqənddəki müvəffəqiyyəti heç də Heratdakından az olmur. O, Səmərqənddən Herata qayıtdıqda, öz tələbkarlığı və çətin imtahan götürməsi ilə şöhrət tapmış, "Baharistan" da adı çəkilən mövlana Əli Quşçiyə həndəsə və cəbrdən imtahan verir. Əli Quşçi sualı axıra çatdırmamış Cami onun nə demək istədiyini başa düşür və dərhal cavab verir, özünün Səmərqəndə səfərinin hədər getmədiyini sübut edir.
Sufi təriqətlərindən nəqşbəndiliyi sevmiş və öz mürşüdü olaraq şeyx Sədəddin Kaşqarinin ardınca getmişdir. Nəqşbənd zülmə dözməyi, günahları bağışlamağı təbliğ edir, musiqi, rəssamlıq bə başqa incəsənət növləri ilə məşğul olmağa mane olmurdu. Bahəddin Nəqşbəndinin dediklərinə ciddi riayət etməyi tələb edən şeyx Sədəddin Kaşqari Caminin tərbiyəsinə böyük fikir verir və onun nəqşbəndi təriqətinin mürşüdü olmasına çox çalışırdı. Cami də öz növbəsində Sədəddin Kaşqarinin məsləhətlərinə əməl edir. Onun göstərişlərindən kənara çıxmırdı. Cami əsərlərində nəqşbəndi ideyalarının çox açıq və aydın inikası müşahidə edilir. Bir çox səfərlər etmiş və bu səfərlər zamanı müxtəlif sufi şeyxləri, alim, şair, incəsənət ustaları, dövlət xadimləri ilə, şah, sultan, saqan və müxtəlif silkə xas olan adamlarla görüşmüşdür.
1472-ci ilin payızında Məkkəyə ziyarətə getmək qərarına gəlir. O, bu səfərində Nişabur, Səbzəvar, Bəstam, Damqan, Qəzvin, Həmədan, Kərbəla, Məkkə, Mədinə, Dəməşq, Hələb və Təbriz kimi şəhərləri gəzir və onların bəzilərində aylarla qalıb oradakı alimlərlə görüşür, bəzən isə ciddi mübahisə etməli olur.
1492-ci il noyabr ayının əvvəllərində özünü pis hiss etməyə başlayır, xəstəliyi get-gedə şiddətlənir, nəhayət, məhərrəmin 17-də, yəni noyabrın 8-də səhər vəfat edir. Bəzilərinin fikrincə, noyabrın 9-da ölmüşdür. Sovet ədəbiyyatında hər iki tarixi göstərənlər var. Dəfn mərasimi Nəvainin yaxından iştirakı ilə təşkil edilir.
Caminin ölümünə Nəvai tarixi maddə yazmış, onu məşhur Hüseyn Vaiz oxumuşdur. İki beytdən ibarət olan bu şeirdə əbcəd hesabı ilə Caminin 894 hicri, yəni miladi 1492-ci ildə vəfat etdiyi bildirilir.
Özündən sonra böyük bir miras qoyub getmişdir. M.A. Salyenin dediyinə görə, alimlər Caminin əsərlərinin sayını 50 qəbul edirlər ki, bunlardan da 34-ü nəsr, 16-sı şeirlə yazışmışdır. Nəsr əsərləri içərisində bədii əhəmiyyəti olan yalnız "Baharistan"dır.
Yaradıcılığı
Caminin nə vaxtdan şairliyə başladığı hələ dəqiq təyin edilməmişdir. Lakin onun hələ lap cavan vaxtlarından şeirə böyük həvəs göstərdiyini yazırlar. Onun elmə məlum olan ən qədim əsəri 856 (1452)-ci ildə Əbdülqasim Baburə ithaf etdiyi "Müəmma haqqında risalə"dir. Adıçəkilmiş kitab onun ilk əsəri kimi nəzərə alınarsa, təxmini hesablamaya görə, ömrünün sonuna qədər fasiləsiz, ildə azı bir-iki əsər yazmışdır. Əsərlərinin miqdarı haqqında müxtəlif fikirlər vardır. Əsərlərinin sayını onun müridi və ən yaxın dostu, özbək şairi Əlişir Nəvai – 35, Şah İsmayılın oğlu Sam mirzə – 45, Caminin Tərcümeyi-halını yazan – 47, 1690-1691-ci ildə yazdığı "" ("Xəyal güzgüsü") adlı təzkirəsində isə 99 göstərir. Y.E. Bertelsin fikrinə görə, 45-47 rəqəmləri həqiqətə daha yaxındır. Ən məşhur əsərləri üç divanı, "Həft övrəng", sufi şeyxlərin həyat və tərcümeyi-halına həsr edilmiş "" və "Baharistan"dır.
Cami Əlişir Nəvaninin məsləhəti ilə birinci divanı "" (1479-cu il), yəni "Gəncliyin başlanğıcı", ikinci divanı "" (1489-cu il), yəni "Həmayılın ortası", üçüncü divanı "" (1491-ci il), yəni "Həyatın sonu" adlandırmışdır. Cami divanlarını Nəvainin təklifinə görə belə adlandırdığını müqəddimədə özü qeyd edir.
Caminin "Nəfəhatül-üns min həzəratül-Qüds", yəni "Müqəddəs yerlərdən əsən dostluq nəsimi" əsəri özündən əvvəl yaşamış sufilərin, həməsri olan sufi şair və alimlərin həyatına həsr edilmişdir. Maraqlı burasıdır ki, 600-dən artıq şair, alim, şeyx və başqalarının tərcümeyi-halı izah edilən bu əsərdə iyirmidən çox qadının adı çəkilir ki, bunlar da öz əsərlərinin görkəmli sufilərindən hesab edilmişdir.
Cami əsərlərini dövrünün məşhur hökmdarlarına ithaf etməkdən boyun qaçırmamış və ya qaçıra bilməmişdir. Son dərəcə qürurlu, böyüklərə baş əyməyən Caminin əsərlərini müxtəlif hökmdarlara həsr etməsinin əsas səbəbini çamişunaslar onun maddi gəlir axtarmasında deyil, məhz əsərlərinin məzmununda, əllərində külli miqdarda ixtiyar olan hökumət başçılarına təsir göstərməkdə, onları ədalətə, mərhəmətə sövq etməkdə görürlər. Caminin bütün əsərlərində, fəlsəfi-ictimai istiqamətindən asılı olmayaraq, insanpərvərlik, ədalət və səxavətin tərənnüm edildiyini görürük. Cami nəqşbəndi təriqətinin mürşüdü və şeyxi mövqeyinə yüksəldikdə də heç vaxt təəssübkeş-fanatik olmamış, ədaləti, mərhəməti, düzlüyü üstün tutmuşdur. Başqa əsərlərində olduğu kimi, "Baharistan"da da həmin fikrin bədii ifadəsinə tez-tez təsadüf edilir. Bu nöqteyi-nəzərdən, yəni humanizm və ədaləti tərənnüm etmək, fanatizmə qarşı çıxmaq nöqteyi-nəzərindən Cami öz dövrünün fəlsəfi-ictimai görüşlərindən yüksəkdə durur. Firdovsi, Nizami, Sədi və başqa Şərq klassikləri kimi, Cami də bu halda öz sinfinin mənafeyindən yüksəyə qalxmış və xalq ideyalarını bədii formada təcəssüm etdirməyi bacarmışdır.
"Yusif və Züleyxa" romanı onu dünyaya tanıtdıran əsəridir. "Baharıstan" isə Caminin bədii əhəmiyyəti ilə seçilənidir.
Divanları
- "Fətihətəş-şəbab" ("Gəncliyin başlanğıcı", 1479-cu il)
- "Vəsitətül-İqd" yəni ("Həmayılın ortası", 1489-cu il)
- "Xatimətül-həyat" yəni ("Həyatın sonu", 1491-ci il)
Əsərləri
- Həft övrəng
- "Müəmma haqqında risalə" (Əbdülqasim Baburə ithaf) – 1452-ci il (H.q. 856-cı il)
- "Baharistan" (1487-ci il)
- "Nəfəhatül-üns" və "Həzəratül-Qüds", yəni ("Müqəddəs yerlərdən əsən dostluq nəsimi")
Həmçinin bax
İstinadlar
- Jāmī // Encyclopædia Britannica (ing.).
Mənbə
- "Baharistan". Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı. Bakı-1964. 92 səh. 40.000 tiraj. (farscadan azərbaycan dilinə tərcümə, müqəddimə və qeydlər Rəhim Sultanovundur)
- Y.E.Bertels. Cami (Dövrü, həyatı və yaradıcılığı) 1949-cu il. (rus dilində)
- "Fars və ərəbcə çap olunmuş kitab müəllifləri" (fars dilində) 3-cü cild. 1963-cü il.
Xarici keçidlər
- Əbdürrəhman Cami. Seçilmiş əsərləri. Bakı, “Öndər nəşriyyat”, 2004, 320 səh. (archive.org)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Ebdurrehman Cami tacik sairi musiqisunasi filosof ve alimi Ebdurrehman CamiDogum tarixi 7 noyabr 1414Dogum yeri Herat Teymuriler dovletiVefat tarixi 9 noyabr 1492 78 yasinda Vefat yeri Herat Teymuriler dovletiFealiyyeti sair yazici musiqi nezeriyyecisi filosofEserlerinin dili fars diliEbdurrehman Cami Vikimenbede Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiBoyuk tacik sairi musiqisunasi filosof ve alimi Ebdurrehman Nureddin ibn Ehmed hicri qemeri ile 817 ci il seban ayinin 8 de miladi ile 1414 cu il noyabrin 7 de Cam seherinde Xorasan anadan olmusdur Cox kicik yaslarindan oxumaga baslamis ilk tehsilini atasindan almis sonra ise Herat seherinin Xus bazarinda olan Dilges medresesinde oxumusdur Burada Caminin muellimi dovrunun meshur sufilerinden olan erebist movlana Cuneydi Usuli idi Istedadli ve zehmetseven oldugundan kitablari tez oxuyub qurtarir ve bir mudderrisden basqasina kecirdi Cami ile mesgul olan muellim ve mudderrisler onun hafizesine heyran qaldiqlarini bildirir bunu basqalarina demekden cekinmirdiler Meselen dovrunun en gorkemli muellimi ve bilikli alimlerinden hesab edilen movlana Xace Elaeddin Eli Semerqendi demisdir ki o omrunde Cami qeder hafizeli ve istedadli sagird gormemisdir Bir az sonra Heratda tedris edilen butun elmlere kifayet qeder yiyelendikden sonra melumatini artirmaq xususile de Heratda zeif tedris edilen tebiet elmlerini oyrenmek ucun Semerqende getmek qerarina gelir ve orada meshur astronom Uluqbeyin yaxin emekdaslarindan olan Qazizade Ruminin nucum ve basqa tebiet elmleri sahesinde oxudugu muhazirelere qulaq asir Semerqenddeki muveffeqiyyeti hec de Heratdakindan az olmur O Semerqendden Herata qayitdiqda oz telebkarligi ve cetin imtahan goturmesi ile sohret tapmis Baharistan da adi cekilen movlana Eli Qusciye hendese ve cebrden imtahan verir Eli Qusci suali axira catdirmamis Cami onun ne demek istediyini basa dusur ve derhal cavab verir ozunun Semerqende seferinin heder getmediyini subut edir Sufi teriqetlerinden neqsbendiliyi sevmis ve oz mursudu olaraq seyx Sededdin Kasqarinin ardinca getmisdir Neqsbend zulme dozmeyi gunahlari bagislamagi teblig edir musiqi ressamliq be basqa incesenet novleri ile mesgul olmaga mane olmurdu Baheddin Neqsbendinin dediklerine ciddi riayet etmeyi teleb eden seyx Sededdin Kasqari Caminin terbiyesine boyuk fikir verir ve onun neqsbendi teriqetinin mursudu olmasina cox calisirdi Cami de oz novbesinde Sededdin Kasqarinin meslehetlerine emel edir Onun gosterislerinden kenara cixmirdi Cami eserlerinde neqsbendi ideyalarinin cox aciq ve aydin inikasi musahide edilir Bir cox seferler etmis ve bu seferler zamani muxtelif sufi seyxleri alim sair incesenet ustalari dovlet xadimleri ile sah sultan saqan ve muxtelif silke xas olan adamlarla gorusmusdur 1472 ci ilin payizinda Mekkeye ziyarete getmek qerarina gelir O bu seferinde Nisabur Sebzevar Bestam Damqan Qezvin Hemedan Kerbela Mekke Medine Demesq Heleb ve Tebriz kimi seherleri gezir ve onlarin bezilerinde aylarla qalib oradaki alimlerle gorusur bezen ise ciddi mubahise etmeli olur 1492 ci il noyabr ayinin evvellerinde ozunu pis hiss etmeye baslayir xesteliyi get gede siddetlenir nehayet meherremin 17 de yeni noyabrin 8 de seher vefat edir Bezilerinin fikrince noyabrin 9 da olmusdur Sovet edebiyyatinda her iki tarixi gosterenler var Defn merasimi Nevainin yaxindan istiraki ile teskil edilir Caminin olumune Nevai tarixi madde yazmis onu meshur Huseyn Vaiz oxumusdur Iki beytden ibaret olan bu seirde ebced hesabi ile Caminin 894 hicri yeni miladi 1492 ci ilde vefat etdiyi bildirilir Ozunden sonra boyuk bir miras qoyub getmisdir M A Salyenin dediyine gore alimler Caminin eserlerinin sayini 50 qebul edirler ki bunlardan da 34 u nesr 16 si seirle yazismisdir Nesr eserleri icerisinde bedii ehemiyyeti olan yalniz Baharistan dir YaradiciligiCaminin ne vaxtdan sairliye basladigi hele deqiq teyin edilmemisdir Lakin onun hele lap cavan vaxtlarindan seire boyuk heves gosterdiyini yazirlar Onun elme melum olan en qedim eseri 856 1452 ci ilde Ebdulqasim Babure ithaf etdiyi Muemma haqqinda risale dir Adicekilmis kitab onun ilk eseri kimi nezere alinarsa texmini hesablamaya gore omrunun sonuna qeder fasilesiz ilde azi bir iki eser yazmisdir Eserlerinin miqdari haqqinda muxtelif fikirler vardir Eserlerinin sayini onun muridi ve en yaxin dostu ozbek sairi Elisir Nevai 35 Sah Ismayilin oglu Sam mirze 45 Caminin Tercumeyi halini yazan 47 1690 1691 ci ilde yazdigi Xeyal guzgusu adli tezkiresinde ise 99 gosterir Y E Bertelsin fikrine gore 45 47 reqemleri heqiqete daha yaxindir En meshur eserleri uc divani Heft ovreng sufi seyxlerin heyat ve tercumeyi halina hesr edilmis ve Baharistan dir Cami Elisir Nevaninin mesleheti ile birinci divani 1479 cu il yeni Gencliyin baslangici ikinci divani 1489 cu il yeni Hemayilin ortasi ucuncu divani 1491 ci il yeni Heyatin sonu adlandirmisdir Cami divanlarini Nevainin teklifine gore bele adlandirdigini muqeddimede ozu qeyd edir Caminin Nefehatul uns min hezeratul Quds yeni Muqeddes yerlerden esen dostluq nesimi eseri ozunden evvel yasamis sufilerin hemesri olan sufi sair ve alimlerin heyatina hesr edilmisdir Maraqli burasidir ki 600 den artiq sair alim seyx ve basqalarinin tercumeyi hali izah edilen bu eserde iyirmiden cox qadinin adi cekilir ki bunlar da oz eserlerinin gorkemli sufilerinden hesab edilmisdir Cami eserlerini dovrunun meshur hokmdarlarina ithaf etmekden boyun qacirmamis ve ya qacira bilmemisdir Son derece qururlu boyuklere bas eymeyen Caminin eserlerini muxtelif hokmdarlara hesr etmesinin esas sebebini camisunaslar onun maddi gelir axtarmasinda deyil mehz eserlerinin mezmununda ellerinde kulli miqdarda ixtiyar olan hokumet bascilarina tesir gostermekde onlari edalete merhemete sovq etmekde gorurler Caminin butun eserlerinde felsefi ictimai istiqametinden asili olmayaraq insanperverlik edalet ve sexavetin terennum edildiyini goruruk Cami neqsbendi teriqetinin mursudu ve seyxi movqeyine yukseldikde de hec vaxt teessubkes fanatik olmamis edaleti merhemeti duzluyu ustun tutmusdur Basqa eserlerinde oldugu kimi Baharistan da da hemin fikrin bedii ifadesine tez tez tesaduf edilir Bu noqteyi nezerden yeni humanizm ve edaleti terennum etmek fanatizme qarsi cixmaq noqteyi nezerinden Cami oz dovrunun felsefi ictimai goruslerinden yuksekde durur Firdovsi Nizami Sedi ve basqa Serq klassikleri kimi Cami de bu halda oz sinfinin menafeyinden yukseye qalxmis ve xalq ideyalarini bedii formada tecessum etdirmeyi bacarmisdir Yusif ve Zuleyxa romani onu dunyaya tanitdiran eseridir Baharistan ise Caminin bedii ehemiyyeti ile secilenidir Divanlari Fetihetes sebab Gencliyin baslangici 1479 cu il Vesitetul Iqd yeni Hemayilin ortasi 1489 cu il Xatimetul heyat yeni Heyatin sonu 1491 ci il EserleriHeft ovreng Yusif ve Zuleyxa Muemma haqqinda risale Ebdulqasim Babure ithaf 1452 ci il H q 856 ci il Baharistan 1487 ci il Nefehatul uns ve Hezeratul Quds yeni Muqeddes yerlerden esen dostluq nesimi Hemcinin baxIstinadlarJami Encyclopaedia Britannica ing Menbe Baharistan Azerbaycan Dovlet Nesriyyati Baki 1964 92 seh 40 000 tiraj farscadan azerbaycan diline tercume muqeddime ve qeydler Rehim Sultanovundur Y E Bertels Cami Dovru heyati ve yaradiciligi 1949 cu il rus dilinde Fars ve erebce cap olunmus kitab muellifleri fars dilinde 3 cu cild 1963 cu il Xarici kecidlerEbdurrehman Cami Secilmis eserleri Baki Onder nesriyyat 2004 320 seh ISBN 9952 416 36 8 archive org