Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mosullu oymağı — Ağqoyunlu və Səfəvi imperiyalarında fəaliyyət göstərmiş ən aktiv türk tayfalarından biri. Səfəvi imperiyası zamanı Qızılbaş tayfalarını təşkil edən tayfalardan biri olmuşdur. Səfəvi imperiyasında daha çox Türkman adı ilə anılan Mosullu tayfa bir neçə şahın anasının çıxdığı tayfa olmuşdur.
Adın kökəni Mosul bölgəsindən gəlməkdədir.
Tarix
Türk tarixçisi Tufan Gündüz və Con E. Vudsun bildirdiyinə görə, Mosullu tayfası Ağqoyunlu imperiyasına hakimlik edən 3 əsas tayfadan biri olmuşdur. Digər iki tayfa isə Pörnək və Bayandurlu tayfası idi. Onların əsas nəzarət etdikləri ərazilər Diyarbəkir ilə İrəvan ətraflarında olmuşdur. Onlar ilk əvvəllərdə, yəni 1451-ci ildə Ağqoyunlu bəyliyində varislik üstündə münaqişə meydana çıxdığı zaman Qara Yuluq Osman bəyin oğlu Həmzə bəy ilə Şeyx Həsəni dəstəkləmiş, lakin daha sonralar öz dəstəklərini Uzun Həsənə yönəltmişdirlər. 1475-ci ildə Uzun Həsənin qardaşı Üveysin məğlub edilməsindən sonra Urfa şəhəri Mosullu tayfasına verilmişdir.
Səfəvi imperiyasının formalaşmasında da Mosullu tayfası mühüm rol oynamışdır. Qızılbaş inzibati sistemində mühüm yer tutan Mosullu tayfasından olan qızlarla Şah İsmayıl iki dəfə evlənmiş və onun varisi I Təhmasibin anası da bu tayfadan olmuşdur. Bundan başqa, I Təhmasibin də arvadı bu tayfadan olmuş və ondanolan iki oğlu şahlıq etmişdir. Bunlar II İsmayıl ilə Məhəmməd Xudabəndədir. Beləliklə, səfəvilərin ən güclü hökmdarlarından olan I Abbasın da ata nənəsi bu tayfadan olmuşdur. Mosullu-Türkman tayfası I Təhmasibin ölümündən sonra Səfəvi sarayında yaranmış qarışıqlıq və iki şahzadə - Heydər Mirzə və İsmayıl Mirzə - arasında gedən taxt mübarizəsində anası da bu tayfadan olan İsmayıl Mirzəni dəstəkləmişdirlər. Bundan başqa, Mosullu-Türkman tayfası Məhəmməd Xudabəndənin hakimiyyəti dövründə üsyan qaldırmış, öz baçıları Əmir xan Mosullu-Türkmanın qatili olan Şamlı, Ustaclı əmirlərinin cəzalandırılmalarını istəmişdirlər. Bu zaman imperiyanı faktiki idarə edən Xudabəndənin oğlu Həmzə Mirzə onların tələblərini qətiyyətlə rədd etmişdir. Beləki, təkəlilər tərəfindən dəstəklənən mosullular ilk öncə qətldə əli Ustaclı və Rumlu əmirlərinin, xüsusilə Əliqulu xanın öldürülməsini istəyirdilər. Bu tələbləri Həmzə Mirzə tərəfindən rədd edildikdən sonra isə, baiskar şəxslərin sadəcə ucqar yerlərə sürgün edilməsini istədilər. Onların bu tələbləri də qətiyyətli vəliəhd şahzadə tərəfindən rədd edildi. Belə olduğu halda, mosullular və təkəlilər ona qarşı döyüşmək istəmədiklərini, güclərini Təbrizdəki Osmanlı qarnizonuna qarşı istifadə etmələrini təklif etdilər. Lakin bu dəfə də, Həmzə Mirzənin yanındakı Qacar, Əfşar və s tayfa nümayəndələri şahzadənin belə inadkar davranışından narazı olduqlarını, onun bəzi əmirləri qorumaq üçün Qızılbaş tayfaları arasında nifaqa səbəb olduğunu bildirib çaxnaşma saldılar. Lakin Həmzə Mirzə özü şəxsən qılıncla onların üzərinə hücum edib rəhbərlərini öldürdü. Buna cavab olaraq, mosullu-türkmanlar və təkəlilət onun qardaşı 10 yaşlı Təhmasib Mirzəni saraydan qaçıraraq paytaxt Qəzvinə aparıb şah elan etdillər. Ordu ilə onların üzərinə gedən Həmzə Mirzə sayca az olmasına baxmayaraq, onları məğlub etdi. Üsyanın rəhbərləri Məhəmməd xan Türkman və Müseyib xan Təkəli əsir alındılar. Vəli xan isə vuruşma zamanı həlak oldu.
Ənvər Çingizoğlu Səfəvi imperiyasının yaraması ilə mosulluların pörnəklərlə birləşərək Türkman adlanmağa başladıqlarını və bu adla Qızılbaş tayfaları siyahısına daxil olduqlarını yazır. Lakin buraya daxil olmayanlar da olmuşdur. O, I İsmayılın dövründən başlayaraq Bağdadın bu molsullular və ya türkman sərkərdələr tərəfindən idarə edildiyini bildirir və əlavə edir ki I İsmayıl bu şeirində məhz onları nəzərdə tutmuşdur:
Yetdikcə tükənir ərəbün kuyi, məskəni,
Bağdad içində hər necə kim, türkman qopar.
Mosullu oymağının Bəktaşlı, Gülabili adlı tirələri də olmuşdur. Çingizoğlu Mosullu oymağının böyük bir qolunun Muğanda və Qarabağda məskunlaşdığını və sonralar Təklə adlandığını bildirir.
Məşhur üzvləri
- Bektaş bəy Mosullu — tirənin/oymağın əsasını qoyan şəxs.
- Osman (ö. 1436)
- Məhəmməd (ö. 1451)
- I Əmir (ö. 1473) — Ağqoyunlu ordusunun baş komandanı və Şiraz hakimi.
- Həsən
- I Gülabi (ö. 1491, Süleyman bəy Bicanoğlu tərəfindən öldürülmüş və Ərzincan hakimliyi etmişdir.
- Qayıtmaz (ö. 1507)
- II Əmir (ö. 1522) — I Təhmasibin mühafizəçisi və Ərzincan
- Adı bilinməyən qız — Bitlis hakimliyini idarə edən nə ərə getmişdir.
- Şərəf xan Bitlisi
- Mərcimək (ö. 1528)
- Məsum (ö. 1528)
- II Gülabi (ö. 1528)
- Adı bilinməyən qız — Bitlis hakimliyini idarə edən nə ərə getmişdir.
- İbrahim (ö. 1528) — Bağdad hakimi olmuş və Zülfiqar bəy tərəfindən öldürülmüşdür.
- Məlik Qasım (ö. 1529)
- Məhəmmədi (I Təhmasibin süd qardaşı)
- Məlik Qasım (ö. 1529)
- Əli bəy və ya digər adı ilə Noxud Sultan
- Zülfiqar (ö. 1529) — Mosulluların bir digər nümayəndəsi olan İbrahimdən Bağdadı almış və I Təhmasibin əmri ilə Osmanlılara vermişdir.
- Əli — I Təhmasibin əmri ilə Zülfiqarı öldürmüşdür.
- İsmayıl
- Fulad
- Sufi Xəlil (ö. 1491, Süleyman bəy Bicanoğlu tərəfindən öldürülmüşdür.)— Şəki və Şiraz şəhərlərinin hakimi və Sultan Baysunqurun regenti olmuşdur.
- Cəmçid (ö. 1491)
- Şeyx Əli (ö. 1492)
- İsmayıl (ö. 1496)
- Yusif
- Bəktaş
- Ya'qub
- Nurəli
- Pir Ömər
- Qütbəddin
- Həmzə bəy
- Mehməd bəy
- Taclı Xanım — I İsmayılın arvadı və I Təhmasibin anası.
- Mehməd bəy
- Bəkr (ö. 1491, Süleyman bəy Bicanoğlu tərəfindən öldürülmüş və Astarabad hakimliyi etmişdir.
- İsa
- Musa bəy Türkman — Azerbaijan hakimi və ya bəylərbəyi.
- Sultanum Bəyim — I Təhmasibin arvadı və Məhəmməd Xudabəndə ilə II İsmayılın anası. Sultanım Bəyimin Musa bəyin qızı olması da bəzi qaynaqlar tərəfindən iddia edilir.
- İsa
Həmçinin bu tayfadan olan Əmir xan Mosullu-Türkman öz dönəminin ən güclü sərkərdələrindən biri olmuş və 1577 – 1584-cü illərdə Təbriz bəylərbəyi kimi xidmət etmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Anooshahr, 2018. səh. 70
- Gündüz, 2007. səh. 157
- Woods, 1999
- Newman, 2009
- Parsadoost, 2002
- Heintz və Jahandari, 1992
- Əfəndiyev, 2007. səh. 147
- Əfəndiyev, 2007. səh. 225-230
- Çingizoğlu, 2008. səh. 47-56
- Çingizoğlu, 2011
- Khachatrian, 2003. səh. 37–58
- Ghereghlou, 2011. səh. 603–621
- Woods, 1993. səh. 254
- Dunietz, 2015. səh. 116
- Sale və başqaları, 2017. səh. 115
- "ESMĀʿIL II – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. 2022-05-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-01-08.
- Ghereghlou, 2016
- Parsadoost, 2002. səh. 1992
- Zabil Bayramlı. "Türk Qızılbaş əmirliyinin inzibati idarə sistemində yeri". Xalq Cəbhəsi. 18 noyabr 2016. 2022-09-07 tarixində . İstifadə tarixi: 10 avqust 2023.
Mənbə
- Manuchehr Parsadoost. Ismail II, the wasted brave. Tehran: Enteshar. 2002. ISBN .
- Walter Heintz; Keykavos Jahandari. Ismail II (in Persian). Tehran: Elmi va farhangi publications. 1992. ISBN .
- Ali Anooshahr. Turkestan and the Rise of Eurasian Empires: A Study of Politics and Invented Traditions. 2018. ISBN .
- Tufan Gündüz(2007). (First ed.). İstanbul: Yeditepe Yayınevi. p. 157. . OCLC 713963769. Anadolu'da Türkmen aşiretleri : Bozulus Türkmenleri, 1540-1640. İstanbul: Yeditepe Yayınevi. 2007. ISBN .
- John E. Woods. The Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire (Revised and Expanded Edition). University of Utah Press. 1999. ISBN .
- Andrew J. Newman. Safavid Iran: rebirth of a Persian empire. London: I.B. Tauris. 2009. ISBN .
- Alexander Khachatrian. The Kurdish Principality of Hakkariya (14th-15th Centuries). Iran & the Caucasus. 7 (1/2). 2003. 37–58. ISBN .
- Kioumars Ghereghlou. The Question of Baghdad in the Course of the Ottoman-Safavid Relations According to the Safavid Narrative Sources (PDF). Istanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. In İslam Medeniyetlerinde Bağdat (Medinetü’s Selam) Uluslararası Sempozyum, 7–8–9 Kasım, 2008, 2 Vols. Edited by İsmail Safa Üstün. 2011.
- Kioumars Ghereghlou. ESMĀʿIL II. Encyclopædia Iranica. 2016.
- Ənvər Çingizoğlu. Mosullu oymağı. Soy 7 (15). 2008. 47–56.
- Ənvər Çingizoğlu. Türkman eli. Bakı: Şuşa. 224.
- John Swinton George Sale, George Psalmanazar, Archibald Bower, George Shelvocke , John Campbell. An Universal History: From the Earliest Accounts to the Present Time. Isha Books. 2011. ISBN .
- John E. Woods. AKKOYUNLULAR: Aşiret, Konfederasyon, imparatorluk. 15. Yüzyıl Türk-İran Siyaseti Üzerine Bir İnceleme. Milliyet Yayınları. Tərc. Sibel Özbudun
Əlavə yazılar və açıqlamalar: Necdet Sakaoğlu. 1993. ISBN . - Alexandra Dunietz. The Cosmic Perils of Qadi Ḥusayn Maybudī in Fifteenth-Century Iran. Brill. 2015. ISBN .
- Əfəndiyev Oqtay Əbdülkərim oğlu. Azərbaycan Səfəvilər dövləti. Bakı: Şərq-Qərb. 2007. 407. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mosullu oymagi Agqoyunlu ve Sefevi imperiyalarinda fealiyyet gostermis en aktiv turk tayfalarindan biri Sefevi imperiyasi zamani Qizilbas tayfalarini teskil eden tayfalardan biri olmusdur Sefevi imperiyasinda daha cox Turkman adi ile anilan Mosullu tayfa bir nece sahin anasinin cixdigi tayfa olmusdur Adin kokeni Mosul bolgesinden gelmekdedir TarixTurk tarixcisi Tufan Gunduz ve Con E Vudsun bildirdiyine gore Mosullu tayfasi Agqoyunlu imperiyasina hakimlik eden 3 esas tayfadan biri olmusdur Diger iki tayfa ise Pornek ve Bayandurlu tayfasi idi Onlarin esas nezaret etdikleri eraziler Diyarbekir ile Irevan etraflarinda olmusdur Onlar ilk evvellerde yeni 1451 ci ilde Agqoyunlu beyliyinde varislik ustunde munaqise meydana cixdigi zaman Qara Yuluq Osman beyin oglu Hemze bey ile Seyx Heseni desteklemis lakin daha sonralar oz desteklerini Uzun Hesene yoneltmisdirler 1475 ci ilde Uzun Hesenin qardasi Uveysin meglub edilmesinden sonra Urfa seheri Mosullu tayfasina verilmisdir Sefevi imperiyasinin formalasmasinda da Mosullu tayfasi muhum rol oynamisdir Qizilbas inzibati sisteminde muhum yer tutan Mosullu tayfasindan olan qizlarla Sah Ismayil iki defe evlenmis ve onun varisi I Tehmasibin anasi da bu tayfadan olmusdur Bundan basqa I Tehmasibin de arvadi bu tayfadan olmus ve ondanolan iki oglu sahliq etmisdir Bunlar II Ismayil ile Mehemmed Xudabendedir Belelikle sefevilerin en guclu hokmdarlarindan olan I Abbasin da ata nenesi bu tayfadan olmusdur Mosullu Turkman tayfasi I Tehmasibin olumunden sonra Sefevi sarayinda yaranmis qarisiqliq ve iki sahzade Heyder Mirze ve Ismayil Mirze arasinda geden taxt mubarizesinde anasi da bu tayfadan olan Ismayil Mirzeni desteklemisdirler Bundan basqa Mosullu Turkman tayfasi Mehemmed Xudabendenin hakimiyyeti dovrunde usyan qaldirmis oz bacilari Emir xan Mosullu Turkmanin qatili olan Samli Ustacli emirlerinin cezalandirilmalarini istemisdirler Bu zaman imperiyani faktiki idare eden Xudabendenin oglu Hemze Mirze onlarin teleblerini qetiyyetle redd etmisdir Beleki tekeliler terefinden desteklenen mosullular ilk once qetlde eli Ustacli ve Rumlu emirlerinin xususile Eliqulu xanin oldurulmesini isteyirdiler Bu telebleri Hemze Mirze terefinden redd edildikden sonra ise baiskar sexslerin sadece ucqar yerlere surgun edilmesini istediler Onlarin bu telebleri de qetiyyetli veliehd sahzade terefinden redd edildi Bele oldugu halda mosullular ve tekeliler ona qarsi doyusmek istemediklerini guclerini Tebrizdeki Osmanli qarnizonuna qarsi istifade etmelerini teklif etdiler Lakin bu defe de Hemze Mirzenin yanindaki Qacar Efsar ve s tayfa numayendeleri sahzadenin bele inadkar davranisindan narazi olduqlarini onun bezi emirleri qorumaq ucun Qizilbas tayfalari arasinda nifaqa sebeb oldugunu bildirib caxnasma saldilar Lakin Hemze Mirze ozu sexsen qilincla onlarin uzerine hucum edib rehberlerini oldurdu Buna cavab olaraq mosullu turkmanlar ve tekelilet onun qardasi 10 yasli Tehmasib Mirzeni saraydan qaciraraq paytaxt Qezvine aparib sah elan etdiller Ordu ile onlarin uzerine geden Hemze Mirze sayca az olmasina baxmayaraq onlari meglub etdi Usyanin rehberleri Mehemmed xan Turkman ve Museyib xan Tekeli esir alindilar Veli xan ise vurusma zamani helak oldu Enver Cingizoglu Sefevi imperiyasinin yaramasi ile mosullularin porneklerle birleserek Turkman adlanmaga basladiqlarini ve bu adla Qizilbas tayfalari siyahisina daxil olduqlarini yazir Lakin buraya daxil olmayanlar da olmusdur O I Ismayilin dovrunden baslayaraq Bagdadin bu molsullular ve ya turkman serkerdeler terefinden idare edildiyini bildirir ve elave edir ki I Ismayil bu seirinde mehz onlari nezerde tutmusdur Yetdikce tukenir erebun kuyi meskeni Bagdad icinde her nece kim turkman qopar Mosullu oymaginin Bektasli Gulabili adli tireleri de olmusdur Cingizoglu Mosullu oymaginin boyuk bir qolunun Muganda ve Qarabagda meskunlasdigini ve sonralar Tekle adlandigini bildirir Meshur uzvleriBektas bey Mosullu tirenin oymagin esasini qoyan sexs Osman o 1436 Mehemmed o 1451 I Emir o 1473 Agqoyunlu ordusunun bas komandani ve Siraz hakimi Hesen I Gulabi o 1491 Suleyman bey Bicanoglu terefinden oldurulmus ve Erzincan hakimliyi etmisdir Qayitmaz o 1507 II Emir o 1522 I Tehmasibin muhafizecisi ve Erzincan Adi bilinmeyen qiz Bitlis hakimliyini idare eden ne ere getmisdir Seref xan Bitlisi Mercimek o 1528 Mesum o 1528 II Gulabi o 1528 Ibrahim o 1528 Bagdad hakimi olmus ve Zulfiqar bey terefinden oldurulmusdur Melik Qasim o 1529 Mehemmedi I Tehmasibin sud qardasi Eli bey ve ya diger adi ile Noxud Sultan Zulfiqar o 1529 Mosullularin bir diger numayendesi olan Ibrahimden Bagdadi almis ve I Tehmasibin emri ile Osmanlilara vermisdir Eli I Tehmasibin emri ile Zulfiqari oldurmusdur Ismayil Fulad Sufi Xelil o 1491 Suleyman bey Bicanoglu terefinden oldurulmusdur Seki ve Siraz seherlerinin hakimi ve Sultan Baysunqurun regenti olmusdur Cemcid o 1491 Seyx Eli o 1492 Ismayil o 1496 Yusif Bektas Ya qub Nureli Pir Omer Qutbeddin Hemze bey Mehmed bey Tacli Xanim I Ismayilin arvadi ve I Tehmasibin anasi Bekr o 1491 Suleyman bey Bicanoglu terefinden oldurulmus ve Astarabad hakimliyi etmisdir IsaMusa bey Turkman Azerbaijan hakimi ve ya beylerbeyi Sultanum Beyim I Tehmasibin arvadi ve Mehemmed Xudabende ile II Ismayilin anasi Sultanim Beyimin Musa beyin qizi olmasi da bezi qaynaqlar terefinden iddia edilir Hemcinin bu tayfadan olan Emir xan Mosullu Turkman oz doneminin en guclu serkerdelerinden biri olmus ve 1577 1584 cu illerde Tebriz beylerbeyi kimi xidmet etmisdir Hemcinin baxQizilbaslarIstinadlarAnooshahr 2018 seh 70 Gunduz 2007 seh 157 Woods 1999 Newman 2009 Parsadoost 2002 Heintz ve Jahandari 1992 Efendiyev 2007 seh 147 Efendiyev 2007 seh 225 230 Cingizoglu 2008 seh 47 56 Cingizoglu 2011 Khachatrian 2003 seh 37 58 Ghereghlou 2011 seh 603 621 Woods 1993 seh 254 Dunietz 2015 seh 116 Sale ve basqalari 2017 seh 115 ESMAʿIL II Encyclopaedia Iranica www iranicaonline org 2022 05 18 tarixinde Istifade tarixi 2021 01 08 Ghereghlou 2016 Parsadoost 2002 seh 1992 Zabil Bayramli Turk Qizilbas emirliyinin inzibati idare sisteminde yeri Xalq Cebhesi 18 noyabr 2016 2022 09 07 tarixinde Istifade tarixi 10 avqust 2023 MenbeManuchehr Parsadoost Ismail II the wasted brave Tehran Enteshar 2002 ISBN 9643251063 Walter Heintz Keykavos Jahandari Ismail II in Persian Tehran Elmi va farhangi publications 1992 ISBN 9644453476 Ali Anooshahr Turkestan and the Rise of Eurasian Empires A Study of Politics and Invented Traditions 2018 ISBN 9780190693565 Tufan Gunduz 2007 First ed Istanbul Yeditepe Yayinevi p 157 ISBN 978 975 6480 82 3 OCLC 713963769 Anadolu da Turkmen asiretleri Bozulus Turkmenleri 1540 1640 Istanbul Yeditepe Yayinevi 2007 ISBN 978 975 6480 82 3 John E Woods The Aqquyunlu Clan Confederation Empire Revised and Expanded Edition University of Utah Press 1999 ISBN 978 0874805659 Andrew J Newman Safavid Iran rebirth of a Persian empire London I B Tauris 2009 ISBN 1845118308 Alexander Khachatrian The Kurdish Principality of Hakkariya 14th 15th Centuries Iran amp the Caucasus 7 1 2 2003 37 58 ISBN 1609 8498 Kioumars Ghereghlou The Question of Baghdad in the Course of the Ottoman Safavid Relations According to the Safavid Narrative Sources PDF Istanbul M U Ilahiyat Fakultesi Vakfi Yayinlari In Islam Medeniyetlerinde Bagdat Medinetu s Selam Uluslararasi Sempozyum 7 8 9 Kasim 2008 2 Vols Edited by Ismail Safa Ustun 2011 Kioumars Ghereghlou ESMAʿIL II Encyclopaedia Iranica 2016 Enver Cingizoglu Mosullu oymagi Soy 7 15 2008 47 56 Enver Cingizoglu Turkman eli Baki Susa 224 John Swinton George Sale George Psalmanazar Archibald Bower George Shelvocke John Campbell An Universal History From the Earliest Accounts to the Present Time Isha Books 2011 ISBN 978 9333006064 John E Woods AKKOYUNLULAR Asiret Konfederasyon imparatorluk 15 Yuzyil Turk Iran Siyaseti Uzerine Bir Inceleme Milliyet Yayinlari Terc Sibel Ozbudun Elave yazilar ve aciqlamalar Necdet Sakaoglu 1993 ISBN 975 506 124 x Alexandra Dunietz The Cosmic Perils of Qadi Ḥusayn Maybudi in Fifteenth Century Iran Brill 2015 ISBN 978 9004302310 Efendiyev Oqtay Ebdulkerim oglu Azerbaycan Sefeviler dovleti Baki Serq Qerb 2007 407 ISBN 978 9952 34 101 0