Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Altıgünlük müharibə (ivr. מלחמת ששת הימים, translit. Milhemet Şeşet Ha Yamim), Uğursuzluq (ərəb. النكسة, translit. Əl-Nəksa), 1967-ci il müharibəsi (ərəb. حرب 1967, translit. Hərb 1967), İyun müharibəsi, 1967-ci il Ərəb-İsrail müharibəsi və ya Üçüncü Ərəb-İsrail müharibəsi — 1967-ci ilin iyun ayının 5-dən 10-a qədər İsrail ilə qonşuları Misir – o dövrdəki rəsmi adı ilə Birləşmiş Ərəb Respublikası, Suriya və İordaniya arasında baş vermiş hərbi münaqişə.Birinci Ərəb-İsrail müharibəsindən sonra qonşu dövlətlər arasında münasibətlər normallaşmadı. İsrail Misirin 1950-ci ildən bağladığı Tiran boğazını yenidən öz gəmilərinin keçməsinə açmaq üçün 1956-cı ildə Sinay yarımadasını işğal etdi (İngiltərə və Fransanın yardımı ilə). Bir müddət keçdikdən sonra İsrail buradan qoşunlarını geri çəkməyə məcbur oldu, lakin bunun müqabilində Misirlə Tiran boğazının həmişə açıq saxlanılması barədə razılıq əldə edildi. Bölgəyə BMT-nin Sülh Qüvvələri yerləşdirilsə də, silahsızlaşdırma barədə razılığa gəlmək mümkün olmadı. Müharibənin başlanmasına bir neçə ay qalmış münasibətlər xeyli gərginləşmişdi. Misirin Tiran boğazını bağlamaqla bağlı təhdidlərinə İsrail tərəfi 1956-cı ildəki mövqeyinin dəyişmədiyini bildirməklə cavab verdi, yəni Tiran boğazının bağlanılmasını İsrail özünə qarşı müharibə elanı kimi qəbul edəcəkdir (a casus belli). May ayında Misir prezidenti Camal Əbdül Nasir Tiran boğazının bağlanıldığını və qoşunlarını İsraillə sərhədə cəmləşdiriləcəyini elan etdi. Bundan bir qədər sonra İsrail Hərbi Hava Qüvvələri Misir Hərbi Hava Qüvvələrinin və hava limanlarının əksəriyyətinin darmadağın edilməsi ilə nəticələnən hava hücumunu reallaşdırdı. İsrail tərəfi bu hücumun Misirin hücumunu qarşısını almaq üçün olduğunu bildirmişdi. Bu hadisə müharibə ilə bağlı ən çox müzakirə edilən hadisələrdən biridir. Misir Silahlı Qüvvələri hazırlıqsızlıq yaxalanmışdı. İsrailin ilk hücumu nəticəsində Misir Hərbi Hava Qüvvələrinin demək olar ki, bütün bölmələri və texnikası döyüş qabiliyyətindən məhrum edildi. Bunun ardınca yenə misirlilərin gözləmədiyi halda İsrail qüvvələri Qəzzəyə və Sinaya qurudan hücuma keçdilər. Hazırlıqsız Misir qüvvələri geri çəkilməyə başladı və qısa müddət sonra Camal Əbdül Nasir Sinayın boşaldılması barədə əmr verdi. İsrail bu döyüşlərdə az sayda itki versə də, Misir xeyli canlı qüvvə və zirehli texnika itirdi. Müharibənin başlanmasından bir həftə əvvəl Misir ilə İordaniya müdafiə pakti imzalamışdı. Bu razılaşmaya görə İordaniya müharibədə heç bir aktiv rola sahib olmayacaqdı və onun əsas vəzifəsi İsrailin bu regionda yeni torpaq qazanmasına mane olmaq idi. Misir Baş Qərərgahına tabe edilmişdi. Misirə ilk hücum reallaşdıqdan sonra İordaniya ordusunun misirli komandanı Qahirədən dərhal İsrail üzərinə hücuma keçmək barədə əmr almışdı. İordaniyalılar Misirin hərbi qüvvələrin darmadağın edib geri dönən İsrail qırıcılarını İsrailin hücumunu dəf edib, əks hücuma keçən Misir qırıcıları olduqlarını düşünmüşdülər. İsrailin əks-hücumu nəticəsində Şərqi Yerusəlim də daxil olmaqla, İordan çayının qərb sahili o cümlədən, Qolan təpələri işğal edildi. 8 iyunda Misir və İordaniya atəşkəsə razılıq verdilər. 9 iyunda Suriya da atəşkəsə razılaşdı. 11 iyunda isə İsrail atəşkəsi imzaladı. Bu müharibə nəticəsində İsrail Misir, İordaniya və Suriyanın hərbi sektoruna çox böyük zərbə vurdu. Ərəb dövlətləri ümumilikdə 20.000 canlı qüvvə itirdi, halbuki İsrailin itkisi cəmi 1000 nəfər olmuşdu. İsrailin bu qədər asan qələbə qazanmasının səbəbi güclü hərbi xadimlərə malik olması, möhtəşəm müharibə planı hazırlaması ilə yanaşı, Ərəb dövlətlərinin hərbi xadimlərinin döyüş bacarığının zəif olması və müharibəyə yaxşı hazırlaşmaması ilə əlaqədar idi. Müharibə nəticəsində İsrail Misirdən Sinay yarımadasını, Qəzzə keçidini, İordaniyadan Şərqi Yerusəlim də daxil olmaqla İordan çayının qərb sahilini, Suriyadan isə Qolan təpələrini ələ keçirdi. Müharibədə əldə edilən uğursuzluqdan sonra Camal Əbdül Nasir bütün məsuliyyəti öz üzərinə götürərək istefa verdi, lakin bütün ölkə boyunca Nasir lehinə mitinqlər başladı və o, yenidən vəzifəsinə geri qayıtdı. Altıgün müharibəsində İsrailin asanlıqla qələbəsi İsrail Silahlı Qüvvələrində həddindən artıq özünəinamın yaranmasına səbəb oldu. Bunun nəticəsində də, Yom Kippur müharibəsinin ilk günlərində İsrail anidən məğlub oldu, lakin bir müddət keçdikdən sonra İsrail qüvvələri yenidən üstünlüyü ələ ala bildilər. Müharibənin yaratdığı ən böyük problemlərdən biri də qaçqınlar məsələsi olmuşdur. Müharibə nəticəsində 300.000 fələstinli İordan çayının qərb sahilindən, təxminən 100.000 suriyalı isə Qolan təpələrindən köçməyə məcbur oldu.Ərəb dövlətlərində yaşayan yəhudilər ya ölkədən qovuldular, ya da ölkəni tərk etməyə məcbur edildilər. Köçənlər daha çox İsrailə və Avropaya köçmüşdür. Ərəb dövlətlərindən Misir, Suriya, İordaniya müharibədə birbaşa iştirak etsə də, onlara İraq və Livan hərbi yardım göstərmiş, demək olar ki, yerdə qalan digər bütün Ərəb dövlətləri iqtisadi və siyasi dəstək vermişdilər.
| Altıgünlük müharibə | ||||
|---|---|---|---|---|
| Ərəb-İsrail müharibələri | ||||
 İsrailin müharibədən əvvəl sahib olduğu və müharibədən sonra əldə etdiyi ərazilər. Aqaba körfəzi ilə və Qırmızı dənizi birləşdirən Tiran boğazı qapadılmışdır. | ||||
| Tarix | 5 iyun 1967 – 10 iyun 1967 | |||
| Yeri | Orta Şərq | |||
| Səbəbi | Ərəb-İsrail münasibətlərinin gərginləşməsi | |||
| Nəticəsi | ||||
| Münaqişə tərəfləri | ||||
| ||||
| Komandan(lar) | ||||
| | ||||
| Tərəflərin qüvvəsi | ||||
| ||||
| İtkilər | ||||
| ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | ||||
Arxa plan
Diplomatik münasibətlər
1948–1949 Ərəb-İsrail müharibəsi İsrailin quruluş müharibəsi idi. 1956-cı il Süveyş böhranı isə Misir ilə Qərbi qarşı-qarşıya gətirən müharibə olmuş və İsrail bu müharibədə bir növ "yan qüvvə" rolunu oynamışdır. 1967-ci ildəki Ərəb-İsrail müharibəsi isə İsrail ilə bütün Ərəb dünyasını qarşı-qarşıya gətirən və nəticələri baxımından da Orta Şərqdə təsirlərini indiki dövrə qədər davam etdirəcək yeni bir dövr açmışdır. Süveyş böhranınıdan Altıgünlük müharibəyə qədərki dövrdə regionda xeyli diplomatik hadisələr baş vermiş və bunların nəticəsi də müharibəyə gətirib çıxarmışdır. Dünyada Soyuq müharibənin gərginləşməsi Orta və Yaxın Şərq regionuna da təsirsiz ötüşmədi. Kuba böhranı və Pekin-Moskva toqquşmaları da Ərəb-İsrail münaqişəsinə öz təsirini göstərmişdi. Bundan əlavə Sovet İttifaqı Orta Şərq məsələsində Süveyş böhranı zamanı qazandığı siyasi və diplomatik üstünlüyü itirməmək üçün Ərəb-İsrail toqquşmalarında Misirdən və ümumilikdə Ərəb dünyası tərəfdən çıxış etmişdir.Süveyş böhranı və Eyzanhauer doktrinasından sonra Orta Şərqin ənənəvi üstün dövlətləri olan İngiltərə və Fransa ABŞ və SSRİ tərəfindən sıxışdırılaraq regiondan çxarıldılar. Bu baxımdan müharibənin baş verməsində SSRİ və ABŞ arasında gedən Soyuq müharibə də əsas amillərdən olmuşdur.
Eyzenhauer doktrinası
1956-cı il Süveyş böhranından sonra ABŞ Yaxın Şərqdə daha da fəallaşdı. 1957-ci ilin yanvarın 5-də ABŞ prezidenti D. Eyzenhauer Yaxın və Orta Şərq ölkələrində Birləşmiş Ştatların siyasəti haqqında xüsusi məktubla konqresə müraciət etdi. Eyzenhauerin bu məktubu Sovet İttifaqının və beynəlxalq kommunizmin təcavüzünə qarşı yönəldilmişdi. O, regionda böhranlı vəziyyətin hökm sürdüyünü, həmin dövrdə dünyada neft ehtiyatlarının 2/3-sinin burada cəmləşdiyini və Yaxın Şərqin Avropa, Asiya və Afrika arasında qapı rolu oynamasını və üç səmavi dinin yarandığı yer olduğunu bildirərək, lazım olduğu təqdirdə Yaxın və Orta Şərqdə ABŞ hərbi qüvvələrini tətbiq etməyə icazə verilməsini konqresdən xahiş etdi. Prezident doktrinanın məzmununu konqresə göndərdiyi məktubda izah edirdi:
 | Hər hansı bir ölkə digər dövlət tərəfindən hər hansı bir təcavüzə məruz qalarsa, o ABŞ–ın iqtisadi və hərbi köməyindən istifadə edə bilər. |  |
Eyzenhauer öz doktrinasında Sovet təhlükəsini xüsusilə qeyd edirdi. O, göstərirdi ki beynəlxalq kommunizmin təhdid etdiyi istənilən millət öz ərazi bütövlüyünü və siyasi müstəqilliyini təmin etmək üçün hərbi yardıma ehtiyac hiss edərsə ABŞ onlara kömək etməyə hazırdır. Qlobal siyasi səpkidə doktrina irimiqyaslı hərbi münaqişələrə cavab olaraq irəli sürülmüş və SSRİ–nin Süveyş böhranı ilə əlaqədar olaraq Misirə soxulmaq cəhdinin qarşısının alınmasına yönəldilmişdi. Böyük Britaniya və Fransanın uğursuzluğu nəticəsində regiondakı boşluq yaranmışdı. Ona görə də prezident regionda ABŞ-nin təsirinin gücləndirilməsini vacib hesab edirdi. Vəziyyəti mürəkkəbləşdirən amillərdən biri Misir lideri Camal Əbdül Nasirin SSRİ ilə ABŞ-nin maraqlarının toqquşmasına imkan yaradan mövqeyi idi. Camal Əbdül Nasir bu dövrdə kömək aldığı üçün "müsbət bitərəf" mövqedə dururdu.Eyzenhauer Konqresə göndərdiyi məktubda yazırdı:
| | ...mən məktubumda ölkədəki vəziyyət haqqında ümumi beynəlxalq şəraitin xülasəsini verirəm. Bütün dünya ümid bəsləyir ki, biz azadlığı təmin etməyi ilk növbədə öz şəxsi işimiz hesab etməliyik. Orta Şərqdə vəziyyətin xeyli mürəkkəbləşdiyini ilk növbədə mən sizə izah etmək istəyirəm. İlk növbədə xatırlatmaq istəyirəm ki, bizim əsas milli məqsədimiz beynəlxalq işlərdə bütün dünyada sülhü təmin etməkdir. Bu sülh hüquqa əsaslanmalıdır. Bu sülh dünyanın bütün xalqlarını əhatə etməli və möhkəm olmalıdır. Həm də bu böyük və ya kiçikliyindən asılı olmayaraq dünyanın bütün dövlətlərinə aid edilməlidir. Sülh proqramının əsas hissələrindən biri dövlətlərin bir-birinə inamı və qarşılıqlı etibarıdır. Bu inam bahalı silahlarla yaradılmış hamiləlikdən qurtarmağın əsas yoludur. Bizim hökumətimiz bu məqsədə çatmaq üçün yorulmaz iş aparır, lakin biz o zaman müvəffəqiyyət qazana biləcəyik ki, bütün dövlətlərdə sülhün mövcudluğu ilə bizim səylərimizin birləşməsi təmin edilsin. Orta Şərqdə vəziyyət öz mürəkkəb və uzun tarixində ən kəskin nöqtəsinə çatmışdır. Son onilliklərdə əksər dövlətlər burada tam öz idarələrini təmin etməyi bacarmamışlar. Başqa dövlətlər regionda əhəmiyyətli nüfuz qazansalar da, ancaq onların təhlükəsizliyi ilk növbədə güclərin nə dərəcədə olması ilə müəyyən edilirdi. Birinci Dünya müharibəsindən sonra bu ölkələrdə özünüidarəyə və müstəqilliyə doğru inkişaf müşahidə edilməyə başladı. Hadisələrin belə gedişini ABŞ alqışladı. Bizim ölkəmiz Orta Şərqin bütün dövlətlərinin tam suverenliyini, müstəqilliyini dəstəkləyir. Müstəqilliyə təkamül yolu ilə nail olmaq sülh prosesinin əsasında dayanır. Ancaq regionda tez-tez həyəcanlar baş verir. Daim qarşılıqlı etimadsızlıq və qorxu sərhədlərin pozulması ilə müşahidə olunur. Bu isə gərginliyi artırır. Orta Şərqin müəyyən ərazilərində qeyri-sabit şərait yaradır. Tamamilə bu yaxınlarda orada hərbi əməliyyatlar başlamış, Qərbi Avropa dövlətlərinin işə qarışması ilə nəticələnmişdir. Həmin Avropa dövlətlərinin regionda təsiri güclü olsa da, hadisələrin gedişi indi onların nüfuzunun bu regionda aşağı düşdüyünü göstərdi... | |
Eyzenhauerə görə iki şey edilməli idi: birincisi bölgə dövlətlərinin iqtisadi çətinliklərinin aradan qaldırılmasına yardım etmək, ikincisi isə kommunizm təhlükəsinin nələrə yol açacağını onlara başa salmaq, nəticədə bu ölkələri kommunizmə əks mövqeyə gətirmək.
Bu hədəfləri əsas götürən Eyzenhauer 5 yanvar 1957-ci ildə Konqresə göndərdiyi və Eyzenhauer doktrinası adını alan məktubunda bütün bunları açıqladıqdan sonra, Konqresdən aşağıdakı məsələlərdə ona səlahiyyət verməsini xahiş edirdi:
- Müstəqilliklərini qorumaq üçün iqtisadi inkişaf etməkdə olan Orta Şərq ölkələrinə iqtisadi yardımlar etmək.
- Bu ölkələr arasından müraciət edən ölkəyə hərbi yardımlar etmək.
- Beynəlxalq kommunizmin nəzarəti altında olan hər hansı bir dövlətdən gələcək açıq silahlı hücuma qarşı bölgə dövlətləri istədiyi təqdirdə, ABŞ Silahlı Qüvvələrinin istifadəsi.
Bu məqsədləri reallaşdırmaq üçün prezident Eyzenhauer 3 il müddətinə, hər il üçün 200 milyon dollar vəsait istəyirdi. Doktrinanın Orta Şərqdə ABŞ ordusundan istifadə bəndi Senatda böyük mübahisələrə səbəb oldu. Buna baxmayaraq, Eyzenhauer istədiyi səlahiyyətləri ala bildi və "Joint Resolution to Promete Peace and Stability in the Middle East" adını alan Konqres qərarı 9 martda qüvvəyə mindi.
Doktrinanın İsrail parlamentində qəbulu xeyli çətinliklərlə üzləşdi, lakin uzun sürən mübahisələrdən sonra Ben Qurion doktrinanın müharibə şəraitində İsrailin təhlükəsizliyini tam olaraq təmin etmədiyini etiraf etdi, buna baxmayaraq, müharibənin qarşısının alınmasına kömək edəcək bir faktor olduğunu bildirdi. İsrailin doktrinanı qəbul etməsi ilə SSRİ tərəfindən dəstəklənən Ərəb dövlətlərinə qarşı artıq tək olmayacağını söylədi. 1957-ci ilin 4 iyununda İsrail parlamenti Eyzenhauer doktrinasını 39 bitərəf, 5 əleyhinə, 59 nəfər lehinə olmaqla qəbul etdi. 5 əleyhinə səs deputatlarından gəldi. Bitərəf səsləri isə sağçı Herut, mərkəzçi Ümumi Sionistlər, Axdut və Mapam partiyaları vermişdi.
Doktrina SSRİ-yə hərbi təzyiq göstərmək və Dalles diplomatiyasının əsasını təşkil edən "mühasirə" siyasətini reallaşdırmaq üçün bir vasitə idi. Bundan əlavə bəhs olunan regionda ABŞ-nin siyasətinə maneə olan "neytralizm baryeri"ni aradan qaldırmaq öhdəçiliyini də öz üzərinə götürmüşdü.ABŞ konqresi Eyzenhauerin məktubunu müzakirə etdikdən sonra 1957-ci ilin mart ayında məktubda öz əksini tapan məsələləri yerinə yetirmək üçün dövlət büdcəsindən 200 milyon dollar vəsait ayırdı. Bu vəsait əsasən bu regionda sosial inkişafa və təcavüzkarlara qarşı (İngiltərə, Fransa və İsrail) başlayan milli hərəkatlara qarşı yönəldilmişdi. Eyzenhauerin bu məktubu sonra onu göndərənin adı ilə adlanaraq rəsmi ədəbiyyatlarda "Eyzenhauer doktrinası" kimi tanındı, lakin doktrina regionda xoş qarşılanmadı. Buna ilk etiraz edən Orta Şərq ölkələrindən Misir və Suriya oldu. ABŞ hökuməti hələ 1955-ci ildə Suriyada baş verən hərbi çevrilişlər seriyasında özünü Ərəb Sosialist İntibah Partiyası adlandıran (BƏƏS partiyası) hakimiyyətə gələcəyini bilirdi. Bu partiyanın təşkil etdiyi hökumətə kommunistlər də daxil olmuşdu. Misirə qarşı üçlər ittifaqının müdaxiləsi zamanı isə Suriya üç dövlətlə (Fransa, İngiltərə, İsrail) diplomatik əlaqələri kəsib elan etmişdi ki, o Misirə könüllü dəstələr göndərməklə köməklik göstərəcəkdir. ABŞ isə bunun qarşılığında Suriyanı "beynəlxalq kommunizmin bazası" adlandırdı. ABŞ 1957-ci ilin avqustunda yerli amerikanpərəst qüvvələrdən istifadə edərək Dəməşqdə siyasi çevriliş etməyə cəhd etdi, lakin bu çevriliş baş tutmadı. Belə olan təqdirdə ABŞ Suriyanın timsalında regiona hərbi müdaxilə təşkil etməyə çalışdı. Hücuma dəstək vermək üçün isə ABŞ-nin Aralıq dənizində olan 6-cı hərbi donanması Suriya sahillərinə doğru hərəkət etdirildi. Müdaxilə təhlükəsi SSRİ-nin məsələyə qarışması nəticəsində aradan qalxdı. 1957-ci ilin oktyabrın 19-da SSRİ elan etdi ki, Suriyaya hər hansı bir müdaxilə təşkil edilərsə, o, BMT-nin bəyannaməsi və özünün təhlükəsizliyini təmin etmək prizmasından çıxış edərək təcavüzün qurbanına hərtərəfli yardım etmək üçün lazımı tədbirlər görəcəkdir. Moskva artıq rəsmi şəkildə Türkiyənin Suriyaya qoşun yeritməsinə cavab olaraq Suriyaya yardım edəcəyini bildirdi. Bununla bərabər SSRİ öz ordusunu Qafqaz sərhədi boyu cəmləmişdi. Bundan sonra Türkiyə ordusunu sərhəddən çəkdi. Suriyaya qarşı olan bu təhlükə onu Misir ilə yaxınlaşdırdı. 1958-ci ilin fevralın 1-də Suriya və Misiri birləşdirən Birləşmiş Ərəb Respublikası yaradıldı və onun ilk prezidenti Misir prezidenti Camal Əbdül Nasir oldu. Bu respublikaya Misir və Suriyanın torpaqları daxil idi. Məhz bundan sonra bütün Ərəb ölkələrində milli-azadlıq hərəkatları güclənməyə başladı.Livanda "Eyzenhauer doktrinası"nı qəbul etmiş prezident Şumana qarşı etiraz dalğaları başlandı. Ən mühüm tarixi hadisə isə 1958-ci ilin iyulun 14-də İraqda olmuş inqilab idi. Başda 44 yaşlı briqada generalı olmaqla vətənpərvər zabitlərdən ibarət olan "azad zabitlər" xalqın köməkliyi ilə hərbi çevriliş edərək ölkədəki monarxiyanı devirdi. və ingilis agenti olan baş nazir Nuri Səid öldürüldü. İraq respublika elan olundu və onun ilk prezidenti elə general Qasım oldu. Qasım prezident seçildikdən sonra İraqın Bağdad paktından çıxdığını elan etdi. Ölkədən ingilis qoşunlarını çıxardıqdan sonra SSRİ ilə dostluq və qarşılıqlı əməkdaşlıq haqqında müqavilə bağladı. Bu isə Qərbin İraqda eləcə də Yaxın Şərq regionunda həm siyasi nüfuzuna, həm də neft sahəsində olan monopoliyaya qarşı böyük təhlükə törədirdi. Buna cavab olaraq, ABŞ İngiltərə ilə birgə Orta Şərqə hərbi müdaxilə etməyə qərar verdilər. 1958-ci ilin iyulun 15-də Livan sahillərinə ABŞ-nin 6-cı hərbi donanmasının gəmiləri yaxınlaşdılar və quruya hərbi-dəniz süvari ordusu çıxarıldı. Həmin ilin iyulun 17-də isə ingilis hava desant qüvvələri İordaniyanın paytaxtı olan Amman şəhərini tutdu. İngilis-amerikan təcavüzkar bloku Livan və İordaniya ərazisindən İraqa müdaxilə etmək üçün istifadə etmək niyyətində idi, lakin SSRİ-nin yenidən məsələyə müdaxilə etməsi onlara İraqda inqilabı devirməyə və Suriyada amerikansayağı hakimiyyət təşkil etməyə imkan vermədi. Hələ, iyulun 16-da SSRİ rəsmi şəkildə İraq respublikasını tanıdığını elan etmişdi. Sovet İttifaqı dərhal Livandan ABŞ ordusunun və İordaniyadan ingilis ordusunun çıxarılmasını tələb etməklə bərabər, SSRİ, ABŞ, İngiltərə, Fransa və Hindistanın iştirakı ilə Orta Şərq məsələsinin tənzimlənməsinə dair konfransın çağrılmasının təklif etdi.Türkiyə baş verən hadisələrlə əlaqədar olaraq Suriya sərhədində yenidən öz ordusunu cəmləşdirdi, lakin SSRİ Türkiyəyə ciddi şəkildə xəbərdarlıq etdikdən sonra Türkiyə öz fikrindən əl çəkdi. ABŞ tərəfi SSRİ-nin bu təklifini qəbul etmədi. Belə olduqda SSRİ-nin müraciəti əsasında BMT-nin Baş Məclisinin fövqəladə sessiyası çağırıldı. Məclis Orta Şərqdə baş verən prosesləri müzakirə edərək yekunda Livan və İordaniyadan tez bir zamanda ingilis və amerikan ordusunun çıxarılması haqqında qərar qəbul etdi. ABŞ və İngiltərə uzun müddət konfransın işini uzatsalar da, sonda öz hərbi qüvvələrini regiondan çıxarmağa başladılar. Bundan sonra Livan hökuməti "Eyzenhauer doktrinası" na qoşulmaqdan imtina etdiyini bildirdi və SSRİ ilə yaxınlaşdı. Məhz SSRİ-nin maddi və mənəvi dayağı nəticəsində ABŞ buna qarşı hər hansı tədbir görmədi. Livanın ardınca İraq da bu doktrinadan imtina etdiyini rəsmi şəkildə bildirdi. Beləliklə, Misirə "3-lər təcavüzü" kimi bu doktrina da müvəffəqiyyətsizliyə düçar oldu, lakin ABŞ özünün Yaxın Şərq siyasətindən əl çəkmirdi. 1959-cu il martın 24-də İraq Bağdad paktından çıxdığını elan etdi. Paktın digər üzvləri olan İngiltərə, Türkiyə, Pakistan və İran 1959-cu ilin iyulun 25-də SENTO 152 (Mərkəzi Müqavilə Təşkilatı) adlanan hərbi blok təşkil etdilər. Onun baş qərargahı Bağdaddan Ankaraya köçürüldü. Bu hərbi blok vasitəsilə ABŞ bloka daxil olan ölkələrin ərazisində gələcəkdə, lazım gələrsə, hərbi-strateji tədbirlər planı həyata keçirməyi və bu ərazilərdən "soyuq müharibə" və Orta Şərq siyasəti ilə əlaqədar olaraq bir plasdarm (meydan) kimi istifadə etməyi planlaşdırırdı.
Orta Şərqdə BƏƏS faktoru
1960-cı illərin əvvəllərindən etibarən Orta Şərq regionunun daxili hadisələrində və xarici siyasətində yeni bir ünsür aktiv olaraq rol oynamağa başlamışdır- BƏƏS.Ərəb BƏƏS Sosialist partiyası birinci planda Suriya və İraqın daxili siyasətində hakim olmuş, bunun nəticəsi olaraq da, Nasirin Ərəb dünyasındakı fəaliyyətinə də bəzən güclü təsir göstərə bilmişdir.BƏƏS partiyasının İraq və Suriyadakı fəaliyyətinin bir-birindən böyük fərqləri vardır.
BƏƏS partiyası 1943-cü ildə və aktiv iştirakı ilə Suriyada yaradılmışdır. 1943-cü ildə partiyanı quranlar bunlardır: Mişel Əflaq, Salah Bitar, Mithət Bitar, Dr. Razzaz, Dr. Əli Cabir, Dr. Abdullah Aldüldaim, Dr. Vəhib əl-Qanim, Dr. Camal əl-Atassi, Dr. Musa Rizik, Bədii əl-Qasım, Sami əd-Drubi və Əbdül Birr İyun əs-Sud. BƏƏS partiyasının bütün ideologiyası Mişel Əflaq və Salah Bitar tərəfindən yaradılmışdır. Mənası Renesans və ya İntibahdır. Partiya yarandığı gündən Suriya millətçiliyini yox, Ərəb millətçiliyini müdafiə etmişdir.
Partiyanın ilk konqresi 1947-ci ildə keçirilmişdir. Bu konqresdə partiyanın nizamnaməsi və proqramı qəbul edilmişdir. Qəbul edilən proqrama görə, BƏƏS partiyası Ərəb partiyası olmaqla yanaşı, milli, sosialist, xalqçı və inqilabçıdır. VII maddəyə görə Ərəblərin vətəni Toros dağlarından Bəsrə körfəzinə, Ərəb okeanına (Hind okeanı), Efiopiya dağlarına, Böyük Səhraya, Atlantik okeanına və Aralıq dənizinə qədər uzanan torpaqlardır. Proqram tək bir Ərəb milləti və tək bir Ərəb dövlətindən bəhs edir. Partiyanın xarici siyasətinin təməli olmuşdur. Partiya proqramına görə sosial xidmətlər, təbii qaynaqlar, böyük sənaye müəssisələri, nəqliyyat millətin malıdır və dövlət tərəfindən idarə edilməlidir. Evlənmə milli vəzifədir, təhsil Ərəb millətinin birliyinə inanmış yeni nəslin yaradılması məqasədini həyata keçirəcəkdir.
I Ərəb-İsrail müharibəsindən sonra BƏƏS partiyası yaranmış əlverişli şəraitdən istifadə edərək, demək olar ki, bütün Ərəb dövlətlərində şöbələr açdı. 1958-ci ildə Suriya və Misir birləşdiyi zaman onun hökumət kabinetində 4 BƏƏS üzvü nazir və 1 prezident köməkçisi olmuşdur.
Lakin Camal Əbdül Nasir ilə BƏƏS partiyasının birliyi çox da uzun çəkmədi. BƏƏS-in daha çox demokratik bir dövlət düşünməsi, Nasirin isə qatı mərkəziyyətçi olması əsas problem idi. Nəticədə hökumət kabinetindəki BƏƏS-çilərin sayı tədricən azaldı.
Nəhayət, 28 sentyabr 1961-ci ildə zabitlər və bir qisim siyasətçilər birlikdə çevriliş edərək Birləşmiş Ərəb Cümhuriyyətinə son verdilər. Bu zaman BƏƏS-in Suriya qolunun rəhbəri olan bu çevrilişi hərarətlə dəstəkləmişdir. Onlara görə Birləşmiş Ərəb Cümhuriyyəti Suriyanın misirləşdirilməsi cəhdi olmuşdur.
BƏSS partiyasının əsasən vətəni Suriya olmuşdur. 28 sentyabr çevrilişini bu dəfə birbaşa hərbçilər tərəfindən edilən 28 mart 1962 çevrilişi izlədi. General Zəhrəddin liderliyindəki xunta bütün siyasi partiyaları qadağan etdi. Bundan sonra BƏƏS-in çox güclü olduğu Hama, , və kimi şəhərlərdə xalq etirazlara başladı. Bu vəziyyət qarşısında xunta geri addım atdı və mülki hökumətin qurulacağını, azadlıqların veriləcəyini bildirdi.
8 fevral 1963-cü ildə İraqda BƏƏS-çilərin etdiyi çevriliş Suriya BƏƏS-çilərini də cəsarətləndirdi və 8 mart 1963-cü ildə baş verən çevriliş ilə BƏƏS-çilər iqtidarı ələ aldılar. Salah Bitar baş nazir oldu, ümumiyyətlə ölkəni İnqilab Komandanlığı idarə edirdi.
BƏƏS-çilərin bu çevrilişi BƏƏS ilə Sosialist Birliyi, Ərəb Milli Hərəkatı, Birləşmiş Ərəb Cəbhəsi kimi Nasirçi partiyaların münasibətini son dərəcə kəskinləşdirdi. 8–11 may 1963-cü ildə Hələb və Şamda baş verən qarışıqlıqların ardıyca, 18 iyulda Nasirçilər uğursuz çevriliş cəhdi etdilər. Çevriliş yatırılan zaman minlərlə mülki və hərbçi insan öldürüldü. 4 avqustda qurduğu yeni hökumətdə artıq bir nəfər belə Nasirçi yox idi.
Ərəblərin birləşmə cəhdləri
Sosialist BƏƏS partiyasının 8 fevral 1963-də İraqda, 8 mart 1963-də Suriyada hakimiyyətə gəlməsi və BƏƏS ideologiyasının ölkə fərqi olmadan bütün Ərəbləri bir millət olaraq bir bayraq altına toplamağı məqsəd kimi qəbul etməsi bir müddətlik Ərəb birliyi təşəbbüslərini də ön plana çıxardı.
1963-cü ilin mart ayında Bağdad, Şam və Qahirə arasında bir sıra görüşlər keçirildi. Birləşmiş Ərəb Cümhuriyyətinin süqutunu hələ də qəbul edə bilməyən Camal Əbdül Nasir, bu dəfə Suriya və İraqlıların birləşmə təkliflərinə o qədər də istəkli yanaşmadı,
lakin 7–17 aprel 1963-cü il görüşmələrindən sonra yaradılması planlanan dövlətin 13 maddəlik konstitutsiya layihəsi hazırlandı. Bu layihəyə görə federasiyanın bir prezidenti olacaq, üzv dövlətlərin dövlət rəhbərləri isə prezident köməkçisi vəzifəsini daşıyacaqdılar. Federasiya rəhbəri hər üç dövlətin silahlı qüvvələrinin də baş komandanı olacaqdı. Beləliklə, bu 3 dövlət arasında hərbi ittifaqdan daha yuxarı səviyyəli olan hərbi bütünləşmə meydana gəlmiş olurdu.
Küveyt və İordaniya da bu federasiyaya maraq göstərsə də, 17 apreldə Qahirədə yayımlanan bəyanatda federasiyanın yalnız sosialist dövlətlər üçün olduğu bildirilirdi. Beləcə, kapitalist və monarxist Ərəb dövlətləri bu ittifaqdan kənarda saxlanılırdı.
Lakin, Suriyadakı Sosialist Birliyi, , Birləşmiş Ərəb Cəbhəsi və Ərəb Sosialist Cəbhəsi kimi partiyaların hökumətdə bərabər təmsil edilməyi istəmələri, BƏƏS-in isə buna razı olmaması, 1963-cü ildə Camal Əbdül Nasirin Suriyada baş verən çıxışlara dəstək verməsi və Nasirçilərin uğursuz çevriliş cəhdiSuriya və Misir arasındakı bütün əlaqələrin kəsilməsi ilə nəticələndi.
Misir ilə Suriyanın münasibətləri kəsildikdən sonra İraqdakı BƏƏS hakimiyyəti devrildi. Hakimiyyətə gələn General Suriya ilə münasibətləri yaxşı olmadığı üçün Misir ilə yaxınlaşmağa başladı. Qahirə ziyarəti zamanı birləşmə prosesinin getdiyini bildirdi. Plana görə, bu iki dövlətin iştirakı ilə üst qurum formalaşdırılmalı, dövlət rəhbərləri ilə yanaşı hər dövlətdən 6 nümayəndə də bu qurumda iştirak etməli idi. 1964-cü ilin 26 mayında bu iki dövlət 48 ölkədə ortaq təmsilçilik qurulduğunu elan etdi. 1965-ci ilin may ayında baş tutmuş görüşlərdə General Arif ilə Camal Əbdül Nasir FAT-a maddi və mənəvi dəstək olacaqlarını bildirsələr də, artıq birləşmədən heçnə danışmadılar.
Misir ilə yaxınlaşma siyasəti tamamilə İraqın daxili siyasəti və BƏƏS-çilərdən qurtulma məqsədi daşıyırdı. Bundan əvvəlki təcrübələrə görə Nasirin də İraqla birləşməyə çox da həvəsli olmadığı bilinir. Çünki, İsrailə qarşı mübarizədə Misirin üstünlük verdiyi ölkə İsraillə sərhədi olmayan İraq yox, Suriya idi.
Sonda, Nasir Suriya ilə 4 noyabr 1966-cı ildə ittifaq mahiyyətində razılığa gəlməyə nail oldu. Bu razılaşmaya görə, tərəflərdən birinə edilən hücum hər iki tərəfə də edilmiş sayılacaq, tərəflər belə vəziyyətdə bütün gücləri ilə bir-birilərinə yardım edəcəklərdi. Bundan əlavə, hər iki Baş Qərərgah nümayəndələrindən ibarət olan Ortaq Komandanlıq yaradılırdı.
İraq prezidenti 7 noyabrda verdiyi müsahibədə İraqın hələlik bu müqaviləyə qoşulmayacağını, lakin bu müqavilənin Əlcəzair kimi proqressiv Ərəb ölkələrini də içinə almasının lazım olduğunu, Suriyaya qarşı hər hansı təhlükənin yaranması halında İraqın da öz öhtəsinə düşən vəzifələri yerinə gətirəcəyini bildirdi.
Suriya-Misir müqaviləsi ratifikasiya edildikdən sonra 1967-ci ilin mart ayında qüvvəyə mindi.
1966-cı ilin 9 avqustunda İraqda hakimiyyətə gəldi. Naci Talib "Altıgünlük müharibə"nin başlanmasına az qalmış – 10 may 1967-ci ildə istefa etdi və baş nazirliyə gətirildi. Onun rəhbərliyi altında İraq "Altıgünlük müharibə"yə girdi. Beləcə "Altıgünlük müharibə"də iştirak edəcək qüvvələr müəyyən edildi.
FAT faktoru
1967-ci il müharibəsindən əvvəl Ərəb dünyasında meydana gələn ən mühüm hadisələrdən biri də, təsirini hal-hazırda da davam etdirən, Ərəb-İsrail mübarizəsinin ən mühüm faktorlarından biri halına gələn və hal-hazırda Fələstin xalqının siyasi varlığının tək təmsilçisi sayılan Fələstin Azadlıq Təşkilatının (FAT) qurulmasıdır.
FAT-ın yaradılmasının əsası əl-Fətihin qurulması olmuşdur. Bəzi qaynaqlar əl-Fətihin Yasir Ərafat tərəfindən 1958-ci ildə Küveytdə qurulduğunu bildirsə də, bəzi Avropa tarixçiləri əl-Fətihin 1950-ci illərdə Qərbi Almaniyanın Ştuttqart şəhərində təhsil alan bəzi Fələstinli tələbələr tərəfindən qurulduğunu iddia edir Digər mənbələrə görə isə, Qəzzənin İsrail tərəfindən işğalından sonra bəzi qəzzəli fələstinlilərin İsrailə qarşı necə mübarizə ediləcəyinə dair etdikləri müzakirələrdən sonra yaranmış və daha sonra rəhbərliyinə Yasir Ərafat seçilmişdir.
Təşkilatdakı adı Əbu Əmmar olan Yasir Ərafat 1929-cu ildə Qəzzədə anadan olmuşdu. Əsl adı Əbdürrəhman Əbdülrauf Ərafat əl-Qudva əl-Hüseynidir. Ərafat Qüds müftisi Əmin əl-Hüseyni ilə yaxın qohum olduğu üçün əsl adını açıqlamaqdan həmişə qaçmışdır.
Ərafat 1951-ci ildə Qahirədə mühəndislik təhsili alırdı. 1953-cü ildə Süveyş kanalı üzərindəki ingilis qoşunlarına basqın edən tələbələrlə birgə olmuşdur. Müsəlman Qardaşlarla münasibətləri olduğuna görə 1957-ci ildə Misirdən qaçmağa məcbur olmuş və 1968-ci ilə qədər qara siyahıda olduğuna görə geri dönə bilməmişdir.
Misirdən Küveytə keçən Yasir Ərafat buradakı fələstinli tələbə və biznesmenləri təşkilatlandırdı və Qərbi Almaniyada hücrələr yaratdı.
Yasir Ərafat və ətrafı özünü intiqam nəslinin üzvləri kimi görürdülər və onlara görə onlar artıq Fələstin mübarizəsini özlərindən əvvəlki məğlub nəslin əlindən almışdılar. Bunun səbəbi Ərəb dövlətlərinin – Misir, İraq, Suriya və İordaniyanın Fələstin məsələsindən öz mənafeləri üçün istifadə etmələri olmuşdur. Camal Əbdül Nasir ilk vaxtdan əl-Fətihə qarşı olmuşdur.
1961-ci ildə Əlcəzairin Fransadan müstəqillik qazanması fələstinlilər üçün də ilham mənbəyi oldu. Fələstinli qaçqınların ilk konqresi 28 may – 3 iyun 1964-cü ildə Qüdsün Ərəblərə aid hissəsində oldu. Bu konqresdə FAT-ın yaradılmasına qərar verildi və bu təşklatın konstitutsiyası mahiyyətində olması üçün 29 maddəlik Fələstin Milli Misaki (əl-Misak əl-Vatani əl-Filastani) qəbul edildi. Bu Misaka görə Fələstin ingilis mandatı zamanındakı Fələstin torpaqlarıdır, bu torpaqlar Ərəb vətənidir, Fələstin xalqı Ərəb birliyinə inanır və Ərəb birliyi ilə Fələstinin qurtuluşu bir-birini tamamlayan iki təməl hədəfdir. Misaka görə Fələstinin qurtuluşu qanuni müdafiə olub, bu baxımdan da, Fələstinin 1947-ci ildəki bölgüsü ilə,
FAT və təşkilatın katibi ilk gündən Misirin təsiri altına düşdü. Təşkilatın mərkəzi də Qahirədə idi. Əl-Fətih ilə FAT-ın bu rəqabəti 1967-ci il müharibəsinə qədər davam etmişdir. Bu müharibədən sonra əl-Fətihin üstünlük qazanması və baş katib Şükeyrinin 1967-ci ilin dekabr ayında istefasından sonra FAT-ın idarəsi əl-Fətihin əlinə keçmişdir. Bundan sonra FAT-ın 1964-cü il Misakı 1968-ci ildə əl-Fətihin istəyi ilə daha sərtləşdirilərək dəyişdirilmişdir. Bu Misakın I maddəsində Fələstin, Fələstin xalqının vətənidir deyilirkən, 1964-cü il Misakında olduğu kimi, bu misakın II maddəsində də Fələstin olaraq, ingilis mandatı altındakı Fələstin torpaqları qəbul edilirdi, dolayı yolla İsrailin varlığı rədd edilirdi.
Bu misakın qəbul edilməsindən sonra Nasirin də dəstəyi ilə Ərafat 1969-cu ilin fevral ayında FAT-ın rəhbəri olmuşdur.
FAT-ın quruluşu əl-Fətihin fədayin fəaliyyətlərini 1965-ci ilin əvvəlindən etibarən birdən birə artırmasına səbəb olmuşdur. 1965-ci ilin ilk 3 ayında əl-Fətih 7-si İordaniya torpaqlarından, 3-ü Qəzzədən olmaqla İsrailə 10 sabotaj hücumu təşkil etmişdi. Bu ilin sonuna qədər ümumilikdə İsrailə 35 belə hücum olmuşdur və bu hücumların 28-i İordaniya torpaqlarından olmuşdur. Həmin ərəfədə fələstinlilərin digər təşkilatı əl-Asifa (Fırtına) da qurulmuşdur.
Əl-Fətihin bu fəaliyyətlərinə Misir, Livan və İordaniya qarşı mıxırdı. Misirin müxalifətinin səbəbi Fələstin mübarizəsində öz üstünlüyünü itirmə qorxusu idisə, digər dövlətlər İsraillə müharibənin başlamasından qorxurdular. Yalnız Suriya 1966-cı il çevrilişindən sonra əl-Fətihə böyük dəstək vermiş və İsraillə münasibətlərini daha da sərtləşdirmişdi. Suriya prezidenti Dr. Atassi israilə qarşı sərhədsiz müharibədən bəhs edirdi. Onun müdafiə naziri və gələcək Suriya prezidenti Hafiz Əsəd isə deyirdi:
| | Heç bir zaman sülh istəməyəcəyik və heç bir zaman sülhü qəbul etməyəcəyik. Sadəcə müharibəni və işğal edilən torpaqların verilməsini qəbul edəcəyik. | |
Suriyanın belə siyasəti iki nəticəni meydana çıxardı. Birincisi, İsrailin BMT Təhlükəsizlik Şurasına 16 may 1966-cı il tarixli şikayətində əl-Fətih və əl-Asifa təşkilatlarından ilk dəfə bəhs edilirdi. İkincisi isə, İsrailin bu iki təşkilara qarşı aktiv mübarizə aparmaması Misir, İordaniya və Livanı da cəsarətləndirdi və onlar da bu təşkilata yardımları artırmağa başladılar. 1966-cı il çevrilişindən sonra Suriya-Misir yaxınlaşması da müşahidə edilirdi. Bunun nəticəsində əl-Fətih İsrailə qarşı 1965-ci ildə 35, 1966-cı ildə 41 əməliyyat təşkil etmiş ikən, 1967-ci ilin ilk altı ayındaca 71 əməliyyatı həyata keçirmişdi. Bu əməliyyatlar Suriya, İordaniya və Livan ərazisindən reallaşdırılmışdı.
Ordular və silahlar
Ordular
İsrailin quru qüvvələri 60.000-i daimi olmaqla, 250.000–265.000 qədər idi.1948–1949-cu il müharibəsindən sonra İsraildə kişilərin 49 yaşına qədər və qadınların 39 yaşına qədər hər il bir ay hərbi təlim görməsi məcburiyyəti gətirilmişdi. Buna görə də tərxis yerinə icazə deyimi istifadə olunurdu. Bu sistem sayəsində hücum edilərkən geridəki yaşayış məntəqələrinin əhalisinin həm ehtiyat qüvvələrini təşkil etməsi, həm də strateji müdafiəni təmin etməsi münkün olmuşdur. Cəbhədə birinci xətdə xidmət edəcək 24–26 hissədən mövcud idi. Arxada isə 14 hissəlik ehtiyat qüvvələri var idi.
O dövr üçün Misirin hərbi gücü haqqında verilən rəqəmlər 300.000–310.000-dir. Bunun 120.000-ə qədərini Milli Mühafizəçilər və ehtiyat qüvvələr təşkil etməkdə idi. Yerdə qalan hissə isə əsl döyüşə biləcək qüvvə idi, lakin bunun da 30.000-ə qədəri Yəməndə idi. Müharibə başlanan zaman Misirdə 400–500 Sovet hərbi mütəxəsisi var idi.
İordaniya silahlı qüvvələri 2-i ədəd zirehli hissə olmaqla, 11 hissə olub, ümumilikdə 50.000–55.000 qədər idi. Ehtiyat hissələr isə 20.000–25.000 nəfərdən ibarət idi.
1967-ci ildə Suriya silahlı qüvvələri 60.000–70.000 nəfər-i daimi, 40.000–45.000 nəfər ehtiyat qüvvədən ibarət idi.
Silahlar
İsrail silahlı qüvvələrinin zirehli qüvvələri 900 ədəd orta, 150 yüngül tankdan və 700–800 ədəd hərbi daşıyıcı texnikadan ibarət idi. Bundan başqa İsrail tank əleyhinə raketlərə də sahib idi. Tanklar ABŞ istehsalı Patton, Şerman və İngiltərə istehsalı Senturion tankları idi. Hava qüvvələri isə ən az yarısı Mirage, Mystere və səsdən sürətli Super-Mystere (24 ədəd) olmaqla, 300 təyyarədən ibarət idi.
Misir silahlı qüvvələrinin zirehli qüvvələri, əsas etibarilə Sovet istehsalı (T-34, T-54 VƏ kimi) 1.300-ə qədər tankdan ibarət idi. Hərbi Hava qüvvələri isə 100 ədədi ovçu-bombardmançı olmaqla 360-a qədər təyyarədən ibarət idi. Bu təyyarələrin 55 ədəd Sukhoi-7, 163 dənəsi MİG-21, 40 dənəsi MİG-19 idi ki, bunların hamısı səsli təyyarələr idi.
zirehli texnikaları 70–80 ədəd Senturion, yerdə qalanı M-48 Patton tankları olmaqla 200 ədəd tankdan ibarət idi. Hərbi hava qüvvələri isə 20 ədəd İngiltərə istehsalı Havker-Hunter təyyarəsindən ibarət idi.
Suriya silahlı qüvvələrinin zirehli qüvvələri 400-ə qədər T-34 və T-54 Sovet istehsalı tankdan ibarət idi. 200-ə qədər də canlı qüvvə daşımaq üçün texnikası var idi. Hava qüvvələri isə 26 ədədi MİG-21F və 48 ədədi MİG-17 ovçu təyyarəsi olan 130 təyyarədən ibarət idi.
| Növ | Ərəb orduları | İsrail |
|---|---|---|
| Zirehli döyüş texnikası | Misir, Suriya və İraq , T-54, T-55, və /152 kimi II Dünya müharibəsi dövründən qalma özüyeriyən texnikalardan istifadə edirdi. İordaniya M-47, M-48 və M-48A1 Patton tanklarından istifadə edirdi. Suriya həmçinin, Panzer IV tanklarından da istifadə edirdi. | (M50/51 Super Sherman) və , M48A3 Patton, , . Senturionlara müharibədən əvvəl İngiltərə istehsalı Royal Ordnance L7 quraşdıırlmışdı. Bundan əlavə, Şerman tankarı da əsaslı şəkildə inkişaf etdirilmişdi. |
| Zirehli transportyor/Piyadanın döyüş maşını | BTR-40, BTR-152, BTR-50, BTR-60 APCs | M2, M3 Half-track]], Panhard AML |
| Artilleriya | M1937 Hovitzer, BM-21, D-30 (2A18) Howitzer, M1954 field gun, M-52 (hovitzerlə təkmilləşdirilmiş versiyasi İordaniya tərəfindən istifadə olunmuşdur). | M50 (haubitsalarla gücləndirilmiş), Makmat 160 mm (mortarla gücləndirilmiş) Obusier de 155 mm Modèle 50, AMX 105 mm (hovitzerlə gücləndirilmiş). |
| Hərbi hava qüvvələri | MiQ-21, MiQ-19, MiQ-17, , Tupolev Tu-16, Il-28, Il-18]], Il-14]], An-12]], | Dassault Mirage III, Dassault Super Mystère, Sud Aviation Vautour, Mystere IV, Dassault Ouragan, Fouga Magister – hücumlar üçün, Nord 2501IS – hərbi yükün daşınması üçün. |
| Helikopterlər | Mi-6]], Mi-4 | Super Frelon, Sikorsky S-58 |
| Hava hücumundan müdafiə | SA-2 Guideline, ZSU-57–2 mobil hava hücumundan müdafiə topları | MIM-23 Hawk, Bofors 40 mm |
| Piyada silahları | Port Said submachine gun, AK-47, RPK, RPD, DShK HMG, B-10 və B-11 | Uzi, FN FAL, FN MAG, AK-47, M2 Browning, Kobra, Nord SS.10, RL-83 Blindicide anti-tank piyada silahları, M40 |
Müharibənin səbəbləri
Reallıq bu idi ki, 1967-ci ilin may ayında nə Misir, nə də İsrail müharibə barədə düşünmürdü. Nasir, 1956-cı il müharibəsindən sonra İsraillə hələ müharibə etməmək fikrində qəti idi. O, yaxşı hazırlanmadan, beynəlxalq atmosfer uyğun hala gəlmədən İsrail ilə müharibə etməməyə çox diqqət edirdi. Müharibədən 5 həftə əvvəl, 7 apreldə İsrail təyyarələri Qolan təpələrindəki Suriya mövqelərini bombaladığı və 6 Suriya təyyarəsini vurduğu zaman Misir heç bir reaksiya göstərməmişdi. Həmçinin, bu zaman Misir ordusunun böyük bir hissəsi Yəməndə idi.
İsrail Xarici İşlər Naziri Abba Ebanın 1966-cı ildə etdiyi təxminə görə, 1967-ci il nə sülh, nə də müharibə ili olacaqdı. Müharibə yaxınlaşdığı zaman, İsrail Suriya ilə müharibə başlayacağı halda belə Misirin bu müharibəyə girməyəcəyini düşünürdü.
Lakin Suriya məsələsi müharibəni başladan qığılcım oldu və 13 maydan etibarən hadisələr tam bir gərginlik halında, böyük sürətlə müharibəyə doğru getməyə başladı. 13 may günü Qahirəyə gələn Sovet nümayəndə heyəti Nasirə İsrailin Suriya sərhədlərinə 11–13 korpusluq qüvvə yığdığını demişdi. Sovetlər bu məlumatları çox güman ki, suriyalılara da demişdilər. Çünki, suriyalılar da Nasira verdiyi məlumatda bunu qeyd etmişdilər. Çox güman ki, Nasir də verilən bu məlumatlara inanmış və mövqeyini dəyişdirmişdir.
14 mayda Misir silahlı qüvvələri ən yüksək həyəcan vəziyyətinə gətirildi və Sinay yarımadasına hərbi qüvvələr göndərilməsinə başlandı. Misir mətbuatı da bu tədbirlərin İsrailin Suriyaya hücum edəcəyinə dair inanılır informasiyaların alındığını yazırdılar. Onlar Sinaya qüvvə göndərilməsinin İsrailə siqnal olmasını bildirirdilər.
16 mayda Misir və Suriyada fövqəladə vəziyyət elan edildi. Qahirə radiosu bütün silahlı qüvvələrin müharibə üçün tam hazırlıq vəziyyətinə gətirildiyini bildirərkən, Suriyada da tank və topçu birliklərinin İsrail sərhədlərindəki müdafiə mövqelərinə doğru hərəkət etdikləri açıqlanırdı. İordaniyada da səfərbərlik elan edildi. BMT Baş Katibi vəziyyəti "çox qorxulu" olaraq ifadə etmişdi. 18 mayda Misir müharibəyə doğru ikinci və çox mühüm bir addım atdı. Misir hökuməti, BMT Baş Katibinə 18 may günü göndərdiyi teleqramda Misir-İsrail sərhədində olan və Misirin istəyi ilə yerləşdirilmiş dərhal geri çağırılmasını istədi. 117 millik sərhəddə 3.393 nəfərlik BMT qüvvəsi xidmət edirdi. 19 mayda bu qüvvələr tamamilə çıxarıldı və boşaldılan ərazilərə Misir ordusu yerləşdi.
Misir, Suriya, İordaniyanın ardıyca İraq və Küveyt də səfərbərlik elan etdi. Misir Din İşləri Komitəsi din adamlarına cihad fətvası verməyi əmr etdi. 22 mayda İsrail Baş Naziri Eşkol Knessetdə etdiyi çıxışında son günlərdə Misirin Sinayda hərbi qüvvələrini 35 mindən 80 minə çıxardığını, bu halda İsrailin də buna cavab verəcəyini bildirdi. Həmçinin Misirin əgər Sinayda yerləşən hərbi qüvvələrini azaldarsa, İsrailin də eyni hərəkəti edəcəyini bildirdi. Bu nitq ilə təxminən eyni zamanda Qafqafa hərbi bazasında etdiyi çıxışında Nasir İsrailin Qırmızı dənizə çıxışını təmin edən Tiran boğazını qapadığını elan etdi. Misir hökumətinin əvvəlcə də Süveyş kanalını İsrailə qapadığını nəzərə alsaq, İsrailin Qırmızı dənizə girişi mümkün olmurdu.
Nasirin beynəlxalq su yolu sayılan Tiran boğazını qapaması İsrail başda olmaqla bütün qərb dünyasında narazılıqla qarşılandı. İsrail Baş Naziri Eşkol, 23 may günü Knessetdə etdiyi çıxışda Tiran boğazının qapadılmasını İsrailə qarşı hücum kimi qəbul etdiyini bildirirdi. Nasirin bu sərtliyinin arxasında Sovet faktorunun olduğunu düşünən İsrail zabitləri, ona eyni sərtliklə cavab verilməsini istəyirdilər, lakin hökumətin qərarına əsasən böhranın diplomatik yolla həlli üçün Xarici işlər Naziri qərb ölkələrinə səfərə göndərildi. Abba Eban Akabe körfəzində sərbəst səfər etməylə bağlı ABŞ və İngiltərənin dəstəyini almaqla yanaşı, Fransa prezidenti De Qol, Fransaya güvənmələrini və müharibəyə başlamamağı məsləhət gördü.
ABŞ prezidenti Conson 23 may günü Amerikan xalqına etdiyi müraciətdə, Amerikanın Akabeyi beynəlxalq su yolu hesab etdiyini, bu su yolunun qapadılmasının hüquqa zidd və sülh üçün vahiməli vəziyyət olacağını bildirərək, Amerikanın bölgədəki bütün dövlətlərin müstəqillik və ərazi bütövlüyünü qorumağa qərarlı olduğunu dedi. Təbii ki, son cümlə ilə prezident Conson Amerikanın, İsrailin müstəqillik və ərazi bütövlüyünü sona qədər dəstəkləyəcəyini bildirmək istəyirdi.
Sovet hökumətinin etdiyi açıqlamada isə, Sovetlər açıq-aşkar Ərəbləri dəstəklədiyini elan etdi və bütün olanlarda yalnız İsrailin məsuliyyət daşıdığını bildirdi.İngiltərə hökuməti Aralıq dənizi donanmasını həyəcan vəziyyətinə keçirdi. 3-ü təyyarə daşıyan gəmi olmaqla, 50 gəmidən ibarət ABŞ donanması diplomatik danışıqlara kömək etmək məqsədilə Şərqi Aralıq dənizi hövzəsinə göndərildi. Digər tərəfdən, 24 mayda İordaniya hökumətinin etdiyi açıqlamada, İraq və Səudiyyə Ərəbistanının hərbi qüvvələrinin İordaniya torpaqlarına girməsinə icazə verildiyini və artıq 20 minlik Səud qoşununun İordaniyada yerləşdirildiyi bildirilirdi.Kanada və Danimarkanın səyi nəticəsində toplanan Təhlükəsizlik Şurası, böhranı həll etmək üçün uzun müzakirələr aparsa da, sonda nəticə əldə etmək mümkün olmadı. ABŞ, İngiltərə, Yaponiya qərar layihəsini dəstəklədiyi halda, SSRİ və Bolqarıstan buna qarşı çıxdılar, beləliklə layihə rədd edildi.
Getdikcə artan gərginliyi sakitləşdirmək üçün 23–25 mayda Qahirəyə səfər edən Nasirin mövqeyini dəyişdirə bilmədi. 26 mayda etdiyi açıqlama da, müharibənin olacağı təqdirdə məqsədinin İsraili məhv etmək olduğunu bildirdi və "bu dəfə 1956-dakı kimi olmayacaqdır" dedi.
Misir Müdafiə Naziri da 10 nəfərlik bir heyətlə 26–28 may günlərində Moskvanı ziyarət edərkən, Nasir də 29 may günü özünü ziyarət edən bir parlament heyətinə etdiyi nitqdə, SSRİ-dən şövqlə bəhs edərək SSRİ-nin indiyə qədər Misirdən heç bir şey istəmədiyini, lakin Misirin SSRİ-dən çox şey istədiyini, SSRİ-nin Misirin əsl dostuu olduğunu deyirdi.
Yenə 29 may günü, Atassi ilə Xarici İşlər Naziri Makhus Moskvaya gəldi. Müharibənin başlamasına bir həftə qalmış Moskva bəzi Ərəb ölkələrinin istinad nöqtəsi olmuşdu. Türkiyə hökuməti 30 mayda etdiyi açıqlamada, əsasında, 10 Sovet döyüş gəmisinin boğazlardan Aralıq dənizinə keçişi üçün özünə məlumat verildiyini açıqlayırdı. Həmin gün Vaşinqtonda edilən açıqlamada Amerikan VI Donanmasının Yunanıstan ilə Krit adası/ arasında toplanmaqda olduğu və iki Sovet döyüş gəmisinin də amerikan donanmasını müşahidə etməkdə olduğu bildirilirdi.
30 may günü də Qahirəyə gəldi və 6 saat davam edən ziyarət əsnasında Misir ilə hərbi ittifaq bağladı. 5 il müddətinə nəzərdə tutulmuş bu ittifaqa 4 iyunda İraq da qoşuldu. Qahirə radiosu Kral hüseyn əleyhinə olan kampaniyasını dayandırdı.
İngiltərədə olanları müzakirə edərkən, həm müxalifət, həm də iqtidar İsraili dəstəklədiyini elan etdi. Fəhlə partiyasından Xarici İşlər Naziri Akabe körfəzinin Misir tərəfindən qapadılmasını müharibə hərəkəti olaraq gördüyün elan etdi.
İsrail Xarici İşlər Naziri səfərində, prezident Conson ona ABŞ-nin İsrailin müstəqillik və ərazi bütövlüyünü dəstəklədiyini, Nasiri qərarından çəkindirməyə qərarlı olduğunu, lakin İsrailin də səbirli olmasının lazım olduğunu bildirdi. Abba Eban geri dönəndən sonra səbir məsələsi mübahisələrə səbəb oldu. Hərbçilər, Baş Nazir və bəzi nazirlər vaxtın Misirin lehinə işlədiyini və vaxt itirmədən müharibəyə başlanmasının lazım olduğunu bildirdilər, lakin son nəticə olaraq qərar qəbul etmək mümkün olmadı. 31 may günü, kommunistlər xaric bütün partiyalar "divardan divara" adlı koalisyon hökumətdə birləşdi. Süveyş böhranının qəhrəmanı Moşe Dayan Müdafiə Naziri təyin olundu. Dayan vaxt itirmədən hərəkətə keçilməsinə tərəfdar idi. 3 iyunda hökumət Dayandan hərbi vəziyyət ilə bağlı məruzəyə qulaq asdıqdan sonra, ona hərəkətə keçə bilmə səlahiyyəti verdi. Dayan hərəkətə keçmə vaxtı kimi 5 iyunu seçmişdi.
Milli Su Şəbəkəsi layihəsi
1964-cü ilin Ərəb-İsrail münasibətlərinə ən çox təsir edən hadisə İsrailin İordan çayının sularından istifadə edə bilməsi üçün hazırlanan Mili Su Şəbəkəsi (ing. National Water Carrier) layihəsidir.
İordan çayının 77 faizi Ərəb torpaqlarından, 23 faizi isə İsrail torpaqlarından keçirdi. Su problemi yarandıqdan sonra İsrail bu çayın sularının yalnız 1/7 hissəsindən istifadə edə bilirdi. İordan çayından ortaq istifadə üçün əvvəllər dəfələrlə layihələr hazırlanmışdı. Bunlardan ən məşhuru Eyzenhauerin şəxsi köməkçisi tərəfindən, 1953-cü ildə ortaya atılan və xərcləri ABŞ-nin qarşılayacağı İsrail-Ərəb İordan Ortaq Layihəsi idi, lakin anlaşmazlıqlara görə bu layihəni həyata keçirmək mümkün olmadı.
Bu layihə Təbəriyyə-Neqev su kanalı layihəsi olub, bunun 50 millik qismi boru xətti, 25 millik qismi açıq su kanalı və 5 millik qismi də torpaq altı tuneli olub, arada rezervlər və motor stansiyalarından meydana gəlməkdə idi. Bu layihə ilə İsrail İordan çayından ildə 400 milyon m³ su çəkəcəkdi. Bu miqdar Conston layihəsində İsrail üçün nəzərdə tutulmuş miqdarla eyni idi və İordan çayının 40 faizini təşkil etməkdə idi.
İsrailin bu layihəsi Ərəb ölkələrində böyük narazılıqlarla qarşılandı. 1964-cü ildəki I Ərəb Zirvəsi sonunda yayımlanan bəyanatda İsrailin bu layihəsinin Sionist bir işğalçılıq və yeni bir hücum olduğu bildirilir və bu layihənin Ərəb dövlətlərinin təhlükəsizlik və inkişafı ilə birlikdə, dünya sülhünə də bir hücum olduğu bəyan edilirdi. Ərəb Birliyi katibi tərəfindən 17 yanvarda təşkil edilən mətbuat toplantısında, Ərəb ölkələrinin də 18 ayda tamamlanmaqla və 160 milyon dollara başa gələcək Ərəb İordan layihəsini reallaşdırma qərarı aldığı açıqlandı.
Bundan sonra İsrail Baş Naziri Lev Eşkol da 20 yanvar 1964-cü ildə parlamentdə etdiyi çıxışında, 11 əvvəlki Conston Planını nəzərdə tutaraq, Ərəb dövlətlərinin etiraz etmədiklərini, bu səbəblə də İsrailin bu planda özünə ayrılan miqdarda su alacağını, bu suyu əsas etibarilə Təbəriyyə gölündən çəkəcəyini bildirdikdən demişdi:
| | İsrail, Ərəb dövlətlərinin özünə qarşı alacağı illeqal tədbirlərə qarşı çıxacaq və həyati mənfətlərini qorumaq üçün hərəkətə keçəcəkdir. | |
İsrail ilk suyun axmağa və su şəbəkəsinin sınağının başladığını 1964-cü ilin 5 mayında elan etdi. İsrailin bu açıqlaması ərəblər tərəfindən etirazlarla qarşılansa da və bu zaman Misirdə olan SSRİ rəhbəri Xruşşovun Misir parlamentində çıxışı zamanı bu su kanalının Ərəblərin haqlarını tapdayan imperialist bir plan olduğunu desə də, sonda heç nə dəyişmədi.
5–11 sentyabr, 1964-cü ildə İkinci Ərəb Zirvəsi sonunda yayımlanan bəyannamədə isə İsrailin Milli Su Şəbəkəsi layihəsinə ad heç bir maddə yoxdur. Buna qarşılıq, qeyri-rəsmi olaraq açıqlandığına görə toplantıda Hasbani, Banyas, Dan və Yarmuk çayları mövzusunda ortaq bir layihə yaradılması məsələsində Livan, Suriya və İordaniya razılığa gələ bilməmişdilər.
Bu dövrdə Suriyadakı BƏƏS rejimi ilə Nasirin münasibətləri yaxşı olmadığı kimi, İsrail münasibətlərində də fikir ayrılıqları var idi. İsrailin Milli Su Şəbəkəsi layihəsinə Suriya daha da sərt münasibət göstərilməsi və Şeria sularının çevrilərək İsrailə gedəcək suyun azaldılması fikrini müdafi edərkən, Nasir buna qarşı çıxmışdır. Çünki, Nasirin bu dövrdəki siyasəti İsraili müharibəyə təhrik etməmək idi. Nasir 1956-cı il müharibəsindən aldığı dərslə, yaxşıca hazırlanmadan və beynəlxalq atmosfer uyğun hala gəlmədən İsrail ilə müharibə etmək istəmirdi. Bu barədə ona sual verilərkən demişdi:
| | Müsəlmanlar xristianları Fələstindən qovmaq üçün 70 il gözləmişdilər. | |
Samu hadisəsi
13 noyabrda İsrailin etdiyi Samu hücumu bütün Orta Şərqdə gərginliyin pik həddə çatmasına səbəb oldu. 12 noyabr, 1966-cı ildə İsrail zirehli maşını minaya toxunmuş, nəticədə 3 İsrail əsgəri ölmüşdü. Yola mina yerləşdirmə işinin İordaniya torpaqlarındakı Samu qəsəbəsində yerləşən Əl-Fəth tərəfindən edildiyinə inanan İsrail, İordaniya tərəfinin bildirdiyinə görə, 13 noyabrda havadan Miraj qırıcı təyyarəsi, qurudan 20 tank tərəfindən dəstəklənən bir taborluq heyətlə 4 min nəfərlik Samu qəsəbəsinə hücum etmişdir. BMT Baş Katibinin məruzəsinə görə, İsrail qüvvələri 135 evi, bir məktəbi və bir klinikanı yerlə bir etmişdı. Digər bir kənddə isə 15 ev dağıdılmışdı. İordaniya tərəfindən 37 hərbçi və 17 mülki şəxs öldürülmüşdü.
Samu hadisəsi bütün Ərəb dünyasında böyük səs-küylə qarşılanarkən, Təhlükəsizlik Şurası İordaniya məsələsini 9 iclasda müzakirə etdi. 24 noyabrda Nigeriya və Malinin hazırladığı və İsraili ağır şəkildə günahlandıran qərar layihəsi, 1 bitərəf (Yeni Zelandiya) və 10 lehinə səslə qəbul edildi. Təhlükəsizlik Şurasının 228 saylı bu qərarı İsrailin bu geniş çaplı hərbi müdaxiləsi ilə həm BMT müqaviləsini, həm də razılaşma şərtlərini pozduğunu bildirir, belə halların xoş qarşılanmayacağını elan edirdi.
Samu hadisəsinin Ərəb dünyasına təsirinə gəlincə, Suriya xaric, bütün Ərəb dövlətləri İordaniyanı müdafiə etdilər və bir toqquşma halında İordaniyanı dəstəkləyəcəklərini bildirdilər. Suriyaya görə isə Samu hadisəsi İsrailin Suriyaya qarşı planladığı hücumdan diqqətləri başqa yerə çəkmək üçün təşkil edilmiş bir oyun idi.
Digər tərəfdən Samu hadisəsi qarşısında Ərəb dünyasının İordaniya ilə birliyi çox qısa ömürlü oldu və qısa müddətə Ərəb dünyasını yenı mühafizəkar-modernist qütblərə bölünməsinə səbəb oldu. Belə ki, hadisədə ölənlərin 19 noyabrda edilən cənazə mərasimləri, başlayaraq İordaniyanınn Hebron, Yericho, Cenin, Beytüllahim və Tulkarim kimi şəhərlərində fələstinlilərin izdihamlı mitinqləri ilə müşayət olundu. İsrail əleyhinə başlayan bu mitinqlər qısa müddətdən sonra Kral Hüseyn əleyhdarı mitinqlərə çevrildi. FAT ilə Kral Hüseyn yenidən qarşı-qarşıya gəldilər. Bu qarışıqlıq Dəməşq və Qahirə radioları tərəfindən daha da qızışdırılırdı. FAT lideri Şukeyri, 22 noyabrdakı çıxışında Qahirə radiosundan etdiyi çıxışında İordaniyanın İsrail ilə sərhədinin müdafiəsini FAT-a verməsini tələb edirdi. Kral Hüseynin buna cavabı "başımı cəllada təslim etmək üçün bir səbəb görmürəm" şəklində oldu. Bundan sonra Şükeyri yenə Qahirə radiosundan etdiyi çıxışında Kral Hüseyn barədə qatil, imperializmin köləsi, kafir, İslamın və ərəbliyin düşməni ifadələrini işlətdi. Bundan qısa müddət sonra Şukeyri Kral Hüseynin razılığı olmasa belə FAT qüvvələrinin İordaniyaya girəcəyini bildirdi.
İordaniyanın Misir və Suriya tərəfindən sıxışdırılmasına cavab olaraq, ABŞ Xarici İşlər Nazirliyi 22 noyabrdakı açıqlamasında İordaniyaya 36 ədəd F-104 hərbi təyyarəsi də daxil olmaqla hərbi yardım ediləcəyini bildirərkən, Səudiyyə Ərəbistanı da lazım olduqda kömək edə bilmək üçün İordaniya ilə sərhəd ərazisi olan Tabuk bölgəsinə 20 minlik hərbi qüvvə topladı.
Buna baxmayaraq, dekabr ayından etibarən İordaniya-Suriya münasibətləri daha da gərginləşdi və sərhəddə toqquşmalar başladı. Hər iki tərəfin radioları bir-birləri əleyhinə kampaniyaya başladı, lakin 1967-ci ilin yanvar ayından etibarən İsrail-Suriya sərhədində toqquşmaların artması diqqətləri o tərəfə yönəltdi.
1967-ci ilin yanvar ayının 1, 2, 3, 6, 8, 9, 10 və 11-də Təbəriyyə gölünün şimal və cənub hissələrində İsrail və Suriya əsgərləri arasında toqquşmalar oldu. İsrail BMT-yə şikayət məktubu göndərdi. Bunun ardıyca Suriya tərəfi də şikayət etdi.
Bu gərginlik getdikcə daha da artdı. Suriya hökuməti 10 yanvar, 1967-ci ildə etdiyi açıqlamada İsrail hücumu olacağı təqdirdə, qüvvəyə minəcəyini bildirərkən, Misir mətbuatı da Misirin bu paktla öhdəliyini yerinə yetirəcəyini yazırdı. İraq mətbuatı və Bağdad radiosu da Fələstin vətəninin qurtuluş savaşında Suriyanın yanında olmağa tam hazır olduqlarını bəyan etdilər.
İsrail-Suriya sərhədlərindəki gərginliyin ciddi olduğu və razılaşma sərhədlərinin hər iki tərəfində böyük qüvvələrin toplanıldığı BMT Razılaşma Müşahidə Təşkilatı tərəfindən də təsdiq olununca, Baş Katib U Thant, 15 yanvarda hər iki tərəfə müraciət edərək, silahlı mübarizədən qaçmalarını istədi. Bundan sonra qısa müddətə də olsa, toqquşmalar bir müddətlik də olsa sakitləşdi, lakin 7 aprel, 1967-ci ildə olan İsrail-Suriya toqquşması, 1956-cı ildən bəri olan ən böyük və ciddi toqquma idi. Çünki bu toqquşmada hərbi hava qüvvələrindən istifadə olunmuşdu.
Gedişatı
İyun ayının ilk günlərində İsrailin qonşusu olan Ərəb ölkələrində tamamilə müharibə əhvali-ruhiyyəsi hakim idi. Həmçinin ərəblər ilk hücumun İsrailin etməsini gözləyirdilər, beləcə, İsrail yenidən işğalçı kimi təqdim ediləcəkdi. İsrailin qarşılaşdığı ilk məsələ ölkənin kiçik, sərhədlərinin düz ərazidə olması və bunun da strateji müdafiəyə imkan verməməsi idi. Bu səbəblə müdafiə deyil, hücum taktikası seçilmişdi. Hücumun təməl ünsürləri isə hücumun zirehli qüvvələrlə və sürətlə edilməsi, ikincisi bu hücuma hava dəstəyinin təmin edilə bilməsi üçün hava üstünlüyünün əldə tutulması idi.
Hava hücumu
1967-ci il Ərəb-İsrail müharibəsi 5 iyun sabahı İsrail təyyarələrinin Misir hava limanlarına etdiyi gözlənilməz basqın ilə başladı. Gözlənilməz idi çünki, normalda hava hücumları gün aydınlanarkən edildiyi halda, İsrailin hava hücumu Qahirə saatı ilə səhər 08:45-də başlamışdır. Bunun da səbəbi Misir radarlarının bu saatlarda artıq bir basqın gözləməyərək ehtiyatsızlıq etmələrinin təsbit edilmiş olması idi.Misir İsrailin hava hücumlarını daima ya şərqdən İsrail tərəfdən, ya da Şimaldan Aralıq dənizi istiqamətindən gözləmişdir, halbuki hücum qərbdən, səhra istiqamətindən gəlmişdir. Bu da bu formada reallaşmışdır: Təyyarələr İsrail hava limanından qalxdıqdan sonra qərbə Aralıq dənizi istiqamətinə yönəlmişlər və sonra radio danışıqları tamamilə kəsərək dənizdən 50 metr hündürlükdə uçmuşlar. Bununda səbəbi 16 ədədi Sinayda olan 26 Misir radarı ilə, İordaniyanın çox qüvvətli olan Markoni 247 radar stansiyasına, Kiprdəki İngilis radarlarına və ABŞ VI Donanmasının radarlarına yaxalanmamaq idi.
Təyyarələr Misirin qərbinə keçdikdən sonra, səhra tərəfə enərək, Misirə daxil olmuşlar. İsrail ordusunun Baş Qərərgahı bu hücumu belə planlamışdı: Bir qırıcının Süveyş kanalı üzərindəki hava limanını bombalayıb öz yerinə qayıtması bir saatdan uzun çəkməməli idi. Bir saatlıq hücum da belə planlanmışdı: 22.5 dəqiqə qalxlşdan hədəfə çatmağa qədər lazım olan vaxt, 8 dəqiqə hədəfə hücum və 20 dəqiqə geri dönmək üçün lazım olan vaxt. Qırıcılar hücum zamanı bütün bombalarını atacaqlarına görə yüngülləşəcəkdilər və geri dönüş vaxtı buna görə qısalacaqdı. Öz yerinə döndükdən onra 7.5 dəqiqə ərzində qırıcılara benzin və silah yüklənəcəkdi. 2 dəqiqə də ehtiyatüçün saxlanılırdı. Bu plan hücum zamanı heç bir əskiklik olmadan tədbiq edilmişdi.
Misir Baş Qərərgahının 6 iyun günü yayımladığı bəyanatda deyilridi ki, bir gün əvvəl baş vermiş hücum zamanı İsrail hücumlarını ABŞ və İngiltərə gəmilərindən qalxan qırıcılar da dəstəkləmişdir. Bunu əsas gətirərək, Misir ABŞ və İngiltərənin ona hücum etdiyin bildirmiş və Süveyş kanalının qapadıldığını elan etmişdi. Ertəsi günü Misir Xarici İşlər Nazirliyinin də bu məzmunda bəyanat verməsindən sonra ABŞ Xarici İşlər Nazirliyi bu iddianı yalan olduğunu bildirmişdir. Cavab olaraq isə, Misir ABŞ və İngiltərə ilə diplomatik münasibətlərin kəsildiyini bildirmişdir. İsrail hökuməti 8 iyundakı açıqlamasında 6 iyun günü Nasir ilə arasındakı telefon danışığında bu yalan iddianın planlandığını, bu danışığın İsrail kəşfiyyatı tərəfindən qeydə alındığını bildirmiş və qeydə aldığı yazını yayımlamışdır. Daha sonra Misir bu bəyanatlarını geri çəkmiş və İsrailin tək hərəkət etdiyini boynuna almışdır.
Hücum nəticəsində Misir 16 mühüm hava limanından və hərbi hava qüvvələri bazasından 10-u bombardman edilmişdir. 280 Misir hərbi təyyarəsi elə yerdəcə, havalanabilən 20 təyyarə isə havada vurularaq, düşürülmüşdür. Həmin taktika ilə 50 Suriya təyyarəsi və 20 İordaniya təyyarəsi vurulmuşdur. Bütün bunları edərkən İsrail sadəcə 19 təyyarə itirmişdir.
Beləliklə elə müharibənin ilk günündəcə Ərəb dövlətlərinin hərbi hava qüvvələri tamamilə məhv edilmiş, havada mütləq üstünlük qazanan İsrail dövləti bu üstünlük sayəsində quruda da üstün ola bilmişdir.
Sinay və Qəzzə cəbhəsi
Sinay cəbhəsində Misir qüvvələri bu yarımadanın topoqrafiyasına görə yayılmışdı. Sinayda İsrail sərhədləri ilə Süveyş kanalı arasında 3 əsas yol var idi. Bunlar:
- Ən şimalda, köhnə Fələstin sərhədindəki Refahı, Aralıq dənizi sahilindəki əl-Ariş vasitəsilə Süveyş kanalının şimalında və şərq sahilində olan Kantaraya bağlayan yol,
- Bu yolun cənubunda, ortada, İsrail torpaqları içindəki Nitzanadan başlayıb, Əbu Agheila, Cebel Libni, Bir Hama və Bir Qafqafadan keçib, kanalın şərq sahilinin düz ortasındakı İsmailiyyəyə çatan yol,
- İsrail-Misir sərhədinin cənub qismində və Misir torpaqları içində olan Kuntilla ilə, daha cənubda Reysül-Naqabda başlayan iki ayrı yolun Thamad ətrafında birləşərək, Nakhldan və Mitla keçidindən keçib, kanalın cənubundakı Süveyşə çatan yol.
Misir ordusu Sinayda əsas etibarilə bu üç əsas yolu nəzarət altında tutmaqla və dərinləməsinə müdafiə sistemi İsrailin ilk zərbələrini qarşılayacağı kimi, ardıyca da hücuma da keçə biləcəkdi. İsrail isə atəşkəs üçün beynəlxalq təzyiqin tez müddətə gələcəyini bildiyindən, hücum planlarını sürət ünsürünə dayandırmışlar və Sinayın üç əsas yolunu ələ keçirməyi planlamışlar. İsrail hücumu 5 iyunun səhəri, Qəzzə keçidinin cənubundakı Xan Yunisə hücumla başladı. Xan Yunis ələ keçirildikdən sonra cəbhə komandanı General Tal qüvvələrinin bir qismini Qəzzəyə göndərərkən, bir qismini də Refah üzərinə göndərdi. Qəzzə döyüşləri çox çətin keçdi. Qəzzə ancaq 6 iyun, çox şiddətli küçə və tank müharibələrindən sonra İsrail qüvvələrinin əlinə keçdi. Refah döyüşləri də çox şiddətli keçdi. Misir qüvvələri Refahda çox güclü müqavimət göstərdi, lakin 5 iyunda, gecə vaxtı şəhər tutuldu. Misir cəbhəsinin şimal hissəsi 5 iyunda demək olar ki, çökdürüldü. 20 mil cənubda isə bir başqa İsrail qüvvəsi də Bir Lahfanı ələ keçirmək üçün hərəkətə başladı. Çünki Bir Lafhan, el-Arişe, Əbu Agheliaya gedən yolların qovşaq nöqtəsi idi. Güclü müqavimətə baxmayaraq, 6 iyunda şəhər tutuldu. Daha cənubda isə General Şaron komandanlığındakı İsrail qüvvələri 5 iyun səhəri Nitzanadan hərəkətlə Abu Agheliaya yönəldi. Gecə hücum başladı. 20 saat davam edən toqquşmalardan sonra, şəhər İsrail ordusu tərəfindən tutuldu. Bununla da Misir müdafiəsini demək olar ki, dağıldı.
Sinay cəbhəsində, şimaldakı General Tal qüvvələrinin bir hissəsi Qəzzəni nəzarət altına alarkən, General Tal əsas qüvvələrini ikiyə ayırdı. Birinci kalon Aralıq dənizi sahili boyunca irəliləməyə davam edərək, əl-Arişi aldıqdan sonra, Süveyş kanalı sahilindəki Kantaraya doğru irəliləməyə başladı. Bu qüvvələr bir gündə Kantara yolunun yarısını keçdilər. General Tal qüvvələrinin böyük bir qismi Bir Lafhana dönərək, digər İsrail qüvvələri ilə birləşdi və buranı aldı. Sonra da cənuba, Cəbəl Libniyə yönəldi. General Şaron qüvvətləri də 6 iyunda Əbu Aghelianı aldıqdan sonra, daha cənubda Kusseimaya yönələrək Misir mövqelərinə hücuma keçdi. Bütün bu döyüşlər güclü hava dəstəyi ilə edilmişdir.
Sinaydakı İsrail qüvvələri 7 iyunda da irəliləməyə sürətlə davam etmişdilər. General Yaffe komandanlığındakı qüvvələr 7 iyun günü Cəbəl Libnini aldıqdan sonra, Misir müdafiəsinin ikinci xəttinin son qüvvətli mərkəzi olan Bir Hassanaya yönəldilər, lakin misirlilərin buranı əvvəlcədən boşaltmış olduqlarına görə bura asanlıqla ələ keçirildi.
Cəbəl Libni və Bir Hassananı ələ keçirən İsrail qüvvələri 7 iyun günü ikiyə ayrılaraq qərb istiqamətində, biri Bir , digəri də doğru irəliləməyə başladı. Bu keçidlər Misir müdafiəsinin üçüncü xəttini təşkil edirdi. General Talın qüvvələri 18 saatlıq bir yürüyüşlə və yolda da Bir Hamanı ələ keçirərək, Bir Qafqafaya çatdılar. 6 saatlıq döyüşdən sonra Qafqafa ələ keçirildi.
General Yaffe komandanlığındakı ikinci qism qüvvələr də Bir Thamadanı aldıqdan sonra Gidi və Mitla keçidlərinə çatdılar. Mitla keçidi Süveyş kanalına 30 mil uzaqlıqda idi. 15 mil uzunluğundakı Gidi keçidi 7 iyunda ələ keçirildi.
7 iyunun sonlarına doğru, artıq demək olar ki, İsrail qüvvələri 3 əsas yola da tam nəzarət edirdilər. Kuntilladan hərəkət edən bir başqa İsrail ordusu isə Şarm-əl Şeyxə irəliləyərək, paraşütçü hissələrin köməkliyi ilə şəhəri tutudular. Beləcə Tiran boğazı rahatlıqla İsrailin nəzarətinə keçmiş oldu.
Sinay cəbhəsinin 8 iyun günü ən mühüm döyüşü Misir generalı Şazlı ilə General Şaron arasında Naxlda baş verdi. Misir qüvvələri əsasən Gidi və Mitla keçidlərinə yığıldığı üçün və Gidi keçidi ələ keçirildikdən sonra ən mühüm nöqtə Mitla keçidi olduğundan Kusseimadakı Şaron qüvvələrinin Mitla keçidinə gəlməsi istəndi, lakin arada olan General Şazlı komandanlığında mühüm Misir ordusu var idi. Döyüş 8 iyun günü 10:00-da başladı və İsrail hərbi hava qüvvələrinin Misir mövqelərinə atəş etdiyi döyüş 4 saat davam etdi. Nəticədə Naxl İsrail qüvvələri tərəfindən işğal edildi, Misir ordusu 50 tank, iki topçu alayı, 300 texnika və 1000 nəfər canlı qüvvə itirdi.
Naxldan sonra Şaron Mitla keçidində General Yaffenin qüvvələri ilə birləşdi. 8 iyun günü Mitla keçidinə doğru hərəkət edildiyi zaman keçidin 30 Misir tankı tərəfindən qapadıldığı göründü. 3 saatlıq döyüşdən sonra Mitla keçidi də İsrail ordusu tərəfindən tutuldu.
Şimaldakı İsrail qüvvələrinin də Kantaraya çatdığı da nəzərə alınardısa, Süveyş kanalına gedən bütün yollar və keçidlər İsrail qüvvələrinə açılması demək idi. Demək olar ki, bütün Sinay yarımadası İsrailin əlində idi. Artıq Misirin edəcəyi bir şey demək olar ki, qalmamışdı. Buna görə də, Misir BMT-yə müraciət edərək İsrailin də qəbul edəcəyi halda, atəşkəsə razı olduğunu bildirdi. 8 iyun axşamı Sinay cəbhəsində atəşkəs qüvvəyə mindi.
Camal Əbdül Nasirin 23 noyabr 1967-ci ildə etdiyi çıxışa görə, Misir ordusu Sinayda silah və təchizatının 80 faizini itirmişdir ki, bunun da 1/3 hissəsi istifadəyə yararlı halda İsrailin əlinə keçmişdir. Sinayda 10000 əsgər və 1500 zabit olmuş, 5000 əsgər və 500 zabit də əsir düşmüşdür.
İsrail tərəfində isə 275 əsgər və zabit ölmüş, 800 nəfər də yaralanmışdır. İsrail 61 tank itkisi vermişdi.
İordan çayının qərb cəbhəsi
İordaniya cəbhəsində isə İsrail 5 iyun günü İordaniyaya xəbər göndərib, onların torpaqlarında gözü olmadığını bildirdi. İordaniyanın bitərəf qalacağı təqdirdə, ona heç bir ziyan verilməyəcəyini bildirdi, lakin bunu rədd edərək, İsrail yaşayış məskənlərini top atəşinə tutdu.
özünün daha sonra dediyinə görə, İsrail təyyaarələrinin Misir hücumuna aid xəbərlərə İsrail hökuməti qarartma tədbiq etdiyindən, Misir Baş Komandanlığının ona göndərdiyi mesajda İsrailin hücum etdiyi, lakin Misir təyyarələrinin İsrail hava qüvvələrinin 75 faizini məhv etdiyi, İsrail hava bazalarına hücumlara davam edildiyi və Misir qüvvələrinin İsrail torpaqlarına girdiyi şəklində xəbərlərə inanmışdır. Bundan başqa, İordaniya radarları Misir hücumundan geri dönən İsrail təyyarələrini müəyyən etdikdə, Misir Baş Komandanlığının danışdığımız mesajı sayəsində, bunların İsrailə hücum edən Misir təyyarələri olduğu düşünülmüşdür. 5 iyun boyunca İsrail-İordaniya toqquşmaları Qüdsdə davam etmişdir.
İordaniya cəbhəsində isə Qüds döyüşləri 6 iyun boyunca da davam etdi. Yalnız bu arada Qüdsün şimalındakı və Ramallahı ələ keçirərək, şimala, Qərbi Şerianın mərkəzinə doğru irəliləməyə başladılar. İsrail Şimal Komandanlığına aid qüvvələr də şərq istiqamətində hərəkətə keçərək Tulkarim, Kalkilya ilə Cenini aldılar və Nablusa yönəldilər. Cenin döyüşlərində İsrail qüvvələri İordaniya qüvvələri qarşısında çox pis vəziyyətə düşsə də, güclü hava bombardımanından sonra yenidən üstünlüyü ələ aldılar.
İordaniya cəbhəsində isə şiddətli toqquşmalardan sonra İsrail qüvvələri 7 iyun günü Şərqi Qüdsü almağa nail oldu. Beləcə Qüds tamamilə İsrailin nəzarətinə keçdi. İki min ildən sonra yəhudilər yenidən Qüdsə sahib oldular.
Nablus uğrunda çox şiddətli döyüşlər oldu. İordaniya qüvvələri Nablusu verməmək üçün çox qüvvətli müqavimət göstərdilər. Ancaq İsrail hava qüvvələrinin işə qarışmasından sonra İordaniya ordusu Nablusu boşaltdı. Beləcə Qüdsün ardıyca bütün Qərbi Şəria da İsrailin əlinə keçdi. Bundan sonra İordaniya BMT-nin atəşkəs çağırışını qəbul etdi və 7 iyun axşamı, saat 20:00-dan etibarən İordaniya cəbhəsində atəşkəs qüvvəyə mindi. Üç günlük müharibədə İordaniya 700-ə yaxın itki verdi.
Qolan (Suriya) cəbhəsi
İsrailın planlarında əsas yer Sinaya verildiyindən və İordaniya cəbhəsi ikinci olduğundan, 5 iyun günü Suriyaya qarşı heç bir tədbir görülməmişdir. Beləliklə Qolan təpələrinə yerləşdirilmiş olan Suriya topları da sərhəddəki İsrail məskənlərinə atəş açmaqdan başqa heçnə etməmişdir.
40 millik Suriya sərhədində isə, 6 iyun günü çox da fəaliyyət olmadı. Suriya qüvvələri bəzi yəhudi yaşayış nöqtələrinə kiçik qüvvələr və az miqdarda tankarla hücum etdilər, lakin yəhudi könüllü milisləri tərəfindən geri çəkilməyə məcbur edildilər.
7 iyunda da Suriya cəbhəsində böyük dəyişiklik baş verməmişdi. Suriya hələ də topçu atəşləri edirdi. Yalnız Dəməşq radiosu yalandan İngilis təyyarələrinin Suriya mövqelərini bombaladığını, buna baxmayaraq Suriya ordusunun İsrailin şimalındakı Huleh yaylağını nəzarəti altına aldıqdan sonra, Safad və Nazarethə doğru irəliləməkdə olduğunu bildirirdi.
Suriya cəbhəsində topçu atışı 8 iyun günü də davam edirdi. Misirin atəşkəs istəməsi Suriya tərəfindən gözlənilmirdi. Buna cavab olaraq, Dəməşq radiosu etdiyi yayımda Suriyanın İsrail ortadan qaldırılana qədər mübarizəsini davam etdirəcəyini bildirdi.İsrail hava qüvvələri isə ertəsi günü Suriya cəbhəsində hücuma hazırlıq üçün seçilmiş yerləri güclü bombardman etdi. Bununla o həm də Suriyanın hər hansı atəşkəs cəhdinə də mane olmaq istəyirdi.
9 iyunda artıq Misir və İordaniya atəşkəsi qəbul etmişdi. Artıq indi İsrail hərbi hava qüvvələri və quru qüvvələri tam gücü ilə Suriya cəbhəsinə yüklənə bilərdi,
lakin Suriya hələki quru aktiv quru əməliyyatlarına qatılmadığı üçün öz gücünü saxlamışdı. İsrail qüvvələri isə xeyli yorğun idi. Buna görə də, İsrail hücumu çox güclü, həm də sürətli olmalı idi. Həmçinin, İsrail Suriya ilə müharibənin uzanacağı halda SSRİ-nin öz müttəfiqinə yardım edəcəyindən qorxurdu.
İsrail ordusu Suriya cəbhəsinin şimal qismində 9 iyun sabahı 07:00-dan etibarən 5 kalon halında hücuma keçdilər. Hücum Suriyanın atəşkəsi qəbul etməsindən 4 saat sonra baş vermişdi. İsrail hücumunda əsasən zirehli texnika və hava qüvvələri iştirak edirdi. Döyüşlər şiddətli keçirdi. Suriyalılar topçu mövqelərini xüsusilə möhkəmləndirmişdi. Döyüşlərin ən şiddətlisi Suriyanın ən güclü 13 mövqeyindən biri olan və 3 mil məsafədəki Zaura ilə Tel Fakfərdə oldu. Zaura günortadan sonra, 3 saatlıq döyüşün sonunda israillilər tərəfindən tutuldu. Tel Fakhər isə 7 saatlıq vuruşmadan sonra İsrail ordusu tərəfindən tutuldu. Artıq 9 iyun axşamı Suriya cəbhəsində bir çox boşluqlar açılmışdı.
10 iyun günü İsrail ordusu sabah tezdən etibarən və bilbaşa Kuneitra istiqamətində hücumlara davam etdilər. Hələ də bilinməyən səbəbdən Dəməşq radiosu sabah 08:45-də Kuneitranın işğal edildiyini elan etdi, halbuki İsrail ordusu Kuneitradan bir xeyli aralı idi. Bunu eşidən Kuneitradakı Suriya ordusu hissələri Dəməşqdən yardım gəlməyəcəyini düşünərək şəhəri boşaltdılar. Beləliklə də, İsrail ordusu heç bir güllə atmadan şəhəri tuta bildi.
Dəməşq şəhərinə 40 mil məsafədə olan Kuneitranın tutulması ilə İsrail Suriya torpaqlarının 12 mil içinə girmiş və bütün Qolan təpələrini işğal etmiş olurdu. Qolan təpələrindəki Suriya topçuları 1956-cı ildən etibarən İsrail şəhərlərini topa tuturdu. Artıq bu təklükə aradan qaldırılmışdı.
İsrailin onun tələblərinə baxmayaraq, Suriyanın torpaqlarını işğal etməsi SSRİ-nin İsraillə bütün münasibətləri kəsməsi ilə nəticələndi. Beləliklə, 10 iyun günü saat 16:30-da Suriya cəbhəsində də Altıgünlük müharibə sonlandı.
Suriyanın rəsmi açıqlamasına görə, iki günlük müharibəödə Suriyanın itkisi 145 ölü və 1645 yaralı idi, lakin daha sonra Dəməşqdən verilən məlumatlr ölü sayının 2500, yaralı sayının isə 5000 nəfər olduğunu göstərmişdir. İsrailin əlində 591 Suriyalı əsir var idi ki, bu əsirlər iki əsir İsrail pilotu ilə dəyişdirilmişdi. Bundan əlavə İsrail 80 Suriya tankını dağıtmış, 40 tankı da əsir almışdı. Suriyanın 18 topçu taborundan 15-i darmadağın edilmişdi. İsrailin itkisi isə 15 ölü və 306 yaralı idi.
USS Liberty hadisəsi
8 iyun 1967-ci ildə ABŞ Hərbi Donanmasına məxsus elektronik kəşfiyyat gəmisi USS Liberty 24 km şimalda (Misir sularından az aralıda) İsrail qırıcı təyyarələri və torpedo gəmiləri tərəfindən təxminən 75 dəqiqə boyunca hücuma məruz qaldı. Gəmi demək olar ki, batırıldı. Hadisə nəticəsində 34 dənizçi öldü, 171 nəfər isə yaralandı.
Hadisədən dərhal sonra İsrail tərəfi hadisənin səhvən baş verdiyini, USS Liberty gəmisinin Misirin Əl-Quseyr gəmisi ilə səhv salındığını bildirdi. Səhvə görə İsrail tərəfindən hadisə qurbanlarına və onların ailələrinə təzminat verildi. ABŞ-yə isə gəminin istifadəyə yararsız hala gətirildiyinə görə kompensensiya verildi.ABŞ tərəfindən aparılan araşdırmadan sonra İsrailin verdiyi izahat qəbul edildi və hadisənin səhvən baş verdiyi elan edildi. Bu hadisə 1987-ci ildə qarşılıqlı notalarla bağlandı,
lakin ABŞ Dövlət Katibi və Hərbi Dəniz Əməliyyatları komandanı də daxil olduğu bəzi tanınmış şəxslər hadisə günki siqnalların transkriptləri ilə tanışlıqdan sonra hücumun səhvən baş verdiyi fikrini rədd etdilər. Bu şəxslərin bildirdiyinə görə, İsrail gəminin ABŞ gəmisi olduğunu bilə-bilə hücum etmişdi.
Nəticə
Müharibənin sonunda İsrail 8,000 km2 olan torpaqlarına 23, 622 km2 Sinay yarımadası, 0,444 km2 Qolan təpələri, 2,270 km2 , 0,140 km2 Qəzzə keçidi olmaqla 26,475 km2 torpaq qatmışdı. İşğal edilən bu torpaqlar İsrail sərhədləri daxilindəki 300 min Ərəbə 1 milyon daha qatmaqda idi. Bu dövrdə İsrail əhalisinin sayı 2,3 milyon nəfər idi, belə olan halda, Ərəblər İsrail əhalisinin 63/37 nisbətini təşkil edirdi. Bu torpaqları tutmaq İsrailə 750 milyon dollara başa gəlmişdi.
İtkilər
Müharibədə İsrailin canlı qüvvə itkisi 776 ilə 983 arasında göstərilir. İsrail ordusundan yaralananların sayı isə 4517 nəfər olmuşdu. 15 İsrail əsgəri isə əsir düşmüşdü. Misirin müharibədəki canlı qüvvə itkisi isə 9800 ilə 15000 nəfər arasında göstərilir. 4338 misirli hərbçi isə əsir düşmüşdü. İordaniya 700 canlı qüvvə itirmiş və 2500 nəfər də yaralanmışdır. Suriya ordusu isə 1000–2500 nəfər arasında canlı qüvvə itirmişdir. 367-591 nəfər isə əsir götürülmüşdür.
Camal Əbdül Nasirin istefası
Prezident Nasir dörd gün ərzində ağır bir məğlubiyyətlə İsrail qarşısında bütün Sinay yarımadasını itirdi. 9 İyun səhəri radiodan Misir xalqına xitabında bir tərəfdən istefasını açıqlayarkən, digər tərəfdən də, məğlubiyyətin bu üç sürprizin nəticəsi olduğunu ifadə edərək, qərbliləri günahlandırdı tutdu:
- Düşmən şərqdən və şimaldan gözlənilərkən, qərbdən gəlmişdir. Başqasının köməyi olmadan düşmən buna müvəffəq ola bilməzdi,
- Düşmən Misirdəki hərbi və mülki hava limanlarınına hücum etmiş və öz hava sahələrinin qorunmasını başqa dövlətlərin öhdəsinə buraxmışdır,
- İmperializm düşmənlə tam əməkdaşlıq etmiş. Amerikan və İngilis təyyarə daşıyan gəmiləri, düşmənin döyüş qabiliyyətinin artırılmasına kömək etmək üçün, düşmən sahillərinin yaxınlığına gətirilmişdir.
Bundan sonra Nasir qəhrəmancasına döyüşdüklərinə görə İordaniya və İraq ilə, "böyük Suriya xalqına " və tutduqları mövqelərinə görə isə Sudan, Küveyt, Yəmən, Livan, Tunis və Mərakeş (Səudiyyə Ərəbistanının adı keçmir) təşəkkür etdikdən sonra, bütün bunlara baxmayaraq məsuliyyəti üzərinə götürdüyünü, bu səbəblə də hər cür rəsmi vəzifədən, siyasi fəaliyyətdən tamamilə və yekun olaraq çəkildiyini və xalqın arasına qarışaraq bir vətəndaş kimi öz öhdəliklərini yerinə yetirəcəyini bildirdi. Nasir 1964 tarixli Müvəqqəti Misir konustitusiyasının 110-cu maddəsi çərçivəsində dövlət rəhbərliyini Zəkəriya Mühittinə verdi.
Nasirin istefasından sonra bütün Misirdə Nasir lehinə mitinqlər keçirildi. Xalq "Nasir bizi tərk etmə" şüarları səsləndirirdi. Bundan sonra Nasir yenidən rəhbərliyə qayıtdı. Buna qarşılıq olaraq Misir silahlı qüvvələri komandanının müavini 9 iyunda istefa verdi və onun yerinə general gətirildi. Bundan sonra da iyunun 11-də quru , hava və dəniz qüvvələri komandirləri də istefa verdilər.
Mübahisələr
Orta Şərqdə və dünyada böyük dəyişikliyə səbəb olmuş Altıgünlük müharibədən sonra bütün dünyada müzakirə olunan bəzi mübahisəli məsələlər meydana çıxdı. Bu mübahsələrin əksəriyyəti öz aktuallığını hal-hazırda da, saxlamaqdadır. Bu mübahisə mövzularına misal olaraq misirli hərbçilərə İsrail hakimiyyəti tərəfindən işğəncə edilməsi iddialarını, önləyici hücum və ya ədalətsiz hücum məsləsini, USS Liberty hadisəsini, döyüşən tərəflərə ABŞ, Birləşmiş Krallıq və SSRİ tərəfindən hərbi dəstək məsələlərini göstərmək olar.
Önləyici vuruş və ya ədalətsiz hücum
Başlanğıcda həm Misir, həm də İsrail tərəfi elan etdi ki, ölkələri digəri tərəfindən hücuma məruz qalmışdır. İsrailin BMT-dəki səfiri Qideon Rafael İsrail XİN-dən belə bir məktub aldı:
| | Dərhal BMT Təhlükəsizlik Şurasını Misirin İsrailə qurudan və havadan hücumu barədə məlumatlandır. | |
3:10-da Qideon Rafael BMT Təhlükəsizlik Şurasının iyun ayı üçün rəhbəri olan danimarkalı yuxudan oyatdı və ona Misir ordusunun İsrailə hücum etdiyini, İsrailin Misirin bu qorxaq və xain hücumuna cavab verdiyini bildirdi. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 5 iyundakı iclasında Misir və İsrail tərəfləri bir-birlərini hücum etməkdə ittiham etdilər. İclas zamanı İsrail nümayəndələri Eban və Evron ilk atəşin misirlilər tərəfindən açıldığına and içdilər.
SSRİ tərəfindən dəstəklənən Misir 5 iyunda müharibənin İsrail tərəfindən başladıldığını bildirdi. İsrail isə ilk atəşin Misir tərəfindən açıldığını bildirirdi. İsrail nümayəndəsi BMT Təhlükəsizlik Şurasına bildirmişdi ki, "Bu sabahın erkən saatlarında (5 iyun) Misir ordusu kütləvi halda İsrail sərhədinə tərəf göndərilmişdir. Eyni zamanda Misir qırıcıları Sinaydakı hava limanlarından havaya qalxmış və İsrailə tərəf uçmuşdur. Qəzzədəki Misir artilleriyası kissifim, Nahal-Oz və Eyn Haşeloşa adlı İsrail kəndlərini bombalamışdır." Həqiqətdə isə bu düzgün deyildi.ABŞ Kəşfiyyat Ofisi müəyyən etmişdi ki, ilk atəş İsrail tərəfindən atılmışdır və müharibə İsrailin Misirin quru qoşunlarını havadan müdafiəsiz buraxılması ilə nəticələnən qəfil hava hücumu ilə başlamışdır.
İlk o hücum etməsinə baxmayaraq, İsrail ilk əvvəllər özünün birinci hücuma məruz qaldığını bildirirdi. Az sonra isə, özünün ilk hücum etdiyini etiraf etdi, lakin bunun planlanan işğalı önləmək üçün etdiyini bildirdi.İsrail ilk hücum etməsini haqlı olduğunu bildirmək üçün bu arqumentləri göstərmişdi:
- İqtisadi boğulma. Belə ki, İsrail öz neft ehtiyatının 90 faizini Misirin qapatdığı Tiran boğazından təmin edirdi,
- Müharibənin 3 cəbhədə olacağı və yüz minlərlə Ərəb ordusunun sərhədlərə yığılması,
- Müharibənin müddətinin uzanması zamanı İsrailin mülki əhalidən təşkil etməli olduğu ordunun ölkənin sosial və iqtisadi həyatına güclü mənfi təsirinin olacağı.
Ərəblərin düşüncələri hücumun İsrail tərəfindən başladıldığınına əsaslanırdı. Misirin BMT-dəki daimi nümayəndəsi M. A. Əl Koni bildirmişdi:
| | İsrailin hücumu Birləşmiş Ərəb Respublikasına (Misir) qarşı əvvəlcədən planlanmış işğalçı hücumdur. Elə bi vaxtda ki, biz elan etmişdik ki, bizim mövqeyimiz regiondakı gərginliyi artıracaq hadisələrdən yana deyil və biz gərginliyi azaldacaq danışıqlara hazırıq. | |
Müharibədən sonra bəzi İsrail rəsmiləri etiraf etdilər ki, onlar Misir tərəfindən hücum gözləmirdilər. İyunda İsraildə hökumətə daxil olan Mordeçay Bentov ona verilən "ektremizm təhlükəsinin olub-olmaması" haqqında suala cavab olaraq bildirmişdi ki, "heç bir yox olma təhlükəsiz yox idi, bu yeni Ərəb torpaqları əldə etmək üçün uydurulmuş yalan idi".ABŞ tərəfi müharibədən əvvəl İsrailə verdiyi kəşfiyyat materiallarında bildirmişdi ki, Misir ordusunun yayılması müdafiə xarakteri daşıyır və İsrailə hücuma hazırlıq hiss edilmir. Müharibə dövründə İsrailin XİN rəhbəri olmuş öz xatirələrində yazırdı ki, Nasir İsrailə hücum etməyi inandırıcı deyildi:
| | Nasir müharibə istəmirdi. O, müharibəsiz qələbə istəyirdi. | |
İsrailli hərb tarixçisi görə müharibənin əsl səbəbləri hələ də bilinmir, lakin müharibədən əvvəl İsrail hərbi qüvvələrinin müharibə üçün çalışdıqları və digər tərəfi provakasiyaya çəkmək üçün səylə çalışdığı hiss edilir. bildirir ki, İsrailin hücumu uyuşmurdu, lakin bu testə ən yaxın hücum idi.
Hərhalda, İsrail öz hücumunun haqlı olmasını Misirin Tiran boğazını qapaması ilə əsaslandırırdı. Çünki, bu boğaz 1958-ci ildəki C əsasən beynəlxalq su ərazisi hesab edilirdi, lakin bütün bunlara baxmayaraq, bu qanuna nə Misir, nə də onun müttəfiqləri qoşulmamışdı. Misirin mövqeyinə görə, Tiran boğazı açıq dənizin iki beynəlxalq su ərazisi hesab edilə bilməzdi. Çünki, Aqaba körfəzi açıq dənizin iki regionunu birləşdirən beynəlxalq su ərazisi deyil. Buna baxmayarq, Qərbi Avropa ölkələri və BMT Misirin bu qərarı ilə razılaşmırdı. Digər tərəfdən, Misirin mövqeyi tərəfindən dəstəklənirdi.
Misirlilərin digər misirliləri öldürməsi iddiası
Atəşkəs qüvvəyə mindikdən sonra Misirin 7 diviziyası Sinay yarımadasında İsrail qüvvələrinin əhatəsində qalmışdı. Minlərlə misirli hərbçi və əsgər çaşqnlıq və təlaş içərisində İsrail qüvvələrini yararaq Süveyş kanalına çatmaq üçün hücuma keçdilər. İsrailin bu qədər əsiri saxlamaq üçün təchizatı yox idi, buna görə də misirli qüvvələrin Süveyşə çatması üçün şərait yaratdılar. Süveyş kanalına çata bilən hərbçilər kanalı üzərək Misir tərəfə keçmək niyyətində idilər, lakin hərbçilər təxminən, çayın ortasına çatanda Misir tərəfindən avtomatlardan atəş açıldı.
Bəzilərinin iddiasına görə, bu əmri orduya Camal Əbdül Nasir vermişdir. O, qorxurdu ki, bu hərbçilər Misirə daxil olarlarsa, xalq Misirin hansı formada darmadağın edilməsini başa düşə bilər.
Sağ qalan şəxslər əvəvlcə Süveyş kanalının Misir tərəfində tikanlı məftillərlə əhatələnmiş düşərgələrdə saxlanıldı, daha sonra isə sürgün edildilər. Məşhur Britaniya baş naziri olan Vinston Çörçilin Randalf Çörçill qeyd etmişdi ki, "geriyə — Misirə geri dönə bilən Misir əsgərləri onu özlərinə heç vaxt ev edə bilmədilər, əvəzində xalq arasında ruh düşkünlüyünə səbəb olmasınlar deyə düşərgələrdə saxlanıldılar".
İsrail Müdafiə Nazirliyinin misirli əsirləri öldürməsi iddiaları
Müharibədən dərhal sonra İsrailin misirli silahsız əsirləri güllələməsi xəbərləri yayılmağa başladı. Xeyli sayda israilli əsgər misirli əsirlərin edamının şahidi olduğunu bildirirdi. (azərb. Ən Yeni Xəbərlər) qəzetinin jurnalisti Qabby Bron bildirmişdi ki, o, özü 5 misirli əsirin edamının şahidi olmuşdur. İsrailli tarixçi, novelist demişdi ki, o, özü şahid olmuşdur ki, 3 misirli əsir israilli aşpaz tərəfindən edam edilmişdir. İsrailli siyasətçi və tarixçi Meir Pa'il demişdir ki, dəfələrlə əsirlərin və Ərəb mülki şəxslərin edamına şahid olmuşdur.Tarixçi isə bildirmişdir ki, 1967-ci il müharibəsi zamanı İsrail əsgərləri dəfələrlə təslim olan Ərəb hərbçilərini öldürmüşdülər. O, əlavə edirdi:
| | Bu rəsmi dövlət siyasəti deyildi, lakin orada elə bir ab-hava var idi ki, bunu (əsirləri öldürmək) etmək olar. Bəzi komandirlər bunu edirdilər, bəziləri isə bunu qəbul etmirdilər, lakin hər kəsin bu barədə məlumatı var idi. | |
İddia olunur ki, öldürülən misirli əsgərlərin hamısı sənədlərdə elə göstərilmişdir ki, guya onlar qaçmağa cəhd edərkən öldürülmüşdürlər. İsrailli tarixçi və jurnalist "1967" adlı əsərində bu barədə yazır:
| | Bizim əsgərlərimiz qaçmaq istəyən əsirlərin içinə kəşfiyyatçı göndərirdi və onları güllələyirdilər. Bu əmr idi və bütün bunlar baş verərkən onlar həqiqətən də qaçmağa cəhd göstərirdilər.
| |
1995-ci ilin 21 sentyabrında New York Times bildirdi ki, Misir hökuməti Sinay yarımadasının Əl Ariş şəhərində çoxda dərində olmayan 2 toplu məzarlıq aşkar etmişdir. Misir hökumətinin iddiasına görə, bu məzarlıqda İsrail tərəfindən 1967-ci il müharibəsi zamanı qanunsuz olaraq güllələnən 30–60 arası misirli əsir dəfn edilmişdir. İsrail isə cavab olaraq, öz XİN nümayəndəsi Eli Dayanı Misirə göndərdi. Eli Dayan bildirdi ki, onlar bu məsələni Misirlə müzakirə etməyə hazırdırlar və ölənlərin ailələrinə təzminat verə bilərlər. Nazir həmçinin, bildirdi ki, hadisənin baş verməsindən 20 il keçdiyi üçün onların bunu edənlər haqqında araşdırma başlatma hüquqları yoxdur.
Daha sonra Misirdəki qəzetlərdən biri olan İsrailin Misirdəki səfiri David Sultanın 100 misirli əsirin öldürülməsində iştirak etdiyini iddia etdi. İsrail səfirliyi və XİN-i bu iddianı rədd etdi və bildirdi ki, David Sultanın o dövrdə orduda olduğu belə aydın deyildir.
sənədlərinin sinifləndirilməsinə əsasən bilinir ki, İsrail ordusunun Baş Qərərgahının Əməliyyatlar şöbəsi 1967-ci ilin 11 iyununda əsirlər barədə yeni əmrlər imzaladı. Bu əmrin verilməsi o dövrki mövcud əmrlərin bir-biriləri ilə ziddiyət təşkil etdiyinə görə əsaslandırılırdı:
- Təslim olan hərbçilər və mülki şəxslər heç bir halda ziyan görməməlidirlər
- Silahlı olan və təslim olmayan hərbçilər və mülki şəxslər öldürülə bilər.
İsrail mənbələrinə görə 4338 nəfər misirli hərbçi İsrail ordusu tərəfindən əsir alınmışdı. 11 İsrail hərbçisi isə Misir ordusu tərəfindən əsir alınmışdı. Əsirlərin dəyişdirilməsi 1968-ci ilin 23 yanvarında sonlanmışdır.
Döyüş dəstəyi
Tarixçi gprə, ABŞ prezidenti Conson may ayının 23-də ABŞ rəsmilərinə İsrailə müxtəlif yollarla silah yardımı etmək üçün icazə vermişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, həmin dövrdə Orta Şərqə silah göndərilməsinə və satılmasına embarqo qoyulmuşdu.
Stefen Qrin öz kitabında yazır ki, ABŞ müharibə zamanı İsrailə kəşfiyyat təyyarələri göndərmişdir. Bu təyyarələrin vəzifəsi gecə vaxtı uçuş edərək Misir quru qoşunlarının hərəkətini izləmək və sabahkı hava hücumu üçün material toplamaq olmuşdur. Müəllif buna sübut kimi isə, İsrail Hərbi Hava Qüvvələrinin mükəmməl hücumlarını göstərmişdir.ABŞ XİN rəsmisi və Orta Şərq üzrə ekspert Riçard Parker bu iddianı qəti şəkildə rədd edərək, bunu bekar bir adamn fərziyəsi adlandırmışdı.
Müharibənin ikinci günü Ərəb ölkələrinin hökumət yönümlü qəzetləri yazırdılar ki, amerikan və britaniyalı qoşunlar İsrail tərəfdən döyüşürlər. və rəsmi dövlət qəzeti olan Əl-Əhram isə bu iddia ilə yanaşı başqa iddialar da irəli sürürdü. Qəzetin iddiasına görə:
- İsrail hərbi təyyarələri ABŞ və Britaniya təyyarədaşıyan gəmilərindən uçaraq Misirə hücum etmiş,
- Eyni zamanda Liviyadakı ABŞ bazası olan Vheelus bazasından ABŞ hərbi qüvvələri Misirə hücum etmiş,
- ABŞ casus peykləri İsrail ordusuna Misir ordusunun hərəkətini əks etdirən şəkillər göndərmişdir.
Camal Əbdül Nasir dövründə Əl-Əhram qəzetinin rəhbəri olan da bu iddiaları Əl-Cəzirə kanalında təkrarlamışdır.
Muəmmər Qəddafi Liviyadakı bazasından ABŞ-nin Misirə hücum etməsinin yalan olmasını qəbul etdi və bunun sadəcə 1969-cu ildəki hərbi çevrilişə rəvac vermək üçün ortaya atıldığını bildirmişdi. Həmçinin, ABŞ və Böyük Britaniya dövlətləri də rəsmi şəkildə bu iddiaları rədd etmişdilər.
Buna bənzər iddiaları və Əmman radioları da təkrarlayırdı. Hətta, Misir mətbuatı yazırdı ki, guya İordaniya kralı Kral Hüseyn radarlardan Britaniya qırıcılarının Britaniya təyyarədaşıyan gəmilərindən havalanmasının şahidi olmuşdur.
Bütün bu iddialar Ərəb dövlətlərindən başqa heç bir yerdə ciddiyə alınmırdı. ABŞ, Böyük Britaniya və İsrail bütün iddiaları rədd edirdi. Bundan əlavə, 8 iyunda Misirin nüfuzuna xeyli ziyan vuran hadisə baş verdi. İsrail Camal Əbdül Nasir ilə Kral Hüseyn arasında radio-telefon vasitəsilə baş tutmuş telefon danışığının səs qeydlərini mətbuatda yaydı:
| | Nasir: ABŞ- da daxil edək mi ? Siz bunu bilirsiniz mi, biz ABŞ-nin İsraillə əlbir olduğunu elan edək ? Hüseyn: Salam. Mən eşitmirəm, bağlantı çox pisdir. Sənin və Kralın sarayı, hansı ki, kral indi danışır, arasındakı xətt çox pisdir. Nasir:Salam. Biz ABŞ və İngiltərə deyək yoxsa sadəcə ABŞ ? Nasir: Britaniyanın təyyarədaşıyan gəmiləri var mı ? Hüseyn: (cavab anlaşılmır) Nasir: Kral Hüseyn bəyanat yayacaq və mən də bəyanat yayacam. Sağ olun...Əlahəzrətləri amerikanların və britaniyalıların iştirak barədə bəyanat yayacaq ? Hüseyn: (cavab anlaşılmır) Nasir: Allahım ! Mən deyirəm ki, mən bəyanat verəcəm və sən bəyanat verəcəksən. Biz bunu suriyalılara da deyəcəyik. Amerikanların və britaniyalıların təyyarədaşıyan gəmilərdən təyyarələrlə bizə qarşı müharibədə iştirak etdiklərini elan edəcəyik. Biz bəyanat yayımlayacayıq və bunun üzərində vurğu edəcəyik. | |
Müharibənin sonunda Ərəb dövlətləri acınacaqlı şəkildə məğlub oldular. Ərəb müharibələri bu dərəcə ağır dərəcədə baş vermiş məğlubiyyətlərini ABŞ-nin İsrailə dəstək verməsi ilə əsaslandırırdılar. 1967-ci ilin 9 iyununda Camal Əbdül Nasir öz istefa məktubunda (istefası qəbul edilmədi) yazırdı:
| | İndi yaranan şey ABŞ və Britaniya təyyarədaşıyan gəmilərinin düşmən hücumlarını dəstəkləməsinin nəticəsidir. Gün boyunca Britaniya qırıcıları Suriya və Misirin mövqelərinə hücum etmiş, əlavə olaraq da, ABŞ təyyarələri bizim bəzi mövqelərimizdə kəşfiyyat uçuşları etmişdir. Bu vəziyyətdə, heç bir şişirtmə olmadan deyə bilərik ki, düşmənin gücü normal gücündən 3 dəfə çox idi. | |
Kral Hüseyn daha sonra ABŞ dəstəyinin olduğu fikrindən imtina etdi. 30 iyun 1967-ci ildə Nyu-Yorkdakı çıxışında o bildirdi ki, hal-hazırda o əmindir ki, nə ABŞ, nə də Britaniya təyyarəsi müharibədə iştirak etməmişdir.
Sentyabr ayında The New York Times məlumat yaydı ki, Nasir Ərəb ölkələri zirvəsində iddialarının real olmadığını bildirmişdir.
Bütün bunlara baxmayaraq, Ərəblərin müharibədə təkcə İsrailə qarşı yox, həm ABŞ-yə, həm də Britaniyaya qarşı döyüşməsi fikri bütün Ərəb dünyasına hakim oldu. Böyük Britaniyanın Səudiyyə Ərəbistanının Ciddə şəhərindəki nümayəndəsinin bildirdiyi kimi Misirlə hər hansı müharibə Yəmən müharibəsi kimi nəticələnəcəkdi:
| | Prezident Camal Əbdül Nasirin iddiaları burada radio dinləyən və ya mətbuatı izləyən hər bir Ərəb tərəfindən qəbul edilir. Bizim yayınlarımız az kütlə tərəfindən dinlənilir və inanılmır. İddiaları inkar etmək üçün belə yerli mətbuatda nəsə yayımlaya bilmirik. Hətta, bizim dostlarımız olan, yüksək təhsilli şəxslər belə bu iddialara inanmış kimi görünürlər. Mənim bu iddiaları inkar etmək üçün rəsmi sənəd verdiyim və sözlü olaraq danışdığım yüksək rütbəli şəxslər belə mənim sözlərimə şübhəylə yanaşırdılar. Mən hesab edirəm ki, bu iddia bizim Ərəb dünyasındakı raputasiyamıza xeyli ziyan vurmuşdur və gələcəkdə bizə qarşı ola biləcək bir çox şeylərin əsasında duracaqdır. Bizim tərəfimizdən daha da çox inkarlar və ya insanların düşüncəsini dəyişməyə yönəlmiş cəhdlər əks nəticə verəcəkdir. Ərəblər öz biabırcasına məğlubiyyətləri barədə əvvəlcədən ehtimal edildiyi kimi, çox həssasdırlar və biz bu dəqiqə, onların gözündə bütün bunların səbəbkarıyıq. | |
Müharibə bitəndən sonra da Misir hökuməti və onun mətbuat orqanları bu iddiaları müdafiə etməyə davam edirdi. Əl-Əhram da daxil olmaqla, Misirin bütün böyük qəzetləri gündəlik bu barədə məqalələr yazırdılar. da bu iddiaları müdafiə etməyə başladı. Onun bildirdiyinə görə, Suriya və Misirə qarşı gizli ABŞ-İsrail müqaviləsi vardır.
İsrailli tarixçi Elie Podeh yazır:
| | 1967-ci il müharibəsindən sonra Misir tarix kitabları iddiaları təkrarlayaraq yazırdılar ki, İsrail Britaniya və ABŞ-nin dəstəyi ilə müharibəni başlatmışdır. Tarixçilər narrativ mənbələrlə Ərəb dünyası üzərində imperialist nəzarət qurma cəhdləri arasında birbaşa əlaqə qururdular və bu mübarizədə İsrailin imperialistlərə yardım etdiyini bildirirdilər. | |
ABŞ-İsrail tarixçisi bildirir ki, Ərəb liderlərinin müharibəyə ABŞ və Britaniyanın birbaşa daxil olması iddiasını belə səylə müdafiə etməsinin əsas səbəbi Sovet İttifaqının dəstəyini təmin etmə istəyi olmuşdur. Digər səbəb kimi isə, Ərəb dövlətlərinin İsrailə biabırcasına məğlub olmasından sonra xalqda yarana biləcək nifrəti özlərindən uzaq tutma istəyi olaraq göstərir. Çünki, ABŞ və Britaniyaya qarşı məğlub olduqlarını düşünən xalq öz liderlərini başa düşə bilərdi.
Bu iddialardan sonra neft istehsalçısı olan Ərəb dövlətləri ABŞ və Britaniyaya neft ixracına embarqo tədbiq etdi. Bunun nəticəsində də, neftin qiyməti dünyada görünməmiş dərəcədə qalxdı.
6 ərəb ölkəsi ABŞ ilə diplomatik münasibətləri kəsdi, Livan ABŞ-dəki səfirini geri çağırdı. Daha geniş müstəvidə isə, bu müharibə Orta Şərqdə anti-amerikan solçu hərəkatların, dini-funtamentalist qruplaşmaların fəallaşmasına və son nəticədə terrorizmin yüksəlməsinə səbəb oldu. Anti-amerikan əhvali-ruhiyyə tədricən Ərəb dövlətlərini aşaraq İranda, Pakistanda və ümumən III dünya ölkələrində əsasən xalq arasında hakim rol oynamağa başladı. Bu da həmin dövlətlərin BMT-də anti-amerika siyasəti izləmələrinə səbəb oldu.
Britaniyalı mütəxəsislərin firincə "Ərəblər məğlubiyyətin səbəbi ola biləcək bütün versiyaları rədd edirdilər, onlar inanmırdılar ki, İsrail onları kənardan yardım olmadan uda bilər".
Qeyri-döyüş dəstəyi
1993-cü ildə Conson Prezident Kitabxanasına şifahi arxiv müsahibəsi verən və müharibə zamanı ABŞ-nin Müdafiə Naziri olmuş Robert MakNamara bildirmişdi:
| | ABŞ donanmasının yükdaşıma döyüş qrupu olan VI donanma bu zaman Qibraltar yaxınlığında təlimdə idi və biz onları Aralıq dənizinin şərq hissəsinə gətirmişdik. Adminstrasiya fikirləşirdi ki, İsrailin vəziyyəti gərgindir, İsraildən qorxan suriyalılar İsrailə hücum edə bilər və ya Ruslar qüvvələr balansını qorumaq üçün Suriyanı İsrailə hücum etməyə sövz edə bilərlər. | |
Sovetlər bunu öyrəndikdən sonra Sovet İttifaqının rəhbərlərindən olan Kosigin Kremldən qırmızı xətlə ABŞ-la əlaqə yaratmış, ABŞ-nin hər hansısa hücumu fonunda onları müharibə ilə hədələmişdi. Sovet İttifaqı öz Ərəb müttəfiqlərini dəstəkləyirdi. 1967-ci ilin may ayında Sovet İttifaqı Şərqi Aralıq dənizi hövzəsinə öz hərbi dəniz donanmasını göndərməyə başladı. Onun donanması ABŞ və Britaniya donanmasını izləyirdi. Buradakı Sovet donanması ABŞ donanması ilə döyüşməyə tam qadir vəziyyətdə idi. Sovetlərin məqsədi isə müharibəyə ABŞ-nin və ya digər Qərb dövlətinin birbaşa müdaxiləsinin qarşısını almaq idi. 1983-cü ildə Boston Globeyə verdiyi müsahibədə o dövrki ABŞ Müdafiə naziri Maknamara demişdi ki, "biz müharibəyə olduqca yaxın idik və Kosigin bizim gəmilərimizin Aralıq dənizində olmasına hədsiz əsəbləşmişdi".
BBC jurnalisti Ceremi Boven özünün Altı gün kitabında yazır ki, müharibə başlamamışdan əvvəl İsrail gəmisi olan Miryam avtomatları, 1055 mm tank mərmilərini və zirehli texnikanı Felikstovda buraxmış və müharibə başladıqdan sonra isə İsrail yük təyyarələri məkik uçuşları quraraq ABŞ və Britaniya bazalarından silah-sursat daşımışdır.
Sonrakı hadisələr və təsirləri
Qaçqınlar məsələsi
1967-ci il Ərəb-İsrail müharibəsi qaçqınlar probleminə də yeni ünsürlər gətirdi. Bilindiyi kimi, Fələstin qaçqınları məsələsinin başlanğıcı 1948–1949-cu illərdəki birinci Ərəb-İsrail müharibəsi olmuşdur. BMT 1948-ci ilin sonlarından qaçqınlara yardım problemini müzakirə edərək, qurmuşdu.}Bu tarixdən etibarən bu təşkilat Fələstin qaçqınlarına kömək etməkdə idi. SSRİ və sosialist ölkələr qaçqınlar məsələsinin yaranmasında qərbliləri günahkar bilmələrinə görə, heç bir zaman yardımlara qatılmamışlar və yardımın yükü başqa ABŞ olmaqla digər ölkələrin üzərinə düşmüşdü. Məsələn, 32 ölkənin 1967-ci il üçün yardım fondu 30.1 milyon dollar olmuşdu. Bunun 22.2 milyon dolları ABŞ tərəfindən verilmişdi. Digər tərəfdən BMT-nin məruzəsinə görə, 1965-ci il sonunda qaçqınların sayı ölkələrə görə belə idi: İordaniya 697.658, Qəzzə 301.879, Livan 162.499 və Suriya 138.081, ümumilikdə isə 1.300.117 nəfər idi.
Təhlükəsizlik Şurasının 14 iyun, 1967-ci ildə, işğal edimiş torpaqlarda mülki əhaliyə insani münasibət bəslənməsinə və vətənlərindən ayrılmış olanların evlərinə dönmələrinin asanlaşdırılmasına dair 237 saylı qərarının tədbiqi çərçivəsində BMT mövzu ilə əlaqədar xüsusi nümayəndə təyin etmişdi. Xüsusi nümayəndə Nils G. Qussingin avqust ayında verdiyi məruzəyə görə Qərbi Şərianın 430.000-i əsasən Fələstin qaçqını olan 1.1 milyon nəfər əhalisindən 200.000-i Şəria çayının şərqinə köç etmişdi. Suriyaya görə 110.000, İsrailə görə də 85.000 nəfər İsrail işğalına girən torpaqlardan Suriyaya köç etmişdi. Sinay və Qəzzədən kanalın digər tərəfinə köç edənlərin sayı isə 35.000-ə qədər idi. Həmçinin xüsusi nümayəndə mülki əhaliyə qarşı İsrail tərəfindən pis rəftar edilmədiyini yazırdı.
BMt Qaçqınlara Yardım Təşkilatının rəhbəri Baş Katibə verdiyi hesabatda Altı Gün Müharibəsində qaçqınların sayında 350.000–400.000 nəfərlik artım olduğunu və bunun böyük çoxluğunun da Qərbi Şəria köçlərindən qaynaqlandığını deyirdi. Bu hesabat BMT-nin 19 sentyabr, 1967-ci ildə başlayan iclasında müzakirə olundu və bilavasitə BMT-nin qaçqınların vətənlərinə dönmələrini özündə ehtiva edən, 11 dekabr, 1948-ci il tarixli, 194 saylı qərarının hələ də reallaşdırılmaması müzakirələrə səbəb oldu. Nəticədə, BMT 19 dekabr 1967-ci ildə 3 bitərəfə qarşı 98 səslə aldığı, 2341 A saylı qərarında 1948-ci il tarixli 194 saylı qərarın tədbiq edilməmiş olmasından yaranan təəssüf hissini bildirərək, bütün üzvləri bu qərarın tədbiqinə və Qaçqınlar Təşkilatına kömək etməyə dəvət etdi.
Qüds məsələsi
BMT, 4 iyulda Pakistan tərəfindən təklif edilib, Türkiyə, Mali və İran tərəfindən də dəstəklənən qətnamə layihəsini, 20 bitərəfə qarşı (ABŞ da bitərəf qalmışdır) 99 səslə 2253 saylı qətnamə kimi qəbul etmişdir. Qətnamədə İsrailin Qüds barədə aldığı qərarlardan yaranan narahatlıq bildirilir və bu qərarların qeyri-qanuni sayıldığı vurğulanaraq, İsraildən bu qərarlari geri alması istənirdi.
Bu qərardan sonra İsrail XİN rəhbəri , 10 iyulda Baş Katibə göndərdiyi məktubda Qüdsün 7 iyunda İsrailin əlinə keçməsi ilə birlikdə, bütün dinlərin ibadətinə açıldığını, sözü gedən 5727–1967 saylı "Müqəddəs Yerlərin Qorunması" qanununun müqəddəs yerləri hər cür hücumdan və ziyarət azadlığının tapdanmasından qorunması məqsədini daşıdığını, şəhərə ərəblərlə Yəhudilərin bir-birləri ilə təmasının nəzarətdə olduğunu, başda su olmaqla, bütün şəhərə bələdiyyə xidmətlərinin verilməkdə olduğunu, bütün tədbirlərin Qüdsün 3 böyük dinə ərz etdiyi böyük əhəmiyyətə görə olduğunu bildirirdi, lakin Eban 4 iyul qətnaməsinin qəbul edildiyinə dair heç bir söz demirdi.
İsrailin bu mövqeyindən sonra Türkiyə, Əfqanıstan, İran, Malayziya, Mali və Somali tərəfindən dəstəklənən Pakistan, 12 iyulda BMT-yə İsraildən 4 iyul qərarına əməl etməsini istəyən bir qanun layihəsi təqdim etdi. Bu layihənin 2 gün davam edən müzakirələrində ABŞ yenə də bitərəf qaldı. ABŞ-nin BMT-dəki nümayəndəsi Qoldberq bitərəfliyin səbəbini belə izah edirdi:
| | ' məsələsi ayrı məsələ deyil, sülhün bir hissəsidir. Qüds problemi ümumi sülh məsələsi ilə birlikdə müzakirə olunmalıdır. Qüdsün statusu beynəlxalq qarantiyaları da ehtiva etməklə, 3 böyük dinin liderləri arasında təsbit edilməlidir. ABŞ Qüdsün statusunun tək tərəfli olaraq təsbitinin əleyhinədir və bu səbəblə də İsrailin gördüyü tədbirləri müdafiə etmir. Lakin ABŞ bunların müvəqqəti olduğuna və Qüdsün statusunun son müəyyən olunmasına mane olmadığını düşüünür. | |
Səsvermədən sonra qərar layihəsi qəbul edildi. Qərar İsrailin hərəkətlərini qınayaraq, ondan Qüdsün statusunu dəyişdirəcək tədbirlərə yol verməməsini tələb edirdi.
Qüdsdəki Ərəblərin vəziyyəti ilə bağlı araşdırmalar etmək üçün İsveçrəli diplomat Ernestp Talman, Baş Katib şəxsi nümayəndəsi təyin edildi. Onun hesabatına görə Qərbi Qüdsün əhalisi 200.000 olub, hamısı yəhudilərdən ibarətdir. Buna qarşılıq Şərqi Qüdsün əhalisi qarışıq olub, 81 faizi müsəlman, 8.1 faizi katolik, 6.5 faizi ortodoks, 2.4 faizi erməni və 2 faizi digərləri idi. Bununla belə, İsrailə görə Şərqi Qüdsün Qərbi Qüdslə bütünlənməsinə heçnə mane ola bilməzdi və bu məsələdə İsrail heç kimlə kompromisə getməyəcəkdi. Qüdsdə yaşayan Ərəblər isə İsraildən narazı idilər. Bunun əsas səbəbi Yüksək İslam Konqresinin qərarlarına İsrail hökumət dairələrinin məhəl qoymaması, məktəblərdə İsrail təhsil proqramlarının tədbiq edilməsi və s. idi. Katoliklərə gəlincə, Talmanın hesabatına görə, Papalıq Qüdsün və ətrafının qorunmasından qarantiyasını ancaq şəhərin ayrı bir varlıq, yəni korpus separatum formasına gətirilməsi və beynəlxalq rejimə tabe edilməsi ilə mümkün görməkdə idi. Bu məsələdə də İsrail dövlət ilə danışıqlara başlamışdı.
Bu zaman rəhbəri BMT Baş Katibinə göndərdiyi məktubda Qüdsdə sükunətlə və asayişlə, bütün dinlərin sərbəst ibadəti üçün lazimi şərtlər təmin edilmədikcə beynəlxalq nizamlama düşünülməyəcəyini, İsrailin bu şərtləri təmin etməyə çalışdığını, bu zaman görülən tədbirlərin son həllə təsir etməyəcəyini bildirirdi, lakin bundan sonra BMT-nin aldığı heç bir qərar real olaraq işləmədi. 1978-ci ildə İsrail Qüdsü rəsmi olaraq paytaxtı elan etdi. 1980-ci ildə Şərqi Qüdsün Qərbi Qüdsə birləşdirildiyinin elanı ilə, rəsmi olaraq Şərqi Qüdsü də öz hakimiyyəti altına almış oldu.
Ərəb dövlətlərinin münasibəti
Müharibəyə ilk reaksiya təbii olaraq Ərəb ölkələrindən gəldi. Müharibə başlamazdan bir gün əvvəl, yəni 4 iyun 1967-ci ildə İraq, Səudiyyə Ərəbistanı, Liviya, Əlcəzair, Küveyt, Bəhreyn, Qətər, Əbu Dabi (bu son üçü qeyd etdiyimiz illərdə İngiltərənin himayəsində olan əmirlikləridi) və Misir nümayəndələri Bağdadda toplanaraq, 5 İyun tarixli qərara əsasən hər hansı bir Ərəb dövlətinə hücum edən və ya İsrailə yardım edən hökumətlərə neft embarqosu tətbiq edəcəklərini bildirdilər. İyunun 6-sı Misirin İsrailin hava basqınına Amerika və İngiltərənin kömək etdiyini iddia etməsi ilə bu iki ölkəyə neft embarqosu tətbiqi qərara alındı. Küveyt, Bəhreyn, Qətər, Əbu-Dabi və Səudiyyə Ərəbistanı Amerika və İngiltərəyə neft ixracını dayandırdı. Əlcəzair, Misir, Sudan, Suriya, Yəmən, Tunis ABŞ və Birləşmiş Krallıq ilə olan diplomatik münasibətlərini kəsdilər. İraq və Livan isə Amerikan və İngilis səfirlərinin 48 saat içində ölkəni tərk etmələrini tələb etdi. Liviya hökuməti o cümlədən Amerika və İngiltərədən Liviyadaki hərbi bazalarını ləğv etmələrini və bütün qüvvələrini geri çəkmələrini istədi. Bütün Ərəb paytaxtlarında ABŞ və Böyük Britaniyaya qarşı geniş nümayişlər təşkil edildi. Lakin ölkələrin reaksiyası daha da alovlanmadan müharibə Ərəb dünyası üçün böyük bir fəlakətlə nəticələndi. İndi Ərəblər üçün məsələ artıq İsrail dövlətinin ləğvi deyil, bu müharibənin nəticələrinin aradan qaldırılması idi. Başqa sözlə, Ərəb ölkələrinin, xüsusilə də Misir, Suriya və İordaniyanın İsrail siyasətinin təməlini 1967-ci il müharibəsində itirilmiş torpaqların geri alınması və ya İsrailin işğal etdiyi Ərəb torpaqlarından çıxarılması təşkil etdi. Bu baxımdan, 1967-ci il müharibəsi Ərəb-İsrail məsələsində və ya Fələstin məsələsində yeni bir mərhələ açdı, ümumi bir proses olaraq, bir dönüş nöqtəsi yaratdı.
Beləcə, İsrail 1967 il müharibəsində ələ keçirdiyi torpaqlarını geri verməyəcəyini açıqlamış oldu. İyunun 20-də Şarm-əl Şeyxdəki çıxışında Baş nazir , Nasir, və digər Ərəb liderləri ilə harada və nə olursa olsun, sülh danışqları ilə bağlı görüşməyə hazır olduğunu söyləyərək vəziyyətə aydınlıq gətirdi. Yəni, İsrailin bundan sonrakı siyasəti əlində tutduğu torpaqlardan istifadə edərək, Ərəb ölkələrini ikitərəfli danışıqlara məcbur etmək idi. Bu isə Ərəb ölkələrinin İsraili tanıması demək idi ki, ərəb dövlətləri də buna yanaşması o dövr üçün xeyli çətin görünürdü. Məğlubiyyətdən sonra, 10–17 iyul tarixlərində Qahirədə Ərəb dövlətlərinin görüşü keçirildi. Bu zirvədə Nasir, İraq prezidenti , Suriya prezidenti Atassi, Əlcəzair prezidenti Bumedyen və Sudan prezidenti iştirak etdi. Bəyanatlara görə, prezidentlər İsrail təcavüzünün nəticələrinin aradan qaldırılması və qeyri-ərəb ölkələrinin gələcəyi ilə bağlı məsələləri müzakirə etdilər. Burada İsraili dəstəkləyən qərb dövlətləri nəzərdə tutulurdu. Bundan başqa, ölkə başçıları bütün bu mövzuların xarici işlər nazirləri ilə Xartumda toplanaraq müzakirə edilməsinə qərar verdilər. Xarici işlər nazirləri 1–6 avqust günlərində Sudanın paytaxtı Xartumda toplandılar. Görüşdə İsraillə hər hansı bir sülhün imzalanması fikri rədd edildi. O cümlədən Amerikanın İsrailə dəstək verməsi, Birləşmiş Krallıq və Almaniya Federativ Respublikasının İsrailə qarşı göstərdiyi səmimi münasibət də şiddətlə tənqid olundu. Suriya, İraq və Əlcəzairin Amerika, Böyük Britaniya və Qərbi Almaniyaya qarşı neft embarqolarının tətbiq edilməsi ideyası Tunis, Səudiyyə Ərəbistanı və Liviya kimi mötədillərin müxalifətilə qarşılaşdı. Digər tərəfdən Tunis, Ərəb ölkələrinin qılıncların əvəzinə effektiv təbliğat və diplomatiyaya üstünlük verməsinin daha məqsədəuyğun olduğunu bildirdi. İsrail dövlətinin ləğv edilməsinindən heç bir söz deyilmirdi. Bu, Ərəb ölkələrinin İsrail həqiqətini qəbul etməyə başladıqlarının bir əlaməti idi.
XİN rəhbərlərinin bu iclasında, İsrail tərəfdarı qərb ölkələrinə neft embarqosu tədbiqi məsələsini müzakirə etmək üçün, Ərəb iqtisadiyyat və maliyyə nazirlərinin Bağdadda görüşmələrinə qərar verilmişdi. Bu görüş 15–20 avqust tarixlərində keçirilmişdir. Yığıncağın sonunda nəşr olunan məlumatda, neft ambarqosundan bəhs olunmadı. Çünki İraqın hazırladığı və bütün ölkələrə 3 ay müddətlə neft satılmaması, üç ay sonra isə ancaq dost ölkələrə neft verilməsi məzmunlu plan, Suriya və Əlcəzair tərəfindən hərarətlə dəstəklənsə də, Səudiyyə Ərəbistanı, Küveyt və Liviya embarqonun Ərəb ölkələrinin iqtisadiyyatlarına çox zərər verəcəyini səbəb göstərərək bu plana qarşı çıxdılar. Dövlətlər arasındakı bu fikir ayrılığı avqustun 26-dan 27-dək Xartumda toplanan xarici işlər nazirlərinin toplantı gündəliyindən neft embarqosunun çıxarılması ilə nəticələndi . Beləliklə neftin silah kimi istifadə edilməsi ehtimalı aradan qalxdı.
Ərəb zirvəsi, 29 avqust-3 sentyabr, 1967 tarixləri arasında Xartumda keçirildi. Toplantıya 13 ölkənin qatılması nəzərdə tutulmuşdu, lakin 8 dövlət başçısı iştirak etdi. Mərakeş, Liviya, Tunis, Suriya və Əlcəzair dövlət başçıları isə zirvə görüşünə gəlmədilər. Liviya krali İdris es-Sunusi ilə Tunis prezidenti Burqiba xəstə olduqları üçün, radikallıq tərəfdarı Suriya və Əlcəzair dövlət başçıları, mötədillərin əksəriyyəti qarşısında bir şey əldə edə bilməyəcəkləri üçün zirvədə iştirak etmirdilər. Xartum Zirvəsi bu qərarlar qəbul etdi:
• Ərəb ölkələri arasında hərbi əməkdaşlığın təmin edilməsi və mümkün hücuma qarşı səylərin gücləndirilməsi üçün zəruri tədbirlər görüləcək.
• Ərəb torpaqlarındakı hərbi bazalar ləğv ediləcəkdir. Burada xüsusilə Liviya ilə Səudiyyə Ərəbistandaki Amerikan bazaları nəzərdə tutulurdu.
• Səudiyyə Ərəbistanı, Küveyt və Liviya müharibənin iqtisadi zərərini kompensasiya etmək üçün Misir və İordaniyaya 135 milyon dollar yardım etməli idi. Bu məbləğin 55 milyon sterlinqini Küveyt, 50 milyonunu Səudiyyə Ərəbistanı və 30 milyonunu isə Liviya təmin edəcəkdi. Yenə bu pulun 95 milyon sterlinqi Misirə, 40 milyon sterlinqi isə İordaniyaya çatacaqdı.
• Zirvə İsrail barədə bu üç əsas qərarı qəbul etdi: İsraili tanımaq, İsrail ilə müzakirələrə girmək, İsrail ilə sülh bağlamaq qadağandır. Xüsusən, bu üçüncü maddədə qəbul edilmiş üç prinsip, uzun illər ərəblərin İsrail siyasətinin üç əsas elementi olacaqdır.
İsrailin münasibəti
Altıgün müharibəsi Ərəb-İsrail münaqişəsində yeni mərhələ açmış oldu. Bu müharibəyə qədər İsraili coğrafiyadan tamamilə qovmaq üçün mübarizə aparan Ərəblər bu müharibədən sonra artıq mübarizələrinin qayəsini dəyişdirməyə məcbur oldular. Belə ki, onlar açıq formada qəbul etməsələr də, regionda İsrailin varlığını qəbul etdilər və mübarizələrini yalnız İsrail tərəfindən işğal edilmiş torpaqların geri qaytarılması üçün aparmağa başladılar. İsrail isə müharibədən sonra mövqelərini xeyli gücləndirdi.
İsrail də yeni bir siyasət tətbiq etməyə başladı. İsrail Baş naziri , 12 iyun 1967-ci ildə İsrail parlamentində bütün dünya millətlərinə olan xitabında bunları dedi:
| | İsrail dövlətinin, bir həftə əvvəlki (yəni döyüşdən əvvəlki) vəziyyətə qayıtması xəyalına heç kəs aldanmasın … Bu günə qədər mövcud olan vəziyyət bir daha geri dönməyəcək. | |
Xartum zirvəsinin qərarları İsrail dövlətini qane etmədi , İsrail baş naziri Eşkol 3 sentyabrda verdiyi müsahibəsində bu qərarları saymazlıq qəbul edir və bildirirdi :
| | Beləliklə sülh ehtimalı azaldı. | |
İsrail hökuməti qərara aldı ki , sentyabrın 10-da , o cümlədən BMT nin 19 sentyabrda baş tutacaq zirvəsində əgər İsrail və ərəblər arasında 2 tərəfli danışıqlar aparılmasa, dolayı yolla olan heç bir görüşdə iştirak etməyəcəklər.
Müharibədən qalib çıxan İsrailin xarici siyasəti konkret olaraq işğal etdiyi torpaqları özündə saxlamaq üzərinə köklənmişdi. Beynəlxalq ictimaiyyətin qınağından qorunmaq üçün isə hər hansı Ərəb dövləti ilə birbaşa danışıqlara razı olduğunu bildirirdi, lakin İsrail bilirdi ki, Ərəb dövlətlərinin onunla birbaşa danışıqlara girməsi çox çətin məsələdir, çünki bu İsrailin həmin dövlət tərəfindən tanınması demək olardı.
BMT çərçivəsində münaqişəni nizama salmaq üçün görülən tədbirlər də öz faydasını vermirdi. Hazırlanan layihələr gah Ərəb bloku və onların himayəçisi SSRİ, gah da ABŞ tərəfindən bloklanırdı.
Qalıcı sülh yaradma cəhdləri
Müharibə dövründə
Təhlükəsizlik Şurası 5 iyunda, həm İsrailin, həm də Misirin müraciətinə görə toplandı. Təhlükəsizlik Şurası rəhbərinin iclasda dediyinə görə, İsrail nümayəndəsi, Nyu-York saatı ilə 03:10-da ona zəng edərək Misir ordusunun İsrailə hücuma keçdiyini bildirmişdir, halbuki bu vaxt İsrail Misirə hücum etmişdi.
İsraillilərin zəngindən sonra Misir nümayəndəsi də zəng edərək, eyni sözləri demişdir. Bununla da, BMT Təhlükəsizlik Şurasında çox mübahisəli dövr başlanmış oldu. SSRİ ilə Təhlükəsizlik Şurası üzvü Bolqarıstan İsrailin dərhal razılaşdırılmış sərhədlərə geri çəkilməsini və Fransa, Kanada, Danimarka kimi qərblilər də dərhal atəşkəsi müdafiə edərkən, İraq və Mərakəş İsrailin məsuliyyət daşıdığını bildirən qərarın qəbul edilməsində israr etdilər. Suriya isə ABŞ və İngiltərənin İsrail ilə ittifaqda olduğunu irəli sürərək, Əlcəzair, İraq və Misir ilə birlikdə ABŞ ilə diplomatik münasibətlərini kəsdi. ABŞ isə atəşkəsin təmin olunmasında SSRİ-nin dəstəyini əldə etmək istədi və sonra qurulan qırmızı telfon ilə ilk dəfə Kremlə zəng edərək, ABŞ-nin bu müharibəyə qatılmayacağını, tez müddətdə atəşkəs imzalanması tərəfdarı olduğunu bildirdi, lakin Sovetlərin cavabı başqa cür oldu. Sovetləri narahat edən, uzun müdətdir təlim keçdiyi, silahlandırdığı Suriyanın paytaxtı Dəməşqin İsrail tərəfindən işğal edilmə təhlükəsi idi. Buna görə də ABŞ-yə İsrailə təzyiq edərək, bundan yayındırmasını istədi, əks təqdirdə bunu özünün edəcəyini bildirdi. ABŞ İsraillə bu barədə müzakirələr apararkən, mümkün görünən Sovet müdaxiləsinin qarşısını almaq üçün VI Donanmanı da Suriya sahillərinə göndərdi. ABŞ prezidenti bu barədə daha sonralar, "bu da mənim Kuba böhranım idi" demişdi.
Belə bir şəraitdə BMT Təhlükəsizlik Şurası 6 iyunda tərəfləri dərhal döyüşləri dayandırmağa çağıran qərar qəbul etdi. Bu qərar İordaniya tərəfindən qəbul edildi, lakin İordaniya ordusunun Misir Baş Komandanlığına tabe olmasna görə, qərarın qüvvəyə minməsinin Misir tərəfinə bağlı olduğunu bildirdi. Qısası, atəşkəs qərarı qüvvəyə minmədi.
7 iyunda İordaniya, 8 iyunda Misir Təhlükəsizlik Şurasının atəşkəs qərarlarını qəbul etdiklərini elan etdilər. Suriya tərəfi isə, BMT-nin 233 və 234 saylı qərarlarının İsrail tərəfindən də qəbul edilməsi şərtilə qəbul etdi, lakin İsrail Suriya torpaqlarında hərbi aktivliyini hələ də saxlamaqda idi. Bu, SSRİ, Bolqarıstan və Hindistanın şiddətli narazılığına səbəb oldu. Çünki BMT müşahidəçiləri də İsrail hərbi qüvvələrinin Suriyanın daxili bölgələrinə doğru irəlilədiklərini doğrulamışdı, halbuki 7 iyunda etdiyi açıqlamada qarşı tərəflərin qəbul edəcəyi halda, özünün də 233 və 234 saylı atəşkəs qərarlarını qəbul edəcəyini demişdi. Bu vəziyyətə görə Təhlükəsizlik Şurası 9 iyunda, Suriya və İsrailin toqquşmaları dayandırmalarını tələb edən 235 saylı qərarını verdi. Bu qərara baxmayaraq, İsrail ordusunun 10 iyunda işğal etməsindən sonra Sovetlər yayımladıqları bəyanatla İsrail ilə diplomatik münasibətləri kəsdiklərini elan etdilər və İsrail bu hərəkətlərini durdurmazsa, digər ölkələrlə birlikdə ona sanksiyalar tədbiq edəcəklərini bildirdilər. Bundan sonra, İsrail 10 iyun saat 16:30-da bütün hərbi əməliyyatlartını dayandırdılar.
Altıgünlük müharibə ilə İsrail Qüdsü tamamilə ələ keçirincə vəziyyət İslam dünyası üçün böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Pakistan 16 iyunda Baş Katibə məktub göndərərək, Qüdsün İsrail şəhəri olmasının qarşısının alınmasını istədi. Həmçinin BMT-yə 194 və 303 saylı qətnamələrini xatırladaraq, Qüdsün işğalına qarşı çıxmağa çağırdı. Pakistanın qaldırdığı məsələlərin müzakirəsinə başlanılan zaman, İsrail Şərqi Qüdsü İsrail hakimiyyətinə salan bir sıra tədbirlər gördü. Bu BMT-də olan müzakirələri daha da qızışdırdı. İslam ölkələri qədər Latın Amerikası ölkələri də İsrailə qarşı çıxırdı. Onlar Qüdsün ayrı varlıq – korpus seperatum – qəbul edilərək, beynəlxalq hakimiyyətə tabe edilməsini istəyirdilər.
Müharibədən sonra
SSRİ-nin istəyi ilə 17 iyunda başlanan BMT fövqəladə iclası SSRİ üçün tam bir güc nümayişi oldu. Sovetlər İsrailə qarşı güclü diplomatik kompaniya başladaraq Ərəb müttəfiqlərini heç olmasa diplomatik sahədə qalib etməyə çalışırdı. Buna görə də, mübahisələr SSRİ-nin rəhbərlik etdiyi sosialist dövlətləri və Ərəb dövlətləri ilə İsrail arasında xeyli gərginləşdi. Bu müharibə barədə müzakirə mövzusu iki məsələ var idi:
- Müharibənin başlanmasında kimin günahkar olması
- Müharibənin nəticələrinni necə aradan qaldırlması
SSRİ və Ərəb dövlətləri müahribənin nəticələrinin silinməsi və sülhün reallaşmasını İsrailin işğal etdiyi torpaqlardan çəkilmsində görərkən, İsrail sülhü prinsip olaraq qəbul etməklə yanaşı, ikili müzakirələr barədə təkid edirdi. O, əlindəki torpaqlardan istifadə edərək Ərəbləri ikili görüşlərə məcbur etməyi planlaşdırırdı.
SSRİ BMT iclasına o qədər önəm vermişdi ki, onu iclasda baş nazir Kosigin səviyyəsində təmsil olunurdular. Kosigin 10 iyun günü etdiyi uzun çıxışında müharibənin yeganə günahkarının İsrail olduğunu və ölkəsinin İsrail işğallarını heç vaxt qəbul etməyəcəyini bildirdi. Kosiginə görə, İsrail işğal etdiyi torpaqlrı dərhal boşaltmalı və etmiş olduğu hücuma görə Misir, İordaniya və Suriyaya kompensasiya verməli idi. Qısası bu təməl prinsiplər SSRİ-nin Orta Şərqdə sülh üçün təklif etdiyi layəhinin əsasları idi.
SSRİ baş naziri Kosiginin çıxışına cavab olaraq 19 iyunda etdiyi çıxışında İsrail XİN rəhbəri müharibənin məsuliyyətinin başda Misir olmaqla, İsrailin Ərəb qonşularına aid olduğunu dedikdən sonra, 5 iyun əvvəli sərhədlərə qayıtmanın artıq mümkün olmadığını bildirdi. Ardıyca sülhə doğru getmənin lazım olduğunu, atəşkəs razılıqlarının nə sülh, nə də müharibə olduğunu və bu tip razılaşmanı artıq qəbul etməyəcəklərini bildirdi.
Kosiginlə Abba Ebanın çıxış etdiyi 19 iyun günü ABŞ prezidenti Conson da Vaşinqtonda etdiyi çıxışda Orta Şərqdə sülh üçün bu 5 prinsipi təklif edirdi:
- Regiondakı hər dövlət yaşama haqqına sahibdir. Hər dövlət digərlərinin də yaşama haqqına hörmət etməlidir,
- Qaçqınlar məsələsinə ədalətli həll tapılmalıdır,
- Beynəlxalq su yollarından hər bir kəsin maneəsiz keçmə hüququ vardır,
- Regiondakı bütün dövlətlərin siyasi müstəqillik və ərazi bütövlüyünə hörmət göstərilməlidir.
ABŞ nümayəndəsi Artur Qoldberq də 20 iyunda etdiyi çıxışında müharibənin başlamasının iki mühüm səbəbi olaraq Misirin istəyi ilə BMT Sülh Qüvvələrinin çıxarılmasını və ikinci olaraq da Aqaba körfəzinin Misir tərəfindən qapadılmasını göstərdi. İsrailin tamamilə məhvə tərk edilməsi kimi qəbul etdiyi SSRİ layihəsinin BMT prinsiplərinə zidd olduğunu bildirərək, ABŞ-nin öz layihəsini təqdim etdi.
ABŞ qətnamə layihəsi əvvəlcə bütün tərəfləri atəşkəsə mütləq şəkildə riayət etdikdən sonra əsas məqsədin Orta Şərqdə daimi sülh yaradılması olduğunu vurğulayır və sülhün metodu olaraq da III tərəfin köməkliyi ilə müzakirələrin başladılmasını təklif edirdi. ABŞ-nin irəli sürdüyü III tərəf məsələsi İsrailin birbaşa danışıqlar şərti ilə uyuşmurdu.
ABŞ qərar layihəsi ən mühüm qismi isə Orta Şərq sülhünün təməl şərtlərini bildirməsi idi. Buna görə sülh Consonun göstərdiyi 5 şərtlə reallaşa bilərdi. Ərəb ölkələri çoxu ABŞ-nin bu təklifini həmin anda rədd etdilər. Digər dövlətlər isə bu şərtlərin müzakirə edilməsi üçün ilk öncə İsrailin işğal etdiyi torpaqları boşaltmasını istədilər.
Varşava paktı üzvləri içində Rumıniya maraqlı mövqe sərgilədi. Rumıniya Baş Naziri Maurer, 23 iyunda etdiyi çıxışda İsrailin işğal etdiyi torpaqlardan çəkilməsini istəyərkən, Ərəb ölkələrinə də məsələləri danışıqlar yolu ilə həll etməyi təklif etmiş və bölgədəki bütün dövlətlərin müstəqil və suveren varlığına hörmət edilməsini istəmişdi. Türkiyə XİN rəhbəri də 22 iyunda etdiyi çıxışında Türkiyənin xarici siyasətinin siyasi müstəqilliyə və ərazi bütünlüyünə əsaslandığını bildirdikdən sonra güc yolu ilə torpaq qazanılmasının əleyhinə olduğunu bildirmişdi.
Bütün müzakirə boyünca ortaya atılan layihələrin əksriyyəti İsrailin işğal etdiyi torpaqları boşaltmasını nəzərdə tuturdu, lakin heç bir layihə lazimi səsi toplaya bilmədiyindən qəbul olunmadı. Bu vəziyyətdə BMT Baş Məclisinin kilidləndiyi bəlli idi. Avstriya və Finlandiya tərəfindən dəstəklənən İsveç Baş Məclisə məsələnin Təhlükəsizlik Şurasına transferini nəzərdə tutan layihəsini təqdim etdi. Əksərən müsəlman dövlətlərindən ibarət olan dövlətlər Təhlükəsizlik Şurasının borcunu layiqincə yerinə yetirmədiyini əsas gətirərək buna qarşı çıxdı, lakin layihə qəbul edildi və işğal edilmiş torpaqlar məsələsi Baş Məclisdən Təhlükəsizlik Şurasına keçirildi.
Təhlükəsizlik Şurası Orta Şərqdə sülh problemini müzakirə etməsi 7 noyabrda Misirin Şuraya etdiyi müraciətdən sonra oldu. Misir bu müraciətindəə İsrailin 5 iyun 1967-ci ildə Misir, İordaniya və Suriyaya etdiyi hücum sonunda işğal etdiyi torpaqlardan çəkilməməkdə israr etməsinin Orta Şərqdə təhlükəli vəziyyət yaratdığını irəli sürərək, Təhlükəsizlik Şurasının bu məsələni müzakirə etməsini istədi.
Şura müzakirələrə başlayanda qarşısında iki layihə var idi. Layihələrdən biri Hindistan, Mali və Nigeriya tərəfindən, digəri isə ABŞ tərəfindən təqdim edilmişdi. Hər iki layihə də ABŞ prezidenti Consonun ortaya atdığı "sülh üçün 5 şərt" əsasında hazırlanmışdı, lakin 3 dövlət tərəfindən hazırlanan layihə daha bitərəf olub, hər iki tərəfə təxminən bərabər öhdəliklər verirdi.
242 saylı qətnamə
Müzakirələr getdiyi zaman etdiyi çıxışında ABŞ nümayəndəsi xüsusən iki prinsip üzərində durdu. Birincisi İsrailin işğal etdiyi torpaqları boşaltması, digəri isə Ərəb ölkələrinin İsrail ilə sülhə yanaşması idi.SSRİ-də 20 noyabrda bir layihə irəli sürdü. Bu layihə də digərləri kimi görünsə də, bir çox baxımdan İsrailin daha çox əleyhinə idi və İsrailin dərhal işğal etdiyi torpaqları boşaltmasını əsas götürürdü.
16 noyabrda İngiltərə Ərəb dövlətləri ilə danışıqlar apardıqdan sonra nəhayət ki, öz layihəsini irəli sürdü. İngiltərənin layihəsi üçlü layihənin giriş hissəsində düzəlişlər aparılmış forması idi. Üçlü layihəni hazırlayan dövlətlər bundan sonra öz layihələrini İngiltərənin layihəsinin lehinə geri çəkdilər. Beləliklə, İngiltərənin hazırladığı layihə 242 saylı qərar adı ilə qəbul edildi.
242 saylı qərarın əsasları belə idi: Qərarın əvvəlində müharibə yolu ilə torpaq qazanılmasının qəbul edilməyəcəyi və bölgədəki hər dövlətin təhlükəsizlik içində yaşaya biləcəyi, ədalətli və davamlı sülh ehtiyacı bildirildikdən sonra I paraqrafda belə bir sülhün bu iki təmələ əsaslanmasının lazım olduğu deyilirdi:
- İsrailin son müharibədə tutduğu torpaqlardan hərbi qüvvələrini geri çəkməsi,
- müharibə vəziyyətinə son verilməsi. Bölgədəki hər dövlətin suverenlik, ərazi bütövlüyü və siyasi müstəqilliyi ilə, güc təhdidindən və gün tədbiqindən uzaq olaraq, təhlükəsiz və tanınmış sərhədlər içində, sülh şəraitində yaşama haqqının tanınması.
Qərarın ikinci paraqrafında beynəlxalq su yollarında sərbəst üzmə haqqının təmin edilməsi, qaçqınlar probleminin ədalətli şəkildə həll edilməsi, bölgədəki hər bir dövlətin tanınmış sərhədləri daxilinə çəkilməsi ehtiyacı vurğulanırdı.
Qanuniliyini bu gün belə saxlayan bu qərar müxtəlif şərhlərə məruz qalmışdır. Qərarı şərh edərkən SSRİ nümayəndəsi qərarın tədbiq edilməsi üçün İsrailin işğal etdiyi torpaqları boşaltmasının əsas şərt olmasını bildirdi. Üstüörtülü formada olsa belə Fransa da belə bir bəyanat vermişdi. İsrail XİN rəhbəri Eban isə tamamilə əks fikirdə idi və ona görə qərarın əsas ünsürü sülh müqaviləsinin imzalanması idi. Suriya prezidenti Atassi 23 noyabrda verdiyi müsahibədə 242 saylı qərarı Ərəblərə hücum olduğunu bildirdi. Suriya XİN rəhbəri də 242 saylı qərarı tanımadığını bildirdi. Nasir də 242 saylı qərara qarşı çıxdı. Etdiyi çıxışda o, Misirin İsraili dövlət kimi tanımayacağını, İsrail ilə hər hansı sülh danışığı aparmayacağını, İsrail gəmilərini Süveyş kanalına buraxmayacağını və Fələstin xalqının haqlarını görməzdən gəlməyəcəyini bildirdi.
"Təhlükəsiz və tanınmış sərhədlər" ifadəsi ilə, "İsrailin işğal etdiyi torpaqlardan çəkilməsi" ifadəsindən hansının daha üstün olması sualına heç bir zaman cavab tapılmadı. Beləliklə də, 242 saylı qərar qüvvəyə mindiyi gündən mübahisələrə səbəb oldu.
Yarrinq missiyası
BMT Təhlükəsizlik Şurasının 22 noyabr 1967-ci il tarixli və 242 saylı qətnaməsində Baş Katibə tərəflər arasında sülhü təmin edəcək vasitəçilik cəhdlərini artırmaqla bağlı xüsusi nümayəndə təyin etməsi vəzifəsi də verilmişdi. U Thant 23 noyabrda İsveçin Moskvadakı səfiri xüsusi nümayəndə olaraq seçdi. Dr. Yarrınq Nyu-Yorka gəlib tərəflərin BMT-dəki nümayəndələri ilə görüşdü. Bundan sonra Kiprə gedərək, qərargahını burada qurdu. BM Baş Katibinin Yarrinq missiyası ilə bağlı olan və iyun 1967 – dekabr 1970-ci ili əhatə edən məruzəsinə görə Yarrinqin ilk dövr təmasları və onun nəticələri belə olmuşdur:
İsrailə görə Yaxın Şərqdə sülh İsrail ilə digər əlaqəli dövlətlər arasında birbaşa müzakirələrdə reallaşa bilərdi. Və belə bir sülh reallaşmadıqca İsrailin işğal etdiyi torpaqlardan çəkilməsi müzakirə mövzusu ola bilməzdi. Hətta, İsrail hökuməti Yarrinqə bu müzakirələrin gündəm maddələrini belə təklif etdi. Bu maddələr İsrailin öz istəklərini ehtiva edirdi. Digər tərəfdən İsrail 242 saylı qərara bağlılığını bildirirdi, lakin bu qərarın məqsədi olan sülhü reallaşdırmanın ən yaxşı yolu olaraq birbaşa müzakirələri gördüyünü deyirdi. İsrailə görə tərəflərlə dolayı yolla da müzakirələr edilə bilərdi, yetər ki bu dolayı müzakirələr birbaşa müzakirələrə gətirib çıxarsın. Yəni İsrail 1967-ci il müharibəsindən sonra qəti şəkildə ortaya qoyduğu birbaşa danışıqlar şərtindən bir qədər güzəştə gedirdi.
İsrailin bu təklifləri Misir və İordaniya tərəfindən lap əvvəldən qəbul edilmədi. Misir İsrailin öncə işğal etdiyi torpaqlardan çəkilməsini şərt qoyarkən, İordaniya, İsrailin 242 saylı qərarı tədbiq etməsini istədi. Bundan əlavə hər iki dövlət də İsrail ilə birbaşa danışıqlara getməyəcəklərini bildirdilər.
Suriya elə ilk gündən 242 saylı qərarı qəbul etmədiyi üçün Yarrinq Suriya ilə təmasa keçmədi. Bir müddət ara verən Yarrinq, 1968-ci ilin avqust ayından yenidən görüşmələrə başladı. Köhnə fikir ayrılıqları qalmaqla yanaşı, indi yeni bir problem də ortaya çıxmışdı. Beləki, Ərəb ölkələrinə görə İsrailin işğal etdiyi bütün torpaqlardan çəkilməsi məsələsi, 242 saylı qərara görə işğal altındakı bütün torpaqları əhatə etməkdə idi. İsrailə görə isə bütün toraqlar yox, 242 saylı qərarın öngördüyü təhlükəsiz və tanınmış sərhədlərin lazım bildiyi torpaqların xaricində qalan torpaqlardan çəkilməkdən bəhs edilirdi. Bunun qarşsıında Yarrınq öz missiyasını I dövr üçün 1968-ci ilin noyabrında yenidən dondurdu.
Yarrinq II dövr görüşmələrinə 1969-cu ilin fevralında Misir, Livan, İordaniya və İsrailə səfər etməklə başladı. Səfərlərə ərzində bu dövlətlərə rəsmi şəkildə bəzi suallarla müraciət etdi. Bu suallar belə idi:
- Tərəflər 242 saylı qərarı sülhün təməli olaraq qəbul edirlər mi ?
- Müharibədən əl çəkməyə qərarlıdırlar mı ?
- Təhlükəsiz və tanınmış sərhədləri necə başa düşürlər ?
- Tiran boğazı, Aqaba körfəzi və Süveyş kanalı kimi su yollarından sərbəst keçişin təmin edilməsini istəyirlər mi ?
- Qaçqınlar məsələsindəki fikirləri nədir?
Dövlətlərin verdikləri cavablardan göründü ki, əvvəlki mövqelərində heç bir yumşalma və ya dəyişiklik yoxdur. Belə olunca Yarrinq üçün artıq işi davam etmənin mənası qalmamışdı. Bu səbəblə işini saxlayaraq səfir olduğu Moskva şəhərinə geri döndü.
Rocers planları
Yarrinq missiyasının uğursuzluğundan sonra ABŞ işə qarışdı. ABŞ XİN rəhbəri 28 oktyabr 1969-u ildə Sovet səfiri Dobrininə 3 maddəlik İsrail-Misir razılaşması təklif etdi. Bu planın əsası İsrail ilə Misirin sülhə gətirilməsi, bir-birilərinə qarşı müxtəlif hücumlardan qaçınmaları və buna qarşılıq olaraq İsrailin də özünə həm Sinayda, həm də Şarm əl-Şeyxdə bəzi təhlükəsizlik tədbirlərinin təmin ediməsi şərtilə, işğal etdiyi Sinay torpaqlarından çəkilməsi idi. Plana görə bu şərtlər əsas götürülməklə Yarrinq vasitəçiliyinə davam edəcəkdi. İsrailin bu zaman Misirin yeni bir hücumundan narahat olduğu üçün ABŞ XİN rəhbəri Rocers Misirdən alacağı hücum etməmə sözü qarşılığında İsraildən Sinaydan geri çəkilmə vədini almaq, bunu təmin etmək üçündə İsrailin ABŞ-dən davamlı silah istəklərini təsir vasitəsi kimi istifadə etmək istəyirdi.
ABŞ dövləti bu planı elan etməyə məcbur oldu, çünki Yaxın Şərqdəki hadisələr ABŞ-ni hərəkətə keçməyə məcbur edirdi. Nasir isə Rocers planını öyrəndikdən sonra ABŞ-ni bir nömrəli düşmən elan etmişdi. Planın elan olunmasından sonra Misir və SSRİ bu planı dərhal rədd etdilər, lakin ən şiddətli münasibət İsraildən gəldi. 22 dekabrda edilən hökümıt kabineti iclasından sonra Baş Nazir Qolda Meyer verdiyi müsahibədə deyirdi:
| | Biz üç müharibənin içindən intihar etmək üçün və ruslar Nasirin zəfərini bayram etsin deyə çıxmamışıq. | |
Rocers planı İsraildə və ümumiyyətlə dünya Sionistləri arasında böyük narazılıqla qarşılandı. İsrailin bu plana digər cavabı da Süveyş cəbhəsindəki hücumlarını artırması oldu. Misir isə bunun cavabını , Nasirin Moskva səfərindən sonra, SSRİ-dən SAM-3 raket qurğularını almaqla verdi.
Bütün bunlardan sonra Rocers ikinci plan hazırladı. Rocers, Misir, İsrail və İordaniya hökumət rəhbərlərinə məktub göndərdi. Məktubda tərəflərə ABŞ-nin Yaxın Şərqdə davamlı sülhün qurulmasına çox əhəmiyyət verdiyini, sülhün reallaşmasının ən yaxşı yolunun isə tərəflərin Yarrınqlə əməkdaşlıq etmələri olduğunu, bu əməkdaşlığın bazasının da 242 saylı qərar olduğunu bildirərək, tərəflərin 1 iyuldan 1 oktyabra qədər 90 gün müddətində olduqları yerdə (standstill) atəşi saxlamalarınl və Yarrinqlə müzakirələrə başlamalarını istədi.
Bu təkliflər İsrail tərəfindən şərtsiz qəbul edildi, Misir və İordaniya bəzi şərtlər qoşmaqla qəbul etdilər, Fransa, İngiltərə və SSRİ də 242 saylı qərarı əvvəlcədən qəbul etdiklərinə görə II Rocers planını da qəbul etdilər. Misirlə İsrailin atəşkəs bağlaması ilə Süveyş cəbhəsində gücdənsalma müharibəsi də dayanmış oldu. 7 avqustda 90 günlük qüvvəyə minən atəşkəs BMT-nin 4 noyabr 2628 saylı qərarı ilə 90 gün daha uzadıldı.
Tərəflər II Rocers planını qəbul etdiklərinə görə Yarrinq missiyasına davam edə bilərdi. Buna görə xüsusi nümayəndə 21 avqustda tərəfləri görüşməyə dəvət etdi, lakin İsrail hökuməti 8 sentyabrda verdiyi cavabda Misirin 7 avqust atəşkəsini pozduğunu, bu pozuntunun fasiləsiz formada davam etdiyini, kanalın qərb sahilinə SAM raketlərinin yerləşdirilməkdə olduğunu, halbuki atəşkəsin standstill olması, yəni 7 avqustdakı vəziyyəti eynən mühafizə etməsinin gərəkdiyini, atəşkəsin ABŞ təşəbbüsünün ana ünsürünü təşkil etməsi səbəbilə İsrailin görüşmələrə qatılmayacağını bildirdi. Beləcə Yarrinq missiyası daha başlamamış kəsilmiş oldu. Buna görə də BMT Baş Katibi Kurt Valdheym 14 sentyabrda BMT-yə təqdim etdiyi illik hesabatda Yaxın Şərqdə sülh cəhdlərinin uğursuzluğa məruz qaldığını deməkdə idi.
İsrailin qatılmama vəziyyəti 4 ay davam etdi. Nəticədə İsrail XİN rəhbəri Abba Eban 28 dekabr, 1970-ci ildə Yarrinqə göndərdiyi mesajda mövcud vəziyyətin İsrailin görüşmələrə qatılmasına icazə verdiyini bildirdi. Yəqin ki, İsraili buna getməyə məcbur edən şərtlər ABŞ-nin İsrailə daha çox silah vermək təminatı, Konqresin İsrailə silah satışını tamamilə kreditə bağlamaq qərarı və ABŞ-dən istədiyi qədər konvansional silah satın almaq icazəsi idi.
İsrailin bu mövqe dəyişdirməsindən sonra Yarrinq yenidən hərəkətə keçdi, lakin 1971-ci il yanvar ayından mart ayına qədər davam edən görüşlərdən aydın oldu ki, tərəflərin əvvəlki mövqelərində heç bir dəyişiklik yoxdur. Belə ki, Misirə görə sülh yalnız İsrailin işğal etdiyi torpaqları boşaltması ilə mümkün idi, İsrailə görə isə tanınmış və təhlükəsiz sərhədlər müəyyən edilmədikcə İsrailin 5 iyun öncəsi sərhədlərə çəkilməsi müzakirə mövzusu ola bilməzdi. Hadisələr belə cərəyan etdikdən sonra, Yarrinq missiyasını yenidən saxladı və Moskvaya geri döndü.
Yarrinq missiyası tam uğursuzluqla sonlanmaqla bərabər, İsraillə Misir arasında bəzi fikir ayrılıqları da yaratdı. Bunlardan birincisi 1971-ci il yanvar ayında İsrail Müdafiə naziri Dayanın ortaya atdığı formul idi. Müvəqqəti razılıq mahiyyətindəki plana görə İsrail qoşunları kanaldan 20 mil geriyə çəkiləcək, buna qarşılıq olaraq Misir də Süveyş kanalını dünya su nəqliyyatına açacaqdı. Misirin yeni lideri Ənvər Sədata görə bu təklif 242 saylı qərarda tutulanın ziddinə, işğal edilmiş torpaqların çox kiçik bir hissəsinin azad edilməsi idi. Buna görə də rədd edildi, halbuki rəsmi Vaşinqton Dayanın təklifini irəliyə doğru addım kimi dəyərləndirmişdi. Onlara görə İsrailin Sinayın bir hissəsindən çəkilməsi tamamilə çəkilmənin başlanğıcı ola bilərdi. Bundan sonra Rocers Sinaydan İsrailin yavaş-yavaş çəkilməsini nəzərdə tutan III Rocers planını hazırlamağa başladı. Bu plan əsasında Rocers və müavini Jozef Siskonun Qüds və Qahirəyə etdiyi səfərlərin məqsədi İsrailin Sinayı tədricən boşaltmağa razı salmaq idi, lakin İsrail geri çəkilməni qəbul etsə belə, burada Misir hərbi qüvvələrinin yerləşməsinə qarşı çıxdı, Misir isə Süveyş kanalını dünya nəqliyatına açsa belə İsrail üçün qapalı saxlayacağını bildirdi.
1971-ci ildə Misir SSRİ ilə yeni əməkdaşlıq müqaviləsi imzaladı. Təxminən eyni vaxtda Yarrinq yenidən tərəflərlə görüşdü, lakin yenə də heç bir razılıq əldə etmək mümkün olmadı. Kurt Valdheym isə hesabatında bildirirdi ki, hadisələr belə davam edərsə Yaxın Şərqdə yeni bir müharibənin başlanmasına çox az şübhə var. BMT Yaxın Şərq mövzusunu və Yarrinqin cəhdlərini 3–14 dekabr 1971-ci ildə müzakirə etdi. Bütün dövlətlər 242 saylı qətnamənin qəbulundan bəri dediklərindən başqa yeni heç nə demədilər. Nəticədə, BMT 13 dekabr 1971-ci ildə 36 bitərəf və 7 əleyhinə olmaqla, 76 səslə qəbu etdiyi 2799 (XXV) saylı qətnaməsində kanal bölgəsində atəşkəslə bağlı 2628 saylı qətnamədən bəhs etməyərək, 242 saylı qətnaməni bir daha vurğulayıb, bu qətnamə çərçivəsində xüsusi nümayəndə ilə əməkdaşlığa davam edilməsini istərkən, V başlıqda Yarrinqin təşəbbüslərinə müsbət münasibətinə görə Misirə təşəkkür edir, VI başlıqda isə İsraili Yarrinqlə əməkdaşlığa dəvət edirdi.
Yarrinq missiyasının uğursuzluğundan sonra BMT Yaxın Şərq məsələsini 29 noyabr – 8 dekabr 1972-ci ildə yenidən müzakirə etdi. Sonda 31 bitərəf, 7 əleyhinə olmaqla, 86 səslə qəbul etdiyi 2949 saylı qərarında İsrailə sərt münasibət bildirilirdi. Qərar 242 saylı qətnamənin iki təməl maddəsi olan İsrailin işğal etdiyi torpaqlardan çəkilməsi, təhlükəsiz və tanınmış sərhədləri vurğuladıqdan sonra İsraili güc yolu ilə torpaq ilhaq ediləməyəcəyini (nonannexation) prinsipinə qatıldığını bildirməyə, işğal altındakı torpaqlarda etdiyi fiziki və demoqrafik dəyişiklikləri geri almağa və bütün üzv dövlətləri bu dəyişiklikləri tanımamağa dəvət edirdi. Qətnamə fələstinlilərin haqlarına hörmət göstərilməsini, ədalətli və davamlı sülhün zəruri ünsüru olaraq göstərirdi.
Beynəlxalq birliyin bütün bu cəhdləri müharibənin qarşısını almaq üçün kifayət etmədi. 1972-ci ilin sonlarında artıq Yaxın Şərq yeni bir müharibnin eşiyində idi. Bu arada Nasir ölmüş və onun yerini alan Ənvər Sadat İsrail ilə razılaşma yolunu axtarıb, bir nəticə əldə edə bilmədikdən sonra, bu dövlətə qarşı son dəfə şansını yoxlamağa qərar verdi.
Qalereya
-
![image]()
Kfar Maymon şəhərində bomba əleyhinə sığınacağdakı insanlar. -
![image]()
Kibbutz Dan şəhərinın bombardmanı zamanı sığınacaq. -
![image]()
Müharibədə istifadə olunmuş AMX-13 tankı. -
![image]()
İsrail hərbi gəmisi Tiran boğazı yaxınlığındakı Şarm əş-Şeyx yaxınlığından keçir. -
![image]()
Avqusto-Viktoriya xətsəxanasının yaxınlığına İsrail hava hücumu -
![image]()
-
![image]()
Sursat Təpələri döyüşündə iştirak edən İsrail hərbçilərinin silueti.
Mədəniyyətdə
- Sabaton qrupunun "Counterstrike" mahnısı
- (en) qrupunun "Six Days War" mahnısı
İstinadlar
- Charles Krauthammer. "Prelude to the Six Days" (İngiliscə). www.washingtonpost.com. 2014-10-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2007 18 may.
- Oren, 2002. səh. 237
- Tucker, 2004. səh. 176
- Griffin, 2006. səh. 336
- Gawrych, 2000. səh. 3
- Steven Zaloga. Armour of the Middle East Wars 1948–78 (Vanguard). Osprey Publishing. 1981. səh. 23. ISBN .
- El Gamasy, 1993. səh. 79
- Herzog, 1982. səh. 165
- Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 250
- Israel Ministry of Foreign Affairs, 2004
- The Six Day War 1967: Jordan and Syria. Simon Dunstan. Bloomsbury Publishing. 20 fevral 2013. ISBN . İstifadə tarixi: 6 yanvar 2018.
- Klaus Jürgen Gantzel, Torsten Schwinghammer 253. Warfare since the Second World War. Transaction Publishers. 2000. səh. 253. ISBN .
- Guy Arnold. Wars in the Third World since 1945. Nyu-York. 1991. səh. 142.
- Tucker, Spencer C. The Encyclopedia of Middle East Wars. The United States in the Persian Gulf, Afghanistan, and Iraq Conflicts. ABC-CLIO. 2010. səh. 1198. ISBN . 2021-08-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-15.
- Woolf, Alex. Arab–Israeli War Since 1948. Heinemann-Raintree. 2012. səh. 27. ISBN .
- Sachar, Howard M. A History of Israel: From the Rise of Zionism to Our Time. Random House. 2013. ISBN . 2021-08-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-15.
- Oren, 1982. səh. 185-187
- William D. Gerhard, Henry W.Millington (1981). Attack on a SIGINT Collector, the USS Liberty. NSA History Report, U.S. Cryptologic History series. National Security Agency. 1981. səh. 13.
- Isabella Ginor, Gideon Remez. The Soviet-Israeli War, 1967–1973: The USSR's Military Intervention in the Egyptian-Israeli Conflict. Oxford University Press. 2017. səh. 23. ISBN .
- Məmmədov, Elvin. "Qüdsdə erməni problemi varmı?". Politicon.co (az.). Topçubaşov Mərkəzi. 28 iyul 2021. 2022-03-23 tarixində . İstifadə tarixi: 14 sentyabr 2021.
1967-ci il İsrail-Ərəb müharibəsi nətiəsində Şərqi Qüds İsrail tərəfindən ələ keçirilir.
- Adam Elaine P, William P. Lineberry (Eds). Documents on American Foreign Relations. Nyu-York: Council on Foreign Relations – Simon and Schuster 1973. 1970. səh. 142. ([[:Category:|link]])[[Category:]]
- Adam Elaine P. American Foreign Relations, 1977 – A Documentary Record. Nyu-York: New-York University Press. 1979. səh. 231.
- American Foreign Policy, 1950–1955 – Basic Documents. II. Vaşinqton: Department of State Publication. 1959. səh. 451.
- Qulamhüseyn Məmmədov. ABŞ və İsrail XX əsrin 60-cı illərində. Bakı: Bakı Dövlət Universiteti Nəşriyyatı. 2018. səh. 39.
- Arnold Toynbee. Survey of International Affairs. London: Oxford University Press. 1935. səh. 231.
- Dan Tschirgi. The Politics of Indecision – origins and Implications of American Involvement with Palestine Problem. Nyu-York: Praeger Special Studies. 1983. səh. 653.
- Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 209
- Lawrence L. Whetten. The Arab-Isreli Dispute – Great Power Behaviour. London: Adelphi Papers. 1977. səh. 547.
- Harold H. Saunders. The Other Walls – The Politics of the Arab-Isreli Peace Process. Vaşinqton: American Enterprise Institute. 1985. səh. 342.
- Parker, 1996. səh. 19
- Green, 1984. səh. 31
- Smith, 1967. səh. 12
- Rishard N. Cooper. The Middle East and International System, Part II: Security and the Energy Crisis. London: Adelphi Papers. International Institute for Strategic Studies. 1974. 436.
- Elie Kedourie və Sylvia G. Haim. Zionism and Arabism in Palestine and Israel. London: Frank Cass. 1978. səh. 659.
- Sami Hadawi. Bitter Harvest – Palestine, 1914–1950. Nyu-York: The New World Press. 1967. səh. 234.
- Oren, 2002. səh. 21
- Celal tevfik Karasapan. Filistin ve Şark-ül Ürdün. II. İstanbul: Ahmed Ihsan Basımevi Ltd. 1942. səh. 239.
- Ömer Kürkçüoğlu. Türkiyenin Arab Orta Doğusuna Karşı Politikası, 1945–1970. Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını. 1972. səh. 126.
- Tom Hartman. A World Atlas of Military History, 1945–1984. Nyu-York: Hippocrene Books. 1984. səh. 231.
- George Kirk. The Middle East in the War. London: Oxford University Press. 1972. səh. 342.
- Anwar Abdelmalek. Egypt: Military Society. Nyu-York: Random House. 1968. səh. 435.
- Herzog. The War of Atonement. Little, Brown and Company. 1975.. Foreword.
- Liebman, Charles. (PDF). Middle Eastern Studies. London: Frank Cass. 29 (3). 1993: 411. 7 may 2013 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
- "US State Department". 2018-09-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-26.
- "Right of return: Palestinian dream". UK: BBC News. 15 April 2004. 12 May 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 26 February 2019..
- . 14 May 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 July 2010.
- Communiqué: Investigation regarding communist state officers who publicly incited hatred towards people of different nationality. 2012-10-28 at the Wayback Machine Institute of National Remembrance, Warsaw. Publication on Polish site of IPN: 25 July 2007.
- Podeh, 2004. səh. 15
- Charles Krauthammer. "Prelude to the Six Days" (İngiliscə). www.washingtonpost.com. 2007. 2021-08-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-03.
- Ami Gluska. The Israeli Military and the Origins of the 1967 War: Government, Armed Forces and Defence Policy 1963–67. Routledge. 2007. səh. 152. ISBN .
- Richard P. Stebbins. The United States in World Affairs 1957, s.432. Nyu-York: Harper & Brothers. 1958. 2021-08-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-18.
- "The statement of the Arab Baath Socialist Party of Egyptian on the aggression against Syria". Aladhwaa. 7 May 2013. 16 December 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 5 iyul 2013.
- Robert R. Bowie. aging Peace: How Eisenhower Shaped an Enduring Cold War Strategy, s.435. 1962. 2020-11-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-18.
- D.F Fleming. The cold war and its origins, s.465. Nyu-York: Garden City: Double-day and Company, s.324. 1961. 2018-06-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-18.
- Mickolus, Edward F. Edward Mickolus, 2009 The Terrorist List: The Middle East, Volume 1 A-K (#bad_url). ABC-CLIO. 2009. səh. 405.[ölü keçid]
- Ralph H. Magnus. Documents on the Middle East,s.231.
- Ruhl J. Bartlet. The Record of American Diplomacy (Documents and readings), s.327. Nyu-York. 1969.
- Office of the Historian, Bureau of Public Affairs. "The Eisenhower Doctrine, 1957" (İngiliscə). history.state.gov. 2008. 2018-12-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-03.
- История США в документах. "ДОКТРИНА ЭЙЗЕНХАУЕРА" (Rusca). www.grinchevskiy.ru. 2006. 2019-01-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-03.
- Documents on American Foreign Relations, s.675. 1957.
- Peter L. Hahn, "Securing the Middle East: The Eisenhower Doctrine of 1957." Presidential Studies Quarterly 36.1 (2006): 38–47.
- Fahir Armaoğlu. Filistin meselesi ve Arab-İsrail savaşları, s.314. İstanbul: Kronik.
- Buescher, John. "The U. S. and Egypt in the 1950s" 2021-01-28 at the Wayback Machine, Teachinghistory.org 2018-09-26 at the Wayback Machine, accessed 20 avqust, 2011. s.213
- Ray Takeyh. The Origins of the Eisenhower Doctrine: The US, Britain and Nasser's Egypt, s.365. Berkeley: algrave Macmillan. 2000. 2007-12-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-13.
- Salim Yaqub. Containing Arab nationalism: the Eisenhower doctrine and the Middle East, s.231. University of North Carolina Press. 2004.
- Heiko Meiertöns. The Doctrines of US Security Policy – An Evaluation under International Law, s.219. Kembrij: Cambridge University Press. 2010. 2021-08-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-13.
- Sandy Tolan. "Rethinking Israel's David-and-Goliath past" (İngiliscə). www.salon.com. 2011-06-29 tarixində .
- Metz, Helen Chapin. Iraq: A Country Study. . 2004. 191–192. ISBN .
- John Devlin. The Ba'th Party: A history from Its Origins to 1966.
- Kemal Abu Jaber. The Arab Ba'th Socialist Party – Ideology and Organization. Sirakuz: Syracuse Universty Press. 1966.
- Ali, Tariq. Bush in Babylon: The Recolonisation of Iraq. . 2004. səh. 106. ISBN .
- Kostiner, Joseph. Conflict and Cooperation in the Gulf Region. VS Verlag. 1998. səh. 36. ISBN .
- Ghareeb, Edmund A.; Dougherty, Beth K. Historical Dictionary of Iraq. The Scarecrow Press, Ltd. 2004. səh. 192. ISBN .
- James P. Jankowski. Nasser's Egypt, Arab Nationalism, and the United Arab Republic. Lynne Rienner Publishers. 2002. ISBN . 2017-10-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-07.
- "United Arab Republic (U.A.R.)". Encyclopædia Britannica. 2012-08-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-07.
- Podeh, 1999. səh. 49
- Moubayed, Sami M. Steel & Silk: Men and Women who shaped Syria 1900–2000. Cune Press. 2006. səh. 347. ISBN .
- Lenczowski. The Middle East in World Affairs. 1980.
- Itamar Rabinovich. Syria under the BAAS. Stanford.
- Paley, Amit R.; Joshua Partlow. "Iraq's New Law on Ex-Baathists Could Bring Another Purge". The Washington Post. 23 January 2008. 19 July 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 26 November 2011.
- Keesing's Contemporary Archives, 1961–1962, s. 18663-18664.
- Keesing's Contemporary Archives, 1963–1964 s. 19563-1964.
- Walter Laqueur. The Israel-Arab Reader: A Documentary History of the Middle East Conflict, s.367. Penguin. 1976. 2021-08-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-20.
- Keesing's Contemporary Archives, 1963–1964. s.19681-19683. London: Keesing's Publications Limited. 2020-11-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-20.
- Netanel Lorch. One long War, s.321. Keter Publishing. 1976. 2013-07-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-20.
- Marion Farouk-Sluggettt v' Peter Sluggett. Iraq since 1958 – From Revolution to Dictatorship, s.259. I. B. Tauris. 2021-08-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-20.
- Hanna Batatu. The Old Social Classes and the Revolutionary Movements in Iraq, s.342. London: Princeton University Press.
- Majid Khadduri. Socialist Iraq. Va.inqton. 1978.
- Yevgeni Primakov. Orta Doğu Rusların gözüyle, s.231. Moskva.
- Tarik Aziz. The Revolution of the New Way, s.234.
- Phebe Marr. The Modern History of Iraq.
- Avi Plascov. A Palestinian State? Examining the Alternatives. London. 1981. səh. 234.
- Madiha Rashid al Madfai, Jordan, the United States and the Middle East Peace Process, 1974–1991, Cambridge Middle East Library, Cambridge University Press (1993). ISBN . s. 21:"On 28 October 1974, the seventh Arab summit conference held in Rabat designated the PLO as the sole legitimate representative of the Palestinian people and reaffirmed their right to establish an independent state of urgency."
- Geldenhuys, Deon. Isolated states: a comparative analysis. Cambridge University Press. 1990. səh. 155. ISBN . 2020-10-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-08.
The organisation has also been recognized as the sole legitimate representative of the Palestinian people by well over 100 states…
- .Netanel Lorch. One Long War. Yerusəlim. 1976. səh. 231.
- Washington, D.C., Congressional Quarterly Inc. The Middle East. 1986.
- John Laffin. Fedayeen – The Arab-Israeli Dilemma. London. 1973. səh. 256.
- Moore. The Arab-Israeli Conflict. Vol. III. səh. 123.
- "المجلس المركزي الفلسطيني يعلن تعليق الاعتراف بدولة إسرائيل". 29 oktyabr 2018. 2018-11-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-08.
- U.S. House of Respresen tatives, Committee on Foreign Affairs. The Search for Peace in the Middle East – Documents and Statements, 1967–79. Vaşinqton. 1979. səh. 453.
- Larry L. Fabian, Ze'ev Schiff. Israelis Speak. Nyu-York. 1977. səh. 213.
- Yearbook of the United Nations, 1966. 1966. səh. 897. 2019-03-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-13.
- de Mazarrasa, Javier (1994) (in Spanish). Blindados en España 2ª Parte: La Dificil Postguerra 1939–1960. Valladolid, Spain: Quiron Ediciones. p. 50. ISBN
- Perrett, Bryan (1999). Panzerkampfwagen IV medium tank: 1936–1945. Oxford, United Kingdom: Osprey. p. 44. ISBN
- Nadav Safran. From War – The Arab-Israeli Confrontation, 1948–1967. Nyu-York: Pegasus. 1969. səh. 273.
- Netanel Lorch. One Long War – Arab versus Jew since 1920. Yerusəlim: Keter Publishing. 1976. səh. 113.
- Nadav Safran. From War to War. Nyu-York: Pegasus. 1978. səh. 306.
- American Foreign Policy...1967. səh. 480-487.
- Steven L. Spiegel. The Other Arab-Israeli Conflict. Çikaqo: University of Chicago Press. 1985. səh. 137.
- Safran, Nadav. American Foreign Policy...1967. səh. 493. 2022-03-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-13.
- Safran, Nadav. American Foreign Policy...1967. səh. 307-309. 2022-03-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-13.
- Arabs, Israels and Kissinger – A secret History of American Diplomacy in the Middle East. səh. 31. (#first_missing_last)
- American Foreign Policy – Current Documents, 1967. Vaşinqton: Government Printing House. 1969. səh. 488-490.
- American Foreign Policy...1967. V cild. Washington: United States Government Printing Office. 2002. səh. 493-494.
- Keesing's Contemporary Archives, 1967–1968. XVI. London: Keesing's Publications Limited. səh. 22067.
- Yearbook of The United Nations, 1967. səh. 165-174.
- Keesing's Contemporary Archives, 1967–1968. XVI. London: Keesing's Publications Limited. səh. 22067-22068.
- Yearbook of The United Nations, 1967. səh. 167-174.
- Keesing's Contemporary Archives, 1967–1968. XVI. London: Keesing's Publications Limited. səh. 22068.
- American Foreign Policy...1967. VI cild. Washington: United States Government Printing Office. 2002. səh. 497.
- Keesing's Contemporary Archives, 1967–1968. XVI. London: Keesing's Publications Limited. səh. 22070.
- Ömər Kürkçüoğlu. Türkiyənin Arap Orta Doğusuna Karşı Politikası, 1945–1970. Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını. 1972. səh. 341.
- B.J. Odeh (tərcümə:Yavuz Aloğan). Lübnanda İç Savaş – Çağdaş Bir Siyasal Tarih. İstanbul: Belge nəşriyyatı. 1986. səh. 345.
- Lee O'Brien. American Jewish Organizations and Israel. Vaşinqton. 1986. səh. 234.
- Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 231
- Keesing's Contemporary Archives, 1967–1968. XVI. London: Keesing's Publications Limited. səh. 19975.
- American Foreign Policy- Current Documents, 1964. V cild. Washington: United States Government Printing Office. 2002. səh. 676.
- Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 233
- American Foreign Policy- Current Documents, 1964. V cild. Washington: United States Government Printing Office. 2002. səh. 701-702.
- American Foreign Policy- Current Documents, 1964. V cild. Washington: United States Government Printing Office. 2002. səh. 685-686.
- Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 128
- Nadav Safran. From War – The Arab-Israeli Confrontation, 1948–1967. Nyu-York: Pegasus. 1969. səh. 279.
- Keesing's Contemporary Archives, 1966. XVI. London: Keesing's Publications Limited. səh. 172-173.
- Yearbook of the U.N.,1966. səh. 173-175.
- American Foreign Policy...1967. VII cild. Washington: United States Government Printing Office. 2002. səh. 536-537.
- Steven L. Spiegel. The Other Arab-Isreli Conflict. Chicago, London: University of Chicago Press. 1985. səh. 231.
- Phebe Marr. Modern History of Iraq. Kolorado: Westview Press. 1985. səh. 436.
- Alfred M. Lilienthal. The Zionist Connection II – What Price Peace. New Brunswick: North American Inc. 1982. səh. 219.
- Joan Peters. From Time Immemorial – The Origins of the Arab-Israel Conflict over Palestine. Nyu-York: Harper and Row. 1984. 238.
- Fahir Armaoğlu. Filistin meselesi ve Arab-İsrail svaşları (1948–1988). İstanbul: Kronik. 1988. səh. 247. ISBN .
- American Foreign Policy...1967. səh. 506-507.
- American Foreign Policy...1967. səh. 507-508.
- Keesing's Contemporary Archives, 1967–1968. XVI. London: Keesing's Publications Limited. səh. 22103.
- Nadav Safran. From War to War. Nyu-York: Pegasus. 1978. səh. 327.
- "Misirin bəyanatı" (Ərəbcə). الرئيسية - الأهرام اليومي. 2019-05-22 tarixində .
- Fahir Armaoğlu. Filistin meselesi ve Arab-İsrail Savaşları (1948–1988). Kronik. 1988. səh. 246.
- Mubasher, Abdou. . Al-Ahram. 7–13 iyun 2007. 24 May 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 May 2017.
- Simon Dunstan,The Six Day War 1967: Sinai 2016-01-01 at the Wayback Machine, Osprey Publishing, 2012, s. 125
- Leslie Stein,The Making of Modern Israel: 1948–1967 2016-01-01 at the Wayback Machine, Polity Press, 2013 s. 181.
- "Six Day War". Israeli-weapons. 2012-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 1 fevral 2012.
- Nadav Safran. From War to War: The Arab-Israeli Confrontation, 1948–1967. A Study of the Conflict from the Perspective of Coercion in the Context of Inter-Arab and Big Power Relations. Nyu-York: Pegasus. 1978. səh. 348.
- Keesing's Contemporary Archives, 1967–1968. XVI. London: Keesing's Publications Limited. səh.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Altigunluk muharibe ivr מלחמת ששת הימים translit Milhemet Seset Ha Yamim Ugursuzluq ereb النكسة translit El Neksa 1967 ci il muharibesi ereb حرب 1967 translit Herb 1967 Iyun muharibesi 1967 ci il Ereb Israil muharibesi ve ya Ucuncu Ereb Israil muharibesi 1967 ci ilin iyun ayinin 5 den 10 a qeder Israil ile qonsulari Misir o dovrdeki resmi adi ile Birlesmis Ereb Respublikasi Suriya ve Iordaniya arasinda bas vermis herbi munaqise Birinci Ereb Israil muharibesinden sonra qonsu dovletler arasinda munasibetler normallasmadi Israil Misirin 1950 ci ilden bagladigi Tiran bogazini yeniden oz gemilerinin kecmesine acmaq ucun 1956 ci ilde Sinay yarimadasini isgal etdi Ingiltere ve Fransanin yardimi ile Bir muddet kecdikden sonra Israil buradan qosunlarini geri cekmeye mecbur oldu lakin bunun muqabilinde Misirle Tiran bogazinin hemise aciq saxlanilmasi barede raziliq elde edildi Bolgeye BMT nin Sulh Quvveleri yerlesdirilse de silahsizlasdirma barede raziliga gelmek mumkun olmadi Muharibenin baslanmasina bir nece ay qalmis munasibetler xeyli gerginlesmisdi Misirin Tiran bogazini baglamaqla bagli tehdidlerine Israil terefi 1956 ci ildeki movqeyinin deyismediyini bildirmekle cavab verdi yeni Tiran bogazinin baglanilmasini Israil ozune qarsi muharibe elani kimi qebul edecekdir a casus belli May ayinda Misir prezidenti Camal Ebdul Nasir Tiran bogazinin baglanildigini ve qosunlarini Israille serhede cemlesdirileceyini elan etdi Bundan bir qeder sonra Israil Herbi Hava Quvveleri Misir Herbi Hava Quvvelerinin ve hava limanlarinin ekseriyyetinin darmadagin edilmesi ile neticelenen hava hucumunu reallasdirdi Israil terefi bu hucumun Misirin hucumunu qarsisini almaq ucun oldugunu bildirmisdi Bu hadise muharibe ile bagli en cox muzakire edilen hadiselerden biridir Misir Silahli Quvveleri hazirliqsizliq yaxalanmisdi Israilin ilk hucumu neticesinde Misir Herbi Hava Quvvelerinin demek olar ki butun bolmeleri ve texnikasi doyus qabiliyyetinden mehrum edildi Bunun ardinca yene misirlilerin gozlemediyi halda Israil quvveleri Qezzeye ve Sinaya qurudan hucuma kecdiler Hazirliqsiz Misir quvveleri geri cekilmeye basladi ve qisa muddet sonra Camal Ebdul Nasir Sinayin bosaldilmasi barede emr verdi Israil bu doyuslerde az sayda itki verse de Misir xeyli canli quvve ve zirehli texnika itirdi Muharibenin baslanmasindan bir hefte evvel Misir ile Iordaniya mudafie pakti imzalamisdi Bu razilasmaya gore Iordaniya muharibede hec bir aktiv rola sahib olmayacaqdi ve onun esas vezifesi Israilin bu regionda yeni torpaq qazanmasina mane olmaq idi Misir Bas Qerergahina tabe edilmisdi Misire ilk hucum reallasdiqdan sonra Iordaniya ordusunun misirli komandani Qahireden derhal Israil uzerine hucuma kecmek barede emr almisdi Iordaniyalilar Misirin herbi quvvelerin darmadagin edib geri donen Israil qiricilarini Israilin hucumunu def edib eks hucuma kecen Misir qiricilari olduqlarini dusunmusduler Israilin eks hucumu neticesinde Serqi Yeruselim de daxil olmaqla Iordan cayinin qerb sahili o cumleden Qolan tepeleri isgal edildi 8 iyunda Misir ve Iordaniya ateskese raziliq verdiler 9 iyunda Suriya da ateskese razilasdi 11 iyunda ise Israil ateskesi imzaladi Bu muharibe neticesinde Israil Misir Iordaniya ve Suriyanin herbi sektoruna cox boyuk zerbe vurdu Ereb dovletleri umumilikde 20 000 canli quvve itirdi halbuki Israilin itkisi cemi 1000 nefer olmusdu Israilin bu qeder asan qelebe qazanmasinin sebebi guclu herbi xadimlere malik olmasi mohtesem muharibe plani hazirlamasi ile yanasi Ereb dovletlerinin herbi xadimlerinin doyus bacariginin zeif olmasi ve muharibeye yaxsi hazirlasmamasi ile elaqedar idi Muharibe neticesinde Israil Misirden Sinay yarimadasini Qezze kecidini Iordaniyadan Serqi Yeruselim de daxil olmaqla Iordan cayinin qerb sahilini Suriyadan ise Qolan tepelerini ele kecirdi Muharibede elde edilen ugursuzluqdan sonra Camal Ebdul Nasir butun mesuliyyeti oz uzerine goturerek istefa verdi lakin butun olke boyunca Nasir lehine mitinqler basladi ve o yeniden vezifesine geri qayitdi Altigun muharibesinde Israilin asanliqla qelebesi Israil Silahli Quvvelerinde heddinden artiq ozuneinamin yaranmasina sebeb oldu Bunun neticesinde de Yom Kippur muharibesinin ilk gunlerinde Israil aniden meglub oldu lakin bir muddet kecdikden sonra Israil quvveleri yeniden ustunluyu ele ala bildiler Muharibenin yaratdigi en boyuk problemlerden biri de qacqinlar meselesi olmusdur Muharibe neticesinde 300 000 felestinli Iordan cayinin qerb sahilinden texminen 100 000 suriyali ise Qolan tepelerinden kocmeye mecbur oldu Ereb dovletlerinde yasayan yehudiler ya olkeden qovuldular ya da olkeni terk etmeye mecbur edildiler Kocenler daha cox Israile ve Avropaya kocmusdur Ereb dovletlerinden Misir Suriya Iordaniya muharibede birbasa istirak etse de onlara Iraq ve Livan herbi yardim gostermis demek olar ki yerde qalan diger butun Ereb dovletleri iqtisadi ve siyasi destek vermisdiler Altigunluk muharibeEreb Israil muharibeleriIsrailin muharibeden evvel sahib oldugu ve muharibeden sonra elde etdiyi eraziler Aqaba korfezi ile ve Qirmizi denizi birlesdiren Tiran bogazi qapadilmisdir Tarix 5 iyun 1967 10 iyun 1967Yeri Orta SerqSebebi Ereb Israil munasibetlerinin gerginlesmesiNeticesi Israilin qelebesi Misirden Qezze ve Sinay yarimadasi Suriyadan Qolan tepeleri Iordaniyadan Serqi Quds ve Qerb sahiliIsrail terefinden isgal edildiMunaqise terefleri Israil Misir Suriya Iordaniya Iraq Herbi destek Livan Felestin Azadliq TeskilatiKomandan lar Mose Dayan Ishaq Rabin Israil Tal Ariel Saron Camal Ebdul Nasir Hafiz EsedTereflerin quvvesi50 000 esger 214 000 neferlik ehtiyat quvveler 300 qirici 800 tank Umumi 264 000 neferlik ordu 100 000 neferi doyuslere celb edilmisdir Misir 240 000 esger Suriya Iordaniya ve Iraq 307 000 esger 957 teyyare 2 504 tank Livan 2 qiriciItkiler776 983 olu 4 517 yarali 15 esir Texnika 46 teyyare 400 tank Misir 10 000 15 000 olu ve ya itkin 20 000 yarali 5 500 esir Iordaniya 696 nefer olu ve ya itkin 2 500 yarali 533 esir Suriya 2 500 olu 5000 yarali 591 Iraq 10 olu 30 yarali Livan 1 qirici Yuzlerle tank 452 den cox qirici20 israilli mulki sexs olmus 34 nefer ABS deniz piyadalari korpusu ABS Herbi Donanmasi ve Milli Tehlukesizlik Agentliyi emekdasi olmus Iddia edilene gore 17 Sovet herbi denizcisi olmusdur Vikianbarda elaqeli mediafayllarArxa plan1967 ci ilin 22 mayi Misir prezidenti Nasir Qifqafa bazasinda Misir pilotlarina deyir Yehudiler bizi muharibe ile qorxudur Biz ise onlara deyirik ehlen ve sehlenDiplomatik munasibetler 1948 1949 Ereb Israil muharibesi Israilin qurulus muharibesi idi 1956 ci il Suveys bohrani ise Misir ile Qerbi qarsi qarsiya getiren muharibe olmus ve Israil bu muharibede bir nov yan quvve rolunu oynamisdir 1967 ci ildeki Ereb Israil muharibesi ise Israil ile butun Ereb dunyasini qarsi qarsiya getiren ve neticeleri baximindan da Orta Serqde tesirlerini indiki dovre qeder davam etdirecek yeni bir dovr acmisdir Suveys bohraninidan Altigunluk muharibeye qederki dovrde regionda xeyli diplomatik hadiseler bas vermis ve bunlarin neticesi de muharibeye getirib cixarmisdir Dunyada Soyuq muharibenin gerginlesmesi Orta ve Yaxin Serq regionuna da tesirsiz otusmedi Kuba bohrani ve Pekin Moskva toqqusmalari da Ereb Israil munaqisesine oz tesirini gostermisdi Bundan elave Sovet Ittifaqi Orta Serq meselesinde Suveys bohrani zamani qazandigi siyasi ve diplomatik ustunluyu itirmemek ucun Ereb Israil toqqusmalarinda Misirden ve umumilikde Ereb dunyasi terefden cixis etmisdir Suveys bohrani ve Eyzanhauer doktrinasindan sonra Orta Serqin enenevi ustun dovletleri olan Ingiltere ve Fransa ABS ve SSRI terefinden sixisdirilaraq regiondan cxarildilar Bu baximdan muharibenin bas vermesinde SSRI ve ABS arasinda geden Soyuq muharibe de esas amillerden olmusdur Eyzenhauer doktrinasi Esas meqale Eyzenhauer doktrinasi 1956 ci il Suveys bohranindan sonra ABS Yaxin Serqde daha da feallasdi 1957 ci ilin yanvarin 5 de ABS prezidenti D Eyzenhauer Yaxin ve Orta Serq olkelerinde Birlesmis Statlarin siyaseti haqqinda xususi mektubla konqrese muraciet etdi Eyzenhauerin bu mektubu Sovet Ittifaqinin ve beynelxalq kommunizmin tecavuzune qarsi yoneldilmisdi O regionda bohranli veziyyetin hokm surduyunu hemin dovrde dunyada neft ehtiyatlarinin 2 3 sinin burada cemlesdiyini ve Yaxin Serqin Avropa Asiya ve Afrika arasinda qapi rolu oynamasini ve uc semavi dinin yarandigi yer oldugunu bildirerek lazim oldugu teqdirde Yaxin ve Orta Serqde ABS herbi quvvelerini tetbiq etmeye icaze verilmesini konqresden xahis etdi Prezident doktrinanin mezmununu konqrese gonderdiyi mektubda izah edirdi Her hansi bir olke diger dovlet terefinden her hansi bir tecavuze meruz qalarsa o ABS in iqtisadi ve herbi komeyinden istifade ede biler Eyzenhauer oz doktrinasinda Sovet tehlukesini xususile qeyd edirdi O gosterirdi ki beynelxalq kommunizmin tehdid etdiyi istenilen millet oz erazi butovluyunu ve siyasi musteqilliyini temin etmek ucun herbi yardima ehtiyac hiss ederse ABS onlara komek etmeye hazirdir Qlobal siyasi sepkide doktrina irimiqyasli herbi munaqiselere cavab olaraq ireli surulmus ve SSRI nin Suveys bohrani ile elaqedar olaraq Misire soxulmaq cehdinin qarsisinin alinmasina yoneldilmisdi Boyuk Britaniya ve Fransanin ugursuzlugu neticesinde regiondaki bosluq yaranmisdi Ona gore de prezident regionda ABS nin tesirinin guclendirilmesini vacib hesab edirdi Veziyyeti murekkeblesdiren amillerden biri Misir lideri Camal Ebdul Nasirin SSRI ile ABS nin maraqlarinin toqqusmasina imkan yaradan movqeyi idi Camal Ebdul Nasir bu dovrde komek aldigi ucun musbet biteref movqede dururdu Eyzenhauer Konqrese gonderdiyi mektubda yazirdi men mektubumda olkedeki veziyyet haqqinda umumi beynelxalq seraitin xulasesini verirem Butun dunya umid besleyir ki biz azadligi temin etmeyi ilk novbede oz sexsi isimiz hesab etmeliyik Orta Serqde veziyyetin xeyli murekkeblesdiyini ilk novbede men size izah etmek isteyirem Ilk novbede xatirlatmaq isteyirem ki bizim esas milli meqsedimiz beynelxalq islerde butun dunyada sulhu temin etmekdir Bu sulh huquqa esaslanmalidir Bu sulh dunyanin butun xalqlarini ehate etmeli ve mohkem olmalidir Hem de bu boyuk ve ya kicikliyinden asili olmayaraq dunyanin butun dovletlerine aid edilmelidir Sulh proqraminin esas hisselerinden biri dovletlerin bir birine inami ve qarsiliqli etibaridir Bu inam bahali silahlarla yaradilmis hamilelikden qurtarmagin esas yoludur Bizim hokumetimiz bu meqsede catmaq ucun yorulmaz is aparir lakin biz o zaman muveffeqiyyet qazana bileceyik ki butun dovletlerde sulhun movcudlugu ile bizim seylerimizin birlesmesi temin edilsin Orta Serqde veziyyet oz murekkeb ve uzun tarixinde en keskin noqtesine catmisdir Son onilliklerde ekser dovletler burada tam oz idarelerini temin etmeyi bacarmamislar Basqa dovletler regionda ehemiyyetli nufuz qazansalar da ancaq onlarin tehlukesizliyi ilk novbede guclerin ne derecede olmasi ile mueyyen edilirdi Birinci Dunya muharibesinden sonra bu olkelerde ozunuidareye ve musteqilliye dogru inkisaf musahide edilmeye basladi Hadiselerin bele gedisini ABS alqisladi Bizim olkemiz Orta Serqin butun dovletlerinin tam suverenliyini musteqilliyini destekleyir Musteqilliye tekamul yolu ile nail olmaq sulh prosesinin esasinda dayanir Ancaq regionda tez tez heyecanlar bas verir Daim qarsiliqli etimadsizliq ve qorxu serhedlerin pozulmasi ile musahide olunur Bu ise gerginliyi artirir Orta Serqin mueyyen erazilerinde qeyri sabit serait yaradir Tamamile bu yaxinlarda orada herbi emeliyyatlar baslamis Qerbi Avropa dovletlerinin ise qarismasi ile neticelenmisdir Hemin Avropa dovletlerinin regionda tesiri guclu olsa da hadiselerin gedisi indi onlarin nufuzunun bu regionda asagi dusduyunu gosterdi Eyzenhauere gore iki sey edilmeli idi birincisi bolge dovletlerinin iqtisadi cetinliklerinin aradan qaldirilmasina yardim etmek ikincisi ise kommunizm tehlukesinin nelere yol acacagini onlara basa salmaq neticede bu olkeleri kommunizme eks movqeye getirmek Bu hedefleri esas goturen Eyzenhauer 5 yanvar 1957 ci ilde Konqrese gonderdiyi ve Eyzenhauer doktrinasi adini alan mektubunda butun bunlari aciqladiqdan sonra Konqresden asagidaki meselelerde ona selahiyyet vermesini xahis edirdi Musteqilliklerini qorumaq ucun iqtisadi inkisaf etmekde olan Orta Serq olkelerine iqtisadi yardimlar etmek Bu olkeler arasindan muraciet eden olkeye herbi yardimlar etmek Beynelxalq kommunizmin nezareti altinda olan her hansi bir dovletden gelecek aciq silahli hucuma qarsi bolge dovletleri istediyi teqdirde ABS Silahli Quvvelerinin istifadesi Bu meqsedleri reallasdirmaq ucun prezident Eyzenhauer 3 il muddetine her il ucun 200 milyon dollar vesait isteyirdi Doktrinanin Orta Serqde ABS ordusundan istifade bendi Senatda boyuk mubahiselere sebeb oldu Buna baxmayaraq Eyzenhauer istediyi selahiyyetleri ala bildi ve Joint Resolution to Promete Peace and Stability in the Middle East adini alan Konqres qerari 9 martda quvveye mindi Doktrinanin Israil parlamentinde qebulu xeyli cetinliklerle uzlesdi lakin uzun suren mubahiselerden sonra Ben Qurion doktrinanin muharibe seraitinde Israilin tehlukesizliyini tam olaraq temin etmediyini etiraf etdi buna baxmayaraq muharibenin qarsisinin alinmasina komek edecek bir faktor oldugunu bildirdi Israilin doktrinani qebul etmesi ile SSRI terefinden desteklenen Ereb dovletlerine qarsi artiq tek olmayacagini soyledi 1957 ci ilin 4 iyununda Israil parlamenti Eyzenhauer doktrinasini 39 biteref 5 eleyhine 59 nefer lehine olmaqla qebul etdi 5 eleyhine ses deputatlarindan geldi Biteref sesleri ise sagci Herut merkezci Umumi Sionistler Axdut ve Mapam partiyalari vermisdi Doktrina SSRI ye herbi tezyiq gostermek ve Dalles diplomatiyasinin esasini teskil eden muhasire siyasetini reallasdirmaq ucun bir vasite idi Bundan elave behs olunan regionda ABS nin siyasetine manee olan neytralizm baryeri ni aradan qaldirmaq ohdeciliyini de oz uzerine goturmusdu ABS konqresi Eyzenhauerin mektubunu muzakire etdikden sonra 1957 ci ilin mart ayinda mektubda oz eksini tapan meseleleri yerine yetirmek ucun dovlet budcesinden 200 milyon dollar vesait ayirdi Bu vesait esasen bu regionda sosial inkisafa ve tecavuzkarlara qarsi Ingiltere Fransa ve Israil baslayan milli herekatlara qarsi yoneldilmisdi Eyzenhauerin bu mektubu sonra onu gonderenin adi ile adlanaraq resmi edebiyyatlarda Eyzenhauer doktrinasi kimi tanindi lakin doktrina regionda xos qarsilanmadi Buna ilk etiraz eden Orta Serq olkelerinden Misir ve Suriya oldu ABS hokumeti hele 1955 ci ilde Suriyada bas veren herbi cevrilisler seriyasinda ozunu Ereb Sosialist Intibah Partiyasi adlandiran BEES partiyasi hakimiyyete geleceyini bilirdi Bu partiyanin teskil etdiyi hokumete kommunistler de daxil olmusdu Misire qarsi ucler ittifaqinin mudaxilesi zamani ise Suriya uc dovletle Fransa Ingiltere Israil diplomatik elaqeleri kesib elan etmisdi ki o Misire konullu desteler gondermekle komeklik gosterecekdir ABS ise bunun qarsiliginda Suriyani beynelxalq kommunizmin bazasi adlandirdi ABS 1957 ci ilin avqustunda yerli amerikanperest quvvelerden istifade ederek Demesqde siyasi cevrilis etmeye cehd etdi lakin bu cevrilis bas tutmadi Bele olan teqdirde ABS Suriyanin timsalinda regiona herbi mudaxile teskil etmeye calisdi Hucuma destek vermek ucun ise ABS nin Araliq denizinde olan 6 ci herbi donanmasi Suriya sahillerine dogru hereket etdirildi Mudaxile tehlukesi SSRI nin meseleye qarismasi neticesinde aradan qalxdi 1957 ci ilin oktyabrin 19 da SSRI elan etdi ki Suriyaya her hansi bir mudaxile teskil edilerse o BMT nin beyannamesi ve ozunun tehlukesizliyini temin etmek prizmasindan cixis ederek tecavuzun qurbanina herterefli yardim etmek ucun lazimi tedbirler gorecekdir Moskva artiq resmi sekilde Turkiyenin Suriyaya qosun yeritmesine cavab olaraq Suriyaya yardim edeceyini bildirdi Bununla beraber SSRI oz ordusunu Qafqaz serhedi boyu cemlemisdi Bundan sonra Turkiye ordusunu serhedden cekdi Suriyaya qarsi olan bu tehluke onu Misir ile yaxinlasdirdi 1958 ci ilin fevralin 1 de Suriya ve Misiri birlesdiren Birlesmis Ereb Respublikasi yaradildi ve onun ilk prezidenti Misir prezidenti Camal Ebdul Nasir oldu Bu respublikaya Misir ve Suriyanin torpaqlari daxil idi Mehz bundan sonra butun Ereb olkelerinde milli azadliq herekatlari guclenmeye basladi Livanda Eyzenhauer doktrinasi ni qebul etmis prezident Sumana qarsi etiraz dalgalari baslandi En muhum tarixi hadise ise 1958 ci ilin iyulun 14 de Iraqda olmus inqilab idi Basda 44 yasli briqada generali olmaqla vetenperver zabitlerden ibaret olan azad zabitler xalqin komekliyi ile herbi cevrilis ederek olkedeki monarxiyani devirdi ve ingilis agenti olan bas nazir Nuri Seid olduruldu Iraq respublika elan olundu ve onun ilk prezidenti ele general Qasim oldu Qasim prezident secildikden sonra Iraqin Bagdad paktindan cixdigini elan etdi Olkeden ingilis qosunlarini cixardiqdan sonra SSRI ile dostluq ve qarsiliqli emekdasliq haqqinda muqavile bagladi Bu ise Qerbin Iraqda elece de Yaxin Serq regionunda hem siyasi nufuzuna hem de neft sahesinde olan monopoliyaya qarsi boyuk tehluke toredirdi Buna cavab olaraq ABS Ingiltere ile birge Orta Serqe herbi mudaxile etmeye qerar verdiler 1958 ci ilin iyulun 15 de Livan sahillerine ABS nin 6 ci herbi donanmasinin gemileri yaxinlasdilar ve quruya herbi deniz suvari ordusu cixarildi Hemin ilin iyulun 17 de ise ingilis hava desant quvveleri Iordaniyanin paytaxti olan Amman seherini tutdu Ingilis amerikan tecavuzkar bloku Livan ve Iordaniya erazisinden Iraqa mudaxile etmek ucun istifade etmek niyyetinde idi lakin SSRI nin yeniden meseleye mudaxile etmesi onlara Iraqda inqilabi devirmeye ve Suriyada amerikansayagi hakimiyyet teskil etmeye imkan vermedi Hele iyulun 16 da SSRI resmi sekilde Iraq respublikasini tanidigini elan etmisdi Sovet Ittifaqi derhal Livandan ABS ordusunun ve Iordaniyadan ingilis ordusunun cixarilmasini teleb etmekle beraber SSRI ABS Ingiltere Fransa ve Hindistanin istiraki ile Orta Serq meselesinin tenzimlenmesine dair konfransin cagrilmasinin teklif etdi Turkiye bas veren hadiselerle elaqedar olaraq Suriya serhedinde yeniden oz ordusunu cemlesdirdi lakin SSRI Turkiyeye ciddi sekilde xeberdarliq etdikden sonra Turkiye oz fikrinden el cekdi ABS terefi SSRI nin bu teklifini qebul etmedi Bele olduqda SSRI nin muracieti esasinda BMT nin Bas Meclisinin fovqelade sessiyasi cagirildi Meclis Orta Serqde bas veren prosesleri muzakire ederek yekunda Livan ve Iordaniyadan tez bir zamanda ingilis ve amerikan ordusunun cixarilmasi haqqinda qerar qebul etdi ABS ve Ingiltere uzun muddet konfransin isini uzatsalar da sonda oz herbi quvvelerini regiondan cixarmaga basladilar Bundan sonra Livan hokumeti Eyzenhauer doktrinasi na qosulmaqdan imtina etdiyini bildirdi ve SSRI ile yaxinlasdi Mehz SSRI nin maddi ve menevi dayagi neticesinde ABS buna qarsi her hansi tedbir gormedi Livanin ardinca Iraq da bu doktrinadan imtina etdiyini resmi sekilde bildirdi Belelikle Misire 3 ler tecavuzu kimi bu doktrina da muveffeqiyyetsizliye ducar oldu lakin ABS ozunun Yaxin Serq siyasetinden el cekmirdi 1959 cu il martin 24 de Iraq Bagdad paktindan cixdigini elan etdi Paktin diger uzvleri olan Ingiltere Turkiye Pakistan ve Iran 1959 cu ilin iyulun 25 de SENTO 152 Merkezi Muqavile Teskilati adlanan herbi blok teskil etdiler Onun bas qerargahi Bagdaddan Ankaraya kocuruldu Bu herbi blok vasitesile ABS bloka daxil olan olkelerin erazisinde gelecekde lazim gelerse herbi strateji tedbirler plani heyata kecirmeyi ve bu erazilerden soyuq muharibe ve Orta Serq siyaseti ile elaqedar olaraq bir plasdarm meydan kimi istifade etmeyi planlasdirirdi Orta Serqde BEES faktoru Iordaniya krali Kral Huseyn solda 1960 ci illerin evvellerinden etibaren Orta Serq regionunun daxili hadiselerinde ve xarici siyasetinde yeni bir unsur aktiv olaraq rol oynamaga baslamisdir BEES Ereb BEES Sosialist partiyasi birinci planda Suriya ve Iraqin daxili siyasetinde hakim olmus bunun neticesi olaraq da Nasirin Ereb dunyasindaki fealiyyetine de bezen guclu tesir gostere bilmisdir BEES partiyasinin Iraq ve Suriyadaki fealiyyetinin bir birinden boyuk ferqleri vardir BEES partiyasi 1943 cu ilde ve aktiv istiraki ile Suriyada yaradilmisdir 1943 cu ilde partiyani quranlar bunlardir Misel Eflaq Salah Bitar Mithet Bitar Dr Razzaz Dr Eli Cabir Dr Abdullah Alduldaim Dr Vehib el Qanim Dr Camal el Atassi Dr Musa Rizik Bedii el Qasim Sami ed Drubi ve Ebdul Birr Iyun es Sud BEES partiyasinin butun ideologiyasi Misel Eflaq ve Salah Bitar terefinden yaradilmisdir Menasi Renesans ve ya Intibahdir Partiya yarandigi gunden Suriya milletciliyini yox Ereb milletciliyini mudafie etmisdir Partiyanin ilk konqresi 1947 ci ilde kecirilmisdir Bu konqresde partiyanin nizamnamesi ve proqrami qebul edilmisdir Qebul edilen proqrama gore BEES partiyasi Ereb partiyasi olmaqla yanasi milli sosialist xalqci ve inqilabcidir VII maddeye gore Ereblerin veteni Toros daglarindan Besre korfezine Ereb okeanina Hind okeani Efiopiya daglarina Boyuk Sehraya Atlantik okeanina ve Araliq denizine qeder uzanan torpaqlardir Proqram tek bir Ereb milleti ve tek bir Ereb dovletinden behs edir Partiyanin xarici siyasetinin temeli olmusdur Partiya proqramina gore sosial xidmetler tebii qaynaqlar boyuk senaye muessiseleri neqliyyat milletin malidir ve dovlet terefinden idare edilmelidir Evlenme milli vezifedir tehsil Ereb milletinin birliyine inanmis yeni neslin yaradilmasi meqasedini heyata kecirecekdir I Ereb Israil muharibesinden sonra BEES partiyasi yaranmis elverisli seraitden istifade ederek demek olar ki butun Ereb dovletlerinde sobeler acdi 1958 ci ilde Suriya ve Misir birlesdiyi zaman onun hokumet kabinetinde 4 BEES uzvu nazir ve 1 prezident komekcisi olmusdur Lakin Camal Ebdul Nasir ile BEES partiyasinin birliyi cox da uzun cekmedi BEES in daha cox demokratik bir dovlet dusunmesi Nasirin ise qati merkeziyyetci olmasi esas problem idi Neticede hokumet kabinetindeki BEES cilerin sayi tedricen azaldi Nehayet 28 sentyabr 1961 ci ilde zabitler ve bir qisim siyasetciler birlikde cevrilis ederek Birlesmis Ereb Cumhuriyyetine son verdiler Bu zaman BEES in Suriya qolunun rehberi olan bu cevrilisi heraretle desteklemisdir Onlara gore Birlesmis Ereb Cumhuriyyeti Suriyanin misirlesdirilmesi cehdi olmusdur BESS partiyasinin esasen veteni Suriya olmusdur 28 sentyabr cevrilisini bu defe birbasa herbciler terefinden edilen 28 mart 1962 cevrilisi izledi General Zehreddin liderliyindeki xunta butun siyasi partiyalari qadagan etdi Bundan sonra BEES in cox guclu oldugu Hama ve kimi seherlerde xalq etirazlara basladi Bu veziyyet qarsisinda xunta geri addim atdi ve mulki hokumetin qurulacagini azadliqlarin verileceyini bildirdi 8 fevral 1963 cu ilde Iraqda BEES cilerin etdiyi cevrilis Suriya BEES cilerini de cesaretlendirdi ve 8 mart 1963 cu ilde bas veren cevrilis ile BEES ciler iqtidari ele aldilar Salah Bitar bas nazir oldu umumiyyetle olkeni Inqilab Komandanligi idare edirdi BEES cilerin bu cevrilisi BEES ile Sosialist Birliyi Ereb Milli Herekati Birlesmis Ereb Cebhesi kimi Nasirci partiyalarin munasibetini son derece keskinlesdirdi 8 11 may 1963 cu ilde Heleb ve Samda bas veren qarisiqliqlarin ardiyca 18 iyulda Nasirciler ugursuz cevrilis cehdi etdiler Cevrilis yatirilan zaman minlerle mulki ve herbci insan olduruldu 4 avqustda qurdugu yeni hokumetde artiq bir nefer bele Nasirci yox idi Ereblerin birlesme cehdleri Sosialist BEES partiyasinin 8 fevral 1963 de Iraqda 8 mart 1963 de Suriyada hakimiyyete gelmesi ve BEES ideologiyasinin olke ferqi olmadan butun Erebleri bir millet olaraq bir bayraq altina toplamagi meqsed kimi qebul etmesi bir muddetlik Ereb birliyi tesebbuslerini de on plana cixardi 1963 cu ilin mart ayinda Bagdad Sam ve Qahire arasinda bir sira gorusler kecirildi Birlesmis Ereb Cumhuriyyetinin suqutunu hele de qebul ede bilmeyen Camal Ebdul Nasir bu defe Suriya ve Iraqlilarin birlesme tekliflerine o qeder de istekli yanasmadi lakin 7 17 aprel 1963 cu il gorusmelerinden sonra yaradilmasi planlanan dovletin 13 maddelik konstitutsiya layihesi hazirlandi Bu layiheye gore federasiyanin bir prezidenti olacaq uzv dovletlerin dovlet rehberleri ise prezident komekcisi vezifesini dasiyacaqdilar Federasiya rehberi her uc dovletin silahli quvvelerinin de bas komandani olacaqdi Belelikle bu 3 dovlet arasinda herbi ittifaqdan daha yuxari seviyyeli olan herbi butunlesme meydana gelmis olurdu Kuveyt ve Iordaniya da bu federasiyaya maraq gosterse de 17 aprelde Qahirede yayimlanan beyanatda federasiyanin yalniz sosialist dovletler ucun oldugu bildirilirdi Belece kapitalist ve monarxist Ereb dovletleri bu ittifaqdan kenarda saxlanilirdi Israil herbcileri vurulmus Misir qiricisinin yaninda Lakin Suriyadaki Sosialist Birliyi Birlesmis Ereb Cebhesi ve Ereb Sosialist Cebhesi kimi partiyalarin hokumetde beraber temsil edilmeyi istemeleri BEES in ise buna razi olmamasi 1963 cu ilde Camal Ebdul Nasirin Suriyada bas veren cixislara destek vermesi ve Nasircilerin ugursuz cevrilis cehdiSuriya ve Misir arasindaki butun elaqelerin kesilmesi ile neticelendi Misir ile Suriyanin munasibetleri kesildikden sonra Iraqdaki BEES hakimiyyeti devrildi Hakimiyyete gelen General Suriya ile munasibetleri yaxsi olmadigi ucun Misir ile yaxinlasmaga basladi Qahire ziyareti zamani birlesme prosesinin getdiyini bildirdi Plana gore bu iki dovletin istiraki ile ust qurum formalasdirilmali dovlet rehberleri ile yanasi her dovletden 6 numayende de bu qurumda istirak etmeli idi 1964 cu ilin 26 mayinda bu iki dovlet 48 olkede ortaq temsilcilik quruldugunu elan etdi 1965 ci ilin may ayinda bas tutmus goruslerde General Arif ile Camal Ebdul Nasir FAT a maddi ve menevi destek olacaqlarini bildirseler de artiq birlesmeden hecne danismadilar Misir ile yaxinlasma siyaseti tamamile Iraqin daxili siyaseti ve BEES cilerden qurtulma meqsedi dasiyirdi Bundan evvelki tecrubelere gore Nasirin de Iraqla birlesmeye cox da hevesli olmadigi bilinir Cunki Israile qarsi mubarizede Misirin ustunluk verdiyi olke Israille serhedi olmayan Iraq yox Suriya idi Sonda Nasir Suriya ile 4 noyabr 1966 ci ilde ittifaq mahiyyetinde raziliga gelmeye nail oldu Bu razilasmaya gore tereflerden birine edilen hucum her iki terefe de edilmis sayilacaq terefler bele veziyyetde butun gucleri ile bir birilerine yardim edeceklerdi Bundan elave her iki Bas Qerergah numayendelerinden ibaret olan Ortaq Komandanliq yaradilirdi Iraq prezidenti 7 noyabrda verdiyi musahibede Iraqin helelik bu muqavileye qosulmayacagini lakin bu muqavilenin Elcezair kimi proqressiv Ereb olkelerini de icine almasinin lazim oldugunu Suriyaya qarsi her hansi tehlukenin yaranmasi halinda Iraqin da oz ohtesine dusen vezifeleri yerine getireceyini bildirdi Suriya Misir muqavilesi ratifikasiya edildikden sonra 1967 ci ilin mart ayinda quvveye mindi 1966 ci ilin 9 avqustunda Iraqda hakimiyyete geldi Naci Talib Altigunluk muharibe nin baslanmasina az qalmis 10 may 1967 ci ilde istefa etdi ve bas nazirliye getirildi Onun rehberliyi altinda Iraq Altigunluk muharibe ye girdi Belece Altigunluk muharibe de istirak edecek quvveler mueyyen edildi FAT faktoru 1967 ci il muharibesinden evvel Ereb dunyasinda meydana gelen en muhum hadiselerden biri de tesirini hal hazirda da davam etdiren Ereb Israil mubarizesinin en muhum faktorlarindan biri halina gelen ve hal hazirda Felestin xalqinin siyasi varliginin tek temsilcisi sayilan Felestin Azadliq Teskilatinin FAT qurulmasidir FAT in yaradilmasinin esasi el Fetihin qurulmasi olmusdur Bezi qaynaqlar el Fetihin Yasir Erafat terefinden 1958 ci ilde Kuveytde quruldugunu bildirse de bezi Avropa tarixcileri el Fetihin 1950 ci illerde Qerbi Almaniyanin Stuttqart seherinde tehsil alan bezi Felestinli telebeler terefinden quruldugunu iddia edir Diger menbelere gore ise Qezzenin Israil terefinden isgalindan sonra bezi qezzeli felestinlilerin Israile qarsi nece mubarize edileceyine dair etdikleri muzakirelerden sonra yaranmis ve daha sonra rehberliyine Yasir Erafat secilmisdir Teskilatdaki adi Ebu Emmar olan Yasir Erafat 1929 cu ilde Qezzede anadan olmusdu Esl adi Ebdurrehman Ebdulrauf Erafat el Qudva el Huseynidir Erafat Quds muftisi Emin el Huseyni ile yaxin qohum oldugu ucun esl adini aciqlamaqdan hemise qacmisdir Erafat 1951 ci ilde Qahirede muhendislik tehsili alirdi 1953 cu ilde Suveys kanali uzerindeki ingilis qosunlarina basqin eden telebelerle birge olmusdur Muselman Qardaslarla munasibetleri olduguna gore 1957 ci ilde Misirden qacmaga mecbur olmus ve 1968 ci ile qeder qara siyahida olduguna gore geri done bilmemisdir Misirden Kuveyte kecen Yasir Erafat buradaki felestinli telebe ve biznesmenleri teskilatlandirdi ve Qerbi Almaniyada hucreler yaratdi Yasir Erafat ve etrafi ozunu intiqam neslinin uzvleri kimi gorurduler ve onlara gore onlar artiq Felestin mubarizesini ozlerinden evvelki meglub neslin elinden almisdilar Bunun sebebi Ereb dovletlerinin Misir Iraq Suriya ve Iordaniyanin Felestin meselesinden oz menafeleri ucun istifade etmeleri olmusdur Camal Ebdul Nasir ilk vaxtdan el Fetihe qarsi olmusdur 1961 ci ilde Elcezairin Fransadan musteqillik qazanmasi felestinliler ucun de ilham menbeyi oldu Felestinli qacqinlarin ilk konqresi 28 may 3 iyun 1964 cu ilde Qudsun Ereblere aid hissesinde oldu Bu konqresde FAT in yaradilmasina qerar verildi ve bu tesklatin konstitutsiyasi mahiyyetinde olmasi ucun 29 maddelik Felestin Milli Misaki el Misak el Vatani el Filastani qebul edildi Bu Misaka gore Felestin ingilis mandati zamanindaki Felestin torpaqlaridir bu torpaqlar Ereb vetenidir Felestin xalqi Ereb birliyine inanir ve Ereb birliyi ile Felestinin qurtulusu bir birini tamamlayan iki temel hedefdir Misaka gore Felestinin qurtulusu qanuni mudafie olub bu baximdan da Felestinin 1947 ci ildeki bolgusu ile FAT ve teskilatin katibi ilk gunden Misirin tesiri altina dusdu Teskilatin merkezi de Qahirede idi El Fetih ile FAT in bu reqabeti 1967 ci il muharibesine qeder davam etmisdir Bu muharibeden sonra el Fetihin ustunluk qazanmasi ve bas katib Sukeyrinin 1967 ci ilin dekabr ayinda istefasindan sonra FAT in idaresi el Fetihin eline kecmisdir Bundan sonra FAT in 1964 cu il Misaki 1968 ci ilde el Fetihin isteyi ile daha sertlesdirilerek deyisdirilmisdir Bu Misakin I maddesinde Felestin Felestin xalqinin vetenidir deyilirken 1964 cu il Misakinda oldugu kimi bu misakin II maddesinde de Felestin olaraq ingilis mandati altindaki Felestin torpaqlari qebul edilirdi dolayi yolla Israilin varligi redd edilirdi Bu misakin qebul edilmesinden sonra Nasirin de desteyi ile Erafat 1969 cu ilin fevral ayinda FAT in rehberi olmusdur FAT in qurulusu el Fetihin fedayin fealiyyetlerini 1965 ci ilin evvelinden etibaren birden bire artirmasina sebeb olmusdur 1965 ci ilin ilk 3 ayinda el Fetih 7 si Iordaniya torpaqlarindan 3 u Qezzeden olmaqla Israile 10 sabotaj hucumu teskil etmisdi Bu ilin sonuna qeder umumilikde Israile 35 bele hucum olmusdur ve bu hucumlarin 28 i Iordaniya torpaqlarindan olmusdur Hemin erefede felestinlilerin diger teskilati el Asifa Firtina da qurulmusdur El Fetihin bu fealiyyetlerine Misir Livan ve Iordaniya qarsi mixirdi Misirin muxalifetinin sebebi Felestin mubarizesinde oz ustunluyunu itirme qorxusu idise diger dovletler Israille muharibenin baslamasindan qorxurdular Yalniz Suriya 1966 ci il cevrilisinden sonra el Fetihe boyuk destek vermis ve Israille munasibetlerini daha da sertlesdirmisdi Suriya prezidenti Dr Atassi israile qarsi serhedsiz muharibeden behs edirdi Onun mudafie naziri ve gelecek Suriya prezidenti Hafiz Esed ise deyirdi Hec bir zaman sulh istemeyeceyik ve hec bir zaman sulhu qebul etmeyeceyik Sadece muharibeni ve isgal edilen torpaqlarin verilmesini qebul edeceyik Suriyanin bele siyaseti iki neticeni meydana cixardi Birincisi Israilin BMT Tehlukesizlik Surasina 16 may 1966 ci il tarixli sikayetinde el Fetih ve el Asifa teskilatlarindan ilk defe behs edilirdi Ikincisi ise Israilin bu iki teskilara qarsi aktiv mubarize aparmamasi Misir Iordaniya ve Livani da cesaretlendirdi ve onlar da bu teskilata yardimlari artirmaga basladilar 1966 ci il cevrilisinden sonra Suriya Misir yaxinlasmasi da musahide edilirdi Bunun neticesinde el Fetih Israile qarsi 1965 ci ilde 35 1966 ci ilde 41 emeliyyat teskil etmis iken 1967 ci ilin ilk alti ayindaca 71 emeliyyati heyata kecirmisdi Bu emeliyyatlar Suriya Iordaniya ve Livan erazisinden reallasdirilmisdi Ordular ve silahlarOrdular Hava hucumunda istifade olunmus Israil qiricisi numayis etdirilir Israilin quru quvveleri 60 000 i daimi olmaqla 250 000 265 000 qeder idi 1948 1949 cu il muharibesinden sonra Israilde kisilerin 49 yasina qeder ve qadinlarin 39 yasina qeder her il bir ay herbi telim gormesi mecburiyyeti getirilmisdi Buna gore de terxis yerine icaze deyimi istifade olunurdu Bu sistem sayesinde hucum edilerken gerideki yasayis menteqelerinin ehalisinin hem ehtiyat quvvelerini teskil etmesi hem de strateji mudafieni temin etmesi munkun olmusdur Cebhede birinci xetde xidmet edecek 24 26 hisseden movcud idi Arxada ise 14 hisselik ehtiyat quvveleri var idi O dovr ucun Misirin herbi gucu haqqinda verilen reqemler 300 000 310 000 dir Bunun 120 000 e qederini Milli Muhafizeciler ve ehtiyat quvveler teskil etmekde idi Yerde qalan hisse ise esl doyuse bilecek quvve idi lakin bunun da 30 000 e qederi Yemende idi Muharibe baslanan zaman Misirde 400 500 Sovet herbi mutexesisi var idi Iordaniya silahli quvveleri 2 i eded zirehli hisse olmaqla 11 hisse olub umumilikde 50 000 55 000 qeder idi Ehtiyat hisseler ise 20 000 25 000 neferden ibaret idi 1967 ci ilde Suriya silahli quvveleri 60 000 70 000 nefer i daimi 40 000 45 000 nefer ehtiyat quvveden ibaret idi Silahlar Israil silahli quvvelerinin zirehli quvveleri 900 eded orta 150 yungul tankdan ve 700 800 eded herbi dasiyici texnikadan ibaret idi Bundan basqa Israil tank eleyhine raketlere de sahib idi Tanklar ABS istehsali Patton Serman ve Ingiltere istehsali Senturion tanklari idi Hava quvveleri ise en az yarisi Mirage Mystere ve sesden suretli Super Mystere 24 eded olmaqla 300 teyyareden ibaret idi Misir silahli quvvelerinin zirehli quvveleri esas etibarile Sovet istehsali T 34 T 54 VE kimi 1 300 e qeder tankdan ibaret idi Herbi Hava quvveleri ise 100 ededi ovcu bombardmanci olmaqla 360 a qeder teyyareden ibaret idi Bu teyyarelerin 55 eded Sukhoi 7 163 denesi MIG 21 40 denesi MIG 19 idi ki bunlarin hamisi sesli teyyareler idi zirehli texnikalari 70 80 eded Senturion yerde qalani M 48 Patton tanklari olmaqla 200 eded tankdan ibaret idi Herbi hava quvveleri ise 20 eded Ingiltere istehsali Havker Hunter teyyaresinden ibaret idi Suriya silahli quvvelerinin zirehli quvveleri 400 e qeder T 34 ve T 54 Sovet istehsali tankdan ibaret idi 200 e qeder de canli quvve dasimaq ucun texnikasi var idi Hava quvveleri ise 26 ededi MIG 21F ve 48 ededi MIG 17 ovcu teyyaresi olan 130 teyyareden ibaret idi Nov Ereb ordulari IsrailZirehli doyus texnikasi Misir Suriya ve Iraq T 54 T 55 ve 152 kimi II Dunya muharibesi dovrunden qalma ozuyeriyen texnikalardan istifade edirdi Iordaniya M 47 M 48 ve M 48A1 Patton tanklarindan istifade edirdi Suriya hemcinin Panzer IV tanklarindan da istifade edirdi M50 51 Super Sherman ve M48A3 Patton Senturionlara muharibeden evvel Ingiltere istehsali Royal Ordnance L7 qurasdiirlmisdi Bundan elave Serman tankari da esasli sekilde inkisaf etdirilmisdi Zirehli transportyor Piyadanin doyus masini BTR 40 BTR 152 BTR 50 BTR 60 APCs M2 M3 Half track Panhard AMLArtilleriya M1937 Hovitzer BM 21 D 30 2A18 Howitzer M1954 field gun M 52 hovitzerle tekmillesdirilmis versiyasi Iordaniya terefinden istifade olunmusdur M50 haubitsalarla guclendirilmis Makmat 160 mm mortarla guclendirilmis Obusier de 155 mm Modele 50 AMX 105 mm hovitzerle guclendirilmis Herbi hava quvveleri MiQ 21 MiQ 19 MiQ 17 Tupolev Tu 16 Il 28 Il 18 Il 14 An 12 Dassault Mirage III Dassault Super Mystere Sud Aviation Vautour Mystere IV Dassault Ouragan Fouga Magister hucumlar ucun Nord 2501IS herbi yukun dasinmasi ucun Helikopterler Mi 6 Mi 4 Super Frelon Sikorsky S 58Hava hucumundan mudafie SA 2 Guideline ZSU 57 2 mobil hava hucumundan mudafie toplari MIM 23 Hawk Bofors 40 mmPiyada silahlari Port Said submachine gun AK 47 RPK RPD DShK HMG B 10 ve B 11 Uzi FN FAL FN MAG AK 47 M2 Browning Kobra Nord SS 10 RL 83 Blindicide anti tank piyada silahlari M40Muharibenin sebebleriRealliq bu idi ki 1967 ci ilin may ayinda ne Misir ne de Israil muharibe barede dusunmurdu Nasir 1956 ci il muharibesinden sonra Israille hele muharibe etmemek fikrinde qeti idi O yaxsi hazirlanmadan beynelxalq atmosfer uygun hala gelmeden Israil ile muharibe etmemeye cox diqqet edirdi Muharibeden 5 hefte evvel 7 aprelde Israil teyyareleri Qolan tepelerindeki Suriya movqelerini bombaladigi ve 6 Suriya teyyaresini vurdugu zaman Misir hec bir reaksiya gostermemisdi Hemcinin bu zaman Misir ordusunun boyuk bir hissesi Yemende idi Israil Xarici Isler Naziri Abba Ebanin 1966 ci ilde etdiyi texmine gore 1967 ci il ne sulh ne de muharibe ili olacaqdi Muharibe yaxinlasdigi zaman Israil Suriya ile muharibe baslayacagi halda bele Misirin bu muharibeye girmeyeceyini dusunurdu Lakin Suriya meselesi muharibeni basladan qigilcim oldu ve 13 maydan etibaren hadiseler tam bir gerginlik halinda boyuk suretle muharibeye dogru getmeye basladi 13 may gunu Qahireye gelen Sovet numayende heyeti Nasire Israilin Suriya serhedlerine 11 13 korpusluq quvve yigdigini demisdi Sovetler bu melumatlari cox guman ki suriyalilara da demisdiler Cunki suriyalilar da Nasira verdiyi melumatda bunu qeyd etmisdiler Cox guman ki Nasir de verilen bu melumatlara inanmis ve movqeyini deyisdirmisdir 14 mayda Misir silahli quvveleri en yuksek heyecan veziyyetine getirildi ve Sinay yarimadasina herbi quvveler gonderilmesine baslandi Misir metbuati da bu tedbirlerin Israilin Suriyaya hucum edeceyine dair inanilir informasiyalarin alindigini yazirdilar Onlar Sinaya quvve gonderilmesinin Israile siqnal olmasini bildirirdiler 16 mayda Misir ve Suriyada fovqelade veziyyet elan edildi Qahire radiosu butun silahli quvvelerin muharibe ucun tam hazirliq veziyyetine getirildiyini bildirerken Suriyada da tank ve topcu birliklerinin Israil serhedlerindeki mudafie movqelerine dogru hereket etdikleri aciqlanirdi Iordaniyada da seferberlik elan edildi BMT Bas Katibi veziyyeti cox qorxulu olaraq ifade etmisdi 18 mayda Misir muharibeye dogru ikinci ve cox muhum bir addim atdi Misir hokumeti BMT Bas Katibine 18 may gunu gonderdiyi teleqramda Misir Israil serhedinde olan ve Misirin isteyi ile yerlesdirilmis derhal geri cagirilmasini istedi 117 millik serhedde 3 393 neferlik BMT quvvesi xidmet edirdi 19 mayda bu quvveler tamamile cixarildi ve bosaldilan erazilere Misir ordusu yerlesdi source source source source track Newsreel in Misir Israil doyusleri barede hazirladigi video Misir Suriya Iordaniyanin ardiyca Iraq ve Kuveyt de seferberlik elan etdi Misir Din Isleri Komitesi din adamlarina cihad fetvasi vermeyi emr etdi 22 mayda Israil Bas Naziri Eskol Knessetde etdiyi cixisinda son gunlerde Misirin Sinayda herbi quvvelerini 35 minden 80 mine cixardigini bu halda Israilin de buna cavab vereceyini bildirdi Hemcinin Misirin eger Sinayda yerlesen herbi quvvelerini azaldarsa Israilin de eyni hereketi edeceyini bildirdi Bu nitq ile texminen eyni zamanda Qafqafa herbi bazasinda etdiyi cixisinda Nasir Israilin Qirmizi denize cixisini temin eden Tiran bogazini qapadigini elan etdi Misir hokumetinin evvelce de Suveys kanalini Israile qapadigini nezere alsaq Israilin Qirmizi denize girisi mumkun olmurdu Nasirin beynelxalq su yolu sayilan Tiran bogazini qapamasi Israil basda olmaqla butun qerb dunyasinda naraziliqla qarsilandi Israil Bas Naziri Eskol 23 may gunu Knessetde etdiyi cixisda Tiran bogazinin qapadilmasini Israile qarsi hucum kimi qebul etdiyini bildirirdi Nasirin bu sertliyinin arxasinda Sovet faktorunun oldugunu dusunen Israil zabitleri ona eyni sertlikle cavab verilmesini isteyirdiler lakin hokumetin qerarina esasen bohranin diplomatik yolla helli ucun Xarici isler Naziri qerb olkelerine sefere gonderildi Abba Eban Akabe korfezinde serbest sefer etmeyle bagli ABS ve Ingilterenin desteyini almaqla yanasi Fransa prezidenti De Qol Fransaya guvenmelerini ve muharibeye baslamamagi meslehet gordu ABS prezidenti Conson 23 may gunu Amerikan xalqina etdiyi muracietde Amerikanin Akabeyi beynelxalq su yolu hesab etdiyini bu su yolunun qapadilmasinin huquqa zidd ve sulh ucun vahimeli veziyyet olacagini bildirerek Amerikanin bolgedeki butun dovletlerin musteqillik ve erazi butovluyunu qorumaga qerarli oldugunu dedi Tebii ki son cumle ile prezident Conson Amerikanin Israilin musteqillik ve erazi butovluyunu sona qeder destekleyeceyini bildirmek isteyirdi Sovet hokumetinin etdiyi aciqlamada ise Sovetler aciq askar Erebleri desteklediyini elan etdi ve butun olanlarda yalniz Israilin mesuliyyet dasidigini bildirdi Ingiltere hokumeti Araliq denizi donanmasini heyecan veziyyetine kecirdi 3 u teyyare dasiyan gemi olmaqla 50 gemiden ibaret ABS donanmasi diplomatik danisiqlara komek etmek meqsedile Serqi Araliq denizi hovzesine gonderildi Diger terefden 24 mayda Iordaniya hokumetinin etdiyi aciqlamada Iraq ve Seudiyye Erebistaninin herbi quvvelerinin Iordaniya torpaqlarina girmesine icaze verildiyini ve artiq 20 minlik Seud qosununun Iordaniyada yerlesdirildiyi bildirilirdi Kanada ve Danimarkanin seyi neticesinde toplanan Tehlukesizlik Surasi bohrani hell etmek ucun uzun muzakireler aparsa da sonda netice elde etmek mumkun olmadi ABS Ingiltere Yaponiya qerar layihesini desteklediyi halda SSRI ve Bolqaristan buna qarsi cixdilar belelikle layihe redd edildi Getdikce artan gerginliyi sakitlesdirmek ucun 23 25 mayda Qahireye sefer eden Nasirin movqeyini deyisdire bilmedi 26 mayda etdiyi aciqlama da muharibenin olacagi teqdirde meqsedinin Israili mehv etmek oldugunu bildirdi ve bu defe 1956 daki kimi olmayacaqdir dedi Misir Mudafie Naziri da 10 neferlik bir heyetle 26 28 may gunlerinde Moskvani ziyaret ederken Nasir de 29 may gunu ozunu ziyaret eden bir parlament heyetine etdiyi nitqde SSRI den sovqle behs ederek SSRI nin indiye qeder Misirden hec bir sey istemediyini lakin Misirin SSRI den cox sey istediyini SSRI nin Misirin esl dostuu oldugunu deyirdi Yene 29 may gunu Atassi ile Xarici Isler Naziri Makhus Moskvaya geldi Muharibenin baslamasina bir hefte qalmis Moskva bezi Ereb olkelerinin istinad noqtesi olmusdu Turkiye hokumeti 30 mayda etdiyi aciqlamada esasinda 10 Sovet doyus gemisinin bogazlardan Araliq denizine kecisi ucun ozune melumat verildiyini aciqlayirdi Hemin gun Vasinqtonda edilen aciqlamada Amerikan VI Donanmasinin Yunanistan ile Krit adasi arasinda toplanmaqda oldugu ve iki Sovet doyus gemisinin de amerikan donanmasini musahide etmekde oldugu bildirilirdi 30 may gunu de Qahireye geldi ve 6 saat davam eden ziyaret esnasinda Misir ile herbi ittifaq bagladi 5 il muddetine nezerde tutulmus bu ittifaqa 4 iyunda Iraq da qosuldu Qahire radiosu Kral huseyn eleyhine olan kampaniyasini dayandirdi Ingilterede olanlari muzakire ederken hem muxalifet hem de iqtidar Israili desteklediyini elan etdi Fehle partiyasindan Xarici Isler Naziri Akabe korfezinin Misir terefinden qapadilmasini muharibe hereketi olaraq gorduyun elan etdi Israil Xarici Isler Naziri seferinde prezident Conson ona ABS nin Israilin musteqillik ve erazi butovluyunu desteklediyini Nasiri qerarindan cekindirmeye qerarli oldugunu lakin Israilin de sebirli olmasinin lazim oldugunu bildirdi Abba Eban geri donenden sonra sebir meselesi mubahiselere sebeb oldu Herbciler Bas Nazir ve bezi nazirler vaxtin Misirin lehine islediyini ve vaxt itirmeden muharibeye baslanmasinin lazim oldugunu bildirdiler lakin son netice olaraq qerar qebul etmek mumkun olmadi 31 may gunu kommunistler xaric butun partiyalar divardan divara adli koalisyon hokumetde birlesdi Suveys bohraninin qehremani Mose Dayan Mudafie Naziri teyin olundu Dayan vaxt itirmeden herekete kecilmesine terefdar idi 3 iyunda hokumet Dayandan herbi veziyyet ile bagli meruzeye qulaq asdiqdan sonra ona herekete kece bilme selahiyyeti verdi Dayan herekete kecme vaxti kimi 5 iyunu secmisdi Milli Su Sebekesi layihesi 1964 cu ilin Ereb Israil munasibetlerine en cox tesir eden hadise Israilin Iordan cayinin sularindan istifade ede bilmesi ucun hazirlanan Mili Su Sebekesi ing National Water Carrier layihesidir Iordan cayinin 77 faizi Ereb torpaqlarindan 23 faizi ise Israil torpaqlarindan kecirdi Su problemi yarandiqdan sonra Israil bu cayin sularinin yalniz 1 7 hissesinden istifade ede bilirdi Iordan cayindan ortaq istifade ucun evveller defelerle layiheler hazirlanmisdi Bunlardan en meshuru Eyzenhauerin sexsi komekcisi terefinden 1953 cu ilde ortaya atilan ve xercleri ABS nin qarsilayacagi Israil Ereb Iordan Ortaq Layihesi idi lakin anlasmazliqlara gore bu layiheni heyata kecirmek mumkun olmadi Bu layihe Teberiyye Neqev su kanali layihesi olub bunun 50 millik qismi boru xetti 25 millik qismi aciq su kanali ve 5 millik qismi de torpaq alti tuneli olub arada rezervler ve motor stansiyalarindan meydana gelmekde idi Bu layihe ile Israil Iordan cayindan ilde 400 milyon m su cekecekdi Bu miqdar Conston layihesinde Israil ucun nezerde tutulmus miqdarla eyni idi ve Iordan cayinin 40 faizini teskil etmekde idi Israilin bu layihesi Ereb olkelerinde boyuk naraziliqlarla qarsilandi 1964 cu ildeki I Ereb Zirvesi sonunda yayimlanan beyanatda Israilin bu layihesinin Sionist bir isgalciliq ve yeni bir hucum oldugu bildirilir ve bu layihenin Ereb dovletlerinin tehlukesizlik ve inkisafi ile birlikde dunya sulhune de bir hucum oldugu beyan edilirdi Ereb Birliyi katibi terefinden 17 yanvarda teskil edilen metbuat toplantisinda Ereb olkelerinin de 18 ayda tamamlanmaqla ve 160 milyon dollara basa gelecek Ereb Iordan layihesini reallasdirma qerari aldigi aciqlandi Bundan sonra Israil Bas Naziri Lev Eskol da 20 yanvar 1964 cu ilde parlamentde etdiyi cixisinda 11 evvelki Conston Planini nezerde tutaraq Ereb dovletlerinin etiraz etmediklerini bu sebeble de Israilin bu planda ozune ayrilan miqdarda su alacagini bu suyu esas etibarile Teberiyye golunden cekeceyini bildirdikden demisdi Israil Ereb dovletlerinin ozune qarsi alacagi illeqal tedbirlere qarsi cixacaq ve heyati menfetlerini qorumaq ucun herekete kececekdir Israil ilk suyun axmaga ve su sebekesinin sinaginin basladigini 1964 cu ilin 5 mayinda elan etdi Israilin bu aciqlamasi erebler terefinden etirazlarla qarsilansa da ve bu zaman Misirde olan SSRI rehberi Xrussovun Misir parlamentinde cixisi zamani bu su kanalinin Ereblerin haqlarini tapdayan imperialist bir plan oldugunu dese de sonda hec ne deyismedi 5 11 sentyabr 1964 cu ilde Ikinci Ereb Zirvesi sonunda yayimlanan beyannamede ise Israilin Milli Su Sebekesi layihesine ad hec bir madde yoxdur Buna qarsiliq qeyri resmi olaraq aciqlandigina gore toplantida Hasbani Banyas Dan ve Yarmuk caylari movzusunda ortaq bir layihe yaradilmasi meselesinde Livan Suriya ve Iordaniya raziliga gele bilmemisdiler Bu dovrde Suriyadaki BEES rejimi ile Nasirin munasibetleri yaxsi olmadigi kimi Israil munasibetlerinde de fikir ayriliqlari var idi Israilin Milli Su Sebekesi layihesine Suriya daha da sert munasibet gosterilmesi ve Seria sularinin cevrilerek Israile gedecek suyun azaldilmasi fikrini mudafi ederken Nasir buna qarsi cixmisdir Cunki Nasirin bu dovrdeki siyaseti Israili muharibeye tehrik etmemek idi Nasir 1956 ci il muharibesinden aldigi dersle yaxsica hazirlanmadan ve beynelxalq atmosfer uygun hala gelmeden Israil ile muharibe etmek istemirdi Bu barede ona sual verilerken demisdi Muselmanlar xristianlari Felestinden qovmaq ucun 70 il gozlemisdiler Denizdeki Sionist Al Arabiya Al Jamahir Bagdad 1967 8 iyun Samu hadisesi 13 noyabrda Israilin etdiyi Samu hucumu butun Orta Serqde gerginliyin pik hedde catmasina sebeb oldu 12 noyabr 1966 ci ilde Israil zirehli masini minaya toxunmus neticede 3 Israil esgeri olmusdu Yola mina yerlesdirme isinin Iordaniya torpaqlarindaki Samu qesebesinde yerlesen El Feth terefinden edildiyine inanan Israil Iordaniya terefinin bildirdiyine gore 13 noyabrda havadan Miraj qirici teyyaresi qurudan 20 tank terefinden desteklenen bir taborluq heyetle 4 min neferlik Samu qesebesine hucum etmisdir BMT Bas Katibinin meruzesine gore Israil quvveleri 135 evi bir mektebi ve bir klinikani yerle bir etmisdi Diger bir kendde ise 15 ev dagidilmisdi Iordaniya terefinden 37 herbci ve 17 mulki sexs oldurulmusdu Samu hadisesi butun Ereb dunyasinda boyuk ses kuyle qarsilanarken Tehlukesizlik Surasi Iordaniya meselesini 9 iclasda muzakire etdi 24 noyabrda Nigeriya ve Malinin hazirladigi ve Israili agir sekilde gunahlandiran qerar layihesi 1 biteref Yeni Zelandiya ve 10 lehine sesle qebul edildi Tehlukesizlik Surasinin 228 sayli bu qerari Israilin bu genis capli herbi mudaxilesi ile hem BMT muqavilesini hem de razilasma sertlerini pozdugunu bildirir bele hallarin xos qarsilanmayacagini elan edirdi Samu hadisesinin Ereb dunyasina tesirine gelince Suriya xaric butun Ereb dovletleri Iordaniyani mudafie etdiler ve bir toqqusma halinda Iordaniyani destekleyeceklerini bildirdiler Suriyaya gore ise Samu hadisesi Israilin Suriyaya qarsi planladigi hucumdan diqqetleri basqa yere cekmek ucun teskil edilmis bir oyun idi Diger terefden Samu hadisesi qarsisinda Ereb dunyasinin Iordaniya ile birliyi cox qisa omurlu oldu ve qisa muddete Ereb dunyasini yeni muhafizekar modernist qutblere bolunmesine sebeb oldu Bele ki hadisede olenlerin 19 noyabrda edilen cenaze merasimleri baslayaraq Iordaniyaninn Hebron Yericho Cenin Beytullahim ve Tulkarim kimi seherlerinde felestinlilerin izdihamli mitinqleri ile musayet olundu Israil eleyhine baslayan bu mitinqler qisa muddetden sonra Kral Huseyn eleyhdari mitinqlere cevrildi FAT ile Kral Huseyn yeniden qarsi qarsiya geldiler Bu qarisiqliq Demesq ve Qahire radiolari terefinden daha da qizisdirilirdi FAT lideri Sukeyri 22 noyabrdaki cixisinda Qahire radiosundan etdiyi cixisinda Iordaniyanin Israil ile serhedinin mudafiesini FAT a vermesini teleb edirdi Kral Huseynin buna cavabi basimi cellada teslim etmek ucun bir sebeb gormurem seklinde oldu Bundan sonra Sukeyri yene Qahire radiosundan etdiyi cixisinda Kral Huseyn barede qatil imperializmin kolesi kafir Islamin ve erebliyin dusmeni ifadelerini isletdi Bundan qisa muddet sonra Sukeyri Kral Huseynin raziligi olmasa bele FAT quvvelerinin Iordaniyaya gireceyini bildirdi Iordaniyanin Misir ve Suriya terefinden sixisdirilmasina cavab olaraq ABS Xarici Isler Nazirliyi 22 noyabrdaki aciqlamasinda Iordaniyaya 36 eded F 104 herbi teyyaresi de daxil olmaqla herbi yardim edileceyini bildirerken Seudiyye Erebistani da lazim olduqda komek ede bilmek ucun Iordaniya ile serhed erazisi olan Tabuk bolgesine 20 minlik herbi quvve topladi Buna baxmayaraq dekabr ayindan etibaren Iordaniya Suriya munasibetleri daha da gerginlesdi ve serhedde toqqusmalar basladi Her iki terefin radiolari bir birleri eleyhine kampaniyaya basladi lakin 1967 ci ilin yanvar ayindan etibaren Israil Suriya serhedinde toqqusmalarin artmasi diqqetleri o terefe yoneltdi 1967 ci ilin yanvar ayinin 1 2 3 6 8 9 10 ve 11 de Teberiyye golunun simal ve cenub hisselerinde Israil ve Suriya esgerleri arasinda toqqusmalar oldu Israil BMT ye sikayet mektubu gonderdi Bunun ardiyca Suriya terefi de sikayet etdi Bu gerginlik getdikce daha da artdi Suriya hokumeti 10 yanvar 1967 ci ilde etdiyi aciqlamada Israil hucumu olacagi teqdirde quvveye mineceyini bildirerken Misir metbuati da Misirin bu paktla ohdeliyini yerine yetireceyini yazirdi Iraq metbuati ve Bagdad radiosu da Felestin veteninin qurtulus savasinda Suriyanin yaninda olmaga tam hazir olduqlarini beyan etdiler Israil Suriya serhedlerindeki gerginliyin ciddi oldugu ve razilasma serhedlerinin her iki terefinde boyuk quvvelerin toplanildigi BMT Razilasma Musahide Teskilati terefinden de tesdiq olununca Bas Katib U Thant 15 yanvarda her iki terefe muraciet ederek silahli mubarizeden qacmalarini istedi Bundan sonra qisa muddete de olsa toqqusmalar bir muddetlik de olsa sakitlesdi lakin 7 aprel 1967 ci ilde olan Israil Suriya toqqusmasi 1956 ci ilden beri olan en boyuk ve ciddi toqquma idi Cunki bu toqqusmada herbi hava quvvelerinden istifade olunmusdu GedisatiIyun ayinin ilk gunlerinde Israilin qonsusu olan Ereb olkelerinde tamamile muharibe ehvali ruhiyyesi hakim idi Hemcinin erebler ilk hucumun Israilin etmesini gozleyirdiler belece Israil yeniden isgalci kimi teqdim edilecekdi Israilin qarsilasdigi ilk mesele olkenin kicik serhedlerinin duz erazide olmasi ve bunun da strateji mudafieye imkan vermemesi idi Bu sebeble mudafie deyil hucum taktikasi secilmisdi Hucumun temel unsurleri ise hucumun zirehli quvvelerle ve suretle edilmesi ikincisi bu hucuma hava desteyinin temin edile bilmesi ucun hava ustunluyunun elde tutulmasi idi Hava hucumu 1967 ci il Ereb Israil muharibesi 5 iyun sabahi Israil teyyarelerinin Misir hava limanlarina etdiyi gozlenilmez basqin ile basladi Gozlenilmez idi cunki normalda hava hucumlari gun aydinlanarken edildiyi halda Israilin hava hucumu Qahire saati ile seher 08 45 de baslamisdir Bunun da sebebi Misir radarlarinin bu saatlarda artiq bir basqin gozlemeyerek ehtiyatsizliq etmelerinin tesbit edilmis olmasi idi Misir Israilin hava hucumlarini daima ya serqden Israil terefden ya da Simaldan Araliq denizi istiqametinden gozlemisdir halbuki hucum qerbden sehra istiqametinden gelmisdir Bu da bu formada reallasmisdir Teyyareler Israil hava limanindan qalxdiqdan sonra qerbe Araliq denizi istiqametine yonelmisler ve sonra radio danisiqlari tamamile keserek denizden 50 metr hundurlukde ucmuslar Bununda sebebi 16 ededi Sinayda olan 26 Misir radari ile Iordaniyanin cox quvvetli olan Markoni 247 radar stansiyasina Kiprdeki Ingilis radarlarina ve ABS VI Donanmasinin radarlarina yaxalanmamaq idi Teyyareler Misirin qerbine kecdikden sonra sehra terefe enerek Misire daxil olmuslar Israil ordusunun Bas Qerergahi bu hucumu bele planlamisdi Bir qiricinin Suveys kanali uzerindeki hava limanini bombalayib oz yerine qayitmasi bir saatdan uzun cekmemeli idi Bir saatliq hucum da bele planlanmisdi 22 5 deqiqe qalxlsdan hedefe catmaga qeder lazim olan vaxt 8 deqiqe hedefe hucum ve 20 deqiqe geri donmek ucun lazim olan vaxt Qiricilar hucum zamani butun bombalarini atacaqlarina gore yungullesecekdiler ve geri donus vaxti buna gore qisalacaqdi Oz yerine dondukden onra 7 5 deqiqe erzinde qiricilara benzin ve silah yuklenecekdi 2 deqiqe de ehtiyatucun saxlanilirdi Bu plan hucum zamani hec bir eskiklik olmadan tedbiq edilmisdi Misir Bas Qerergahinin 6 iyun gunu yayimladigi beyanatda deyilridi ki bir gun evvel bas vermis hucum zamani Israil hucumlarini ABS ve Ingiltere gemilerinden qalxan qiricilar da desteklemisdir Bunu esas getirerek Misir ABS ve Ingilterenin ona hucum etdiyin bildirmis ve Suveys kanalinin qapadildigini elan etmisdi Ertesi gunu Misir Xarici Isler Nazirliyinin de bu mezmunda beyanat vermesinden sonra ABS Xarici Isler Nazirliyi bu iddiani yalan oldugunu bildirmisdir Cavab olaraq ise Misir ABS ve Ingiltere ile diplomatik munasibetlerin kesildiyini bildirmisdir Israil hokumeti 8 iyundaki aciqlamasinda 6 iyun gunu Nasir ile arasindaki telefon danisiginda bu yalan iddianin planlandigini bu danisigin Israil kesfiyyati terefinden qeyde alindigini bildirmis ve qeyde aldigi yazini yayimlamisdir Daha sonra Misir bu beyanatlarini geri cekmis ve Israilin tek hereket etdiyini boynuna almisdir Hucum neticesinde Misir 16 muhum hava limanindan ve herbi hava quvveleri bazasindan 10 u bombardman edilmisdir 280 Misir herbi teyyaresi ele yerdece havalanabilen 20 teyyare ise havada vurularaq dusurulmusdur Hemin taktika ile 50 Suriya teyyaresi ve 20 Iordaniya teyyaresi vurulmusdur Butun bunlari ederken Israil sadece 19 teyyare itirmisdir Belelikle ele muharibenin ilk gunundece Ereb dovletlerinin herbi hava quvveleri tamamile mehv edilmis havada mutleq ustunluk qazanan Israil dovleti bu ustunluk sayesinde quruda da ustun ola bilmisdir Sinay yarimadasindaki herbi emeliyyatlarin sxemi 5 6 iyun Sinay ve Qezze cebhesi Sinay cebhesinde Misir quvveleri bu yarimadanin topoqrafiyasina gore yayilmisdi Sinayda Israil serhedleri ile Suveys kanali arasinda 3 esas yol var idi Bunlar En simalda kohne Felestin serhedindeki Refahi Araliq denizi sahilindeki el Aris vasitesile Suveys kanalinin simalinda ve serq sahilinde olan Kantaraya baglayan yol Bu yolun cenubunda ortada Israil torpaqlari icindeki Nitzanadan baslayib Ebu Agheila Cebel Libni Bir Hama ve Bir Qafqafadan kecib kanalin serq sahilinin duz ortasindaki Ismailiyyeye catan yol Israil Misir serhedinin cenub qisminde ve Misir torpaqlari icinde olan Kuntilla ile daha cenubda Reysul Naqabda baslayan iki ayri yolun Thamad etrafinda birleserek Nakhldan ve Mitla kecidinden kecib kanalin cenubundaki Suveyse catan yol Sinay yarimadasindaki herbi emeliyyatlarin sxemi 7 8 iyun Misir ordusu Sinayda esas etibarile bu uc esas yolu nezaret altinda tutmaqla ve derinlemesine mudafie sistemi Israilin ilk zerbelerini qarsilayacagi kimi ardiyca da hucuma da kece bilecekdi Israil ise ateskes ucun beynelxalq tezyiqin tez muddete geleceyini bildiyinden hucum planlarini suret unsurune dayandirmislar ve Sinayin uc esas yolunu ele kecirmeyi planlamislar Israil hucumu 5 iyunun seheri Qezze kecidinin cenubundaki Xan Yunise hucumla basladi Xan Yunis ele kecirildikden sonra cebhe komandani General Tal quvvelerinin bir qismini Qezzeye gondererken bir qismini de Refah uzerine gonderdi Qezze doyusleri cox cetin kecdi Qezze ancaq 6 iyun cox siddetli kuce ve tank muharibelerinden sonra Israil quvvelerinin eline kecdi Refah doyusleri de cox siddetli kecdi Misir quvveleri Refahda cox guclu muqavimet gosterdi lakin 5 iyunda gece vaxti seher tutuldu Misir cebhesinin simal hissesi 5 iyunda demek olar ki cokduruldu 20 mil cenubda ise bir basqa Israil quvvesi de Bir Lahfani ele kecirmek ucun herekete basladi Cunki Bir Lafhan el Arise Ebu Agheliaya geden yollarin qovsaq noqtesi idi Guclu muqavimete baxmayaraq 6 iyunda seher tutuldu Daha cenubda ise General Saron komandanligindaki Israil quvveleri 5 iyun seheri Nitzanadan hereketle Abu Agheliaya yoneldi Gece hucum basladi 20 saat davam eden toqqusmalardan sonra seher Israil ordusu terefinden tutuldu Bununla da Misir mudafiesini demek olar ki dagildi Sinay cebhesinde simaldaki General Tal quvvelerinin bir hissesi Qezzeni nezaret altina alarken General Tal esas quvvelerini ikiye ayirdi Birinci kalon Araliq denizi sahili boyunca irelilemeye davam ederek el Arisi aldiqdan sonra Suveys kanali sahilindeki Kantaraya dogru irelilemeye basladi Bu quvveler bir gunde Kantara yolunun yarisini kecdiler General Tal quvvelerinin boyuk bir qismi Bir Lafhana donerek diger Israil quvveleri ile birlesdi ve burani aldi Sonra da cenuba Cebel Libniye yoneldi General Saron quvvetleri de 6 iyunda Ebu Agheliani aldiqdan sonra daha cenubda Kusseimaya yonelerek Misir movqelerine hucuma kecdi Butun bu doyusler guclu hava desteyi ile edilmisdir Sinaydaki Israil quvveleri 7 iyunda da irelilemeye suretle davam etmisdiler General Yaffe komandanligindaki quvveler 7 iyun gunu Cebel Libnini aldiqdan sonra Misir mudafiesinin ikinci xettinin son quvvetli merkezi olan Bir Hassanaya yoneldiler lakin misirlilerin burani evvelceden bosaltmis olduqlarina gore bura asanliqla ele kecirildi Cebel Libni ve Bir Hassanani ele keciren Israil quvveleri 7 iyun gunu ikiye ayrilaraq qerb istiqametinde biri Bir digeri de dogru irelilemeye basladi Bu kecidler Misir mudafiesinin ucuncu xettini teskil edirdi General Talin quvveleri 18 saatliq bir yuruyusle ve yolda da Bir Hamani ele kecirerek Bir Qafqafaya catdilar 6 saatliq doyusden sonra Qafqafa ele kecirildi General Yaffe komandanligindaki ikinci qism quvveler de Bir Thamadani aldiqdan sonra Gidi ve Mitla kecidlerine catdilar Mitla kecidi Suveys kanalina 30 mil uzaqliqda idi 15 mil uzunlugundaki Gidi kecidi 7 iyunda ele kecirildi 7 iyunun sonlarina dogru artiq demek olar ki Israil quvveleri 3 esas yola da tam nezaret edirdiler Kuntilladan hereket eden bir basqa Israil ordusu ise Sarm el Seyxe irelileyerek parasutcu hisselerin komekliyi ile seheri tutudular Belece Tiran bogazi rahatliqla Israilin nezaretine kecmis oldu Sinay cebhesinin 8 iyun gunu en muhum doyusu Misir generali Sazli ile General Saron arasinda Naxlda bas verdi Misir quvveleri esasen Gidi ve Mitla kecidlerine yigildigi ucun ve Gidi kecidi ele kecirildikden sonra en muhum noqte Mitla kecidi oldugundan Kusseimadaki Saron quvvelerinin Mitla kecidine gelmesi istendi lakin arada olan General Sazli komandanliginda muhum Misir ordusu var idi Doyus 8 iyun gunu 10 00 da basladi ve Israil herbi hava quvvelerinin Misir movqelerine ates etdiyi doyus 4 saat davam etdi Neticede Naxl Israil quvveleri terefinden isgal edildi Misir ordusu 50 tank iki topcu alayi 300 texnika ve 1000 nefer canli quvve itirdi Naxldan sonra Saron Mitla kecidinde General Yaffenin quvveleri ile birlesdi 8 iyun gunu Mitla kecidine dogru hereket edildiyi zaman kecidin 30 Misir tanki terefinden qapadildigi gorundu 3 saatliq doyusden sonra Mitla kecidi de Israil ordusu terefinden tutuldu Simaldaki Israil quvvelerinin de Kantaraya catdigi da nezere alinardisa Suveys kanalina geden butun yollar ve kecidler Israil quvvelerine acilmasi demek idi Demek olar ki butun Sinay yarimadasi Israilin elinde idi Artiq Misirin edeceyi bir sey demek olar ki qalmamisdi Buna gore de Misir BMT ye muraciet ederek Israilin de qebul edeceyi halda ateskese razi oldugunu bildirdi 8 iyun axsami Sinay cebhesinde ateskes quvveye mindi Camal Ebdul Nasirin 23 noyabr 1967 ci ilde etdiyi cixisa gore Misir ordusu Sinayda silah ve techizatinin 80 faizini itirmisdir ki bunun da 1 3 hissesi istifadeye yararli halda Israilin eline kecmisdir Sinayda 10000 esger ve 1500 zabit olmus 5000 esger ve 500 zabit de esir dusmusdur Israil terefinde ise 275 esger ve zabit olmus 800 nefer de yaralanmisdir Israil 61 tank itkisi vermisdi Iordaniya cebhesiIordan cayinin qerb cebhesi Iordaniya cebhesinde ise Israil 5 iyun gunu Iordaniyaya xeber gonderib onlarin torpaqlarinda gozu olmadigini bildirdi Iordaniyanin biteref qalacagi teqdirde ona hec bir ziyan verilmeyeceyini bildirdi lakin bunu redd ederek Israil yasayis meskenlerini top atesine tutdu ozunun daha sonra dediyine gore Israil teyyaarelerinin Misir hucumuna aid xeberlere Israil hokumeti qarartma tedbiq etdiyinden Misir Bas Komandanliginin ona gonderdiyi mesajda Israilin hucum etdiyi lakin Misir teyyarelerinin Israil hava quvvelerinin 75 faizini mehv etdiyi Israil hava bazalarina hucumlara davam edildiyi ve Misir quvvelerinin Israil torpaqlarina girdiyi seklinde xeberlere inanmisdir Bundan basqa Iordaniya radarlari Misir hucumundan geri donen Israil teyyarelerini mueyyen etdikde Misir Bas Komandanliginin danisdigimiz mesaji sayesinde bunlarin Israile hucum eden Misir teyyareleri oldugu dusunulmusdur 5 iyun boyunca Israil Iordaniya toqqusmalari Qudsde davam etmisdir Iordaniya cebhesinde ise Quds doyusleri 6 iyun boyunca da davam etdi Yalniz bu arada Qudsun simalindaki ve Ramallahi ele kecirerek simala Qerbi Serianin merkezine dogru irelilemeye basladilar Israil Simal Komandanligina aid quvveler de serq istiqametinde herekete kecerek Tulkarim Kalkilya ile Cenini aldilar ve Nablusa yoneldiler Cenin doyuslerinde Israil quvveleri Iordaniya quvveleri qarsisinda cox pis veziyyete dusse de guclu hava bombardimanindan sonra yeniden ustunluyu ele aldilar Iordaniya cebhesinde ise siddetli toqqusmalardan sonra Israil quvveleri 7 iyun gunu Serqi Qudsu almaga nail oldu Belece Quds tamamile Israilin nezaretine kecdi Iki min ilden sonra yehudiler yeniden Qudse sahib oldular Nablus ugrunda cox siddetli doyusler oldu Iordaniya quvveleri Nablusu vermemek ucun cox quvvetli muqavimet gosterdiler Ancaq Israil hava quvvelerinin ise qarismasindan sonra Iordaniya ordusu Nablusu bosaltdi Belece Qudsun ardiyca butun Qerbi Seria da Israilin eline kecdi Bundan sonra Iordaniya BMT nin ateskes cagirisini qebul etdi ve 7 iyun axsami saat 20 00 dan etibaren Iordaniya cebhesinde ateskes quvveye mindi Uc gunluk muharibede Iordaniya 700 e yaxin itki verdi Qolan cebhesindeki herbi emeliyyatlarin sxemi Qolan Suriya cebhesi Israilin planlarinda esas yer Sinaya verildiyinden ve Iordaniya cebhesi ikinci oldugundan 5 iyun gunu Suriyaya qarsi hec bir tedbir gorulmemisdir Belelikle Qolan tepelerine yerlesdirilmis olan Suriya toplari da serheddeki Israil meskenlerine ates acmaqdan basqa hecne etmemisdir 40 millik Suriya serhedinde ise 6 iyun gunu cox da fealiyyet olmadi Suriya quvveleri bezi yehudi yasayis noqtelerine kicik quvveler ve az miqdarda tankarla hucum etdiler lakin yehudi konullu milisleri terefinden geri cekilmeye mecbur edildiler 7 iyunda da Suriya cebhesinde boyuk deyisiklik bas vermemisdi Suriya hele de topcu atesleri edirdi Yalniz Demesq radiosu yalandan Ingilis teyyarelerinin Suriya movqelerini bombaladigini buna baxmayaraq Suriya ordusunun Israilin simalindaki Huleh yaylagini nezareti altina aldiqdan sonra Safad ve Nazarethe dogru irelilemekde oldugunu bildirirdi Suriya cebhesinde topcu atisi 8 iyun gunu de davam edirdi Misirin ateskes istemesi Suriya terefinden gozlenilmirdi Buna cavab olaraq Demesq radiosu etdiyi yayimda Suriyanin Israil ortadan qaldirilana qeder mubarizesini davam etdireceyini bildirdi Israil hava quvveleri ise ertesi gunu Suriya cebhesinde hucuma hazirliq ucun secilmis yerleri guclu bombardman etdi Bununla o hem de Suriyanin her hansi ateskes cehdine de mane olmaq isteyirdi 9 iyunda artiq Misir ve Iordaniya ateskesi qebul etmisdi Artiq indi Israil herbi hava quvveleri ve quru quvveleri tam gucu ile Suriya cebhesine yuklene bilerdi lakin Suriya heleki quru aktiv quru emeliyyatlarina qatilmadigi ucun oz gucunu saxlamisdi Israil quvveleri ise xeyli yorgun idi Buna gore de Israil hucumu cox guclu hem de suretli olmali idi Hemcinin Israil Suriya ile muharibenin uzanacagi halda SSRI nin oz muttefiqine yardim edeceyinden qorxurdu Israil ordusu Suriya cebhesinin simal qisminde 9 iyun sabahi 07 00 dan etibaren 5 kalon halinda hucuma kecdiler Hucum Suriyanin ateskesi qebul etmesinden 4 saat sonra bas vermisdi Israil hucumunda esasen zirehli texnika ve hava quvveleri istirak edirdi Doyusler siddetli kecirdi Suriyalilar topcu movqelerini xususile mohkemlendirmisdi Doyuslerin en siddetlisi Suriyanin en guclu 13 movqeyinden biri olan ve 3 mil mesafedeki Zaura ile Tel Fakferde oldu Zaura gunortadan sonra 3 saatliq doyusun sonunda israilliler terefinden tutuldu Tel Fakher ise 7 saatliq vurusmadan sonra Israil ordusu terefinden tutuldu Artiq 9 iyun axsami Suriya cebhesinde bir cox bosluqlar acilmisdi 10 iyun gunu Israil ordusu sabah tezden etibaren ve bilbasa Kuneitra istiqametinde hucumlara davam etdiler Hele de bilinmeyen sebebden Demesq radiosu sabah 08 45 de Kuneitranin isgal edildiyini elan etdi halbuki Israil ordusu Kuneitradan bir xeyli arali idi Bunu esiden Kuneitradaki Suriya ordusu hisseleri Demesqden yardim gelmeyeceyini dusunerek seheri bosaltdilar Belelikle de Israil ordusu hec bir gulle atmadan seheri tuta bildi Israil tanklarinin Qolan tepelerine hucumu Demesq seherine 40 mil mesafede olan Kuneitranin tutulmasi ile Israil Suriya torpaqlarinin 12 mil icine girmis ve butun Qolan tepelerini isgal etmis olurdu Qolan tepelerindeki Suriya topculari 1956 ci ilden etibaren Israil seherlerini topa tuturdu Artiq bu tekluke aradan qaldirilmisdi Israilin onun teleblerine baxmayaraq Suriyanin torpaqlarini isgal etmesi SSRI nin Israille butun munasibetleri kesmesi ile neticelendi Belelikle 10 iyun gunu saat 16 30 da Suriya cebhesinde de Altigunluk muharibe sonlandi Suriyanin resmi aciqlamasina gore iki gunluk muharibeode Suriyanin itkisi 145 olu ve 1645 yarali idi lakin daha sonra Demesqden verilen melumatlr olu sayinin 2500 yarali sayinin ise 5000 nefer oldugunu gostermisdir Israilin elinde 591 Suriyali esir var idi ki bu esirler iki esir Israil pilotu ile deyisdirilmisdi Bundan elave Israil 80 Suriya tankini dagitmis 40 tanki da esir almisdi Suriyanin 18 topcu taborundan 15 i darmadagin edilmisdi Israilin itkisi ise 15 olu ve 306 yarali idi USS Liberty hadisesi 8 iyun 1967 ci ilde ABS Herbi Donanmasina mexsus elektronik kesfiyyat gemisi USS Liberty 24 km simalda Misir sularindan az aralida Israil qirici teyyareleri ve torpedo gemileri terefinden texminen 75 deqiqe boyunca hucuma meruz qaldi Gemi demek olar ki batirildi Hadise neticesinde 34 denizci oldu 171 nefer ise yaralandi Hadiseden derhal sonra Israil terefi hadisenin sehven bas verdiyini USS Liberty gemisinin Misirin El Quseyr gemisi ile sehv salindigini bildirdi Sehve gore Israil terefinden hadise qurbanlarina ve onlarin ailelerine tezminat verildi ABS ye ise geminin istifadeye yararsiz hala getirildiyine gore kompensensiya verildi ABS terefinden aparilan arasdirmadan sonra Israilin verdiyi izahat qebul edildi ve hadisenin sehven bas verdiyi elan edildi Bu hadise 1987 ci ilde qarsiliqli notalarla baglandi lakin ABS Dovlet Katibi ve Herbi Deniz Emeliyyatlari komandani de daxil oldugu bezi taninmis sexsler hadise gunki siqnallarin transkriptleri ile tanisliqdan sonra hucumun sehven bas verdiyi fikrini redd etdiler Bu sexslerin bildirdiyine gore Israil geminin ABS gemisi oldugunu bile bile hucum etmisdi NeticeMuharibenin sonunda Israil 8 000 km2 olan torpaqlarina 23 622 km2 Sinay yarimadasi 0 444 km2 Qolan tepeleri 2 270 km2 0 140 km2 Qezze kecidi olmaqla 26 475 km2 torpaq qatmisdi Isgal edilen bu torpaqlar Israil serhedleri daxilindeki 300 min Erebe 1 milyon daha qatmaqda idi Bu dovrde Israil ehalisinin sayi 2 3 milyon nefer idi bele olan halda Erebler Israil ehalisinin 63 37 nisbetini teskil edirdi Bu torpaqlari tutmaq Israile 750 milyon dollara basa gelmisdi Itkiler Muharibede Israilin canli quvve itkisi 776 ile 983 arasinda gosterilir Israil ordusundan yaralananlarin sayi ise 4517 nefer olmusdu 15 Israil esgeri ise esir dusmusdu Misirin muharibedeki canli quvve itkisi ise 9800 ile 15000 nefer arasinda gosterilir 4338 misirli herbci ise esir dusmusdu Iordaniya 700 canli quvve itirmis ve 2500 nefer de yaralanmisdir Suriya ordusu ise 1000 2500 nefer arasinda canli quvve itirmisdir 367 591 nefer ise esir goturulmusdur Camal Ebdul Nasirin istefasi Misir ehalisinin Camal Ebdul Nasir lehine mitinqi Prezident Nasir dord gun erzinde agir bir meglubiyyetle Israil qarsisinda butun Sinay yarimadasini itirdi 9 Iyun seheri radiodan Misir xalqina xitabinda bir terefden istefasini aciqlayarken diger terefden de meglubiyyetin bu uc surprizin neticesi oldugunu ifade ederek qerblileri gunahlandirdi tutdu Dusmen serqden ve simaldan gozlenilerken qerbden gelmisdir Basqasinin komeyi olmadan dusmen buna muveffeq ola bilmezdi Dusmen Misirdeki herbi ve mulki hava limanlarinina hucum etmis ve oz hava sahelerinin qorunmasini basqa dovletlerin ohdesine buraxmisdir Imperializm dusmenle tam emekdasliq etmis Amerikan ve Ingilis teyyare dasiyan gemileri dusmenin doyus qabiliyyetinin artirilmasina komek etmek ucun dusmen sahillerinin yaxinligina getirilmisdir Bundan sonra Nasir qehremancasina doyusduklerine gore Iordaniya ve Iraq ile boyuk Suriya xalqina ve tutduqlari movqelerine gore ise Sudan Kuveyt Yemen Livan Tunis ve Merakes Seudiyye Erebistaninin adi kecmir tesekkur etdikden sonra butun bunlara baxmayaraq mesuliyyeti uzerine goturduyunu bu sebeble de her cur resmi vezifeden siyasi fealiyyetden tamamile ve yekun olaraq cekildiyini ve xalqin arasina qarisaraq bir vetendas kimi oz ohdeliklerini yerine yetireceyini bildirdi Nasir 1964 tarixli Muveqqeti Misir konustitusiyasinin 110 cu maddesi cercivesinde dovlet rehberliyini Zekeriya Muhittine verdi Nasirin istefasindan sonra butun Misirde Nasir lehine mitinqler kecirildi Xalq Nasir bizi terk etme suarlari seslendirirdi Bundan sonra Nasir yeniden rehberliye qayitdi Buna qarsiliq olaraq Misir silahli quvveleri komandaninin muavini 9 iyunda istefa verdi ve onun yerine general getirildi Bundan sonra da iyunun 11 de quru hava ve deniz quvveleri komandirleri de istefa verdiler MubahiselerOrta Serqde ve dunyada boyuk deyisikliye sebeb olmus Altigunluk muharibeden sonra butun dunyada muzakire olunan bezi mubahiseli meseleler meydana cixdi Bu mubahselerin ekseriyyeti oz aktualligini hal hazirda da saxlamaqdadir Bu mubahise movzularina misal olaraq misirli herbcilere Israil hakimiyyeti terefinden isgence edilmesi iddialarini onleyici hucum ve ya edaletsiz hucum meslesini USS Liberty hadisesini doyusen tereflere ABS Birlesmis Kralliq ve SSRI terefinden herbi destek meselelerini gostermek olar Onleyici vurus ve ya edaletsiz hucum Baslangicda hem Misir hem de Israil terefi elan etdi ki olkeleri digeri terefinden hucuma meruz qalmisdir Israilin BMT deki sefiri Qideon Rafael Israil XIN den bele bir mektub aldi Derhal BMT Tehlukesizlik Surasini Misirin Israile qurudan ve havadan hucumu barede melumatlandir 3 10 da Qideon Rafael BMT Tehlukesizlik Surasinin iyun ayi ucun rehberi olan danimarkali yuxudan oyatdi ve ona Misir ordusunun Israile hucum etdiyini Israilin Misirin bu qorxaq ve xain hucumuna cavab verdiyini bildirdi BMT Tehlukesizlik Surasinin 5 iyundaki iclasinda Misir ve Israil terefleri bir birlerini hucum etmekde ittiham etdiler Iclas zamani Israil numayendeleri Eban ve Evron ilk atesin misirliler terefinden acildigina and icdiler SSRI terefinden desteklenen Misir 5 iyunda muharibenin Israil terefinden basladildigini bildirdi Israil ise ilk atesin Misir terefinden acildigini bildirirdi Israil numayendesi BMT Tehlukesizlik Surasina bildirmisdi ki Bu sabahin erken saatlarinda 5 iyun Misir ordusu kutlevi halda Israil serhedine teref gonderilmisdir Eyni zamanda Misir qiricilari Sinaydaki hava limanlarindan havaya qalxmis ve Israile teref ucmusdur Qezzedeki Misir artilleriyasi kissifim Nahal Oz ve Eyn Haselosa adli Israil kendlerini bombalamisdir Heqiqetde ise bu duzgun deyildi ABS Kesfiyyat Ofisi mueyyen etmisdi ki ilk ates Israil terefinden atilmisdir ve muharibe Israilin Misirin quru qosunlarini havadan mudafiesiz buraxilmasi ile neticelenen qefil hava hucumu ile baslamisdir Ilk o hucum etmesine baxmayaraq Israil ilk evveller ozunun birinci hucuma meruz qaldigini bildirirdi Az sonra ise ozunun ilk hucum etdiyini etiraf etdi lakin bunun planlanan isgali onlemek ucun etdiyini bildirdi Israil ilk hucum etmesini haqli oldugunu bildirmek ucun bu arqumentleri gostermisdi Iqtisadi bogulma Bele ki Israil oz neft ehtiyatinin 90 faizini Misirin qapatdigi Tiran bogazindan temin edirdi Muharibenin 3 cebhede olacagi ve yuz minlerle Ereb ordusunun serhedlere yigilmasi Muharibenin muddetinin uzanmasi zamani Israilin mulki ehaliden teskil etmeli oldugu ordunun olkenin sosial ve iqtisadi heyatina guclu menfi tesirinin olacagi Ereblerin dusunceleri hucumun Israil terefinden basladildiginina esaslanirdi Misirin BMT deki daimi numayendesi M A El Koni bildirmisdi Israilin hucumu Birlesmis Ereb Respublikasina Misir qarsi evvelceden planlanmis isgalci hucumdur Ele bi vaxtda ki biz elan etmisdik ki bizim movqeyimiz regiondaki gerginliyi artiracaq hadiselerden yana deyil ve biz gerginliyi azaldacaq danisiqlara haziriq Muharibeden sonra bezi Israil resmileri etiraf etdiler ki onlar Misir terefinden hucum gozlemirdiler Iyunda Israilde hokumete daxil olan Mordecay Bentov ona verilen ektremizm tehlukesinin olub olmamasi haqqinda suala cavab olaraq bildirmisdi ki hec bir yox olma tehlukesiz yox idi bu yeni Ereb torpaqlari elde etmek ucun uydurulmus yalan idi ABS terefi muharibeden evvel Israile verdiyi kesfiyyat materiallarinda bildirmisdi ki Misir ordusunun yayilmasi mudafie xarakteri dasiyir ve Israile hucuma hazirliq hiss edilmir Muharibe dovrunde Israilin XIN rehberi olmus oz xatirelerinde yazirdi ki Nasir Israile hucum etmeyi inandirici deyildi Nasir muharibe istemirdi O muharibesiz qelebe isteyirdi Israilli herb tarixcisi gore muharibenin esl sebebleri hele de bilinmir lakin muharibeden evvel Israil herbi quvvelerinin muharibe ucun calisdiqlari ve diger terefi provakasiyaya cekmek ucun seyle calisdigi hiss edilir bildirir ki Israilin hucumu uyusmurdu lakin bu teste en yaxin hucum idi Herhalda Israil oz hucumunun haqli olmasini Misirin Tiran bogazini qapamasi ile esaslandirirdi Cunki bu bogaz 1958 ci ildeki C esasen beynelxalq su erazisi hesab edilirdi lakin butun bunlara baxmayaraq bu qanuna ne Misir ne de onun muttefiqleri qosulmamisdi Misirin movqeyine gore Tiran bogazi aciq denizin iki beynelxalq su erazisi hesab edile bilmezdi Cunki Aqaba korfezi aciq denizin iki regionunu birlesdiren beynelxalq su erazisi deyil Buna baxmayarq Qerbi Avropa olkeleri ve BMT Misirin bu qerari ile razilasmirdi Diger terefden Misirin movqeyi terefinden desteklenirdi Misirlilerin diger misirlileri oldurmesi iddiasi Ateskes quvveye mindikden sonra Misirin 7 diviziyasi Sinay yarimadasinda Israil quvvelerinin ehatesinde qalmisdi Minlerle misirli herbci ve esger casqnliq ve telas icerisinde Israil quvvelerini yararaq Suveys kanalina catmaq ucun hucuma kecdiler Israilin bu qeder esiri saxlamaq ucun techizati yox idi buna gore de misirli quvvelerin Suveyse catmasi ucun serait yaratdilar Suveys kanalina cata bilen herbciler kanali uzerek Misir terefe kecmek niyyetinde idiler lakin herbciler texminen cayin ortasina catanda Misir terefinden avtomatlardan ates acildi Bezilerinin iddiasina gore bu emri orduya Camal Ebdul Nasir vermisdir O qorxurdu ki bu herbciler Misire daxil olarlarsa xalq Misirin hansi formada darmadagin edilmesini basa duse biler Sag qalan sexsler evevlce Suveys kanalinin Misir terefinde tikanli meftillerle ehatelenmis dusergelerde saxlanildi daha sonra ise surgun edildiler Meshur Britaniya bas naziri olan Vinston Corcilin Randalf Corcill qeyd etmisdi ki geriye Misire geri done bilen Misir esgerleri onu ozlerine hec vaxt ev ede bilmediler evezinde xalq arasinda ruh duskunluyune sebeb olmasinlar deye dusergelerde saxlanildilar Israil ordusunun Bas Qerergah Reisi general leytenant sagda Israil Mudafie naziri Mose Dayan ortada ve solda Yeruselimin qedim seher hissesinin girisinde Israil Mudafie Nazirliyinin misirli esirleri oldurmesi iddialari Muharibeden derhal sonra Israilin misirli silahsiz esirleri gullelemesi xeberleri yayilmaga basladi Xeyli sayda israilli esger misirli esirlerin edaminin sahidi oldugunu bildirirdi azerb En Yeni Xeberler qezetinin jurnalisti Qabby Bron bildirmisdi ki o ozu 5 misirli esirin edaminin sahidi olmusdur Israilli tarixci novelist demisdi ki o ozu sahid olmusdur ki 3 misirli esir israilli aspaz terefinden edam edilmisdir Israilli siyasetci ve tarixci Meir Pa il demisdir ki defelerle esirlerin ve Ereb mulki sexslerin edamina sahid olmusdur Tarixci ise bildirmisdir ki 1967 ci il muharibesi zamani Israil esgerleri defelerle teslim olan Ereb herbcilerini oldurmusduler O elave edirdi Bu resmi dovlet siyaseti deyildi lakin orada ele bir ab hava var idi ki bunu esirleri oldurmek etmek olar Bezi komandirler bunu edirdiler bezileri ise bunu qebul etmirdiler lakin her kesin bu barede melumati var idi Iddia olunur ki oldurulen misirli esgerlerin hamisi senedlerde ele gosterilmisdir ki guya onlar qacmaga cehd ederken oldurulmusdurler Israilli tarixci ve jurnalist 1967 adli eserinde bu barede yazir Bizim esgerlerimiz qacmaq isteyen esirlerin icine kesfiyyatci gonderirdi ve onlari gulleleyirdiler Bu emr idi ve butun bunlar bas vererken onlar heqiqeten de qacmaga cehd gosterirdiler 1995 ci ilin 21 sentyabrinda New York Times bildirdi ki Misir hokumeti Sinay yarimadasinin El Aris seherinde coxda derinde olmayan 2 toplu mezarliq askar etmisdir Misir hokumetinin iddiasina gore bu mezarliqda Israil terefinden 1967 ci il muharibesi zamani qanunsuz olaraq gullelenen 30 60 arasi misirli esir defn edilmisdir Israil ise cavab olaraq oz XIN numayendesi Eli Dayani Misire gonderdi Eli Dayan bildirdi ki onlar bu meseleni Misirle muzakire etmeye hazirdirlar ve olenlerin ailelerine tezminat vere bilerler Nazir hemcinin bildirdi ki hadisenin bas vermesinden 20 il kecdiyi ucun onlarin bunu edenler haqqinda arasdirma baslatma huquqlari yoxdur Daha sonra Misirdeki qezetlerden biri olan Israilin Misirdeki sefiri David Sultanin 100 misirli esirin oldurulmesinde istirak etdiyini iddia etdi Israil sefirliyi ve XIN i bu iddiani redd etdi ve bildirdi ki David Sultanin o dovrde orduda oldugu bele aydin deyildir senedlerinin siniflendirilmesine esasen bilinir ki Israil ordusunun Bas Qerergahinin Emeliyyatlar sobesi 1967 ci ilin 11 iyununda esirler barede yeni emrler imzaladi Bu emrin verilmesi o dovrki movcud emrlerin bir birileri ile ziddiyet teskil etdiyine gore esaslandirilirdi Teslim olan herbciler ve mulki sexsler hec bir halda ziyan gormemelidirler Silahli olan ve teslim olmayan herbciler ve mulki sexsler oldurule biler Israil menbelerine gore 4338 nefer misirli herbci Israil ordusu terefinden esir alinmisdi 11 Israil herbcisi ise Misir ordusu terefinden esir alinmisdi Esirlerin deyisdirilmesi 1968 ci ilin 23 yanvarinda sonlanmisdir Doyus desteyi Tarixci gpre ABS prezidenti Conson may ayinin 23 de ABS resmilerine Israile muxtelif yollarla silah yardimi etmek ucun icaze vermisdir Qeyd etmek lazimdir ki hemin dovrde Orta Serqe silah gonderilmesine ve satilmasina embarqo qoyulmusdu Stefen Qrin oz kitabinda yazir ki ABS muharibe zamani Israile kesfiyyat teyyareleri gondermisdir Bu teyyarelerin vezifesi gece vaxti ucus ederek Misir quru qosunlarinin hereketini izlemek ve sabahki hava hucumu ucun material toplamaq olmusdur Muellif buna subut kimi ise Israil Herbi Hava Quvvelerinin mukemmel hucumlarini gostermisdir ABS XIN resmisi ve Orta Serq uzre ekspert Ricard Parker bu iddiani qeti sekilde redd ederek bunu bekar bir adamn ferziyesi adlandirmisdi Muharibenin ikinci gunu Ereb olkelerinin hokumet yonumlu qezetleri yazirdilar ki amerikan ve britaniyali qosunlar Israil terefden doyusurler ve resmi dovlet qezeti olan El Ehram ise bu iddia ile yanasi basqa iddialar da ireli sururdu Qezetin iddiasina gore Israil herbi teyyareleri ABS ve Britaniya teyyaredasiyan gemilerinden ucaraq Misire hucum etmis Eyni zamanda Liviyadaki ABS bazasi olan Vheelus bazasindan ABS herbi quvveleri Misire hucum etmis ABS casus peykleri Israil ordusuna Misir ordusunun hereketini eks etdiren sekiller gondermisdir Camal Ebdul Nasir dovrunde El Ehram qezetinin rehberi olan da bu iddialari El Cezire kanalinda tekrarlamisdir Muemmer Qeddafi Liviyadaki bazasindan ABS nin Misire hucum etmesinin yalan olmasini qebul etdi ve bunun sadece 1969 cu ildeki herbi cevrilise revac vermek ucun ortaya atildigini bildirmisdi Hemcinin ABS ve Boyuk Britaniya dovletleri de resmi sekilde bu iddialari redd etmisdiler Sinay yarimadasindaki dagidilmis Misir zirehli texnikalari ve tanklari Buna benzer iddialari ve Emman radiolari da tekrarlayirdi Hetta Misir metbuati yazirdi ki guya Iordaniya krali Kral Huseyn radarlardan Britaniya qiricilarinin Britaniya teyyaredasiyan gemilerinden havalanmasinin sahidi olmusdur Butun bu iddialar Ereb dovletlerinden basqa hec bir yerde ciddiye alinmirdi ABS Boyuk Britaniya ve Israil butun iddialari redd edirdi Bundan elave 8 iyunda Misirin nufuzuna xeyli ziyan vuran hadise bas verdi Israil Camal Ebdul Nasir ile Kral Huseyn arasinda radio telefon vasitesile bas tutmus telefon danisiginin ses qeydlerini metbuatda yaydi Nasir ABS da daxil edek mi Siz bunu bilirsiniz mi biz ABS nin Israille elbir oldugunu elan edek Huseyn Salam Men esitmirem baglanti cox pisdir Senin ve Kralin sarayi hansi ki kral indi danisir arasindaki xett cox pisdir Nasir Salam Biz ABS ve Ingiltere deyek yoxsa sadece ABS Huseyn ABS ve Ingiltere Nasir Britaniyanin teyyaredasiyan gemileri var mi Huseyn cavab anlasilmir Nasir Kral Huseyn beyanat yayacaq ve men de beyanat yayacam Sag olun Elahezretleri amerikanlarin ve britaniyalilarin istirak barede beyanat yayacaq Huseyn cavab anlasilmir Nasir Allahim Men deyirem ki men beyanat verecem ve sen beyanat vereceksen Biz bunu suriyalilara da deyeceyik Amerikanlarin ve britaniyalilarin teyyaredasiyan gemilerden teyyarelerle bize qarsi muharibede istirak etdiklerini elan edeceyik Biz beyanat yayimlayacayiq ve bunun uzerinde vurgu edeceyik Muharibenin sonunda Ereb dovletleri acinacaqli sekilde meglub oldular Ereb muharibeleri bu derece agir derecede bas vermis meglubiyyetlerini ABS nin Israile destek vermesi ile esaslandirirdilar 1967 ci ilin 9 iyununda Camal Ebdul Nasir oz istefa mektubunda istefasi qebul edilmedi yazirdi Indi yaranan sey ABS ve Britaniya teyyaredasiyan gemilerinin dusmen hucumlarini desteklemesinin neticesidir Gun boyunca Britaniya qiricilari Suriya ve Misirin movqelerine hucum etmis elave olaraq da ABS teyyareleri bizim bezi movqelerimizde kesfiyyat ucuslari etmisdir Bu veziyyetde hec bir sisirtme olmadan deye bilerik ki dusmenin gucu normal gucunden 3 defe cox idi Kral Huseyn daha sonra ABS desteyinin oldugu fikrinden imtina etdi 30 iyun 1967 ci ilde Nyu Yorkdaki cixisinda o bildirdi ki hal hazirda o emindir ki ne ABS ne de Britaniya teyyaresi muharibede istirak etmemisdir Sentyabr ayinda The New York Times melumat yaydi ki Nasir Ereb olkeleri zirvesinde iddialarinin real olmadigini bildirmisdir Butun bunlara baxmayaraq Ereblerin muharibede tekce Israile qarsi yox hem ABS ye hem de Britaniyaya qarsi doyusmesi fikri butun Ereb dunyasina hakim oldu Boyuk Britaniyanin Seudiyye Erebistaninin Cidde seherindeki numayendesinin bildirdiyi kimi Misirle her hansi muharibe Yemen muharibesi kimi neticelenecekdi Prezident Camal Ebdul Nasirin iddialari burada radio dinleyen ve ya metbuati izleyen her bir Ereb terefinden qebul edilir Bizim yayinlarimiz az kutle terefinden dinlenilir ve inanilmir Iddialari inkar etmek ucun bele yerli metbuatda nese yayimlaya bilmirik Hetta bizim dostlarimiz olan yuksek tehsilli sexsler bele bu iddialara inanmis kimi gorunurler Menim bu iddialari inkar etmek ucun resmi sened verdiyim ve sozlu olaraq danisdigim yuksek rutbeli sexsler bele menim sozlerime subheyle yanasirdilar Men hesab edirem ki bu iddia bizim Ereb dunyasindaki raputasiyamiza xeyli ziyan vurmusdur ve gelecekde bize qarsi ola bilecek bir cox seylerin esasinda duracaqdir Bizim terefimizden daha da cox inkarlar ve ya insanlarin dusuncesini deyismeye yonelmis cehdler eks netice verecekdir Erebler oz biabircasina meglubiyyetleri barede evvelceden ehtimal edildiyi kimi cox hessasdirlar ve biz bu deqiqe onlarin gozunde butun bunlarin sebebkariyiq Muharibe bitenden sonra da Misir hokumeti ve onun metbuat orqanlari bu iddialari mudafie etmeye davam edirdi El Ehram da daxil olmaqla Misirin butun boyuk qezetleri gundelik bu barede meqaleler yazirdilar da bu iddialari mudafie etmeye basladi Onun bildirdiyine gore Suriya ve Misire qarsi gizli ABS Israil muqavilesi vardir Israilli tarixci Elie Podeh yazir 1967 ci il muharibesinden sonra Misir tarix kitablari iddialari tekrarlayaraq yazirdilar ki Israil Britaniya ve ABS nin desteyi ile muharibeni baslatmisdir Tarixciler narrativ menbelerle Ereb dunyasi uzerinde imperialist nezaret qurma cehdleri arasinda birbasa elaqe qururdular ve bu mubarizede Israilin imperialistlere yardim etdiyini bildirirdiler ABS Israil tarixcisi bildirir ki Ereb liderlerinin muharibeye ABS ve Britaniyanin birbasa daxil olmasi iddiasini bele seyle mudafie etmesinin esas sebebi Sovet Ittifaqinin desteyini temin etme isteyi olmusdur Diger sebeb kimi ise Ereb dovletlerinin Israile biabircasina meglub olmasindan sonra xalqda yarana bilecek nifreti ozlerinden uzaq tutma isteyi olaraq gosterir Cunki ABS ve Britaniyaya qarsi meglub olduqlarini dusunen xalq oz liderlerini basa duse bilerdi Bu iddialardan sonra neft istehsalcisi olan Ereb dovletleri ABS ve Britaniyaya neft ixracina embarqo tedbiq etdi Bunun neticesinde de neftin qiymeti dunyada gorunmemis derecede qalxdi 6 ereb olkesi ABS ile diplomatik munasibetleri kesdi Livan ABS deki sefirini geri cagirdi Daha genis mustevide ise bu muharibe Orta Serqde anti amerikan solcu herekatlarin dini funtamentalist qruplasmalarin feallasmasina ve son neticede terrorizmin yukselmesine sebeb oldu Anti amerikan ehvali ruhiyye tedricen Ereb dovletlerini asaraq Iranda Pakistanda ve umumen III dunya olkelerinde esasen xalq arasinda hakim rol oynamaga basladi Bu da hemin dovletlerin BMT de anti amerika siyaseti izlemelerine sebeb oldu Britaniyali mutexesislerin firince Erebler meglubiyyetin sebebi ola bilecek butun versiyalari redd edirdiler onlar inanmirdilar ki Israil onlari kenardan yardim olmadan uda biler Qeyri doyus desteyi 1993 cu ilde Conson Prezident Kitabxanasina sifahi arxiv musahibesi veren ve muharibe zamani ABS nin Mudafie Naziri olmus Robert MakNamara bildirmisdi ABS donanmasinin yukdasima doyus qrupu olan VI donanma bu zaman Qibraltar yaxinliginda telimde idi ve biz onlari Araliq denizinin serq hissesine getirmisdik Adminstrasiya fikirlesirdi ki Israilin veziyyeti gergindir Israilden qorxan suriyalilar Israile hucum ede biler ve ya Ruslar quvveler balansini qorumaq ucun Suriyani Israile hucum etmeye sovz ede bilerler Sovetler bunu oyrendikden sonra Sovet Ittifaqinin rehberlerinden olan Kosigin Kremlden qirmizi xetle ABS la elaqe yaratmis ABS nin her hansisa hucumu fonunda onlari muharibe ile hedelemisdi Sovet Ittifaqi oz Ereb muttefiqlerini destekleyirdi 1967 ci ilin may ayinda Sovet Ittifaqi Serqi Araliq denizi hovzesine oz herbi deniz donanmasini gondermeye basladi Onun donanmasi ABS ve Britaniya donanmasini izleyirdi Buradaki Sovet donanmasi ABS donanmasi ile doyusmeye tam qadir veziyyetde idi Sovetlerin meqsedi ise muharibeye ABS nin ve ya diger Qerb dovletinin birbasa mudaxilesinin qarsisini almaq idi 1983 cu ilde Boston Globeye verdiyi musahibede o dovrki ABS Mudafie naziri Maknamara demisdi ki biz muharibeye olduqca yaxin idik ve Kosigin bizim gemilerimizin Araliq denizinde olmasina hedsiz eseblesmisdi BBC jurnalisti Ceremi Boven ozunun Alti gun kitabinda yazir ki muharibe baslamamisdan evvel Israil gemisi olan Miryam avtomatlari 1055 mm tank mermilerini ve zirehli texnikani Felikstovda buraxmis ve muharibe basladiqdan sonra ise Israil yuk teyyareleri mekik ucuslari quraraq ABS ve Britaniya bazalarindan silah sursat dasimisdir Sonraki hadiseler ve tesirleriQacqinlar meselesi 1967 ci il Ereb Israil muharibesi qacqinlar problemine de yeni unsurler getirdi Bilindiyi kimi Felestin qacqinlari meselesinin baslangici 1948 1949 cu illerdeki birinci Ereb Israil muharibesi olmusdur BMT 1948 ci ilin sonlarindan qacqinlara yardim problemini muzakire ederek qurmusdu Bu tarixden etibaren bu teskilat Felestin qacqinlarina komek etmekde idi SSRI ve sosialist olkeler qacqinlar meselesinin yaranmasinda qerblileri gunahkar bilmelerine gore hec bir zaman yardimlara qatilmamislar ve yardimin yuku basqa ABS olmaqla diger olkelerin uzerine dusmusdu Meselen 32 olkenin 1967 ci il ucun yardim fondu 30 1 milyon dollar olmusdu Bunun 22 2 milyon dollari ABS terefinden verilmisdi Diger terefden BMT nin meruzesine gore 1965 ci il sonunda qacqinlarin sayi olkelere gore bele idi Iordaniya 697 658 Qezze 301 879 Livan 162 499 ve Suriya 138 081 umumilikde ise 1 300 117 nefer idi Tehlukesizlik Surasinin 14 iyun 1967 ci ilde isgal edimis torpaqlarda mulki ehaliye insani munasibet beslenmesine ve vetenlerinden ayrilmis olanlarin evlerine donmelerinin asanlasdirilmasina dair 237 sayli qerarinin tedbiqi cercivesinde BMT movzu ile elaqedar xususi numayende teyin etmisdi Xususi numayende Nils G Qussingin avqust ayinda verdiyi meruzeye gore Qerbi Serianin 430 000 i esasen Felestin qacqini olan 1 1 milyon nefer ehalisinden 200 000 i Seria cayinin serqine koc etmisdi Suriyaya gore 110 000 Israile gore de 85 000 nefer Israil isgalina giren torpaqlardan Suriyaya koc etmisdi Sinay ve Qezzeden kanalin diger terefine koc edenlerin sayi ise 35 000 e qeder idi Hemcinin xususi numayende mulki ehaliye qarsi Israil terefinden pis reftar edilmediyini yazirdi BMt Qacqinlara Yardim Teskilatinin rehberi Bas Katibe verdiyi hesabatda Alti Gun Muharibesinde qacqinlarin sayinda 350 000 400 000 neferlik artim oldugunu ve bunun boyuk coxlugunun da Qerbi Seria koclerinden qaynaqlandigini deyirdi Bu hesabat BMT nin 19 sentyabr 1967 ci ilde baslayan iclasinda muzakire olundu ve bilavasite BMT nin qacqinlarin vetenlerine donmelerini ozunde ehtiva eden 11 dekabr 1948 ci il tarixli 194 sayli qerarinin hele de reallasdirilmamasi muzakirelere sebeb oldu Neticede BMT 19 dekabr 1967 ci ilde 3 biterefe qarsi 98 sesle aldigi 2341 A sayli qerarinda 1948 ci il tarixli 194 sayli qerarin tedbiq edilmemis olmasindan yaranan teessuf hissini bildirerek butun uzvleri bu qerarin tedbiqine ve Qacqinlar Teskilatina komek etmeye devet etdi Quds meselesi fotoqrafi David Rubingerin Yeruselimin tutulmasindan az sonra Qerb Divarinin qarsisinda cekdiyi foto Soldan saga fotodakilar Zion Karasenti Yitzak Yifat ve Haim Osri BMT 4 iyulda Pakistan terefinden teklif edilib Turkiye Mali ve Iran terefinden de desteklenen qetname layihesini 20 biterefe qarsi ABS da biteref qalmisdir 99 sesle 2253 sayli qetname kimi qebul etmisdir Qetnamede Israilin Quds barede aldigi qerarlardan yaranan narahatliq bildirilir ve bu qerarlarin qeyri qanuni sayildigi vurgulanaraq Israilden bu qerarlari geri almasi istenirdi Bu qerardan sonra Israil XIN rehberi 10 iyulda Bas Katibe gonderdiyi mektubda Qudsun 7 iyunda Israilin eline kecmesi ile birlikde butun dinlerin ibadetine acildigini sozu geden 5727 1967 sayli Muqeddes Yerlerin Qorunmasi qanununun muqeddes yerleri her cur hucumdan ve ziyaret azadliginin tapdanmasindan qorunmasi meqsedini dasidigini sehere ereblerle Yehudilerin bir birleri ile temasinin nezaretde oldugunu basda su olmaqla butun sehere belediyye xidmetlerinin verilmekde oldugunu butun tedbirlerin Qudsun 3 boyuk dine erz etdiyi boyuk ehemiyyete gore oldugunu bildirirdi lakin Eban 4 iyul qetnamesinin qebul edildiyine dair hec bir soz demirdi Israilin bu movqeyinden sonra Turkiye Efqanistan Iran Malayziya Mali ve Somali terefinden desteklenen Pakistan 12 iyulda BMT ye Israilden 4 iyul qerarina emel etmesini isteyen bir qanun layihesi teqdim etdi Bu layihenin 2 gun davam eden muzakirelerinde ABS yene de biteref qaldi ABS nin BMT deki numayendesi Qoldberq biterefliyin sebebini bele izah edirdi meselesi ayri mesele deyil sulhun bir hissesidir Quds problemi umumi sulh meselesi ile birlikde muzakire olunmalidir Qudsun statusu beynelxalq qarantiyalari da ehtiva etmekle 3 boyuk dinin liderleri arasinda tesbit edilmelidir ABS Qudsun statusunun tek terefli olaraq tesbitinin eleyhinedir ve bu sebeble de Israilin gorduyu tedbirleri mudafie etmir Lakin ABS bunlarin muveqqeti olduguna ve Qudsun statusunun son mueyyen olunmasina mane olmadigini dusuunur Sesvermeden sonra qerar layihesi qebul edildi Qerar Israilin hereketlerini qinayaraq ondan Qudsun statusunu deyisdirecek tedbirlere yol vermemesini teleb edirdi Qudsdeki Ereblerin veziyyeti ile bagli arasdirmalar etmek ucun Isvecreli diplomat Ernestp Talman Bas Katib sexsi numayendesi teyin edildi Onun hesabatina gore Qerbi Qudsun ehalisi 200 000 olub hamisi yehudilerden ibaretdir Buna qarsiliq Serqi Qudsun ehalisi qarisiq olub 81 faizi muselman 8 1 faizi katolik 6 5 faizi ortodoks 2 4 faizi ermeni ve 2 faizi digerleri idi Bununla bele Israile gore Serqi Qudsun Qerbi Qudsle butunlenmesine hecne mane ola bilmezdi ve bu meselede Israil hec kimle kompromise getmeyecekdi Qudsde yasayan Erebler ise Israilden narazi idiler Bunun esas sebebi Yuksek Islam Konqresinin qerarlarina Israil hokumet dairelerinin mehel qoymamasi mekteblerde Israil tehsil proqramlarinin tedbiq edilmesi ve s idi Katoliklere gelince Talmanin hesabatina gore Papaliq Qudsun ve etrafinin qorunmasindan qarantiyasini ancaq seherin ayri bir varliq yeni korpus separatum formasina getirilmesi ve beynelxalq rejime tabe edilmesi ile mumkun gormekde idi Bu meselede de Israil dovlet ile danisiqlara baslamisdi Bu zaman rehberi BMT Bas Katibine gonderdiyi mektubda Qudsde sukunetle ve asayisle butun dinlerin serbest ibadeti ucun lazimi sertler temin edilmedikce beynelxalq nizamlama dusunulmeyeceyini Israilin bu sertleri temin etmeye calisdigini bu zaman gorulen tedbirlerin son helle tesir etmeyeceyini bildirirdi lakin bundan sonra BMT nin aldigi hec bir qerar real olaraq islemedi 1978 ci ilde Israil Qudsu resmi olaraq paytaxti elan etdi 1980 ci ilde Serqi Qudsun Qerbi Qudse birlesdirildiyinin elani ile resmi olaraq Serqi Qudsu de oz hakimiyyeti altina almis oldu Ereb dovletlerinin munasibeti Muharibeye ilk reaksiya tebii olaraq Ereb olkelerinden geldi Muharibe baslamazdan bir gun evvel yeni 4 iyun 1967 ci ilde Iraq Seudiyye Erebistani Liviya Elcezair Kuveyt Behreyn Qeter Ebu Dabi bu son ucu qeyd etdiyimiz illerde Ingilterenin himayesinde olan emirlikleridi ve Misir numayendeleri Bagdadda toplanaraq 5 Iyun tarixli qerara esasen her hansi bir Ereb dovletine hucum eden ve ya Israile yardim eden hokumetlere neft embarqosu tetbiq edeceklerini bildirdiler Iyunun 6 si Misirin Israilin hava basqinina Amerika ve Ingilterenin komek etdiyini iddia etmesi ile bu iki olkeye neft embarqosu tetbiqi qerara alindi Kuveyt Behreyn Qeter Ebu Dabi ve Seudiyye Erebistani Amerika ve Ingiltereye neft ixracini dayandirdi Elcezair Misir Sudan Suriya Yemen Tunis ABS ve Birlesmis Kralliq ile olan diplomatik munasibetlerini kesdiler Iraq ve Livan ise Amerikan ve Ingilis sefirlerinin 48 saat icinde olkeni terk etmelerini teleb etdi Liviya hokumeti o cumleden Amerika ve Ingiltereden Liviyadaki herbi bazalarini legv etmelerini ve butun quvvelerini geri cekmelerini istedi Butun Ereb paytaxtlarinda ABS ve Boyuk Britaniyaya qarsi genis numayisler teskil edildi Lakin olkelerin reaksiyasi daha da alovlanmadan muharibe Ereb dunyasi ucun boyuk bir felaketle neticelendi Indi Erebler ucun mesele artiq Israil dovletinin legvi deyil bu muharibenin neticelerinin aradan qaldirilmasi idi Basqa sozle Ereb olkelerinin xususile de Misir Suriya ve Iordaniyanin Israil siyasetinin temelini 1967 ci il muharibesinde itirilmis torpaqlarin geri alinmasi ve ya Israilin isgal etdiyi Ereb torpaqlarindan cixarilmasi teskil etdi Bu baximdan 1967 ci il muharibesi Ereb Israil meselesinde ve ya Felestin meselesinde yeni bir merhele acdi umumi bir proses olaraq bir donus noqtesi yaratdi Belece Israil 1967 il muharibesinde ele kecirdiyi torpaqlarini geri vermeyeceyini aciqlamis oldu Iyunun 20 de Sarm el Seyxdeki cixisinda Bas nazir Nasir ve diger Ereb liderleri ile harada ve ne olursa olsun sulh danisqlari ile bagli gorusmeye hazir oldugunu soyleyerek veziyyete aydinliq getirdi Yeni Israilin bundan sonraki siyaseti elinde tutdugu torpaqlardan istifade ederek Ereb olkelerini ikiterefli danisiqlara mecbur etmek idi Bu ise Ereb olkelerinin Israili tanimasi demek idi ki ereb dovletleri de buna yanasmasi o dovr ucun xeyli cetin gorunurdu Meglubiyyetden sonra 10 17 iyul tarixlerinde Qahirede Ereb dovletlerinin gorusu kecirildi Bu zirvede Nasir Iraq prezidenti Suriya prezidenti Atassi Elcezair prezidenti Bumedyen ve Sudan prezidenti istirak etdi Beyanatlara gore prezidentler Israil tecavuzunun neticelerinin aradan qaldirilmasi ve qeyri ereb olkelerinin geleceyi ile bagli meseleleri muzakire etdiler Burada Israili destekleyen qerb dovletleri nezerde tutulurdu Bundan basqa olke bascilari butun bu movzularin xarici isler nazirleri ile Xartumda toplanaraq muzakire edilmesine qerar verdiler Xarici isler nazirleri 1 6 avqust gunlerinde Sudanin paytaxti Xartumda toplandilar Gorusde Israille her hansi bir sulhun imzalanmasi fikri redd edildi O cumleden Amerikanin Israile destek vermesi Birlesmis Kralliq ve Almaniya Federativ Respublikasinin Israile qarsi gosterdiyi semimi munasibet de siddetle tenqid olundu Suriya Iraq ve Elcezairin Amerika Boyuk Britaniya ve Qerbi Almaniyaya qarsi neft embarqolarinin tetbiq edilmesi ideyasi Tunis Seudiyye Erebistani ve Liviya kimi motedillerin muxalifetile qarsilasdi Diger terefden Tunis Ereb olkelerinin qilinclarin evezine effektiv tebligat ve diplomatiyaya ustunluk vermesinin daha meqsedeuygun oldugunu bildirdi Israil dovletinin legv edilmesininden hec bir soz deyilmirdi Bu Ereb olkelerinin Israil heqiqetini qebul etmeye basladiqlarinin bir elameti idi XIN rehberlerinin bu iclasinda Israil terefdari qerb olkelerine neft embarqosu tedbiqi meselesini muzakire etmek ucun Ereb iqtisadiyyat ve maliyye nazirlerinin Bagdadda gorusmelerine qerar verilmisdi Bu gorus 15 20 avqust tarixlerinde kecirilmisdir Yigincagin sonunda nesr olunan melumatda neft ambarqosundan behs olunmadi Cunki Iraqin hazirladigi ve butun olkelere 3 ay muddetle neft satilmamasi uc ay sonra ise ancaq dost olkelere neft verilmesi mezmunlu plan Suriya ve Elcezair terefinden heraretle desteklense de Seudiyye Erebistani Kuveyt ve Liviya embarqonun Ereb olkelerinin iqtisadiyyatlarina cox zerer vereceyini sebeb gostererek bu plana qarsi cixdilar Dovletler arasindaki bu fikir ayriligi avqustun 26 dan 27 dek Xartumda toplanan xarici isler nazirlerinin toplanti gundeliyinden neft embarqosunun cixarilmasi ile neticelendi Belelikle neftin silah kimi istifade edilmesi ehtimali aradan qalxdi Ereb zirvesi 29 avqust 3 sentyabr 1967 tarixleri arasinda Xartumda kecirildi Toplantiya 13 olkenin qatilmasi nezerde tutulmusdu lakin 8 dovlet bascisi istirak etdi Merakes Liviya Tunis Suriya ve Elcezair dovlet bascilari ise zirve gorusune gelmediler Liviya krali Idris es Sunusi ile Tunis prezidenti Burqiba xeste olduqlari ucun radikalliq terefdari Suriya ve Elcezair dovlet bascilari motedillerin ekseriyyeti qarsisinda bir sey elde ede bilmeyecekleri ucun zirvede istirak etmirdiler Xartum Zirvesi bu qerarlar qebul etdi Ereb olkeleri arasinda herbi emekdasligin temin edilmesi ve mumkun hucuma qarsi seylerin guclendirilmesi ucun zeruri tedbirler gorulecek Ereb torpaqlarindaki herbi bazalar legv edilecekdir Burada xususile Liviya ile Seudiyye Erebistandaki Amerikan bazalari nezerde tutulurdu Seudiyye Erebistani Kuveyt ve Liviya muharibenin iqtisadi zererini kompensasiya etmek ucun Misir ve Iordaniyaya 135 milyon dollar yardim etmeli idi Bu meblegin 55 milyon sterlinqini Kuveyt 50 milyonunu Seudiyye Erebistani ve 30 milyonunu ise Liviya temin edecekdi Yene bu pulun 95 milyon sterlinqi Misire 40 milyon sterlinqi ise Iordaniyaya catacaqdi Zirve Israil barede bu uc esas qerari qebul etdi Israili tanimaq Israil ile muzakirelere girmek Israil ile sulh baglamaq qadagandir Xususen bu ucuncu maddede qebul edilmis uc prinsip uzun iller ereblerin Israil siyasetinin uc esas elementi olacaqdir Hava hucumu zamani mehv edilmis Misir qiricilariIsrailin munasibeti Altigun muharibesi Ereb Israil munaqisesinde yeni merhele acmis oldu Bu muharibeye qeder Israili cografiyadan tamamile qovmaq ucun mubarize aparan Erebler bu muharibeden sonra artiq mubarizelerinin qayesini deyisdirmeye mecbur oldular Bele ki onlar aciq formada qebul etmeseler de regionda Israilin varligini qebul etdiler ve mubarizelerini yalniz Israil terefinden isgal edilmis torpaqlarin geri qaytarilmasi ucun aparmaga basladilar Israil ise muharibeden sonra movqelerini xeyli guclendirdi Israil de yeni bir siyaset tetbiq etmeye basladi Israil Bas naziri 12 iyun 1967 ci ilde Israil parlamentinde butun dunya milletlerine olan xitabinda bunlari dedi Israil dovletinin bir hefte evvelki yeni doyusden evvelki veziyyete qayitmasi xeyalina hec kes aldanmasin Bu gune qeder movcud olan veziyyet bir daha geri donmeyecek Xartum zirvesinin qerarlari Israil dovletini qane etmedi Israil bas naziri Eskol 3 sentyabrda verdiyi musahibesinde bu qerarlari saymazliq qebul edir ve bildirirdi Belelikle sulh ehtimali azaldi Israil hokumeti qerara aldi ki sentyabrin 10 da o cumleden BMT nin 19 sentyabrda bas tutacaq zirvesinde eger Israil ve erebler arasinda 2 terefli danisiqlar aparilmasa dolayi yolla olan hec bir gorusde istirak etmeyecekler Muharibeden qalib cixan Israilin xarici siyaseti konkret olaraq isgal etdiyi torpaqlari ozunde saxlamaq uzerine koklenmisdi Beynelxalq ictimaiyyetin qinagindan qorunmaq ucun ise her hansi Ereb dovleti ile birbasa danisiqlara razi oldugunu bildirirdi lakin Israil bilirdi ki Ereb dovletlerinin onunla birbasa danisiqlara girmesi cox cetin meseledir cunki bu Israilin hemin dovlet terefinden taninmasi demek olardi BMT cercivesinde munaqiseni nizama salmaq ucun gorulen tedbirler de oz faydasini vermirdi Hazirlanan layiheler gah Ereb bloku ve onlarin himayecisi SSRI gah da ABS terefinden bloklanirdi Qalici sulh yaradma cehdleriMuharibe dovrunde Tehlukesizlik Surasi 5 iyunda hem Israilin hem de Misirin muracietine gore toplandi Tehlukesizlik Surasi rehberinin iclasda dediyine gore Israil numayendesi Nyu York saati ile 03 10 da ona zeng ederek Misir ordusunun Israile hucuma kecdiyini bildirmisdir halbuki bu vaxt Israil Misire hucum etmisdi Israillilerin zenginden sonra Misir numayendesi de zeng ederek eyni sozleri demisdir Bununla da BMT Tehlukesizlik Surasinda cox mubahiseli dovr baslanmis oldu SSRI ile Tehlukesizlik Surasi uzvu Bolqaristan Israilin derhal razilasdirilmis serhedlere geri cekilmesini ve Fransa Kanada Danimarka kimi qerbliler de derhal ateskesi mudafie ederken Iraq ve Merakes Israilin mesuliyyet dasidigini bildiren qerarin qebul edilmesinde israr etdiler Suriya ise ABS ve Ingilterenin Israil ile ittifaqda oldugunu ireli surerek Elcezair Iraq ve Misir ile birlikde ABS ile diplomatik munasibetlerini kesdi ABS ise ateskesin temin olunmasinda SSRI nin desteyini elde etmek istedi ve sonra qurulan qirmizi telfon ile ilk defe Kremle zeng ederek ABS nin bu muharibeye qatilmayacagini tez muddetde ateskes imzalanmasi terefdari oldugunu bildirdi lakin Sovetlerin cavabi basqa cur oldu Sovetleri narahat eden uzun mudetdir telim kecdiyi silahlandirdigi Suriyanin paytaxti Demesqin Israil terefinden isgal edilme tehlukesi idi Buna gore de ABS ye Israile tezyiq ederek bundan yayindirmasini istedi eks teqdirde bunu ozunun edeceyini bildirdi ABS Israille bu barede muzakireler apararken mumkun gorunen Sovet mudaxilesinin qarsisini almaq ucun VI Donanmani da Suriya sahillerine gonderdi ABS prezidenti bu barede daha sonralar bu da menim Kuba bohranim idi demisdi Bele bir seraitde BMT Tehlukesizlik Surasi 6 iyunda terefleri derhal doyusleri dayandirmaga cagiran qerar qebul etdi Bu qerar Iordaniya terefinden qebul edildi lakin Iordaniya ordusunun Misir Bas Komandanligina tabe olmasna gore qerarin quvveye minmesinin Misir terefine bagli oldugunu bildirdi Qisasi ateskes qerari quvveye minmedi 7 iyunda Iordaniya 8 iyunda Misir Tehlukesizlik Surasinin ateskes qerarlarini qebul etdiklerini elan etdiler Suriya terefi ise BMT nin 233 ve 234 sayli qerarlarinin Israil terefinden de qebul edilmesi sertile qebul etdi lakin Israil Suriya torpaqlarinda herbi aktivliyini hele de saxlamaqda idi Bu SSRI Bolqaristan ve Hindistanin siddetli naraziligina sebeb oldu Cunki BMT musahidecileri de Israil herbi quvvelerinin Suriyanin daxili bolgelerine dogru irelilediklerini dogrulamisdi halbuki 7 iyunda etdiyi aciqlamada qarsi tereflerin qebul edeceyi halda ozunun de 233 ve 234 sayli ateskes qerarlarini qebul edeceyini demisdi Bu veziyyete gore Tehlukesizlik Surasi 9 iyunda Suriya ve Israilin toqqusmalari dayandirmalarini teleb eden 235 sayli qerarini verdi Bu qerara baxmayaraq Israil ordusunun 10 iyunda isgal etmesinden sonra Sovetler yayimladiqlari beyanatla Israil ile diplomatik munasibetleri kesdiklerini elan etdiler ve Israil bu hereketlerini durdurmazsa diger olkelerle birlikde ona sanksiyalar tedbiq edeceklerini bildirdiler Bundan sonra Israil 10 iyun saat 16 30 da butun herbi emeliyyatlartini dayandirdilar Altigunluk muharibe ile Israil Qudsu tamamile ele kecirince veziyyet Islam dunyasi ucun boyuk ehemiyyet kesb edirdi Pakistan 16 iyunda Bas Katibe mektub gondererek Qudsun Israil seheri olmasinin qarsisinin alinmasini istedi Hemcinin BMT ye 194 ve 303 sayli qetnamelerini xatirladaraq Qudsun isgalina qarsi cixmaga cagirdi Pakistanin qaldirdigi meselelerin muzakiresine baslanilan zaman Israil Serqi Qudsu Israil hakimiyyetine salan bir sira tedbirler gordu Bu BMT de olan muzakireleri daha da qizisdirdi Islam olkeleri qeder Latin Amerikasi olkeleri de Israile qarsi cixirdi Onlar Qudsun ayri varliq korpus seperatum qebul edilerek beynelxalq hakimiyyete tabe edilmesini isteyirdiler Muharibeden sonra source source source source track in 13 iyunda muharibe barede hazirladigi video SSRI nin isteyi ile 17 iyunda baslanan BMT fovqelade iclasi SSRI ucun tam bir guc numayisi oldu Sovetler Israile qarsi guclu diplomatik kompaniya basladaraq Ereb muttefiqlerini hec olmasa diplomatik sahede qalib etmeye calisirdi Buna gore de mubahiseler SSRI nin rehberlik etdiyi sosialist dovletleri ve Ereb dovletleri ile Israil arasinda xeyli gerginlesdi Bu muharibe barede muzakire movzusu iki mesele var idi Muharibenin baslanmasinda kimin gunahkar olmasi Muharibenin neticelerinni nece aradan qaldirlmasi SSRI ve Ereb dovletleri muahribenin neticelerinin silinmesi ve sulhun reallasmasini Israilin isgal etdiyi torpaqlardan cekilmsinde gorerken Israil sulhu prinsip olaraq qebul etmekle yanasi ikili muzakireler barede tekid edirdi O elindeki torpaqlardan istifade ederek Erebleri ikili goruslere mecbur etmeyi planlasdirirdi SSRI BMT iclasina o qeder onem vermisdi ki onu iclasda bas nazir Kosigin seviyyesinde temsil olunurdular Kosigin 10 iyun gunu etdiyi uzun cixisinda muharibenin yegane gunahkarinin Israil oldugunu ve olkesinin Israil isgallarini hec vaxt qebul etmeyeceyini bildirdi Kosigine gore Israil isgal etdiyi torpaqlri derhal bosaltmali ve etmis oldugu hucuma gore Misir Iordaniya ve Suriyaya kompensasiya vermeli idi Qisasi bu temel prinsipler SSRI nin Orta Serqde sulh ucun teklif etdiyi layehinin esaslari idi SSRI bas naziri Kosiginin cixisina cavab olaraq 19 iyunda etdiyi cixisinda Israil XIN rehberi muharibenin mesuliyyetinin basda Misir olmaqla Israilin Ereb qonsularina aid oldugunu dedikden sonra 5 iyun evveli serhedlere qayitmanin artiq mumkun olmadigini bildirdi Ardiyca sulhe dogru getmenin lazim oldugunu ateskes raziliqlarinin ne sulh ne de muharibe oldugunu ve bu tip razilasmani artiq qebul etmeyeceklerini bildirdi Kosiginle Abba Ebanin cixis etdiyi 19 iyun gunu ABS prezidenti Conson da Vasinqtonda etdiyi cixisda Orta Serqde sulh ucun bu 5 prinsipi teklif edirdi Regiondaki her dovlet yasama haqqina sahibdir Her dovlet digerlerinin de yasama haqqina hormet etmelidir Qacqinlar meselesine edaletli hell tapilmalidir Beynelxalq su yollarindan her bir kesin maneesiz kecme huququ vardir Regiondaki butun dovletlerin siyasi musteqillik ve erazi butovluyune hormet gosterilmelidir ABS numayendesi Artur Qoldberq de 20 iyunda etdiyi cixisinda muharibenin baslamasinin iki muhum sebebi olaraq Misirin isteyi ile BMT Sulh Quvvelerinin cixarilmasini ve ikinci olaraq da Aqaba korfezinin Misir terefinden qapadilmasini gosterdi Israilin tamamile mehve terk edilmesi kimi qebul etdiyi SSRI layihesinin BMT prinsiplerine zidd oldugunu bildirerek ABS nin oz layihesini teqdim etdi ABS qetname layihesi evvelce butun terefleri ateskese mutleq sekilde riayet etdikden sonra esas meqsedin Orta Serqde daimi sulh yaradilmasi oldugunu vurgulayir ve sulhun metodu olaraq da III terefin komekliyi ile muzakirelerin basladilmasini teklif edirdi ABS nin ireli surduyu III teref meselesi Israilin birbasa danisiqlar serti ile uyusmurdu ABS qerar layihesi en muhum qismi ise Orta Serq sulhunun temel sertlerini bildirmesi idi Buna gore sulh Consonun gosterdiyi 5 sertle reallasa bilerdi Ereb olkeleri coxu ABS nin bu teklifini hemin anda redd etdiler Diger dovletler ise bu sertlerin muzakire edilmesi ucun ilk once Israilin isgal etdiyi torpaqlari bosaltmasini istediler Varsava pakti uzvleri icinde Ruminiya maraqli movqe sergiledi Ruminiya Bas Naziri Maurer 23 iyunda etdiyi cixisda Israilin isgal etdiyi torpaqlardan cekilmesini isteyerken Ereb olkelerine de meseleleri danisiqlar yolu ile hell etmeyi teklif etmis ve bolgedeki butun dovletlerin musteqil ve suveren varligina hormet edilmesini istemisdi Turkiye XIN rehberi de 22 iyunda etdiyi cixisinda Turkiyenin xarici siyasetinin siyasi musteqilliye ve erazi butunluyune esaslandigini bildirdikden sonra guc yolu ile torpaq qazanilmasinin eleyhine oldugunu bildirmisdi Butun muzakire boyunca ortaya atilan layihelerin eksriyyeti Israilin isgal etdiyi torpaqlari bosaltmasini nezerde tuturdu lakin hec bir layihe lazimi sesi toplaya bilmediyinden qebul olunmadi Bu veziyyetde BMT Bas Meclisinin kilidlendiyi belli idi Avstriya ve Finlandiya terefinden desteklenen Isvec Bas Meclise meselenin Tehlukesizlik Surasina transferini nezerde tutan layihesini teqdim etdi Ekseren muselman dovletlerinden ibaret olan dovletler Tehlukesizlik Surasinin borcunu layiqince yerine yetirmediyini esas getirerek buna qarsi cixdi lakin layihe qebul edildi ve isgal edilmis torpaqlar meselesi Bas Meclisden Tehlukesizlik Surasina kecirildi Tehlukesizlik Surasi Orta Serqde sulh problemini muzakire etmesi 7 noyabrda Misirin Suraya etdiyi muracietden sonra oldu Misir bu muracietindee Israilin 5 iyun 1967 ci ilde Misir Iordaniya ve Suriyaya etdiyi hucum sonunda isgal etdiyi torpaqlardan cekilmemekde israr etmesinin Orta Serqde tehlukeli veziyyet yaratdigini ireli surerek Tehlukesizlik Surasinin bu meseleni muzakire etmesini istedi Sura muzakirelere baslayanda qarsisinda iki layihe var idi Layihelerden biri Hindistan Mali ve Nigeriya terefinden digeri ise ABS terefinden teqdim edilmisdi Her iki layihe de ABS prezidenti Consonun ortaya atdigi sulh ucun 5 sert esasinda hazirlanmisdi lakin 3 dovlet terefinden hazirlanan layihe daha biteref olub her iki terefe texminen beraber ohdelikler verirdi 242 sayli qetname Esas meqale BMT Tehlukesizlik Surasinin 242 sayli qerari source source source source track in 9 iyundan sonraki toqqusmalar ve BMT nin reaksiyasi barede hazirladigi video Muzakireler getdiyi zaman etdiyi cixisinda ABS numayendesi xususen iki prinsip uzerinde durdu Birincisi Israilin isgal etdiyi torpaqlari bosaltmasi digeri ise Ereb olkelerinin Israil ile sulhe yanasmasi idi SSRI de 20 noyabrda bir layihe ireli surdu Bu layihe de digerleri kimi gorunse de bir cox baximdan Israilin daha cox eleyhine idi ve Israilin derhal isgal etdiyi torpaqlari bosaltmasini esas gotururdu 16 noyabrda Ingiltere Ereb dovletleri ile danisiqlar apardiqdan sonra nehayet ki oz layihesini ireli surdu Ingilterenin layihesi uclu layihenin giris hissesinde duzelisler aparilmis formasi idi Uclu layiheni hazirlayan dovletler bundan sonra oz layihelerini Ingilterenin layihesinin lehine geri cekdiler Belelikle Ingilterenin hazirladigi layihe 242 sayli qerar adi ile qebul edildi 242 sayli qerarin esaslari bele idi Qerarin evvelinde muharibe yolu ile torpaq qazanilmasinin qebul edilmeyeceyi ve bolgedeki her dovletin tehlukesizlik icinde yasaya bileceyi edaletli ve davamli sulh ehtiyaci bildirildikden sonra I paraqrafda bele bir sulhun bu iki temele esaslanmasinin lazim oldugu deyilirdi Israilin son muharibede tutdugu torpaqlardan herbi quvvelerini geri cekmesi muharibe veziyyetine son verilmesi Bolgedeki her dovletin suverenlik erazi butovluyu ve siyasi musteqilliyi ile guc tehdidinden ve gun tedbiqinden uzaq olaraq tehlukesiz ve taninmis serhedler icinde sulh seraitinde yasama haqqinin taninmasi Qerarin ikinci paraqrafinda beynelxalq su yollarinda serbest uzme haqqinin temin edilmesi qacqinlar probleminin edaletli sekilde hell edilmesi bolgedeki her bir dovletin taninmis serhedleri daxiline cekilmesi ehtiyaci vurgulanirdi Qanuniliyini bu gun bele saxlayan bu qerar muxtelif serhlere meruz qalmisdir Qerari serh ederken SSRI numayendesi qerarin tedbiq edilmesi ucun Israilin isgal etdiyi torpaqlari bosaltmasinin esas sert olmasini bildirdi Ustuortulu formada olsa bele Fransa da bele bir beyanat vermisdi Israil XIN rehberi Eban ise tamamile eks fikirde idi ve ona gore qerarin esas unsuru sulh muqavilesinin imzalanmasi idi Suriya prezidenti Atassi 23 noyabrda verdiyi musahibede 242 sayli qerari Ereblere hucum oldugunu bildirdi Suriya XIN rehberi de 242 sayli qerari tanimadigini bildirdi Nasir de 242 sayli qerara qarsi cixdi Etdiyi cixisda o Misirin Israili dovlet kimi tanimayacagini Israil ile her hansi sulh danisigi aparmayacagini Israil gemilerini Suveys kanalina buraxmayacagini ve Felestin xalqinin haqlarini gormezden gelmeyeceyini bildirdi Tehlukesiz ve taninmis serhedler ifadesi ile Israilin isgal etdiyi torpaqlardan cekilmesi ifadesinden hansinin daha ustun olmasi sualina hec bir zaman cavab tapilmadi Belelikle de 242 sayli qerar quvveye mindiyi gunden mubahiselere sebeb oldu Yarrinq missiyasi BMT Tehlukesizlik Surasinin 22 noyabr 1967 ci il tarixli ve 242 sayli qetnamesinde Bas Katibe terefler arasinda sulhu temin edecek vasitecilik cehdlerini artirmaqla bagli xususi numayende teyin etmesi vezifesi de verilmisdi U Thant 23 noyabrda Isvecin Moskvadaki sefiri xususi numayende olaraq secdi Dr Yarrinq Nyu Yorka gelib tereflerin BMT deki numayendeleri ile gorusdu Bundan sonra Kipre gederek qerargahini burada qurdu BM Bas Katibinin Yarrinq missiyasi ile bagli olan ve iyun 1967 dekabr 1970 ci ili ehate eden meruzesine gore Yarrinqin ilk dovr temaslari ve onun neticeleri bele olmusdur Israile gore Yaxin Serqde sulh Israil ile diger elaqeli dovletler arasinda birbasa muzakirelerde reallasa bilerdi Ve bele bir sulh reallasmadiqca Israilin isgal etdiyi torpaqlardan cekilmesi muzakire movzusu ola bilmezdi Hetta Israil hokumeti Yarrinqe bu muzakirelerin gundem maddelerini bele teklif etdi Bu maddeler Israilin oz isteklerini ehtiva edirdi Diger terefden Israil 242 sayli qerara bagliligini bildirirdi lakin bu qerarin meqsedi olan sulhu reallasdirmanin en yaxsi yolu olaraq birbasa muzakireleri gorduyunu deyirdi Israile gore tereflerle dolayi yolla da muzakireler edile bilerdi yeter ki bu dolayi muzakireler birbasa muzakirelere getirib cixarsin Yeni Israil 1967 ci il muharibesinden sonra qeti sekilde ortaya qoydugu birbasa danisiqlar sertinden bir qeder guzeste gedirdi Israilin bu teklifleri Misir ve Iordaniya terefinden lap evvelden qebul edilmedi Misir Israilin once isgal etdiyi torpaqlardan cekilmesini sert qoyarken Iordaniya Israilin 242 sayli qerari tedbiq etmesini istedi Bundan elave her iki dovlet de Israil ile birbasa danisiqlara getmeyeceklerini bildirdiler Suriya ele ilk gunden 242 sayli qerari qebul etmediyi ucun Yarrinq Suriya ile temasa kecmedi Bir muddet ara veren Yarrinq 1968 ci ilin avqust ayindan yeniden gorusmelere basladi Kohne fikir ayriliqlari qalmaqla yanasi indi yeni bir problem de ortaya cixmisdi Beleki Ereb olkelerine gore Israilin isgal etdiyi butun torpaqlardan cekilmesi meselesi 242 sayli qerara gore isgal altindaki butun torpaqlari ehate etmekde idi Israile gore ise butun toraqlar yox 242 sayli qerarin ongorduyu tehlukesiz ve taninmis serhedlerin lazim bildiyi torpaqlarin xaricinde qalan torpaqlardan cekilmekden behs edilirdi Bunun qarssiinda Yarrinq oz missiyasini I dovr ucun 1968 ci ilin noyabrinda yeniden dondurdu Yarrinq II dovr gorusmelerine 1969 cu ilin fevralinda Misir Livan Iordaniya ve Israile sefer etmekle basladi Seferlere erzinde bu dovletlere resmi sekilde bezi suallarla muraciet etdi Bu suallar bele idi Terefler 242 sayli qerari sulhun temeli olaraq qebul edirler mi Muharibeden el cekmeye qerarlidirlar mi Tehlukesiz ve taninmis serhedleri nece basa dusurler Tiran bogazi Aqaba korfezi ve Suveys kanali kimi su yollarindan serbest kecisin temin edilmesini isteyirler mi Qacqinlar meselesindeki fikirleri nedir Dovletlerin verdikleri cavablardan gorundu ki evvelki movqelerinde hec bir yumsalma ve ya deyisiklik yoxdur Bele olunca Yarrinq ucun artiq isi davam etmenin menasi qalmamisdi Bu sebeble isini saxlayaraq sefir oldugu Moskva seherine geri dondu Rocers planlari Yarrinq missiyasinin ugursuzlugundan sonra ABS ise qarisdi ABS XIN rehberi 28 oktyabr 1969 u ilde Sovet sefiri Dobrinine 3 maddelik Israil Misir razilasmasi teklif etdi Bu planin esasi Israil ile Misirin sulhe getirilmesi bir birilerine qarsi muxtelif hucumlardan qacinmalari ve buna qarsiliq olaraq Israilin de ozune hem Sinayda hem de Sarm el Seyxde bezi tehlukesizlik tedbirlerinin temin edimesi sertile isgal etdiyi Sinay torpaqlarindan cekilmesi idi Plana gore bu sertler esas goturulmekle Yarrinq vasiteciliyine davam edecekdi Israilin bu zaman Misirin yeni bir hucumundan narahat oldugu ucun ABS XIN rehberi Rocers Misirden alacagi hucum etmeme sozu qarsiliginda Israilden Sinaydan geri cekilme vedini almaq bunu temin etmek ucunde Israilin ABS den davamli silah isteklerini tesir vasitesi kimi istifade etmek isteyirdi ABS dovleti bu plani elan etmeye mecbur oldu cunki Yaxin Serqdeki hadiseler ABS ni herekete kecmeye mecbur edirdi Nasir ise Rocers planini oyrendikden sonra ABS ni bir nomreli dusmen elan etmisdi Planin elan olunmasindan sonra Misir ve SSRI bu plani derhal redd etdiler lakin en siddetli munasibet Israilden geldi 22 dekabrda edilen hokumit kabineti iclasindan sonra Bas Nazir Qolda Meyer verdiyi musahibede deyirdi Biz uc muharibenin icinden intihar etmek ucun ve ruslar Nasirin zeferini bayram etsin deye cixmamisiq Rocers plani Israilde ve umumiyyetle dunya Sionistleri arasinda boyuk naraziliqla qarsilandi Israilin bu plana diger cavabi da Suveys cebhesindeki hucumlarini artirmasi oldu Misir ise bunun cavabini Nasirin Moskva seferinden sonra SSRI den SAM 3 raket qurgularini almaqla verdi Butun bunlardan sonra Rocers ikinci plan hazirladi Rocers Misir Israil ve Iordaniya hokumet rehberlerine mektub gonderdi Mektubda tereflere ABS nin Yaxin Serqde davamli sulhun qurulmasina cox ehemiyyet verdiyini sulhun reallasmasinin en yaxsi yolunun ise tereflerin Yarrinqle emekdasliq etmeleri oldugunu bu emekdasligin bazasinin da 242 sayli qerar oldugunu bildirerek tereflerin 1 iyuldan 1 oktyabra qeder 90 gun muddetinde olduqlari yerde standstill atesi saxlamalarinl ve Yarrinqle muzakirelere baslamalarini istedi Bu teklifler Israil terefinden sertsiz qebul edildi Misir ve Iordaniya bezi sertler qosmaqla qebul etdiler Fransa Ingiltere ve SSRI de 242 sayli qerari evvelceden qebul etdiklerine gore II Rocers planini da qebul etdiler Misirle Israilin ateskes baglamasi ile Suveys cebhesinde gucdensalma muharibesi de dayanmis oldu 7 avqustda 90 gunluk quvveye minen ateskes BMT nin 4 noyabr 2628 sayli qerari ile 90 gun daha uzadildi Terefler II Rocers planini qebul etdiklerine gore Yarrinq missiyasina davam ede bilerdi Buna gore xususi numayende 21 avqustda terefleri gorusmeye devet etdi lakin Israil hokumeti 8 sentyabrda verdiyi cavabda Misirin 7 avqust ateskesini pozdugunu bu pozuntunun fasilesiz formada davam etdiyini kanalin qerb sahiline SAM raketlerinin yerlesdirilmekde oldugunu halbuki ateskesin standstill olmasi yeni 7 avqustdaki veziyyeti eynen muhafize etmesinin gerekdiyini ateskesin ABS tesebbusunun ana unsurunu teskil etmesi sebebile Israilin gorusmelere qatilmayacagini bildirdi Belece Yarrinq missiyasi daha baslamamis kesilmis oldu Buna gore de BMT Bas Katibi Kurt Valdheym 14 sentyabrda BMT ye teqdim etdiyi illik hesabatda Yaxin Serqde sulh cehdlerinin ugursuzluga meruz qaldigini demekde idi Israilin qatilmama veziyyeti 4 ay davam etdi Neticede Israil XIN rehberi Abba Eban 28 dekabr 1970 ci ilde Yarrinqe gonderdiyi mesajda movcud veziyyetin Israilin gorusmelere qatilmasina icaze verdiyini bildirdi Yeqin ki Israili buna getmeye mecbur eden sertler ABS nin Israile daha cox silah vermek teminati Konqresin Israile silah satisini tamamile kredite baglamaq qerari ve ABS den istediyi qeder konvansional silah satin almaq icazesi idi Israilin bu movqe deyisdirmesinden sonra Yarrinq yeniden herekete kecdi lakin 1971 ci il yanvar ayindan mart ayina qeder davam eden goruslerden aydin oldu ki tereflerin evvelki movqelerinde hec bir deyisiklik yoxdur Bele ki Misire gore sulh yalniz Israilin isgal etdiyi torpaqlari bosaltmasi ile mumkun idi Israile gore ise taninmis ve tehlukesiz serhedler mueyyen edilmedikce Israilin 5 iyun oncesi serhedlere cekilmesi muzakire movzusu ola bilmezdi Hadiseler bele cereyan etdikden sonra Yarrinq missiyasini yeniden saxladi ve Moskvaya geri dondu Yarrinq missiyasi tam ugursuzluqla sonlanmaqla beraber Israille Misir arasinda bezi fikir ayriliqlari da yaratdi Bunlardan birincisi 1971 ci il yanvar ayinda Israil Mudafie naziri Dayanin ortaya atdigi formul idi Muveqqeti raziliq mahiyyetindeki plana gore Israil qosunlari kanaldan 20 mil geriye cekilecek buna qarsiliq olaraq Misir de Suveys kanalini dunya su neqliyyatina acacaqdi Misirin yeni lideri Enver Sedata gore bu teklif 242 sayli qerarda tutulanin ziddine isgal edilmis torpaqlarin cox kicik bir hissesinin azad edilmesi idi Buna gore de redd edildi halbuki resmi Vasinqton Dayanin teklifini ireliye dogru addim kimi deyerlendirmisdi Onlara gore Israilin Sinayin bir hissesinden cekilmesi tamamile cekilmenin baslangici ola bilerdi Bundan sonra Rocers Sinaydan Israilin yavas yavas cekilmesini nezerde tutan III Rocers planini hazirlamaga basladi Bu plan esasinda Rocers ve muavini Jozef Siskonun Quds ve Qahireye etdiyi seferlerin meqsedi Israilin Sinayi tedricen bosaltmaga razi salmaq idi lakin Israil geri cekilmeni qebul etse bele burada Misir herbi quvvelerinin yerlesmesine qarsi cixdi Misir ise Suveys kanalini dunya neqliyatina acsa bele Israil ucun qapali saxlayacagini bildirdi 1971 ci ilde Misir SSRI ile yeni emekdasliq muqavilesi imzaladi Texminen eyni vaxtda Yarrinq yeniden tereflerle gorusdu lakin yene de hec bir raziliq elde etmek mumkun olmadi Kurt Valdheym ise hesabatinda bildirirdi ki hadiseler bele davam ederse Yaxin Serqde yeni bir muharibenin baslanmasina cox az subhe var BMT Yaxin Serq movzusunu ve Yarrinqin cehdlerini 3 14 dekabr 1971 ci ilde muzakire etdi Butun dovletler 242 sayli qetnamenin qebulundan beri dediklerinden basqa yeni hec ne demediler Neticede BMT 13 dekabr 1971 ci ilde 36 biteref ve 7 eleyhine olmaqla 76 sesle qebu etdiyi 2799 XXV sayli qetnamesinde kanal bolgesinde ateskesle bagli 2628 sayli qetnameden behs etmeyerek 242 sayli qetnameni bir daha vurgulayib bu qetname cercivesinde xususi numayende ile emekdasliga davam edilmesini isterken V basliqda Yarrinqin tesebbuslerine musbet munasibetine gore Misire tesekkur edir VI basliqda ise Israili Yarrinqle emekdasliga devet edirdi Yarrinq missiyasinin ugursuzlugundan sonra BMT Yaxin Serq meselesini 29 noyabr 8 dekabr 1972 ci ilde yeniden muzakire etdi Sonda 31 biteref 7 eleyhine olmaqla 86 sesle qebul etdiyi 2949 sayli qerarinda Israile sert munasibet bildirilirdi Qerar 242 sayli qetnamenin iki temel maddesi olan Israilin isgal etdiyi torpaqlardan cekilmesi tehlukesiz ve taninmis serhedleri vurguladiqdan sonra Israili guc yolu ile torpaq ilhaq edilemeyeceyini nonannexation prinsipine qatildigini bildirmeye isgal altindaki torpaqlarda etdiyi fiziki ve demoqrafik deyisiklikleri geri almaga ve butun uzv dovletleri bu deyisiklikleri tanimamaga devet edirdi Qetname felestinlilerin haqlarina hormet gosterilmesini edaletli ve davamli sulhun zeruri unsuru olaraq gosterirdi Beynelxalq birliyin butun bu cehdleri muharibenin qarsisini almaq ucun kifayet etmedi 1972 ci ilin sonlarinda artiq Yaxin Serq yeni bir muharibnin esiyinde idi Bu arada Nasir olmus ve onun yerini alan Enver Sadat Israil ile razilasma yolunu axtarib bir netice elde ede bilmedikden sonra bu dovlete qarsi son defe sansini yoxlamaga qerar verdi QalereyaKfar Maymon seherinde bomba eleyhine siginacagdaki insanlar Kibbutz Dan seherinin bombardmani zamani siginacaq Muharibede istifade olunmus AMX 13 tanki Israil herbi gemisi Tiran bogazi yaxinligindaki Sarm es Seyx yaxinligindan kecir Avqusto Viktoriya xetsexanasinin yaxinligina Israil hava hucumu Israil ile Iordaniya arasinda bas vermis Sursat Tepeleri doyusu Sursat Tepeleri doyusunde istirak eden Israil herbcilerinin silueti MedeniyyetdeSabaton qrupunun Counterstrike mahnisi en qrupunun Six Days War mahnisiIstinadlarCharles Krauthammer Prelude to the Six Days Ingilisce www washingtonpost com 2014 10 28 tarixinde Istifade tarixi 2007 18 may Oren 2002 seh 237 Tucker 2004 seh 176 Griffin 2006 seh 336 Gawrych 2000 seh 3 Steven Zaloga Armour of the Middle East Wars 1948 78 Vanguard Osprey Publishing 1981 seh 23 ISBN 0 85045 388 7 El Gamasy 1993 seh 79 Herzog 1982 seh 165 Fahir Armaoglu 1989 seh 250 Israel Ministry of Foreign Affairs 2004 The Six Day War 1967 Jordan and Syria Simon Dunstan Bloomsbury Publishing 20 fevral 2013 ISBN 978 1 4728 0197 5 Istifade tarixi 6 yanvar 2018 Klaus Jurgen Gantzel Torsten Schwinghammer 253 Warfare since the Second World War Transaction Publishers 2000 seh 253 ISBN 978 1 56000 413 4 Guy Arnold Wars in the Third World since 1945 Nyu York 1991 seh 142 Tucker Spencer C The Encyclopedia of Middle East Wars The United States in the Persian Gulf Afghanistan and Iraq Conflicts ABC CLIO 2010 seh 1198 ISBN 978 1 85109 947 4 2021 08 09 tarixinde Istifade tarixi 2019 03 15 Woolf Alex Arab Israeli War Since 1948 Heinemann Raintree 2012 seh 27 ISBN 978 1 4329 6004 9 Sachar Howard M A History of Israel From the Rise of Zionism to Our Time Random House 2013 ISBN 978 0 8041 5049 1 2021 08 09 tarixinde Istifade tarixi 2019 03 15 Oren 1982 seh 185 187 William D Gerhard Henry W Millington 1981 Attack on a SIGINT Collector the USS Liberty NSA History Report U S Cryptologic History series National Security Agency 1981 seh 13 Isabella Ginor Gideon Remez The Soviet Israeli War 1967 1973 The USSR s Military Intervention in the Egyptian Israeli Conflict Oxford University Press 2017 seh 23 ISBN 978 0 19 069348 0 Memmedov Elvin Qudsde ermeni problemi varmi Politicon co az Topcubasov Merkezi 28 iyul 2021 2022 03 23 tarixinde Istifade tarixi 14 sentyabr 2021 1967 ci il Israil Ereb muharibesi netiesinde Serqi Quds Israil terefinden ele kecirilir Adam Elaine P William P Lineberry Eds Documents on American Foreign Relations Nyu York Council on Foreign Relations Simon and Schuster 1973 1970 seh 142 Category link Category Adam Elaine P American Foreign Relations 1977 A Documentary Record Nyu York New York University Press 1979 seh 231 American Foreign Policy 1950 1955 Basic Documents II Vasinqton Department of State Publication 1959 seh 451 Qulamhuseyn Memmedov ABS ve Israil XX esrin 60 ci illerinde Baki Baki Dovlet Universiteti Nesriyyati 2018 seh 39 Arnold Toynbee Survey of International Affairs London Oxford University Press 1935 seh 231 Dan Tschirgi The Politics of Indecision origins and Implications of American Involvement with Palestine Problem Nyu York Praeger Special Studies 1983 seh 653 Fahir Armaoglu 1989 seh 209 Lawrence L Whetten The Arab Isreli Dispute Great Power Behaviour London Adelphi Papers 1977 seh 547 Harold H Saunders The Other Walls The Politics of the Arab Isreli Peace Process Vasinqton American Enterprise Institute 1985 seh 342 Parker 1996 seh 19 Green 1984 seh 31 Smith 1967 seh 12 Rishard N Cooper The Middle East and International System Part II Security and the Energy Crisis London Adelphi Papers International Institute for Strategic Studies 1974 436 Elie Kedourie ve Sylvia G Haim Zionism and Arabism in Palestine and Israel London Frank Cass 1978 seh 659 Sami Hadawi Bitter Harvest Palestine 1914 1950 Nyu York The New World Press 1967 seh 234 Oren 2002 seh 21 Celal tevfik Karasapan Filistin ve Sark ul Urdun II Istanbul Ahmed Ihsan Basimevi Ltd 1942 seh 239 Omer Kurkcuoglu Turkiyenin Arab Orta Dogusuna Karsi Politikasi 1945 1970 Ankara Siyasal Bilgiler Fakultesi Yayini 1972 seh 126 Tom Hartman A World Atlas of Military History 1945 1984 Nyu York Hippocrene Books 1984 seh 231 George Kirk The Middle East in the War London Oxford University Press 1972 seh 342 Anwar Abdelmalek Egypt Military Society Nyu York Random House 1968 seh 435 Herzog The War of Atonement Little Brown and Company 1975 Foreword Liebman Charles PDF Middle Eastern Studies London Frank Cass 29 3 1993 411 7 may 2013 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib US State Department 2018 09 04 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 26 Right of return Palestinian dream UK BBC News 15 April 2004 12 May 2011 tarixinde Istifade tarixi 26 February 2019 14 May 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 July 2010 Communique Investigation regarding communist state officers who publicly incited hatred towards people of different nationality 2012 10 28 at the Wayback Machine Institute of National Remembrance Warsaw Publication on Polish site of IPN 25 July 2007 Podeh 2004 seh 15 Charles Krauthammer Prelude to the Six Days Ingilisce www washingtonpost com 2007 2021 08 09 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 03 Ami Gluska The Israeli Military and the Origins of the 1967 War Government Armed Forces and Defence Policy 1963 67 Routledge 2007 seh 152 ISBN ISBN 978 1 134 16377 9 Richard P Stebbins The United States in World Affairs 1957 s 432 Nyu York Harper amp Brothers 1958 2021 08 09 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 18 The statement of the Arab Baath Socialist Party of Egyptian on the aggression against Syria Aladhwaa 7 May 2013 16 December 2014 tarixinde Istifade tarixi 5 iyul 2013 Robert R Bowie aging Peace How Eisenhower Shaped an Enduring Cold War Strategy s 435 1962 2020 11 30 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 18 D F Fleming The cold war and its origins s 465 Nyu York Garden City Double day and Company s 324 1961 2018 06 04 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 18 Mickolus Edward F Edward Mickolus 2009 The Terrorist List The Middle East Volume 1 A K bad url ABC CLIO 2009 seh 405 olu kecid Ralph H Magnus Documents on the Middle East s 231 Ruhl J Bartlet The Record of American Diplomacy Documents and readings s 327 Nyu York 1969 Office of the Historian Bureau of Public Affairs The Eisenhower Doctrine 1957 Ingilisce history state gov 2008 2018 12 30 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 03 Istoriya SShA v dokumentah DOKTRINA EJZENHAUERA Rusca www grinchevskiy ru 2006 2019 01 11 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 03 Documents on American Foreign Relations s 675 1957 Peter L Hahn Securing the Middle East The Eisenhower Doctrine of 1957 Presidential Studies Quarterly 36 1 2006 38 47 Fahir Armaoglu Filistin meselesi ve Arab Israil savaslari s 314 Istanbul Kronik Buescher John The U S and Egypt in the 1950s 2021 01 28 at the Wayback Machine Teachinghistory org 2018 09 26 at the Wayback Machine accessed 20 avqust 2011 s 213 Ray Takeyh The Origins of the Eisenhower Doctrine The US Britain and Nasser s Egypt s 365 Berkeley algrave Macmillan 2000 2007 12 10 tarixinde Istifade tarixi 2019 03 13 Salim Yaqub Containing Arab nationalism the Eisenhower doctrine and the Middle East s 231 University of North Carolina Press 2004 Heiko Meiertons The Doctrines of US Security Policy An Evaluation under International Law s 219 Kembrij Cambridge University Press 2010 2021 08 09 tarixinde Istifade tarixi 2019 03 13 Sandy Tolan Rethinking Israel s David and Goliath past Ingilisce www salon com 2011 06 29 tarixinde Metz Helen Chapin Iraq A Country Study 2004 191 192 ISBN 1 4191 2671 7 John Devlin The Ba th Party A history from Its Origins to 1966 Kemal Abu Jaber The Arab Ba th Socialist Party Ideology and Organization Sirakuz Syracuse Universty Press 1966 Ali Tariq Bush in Babylon The Recolonisation of Iraq 2004 seh 106 ISBN 1 84467 512 2 Kostiner Joseph Conflict and Cooperation in the Gulf Region VS Verlag 1998 seh 36 ISBN 3 531 16205 5 Ghareeb Edmund A Dougherty Beth K Historical Dictionary of Iraq The Scarecrow Press Ltd 2004 seh 192 ISBN 978 0 8108 4330 1 James P Jankowski Nasser s Egypt Arab Nationalism and the United Arab Republic Lynne Rienner Publishers 2002 ISBN 978 1 58826 034 5 2017 10 10 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 07 United Arab Republic U A R Encyclopaedia Britannica 2012 08 14 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 07 Podeh 1999 seh 49 Moubayed Sami M Steel amp Silk Men and Women who shaped Syria 1900 2000 Cune Press 2006 seh 347 ISBN 978 1 885942 40 1 Lenczowski The Middle East in World Affairs 1980 Itamar Rabinovich Syria under the BAAS Stanford Paley Amit R Joshua Partlow Iraq s New Law on Ex Baathists Could Bring Another Purge The Washington Post 23 January 2008 19 July 2018 tarixinde Istifade tarixi 26 November 2011 Keesing s Contemporary Archives 1961 1962 s 18663 18664 Keesing s Contemporary Archives 1963 1964 s 19563 1964 Walter Laqueur The Israel Arab Reader A Documentary History of the Middle East Conflict s 367 Penguin 1976 2021 08 09 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 20 Keesing s Contemporary Archives 1963 1964 s 19681 19683 London Keesing s Publications Limited 2020 11 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 20 Netanel Lorch One long War s 321 Keter Publishing 1976 2013 07 07 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 20 Marion Farouk Sluggettt v Peter Sluggett Iraq since 1958 From Revolution to Dictatorship s 259 I B Tauris 2021 08 09 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 20 Hanna Batatu The Old Social Classes and the Revolutionary Movements in Iraq s 342 London Princeton University Press Majid Khadduri Socialist Iraq Va inqton 1978 Yevgeni Primakov Orta Dogu Ruslarin gozuyle s 231 Moskva Tarik Aziz The Revolution of the New Way s 234 Phebe Marr The Modern History of Iraq Avi Plascov A Palestinian State Examining the Alternatives London 1981 seh 234 Madiha Rashid al Madfai Jordan the United States and the Middle East Peace Process 1974 1991 Cambridge Middle East Library Cambridge University Press 1993 ISBN 0 521 41523 3 s 21 On 28 October 1974 the seventh Arab summit conference held in Rabat designated the PLO as the sole legitimate representative of the Palestinian people and reaffirmed their right to establish an independent state of urgency Geldenhuys Deon Isolated states a comparative analysis Cambridge University Press 1990 seh 155 ISBN 0 521 40268 9 2020 10 06 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 08 The organisation has also been recognized as the sole legitimate representative of the Palestinian people by well over 100 states Netanel Lorch One Long War Yeruselim 1976 seh 231 Washington D C Congressional Quarterly Inc The Middle East 1986 John Laffin Fedayeen The Arab Israeli Dilemma London 1973 seh 256 Moore The Arab Israeli Conflict Vol III seh 123 المجلس المركزي الفلسطيني يعلن تعليق الاعتراف بدولة إسرائيل 29 oktyabr 2018 2018 11 07 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 08 U S House of Respresen tatives Committee on Foreign Affairs The Search for Peace in the Middle East Documents and Statements 1967 79 Vasinqton 1979 seh 453 Larry L Fabian Ze ev Schiff Israelis Speak Nyu York 1977 seh 213 Yearbook of the United Nations 1966 1966 seh 897 2019 03 14 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 13 de Mazarrasa Javier 1994 in Spanish Blindados en Espana 2ª Parte La Dificil Postguerra 1939 1960 Valladolid Spain Quiron Ediciones p 50 ISBN 84 87314 10 4 Perrett Bryan 1999 Panzerkampfwagen IV medium tank 1936 1945 Oxford United Kingdom Osprey p 44 ISBN 978 1 85532 843 3 Nadav Safran From War The Arab Israeli Confrontation 1948 1967 Nyu York Pegasus 1969 seh 273 Netanel Lorch One Long War Arab versus Jew since 1920 Yeruselim Keter Publishing 1976 seh 113 Nadav Safran From War to War Nyu York Pegasus 1978 seh 306 American Foreign Policy 1967 seh 480 487 Steven L Spiegel The Other Arab Israeli Conflict Cikaqo University of Chicago Press 1985 seh 137 Safran Nadav American Foreign Policy 1967 seh 493 2022 03 24 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 13 Safran Nadav American Foreign Policy 1967 seh 307 309 2022 03 24 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 13 Arabs Israels and Kissinger A secret History of American Diplomacy in the Middle East seh 31 first missing last American Foreign Policy Current Documents 1967 Vasinqton Government Printing House 1969 seh 488 490 American Foreign Policy 1967 V cild Washington United States Government Printing Office 2002 seh 493 494 Keesing s Contemporary Archives 1967 1968 XVI London Keesing s Publications Limited seh 22067 Yearbook of The United Nations 1967 seh 165 174 Keesing s Contemporary Archives 1967 1968 XVI London Keesing s Publications Limited seh 22067 22068 Yearbook of The United Nations 1967 seh 167 174 Keesing s Contemporary Archives 1967 1968 XVI London Keesing s Publications Limited seh 22068 American Foreign Policy 1967 VI cild Washington United States Government Printing Office 2002 seh 497 Keesing s Contemporary Archives 1967 1968 XVI London Keesing s Publications Limited seh 22070 Omer Kurkcuoglu Turkiyenin Arap Orta Dogusuna Karsi Politikasi 1945 1970 Ankara Siyasal Bilgiler Fakultesi Yayini 1972 seh 341 B J Odeh tercume Yavuz Alogan Lubnanda Ic Savas Cagdas Bir Siyasal Tarih Istanbul Belge nesriyyati 1986 seh 345 Lee O Brien American Jewish Organizations and Israel Vasinqton 1986 seh 234 Fahir Armaoglu 1989 seh 231 Keesing s Contemporary Archives 1967 1968 XVI London Keesing s Publications Limited seh 19975 American Foreign Policy Current Documents 1964 V cild Washington United States Government Printing Office 2002 seh 676 Fahir Armaoglu 1989 seh 233 American Foreign Policy Current Documents 1964 V cild Washington United States Government Printing Office 2002 seh 701 702 American Foreign Policy Current Documents 1964 V cild Washington United States Government Printing Office 2002 seh 685 686 Fahir Armaoglu 1989 seh 128 Nadav Safran From War The Arab Israeli Confrontation 1948 1967 Nyu York Pegasus 1969 seh 279 Keesing s Contemporary Archives 1966 XVI London Keesing s Publications Limited seh 172 173 Yearbook of the U N 1966 seh 173 175 American Foreign Policy 1967 VII cild Washington United States Government Printing Office 2002 seh 536 537 Steven L Spiegel The Other Arab Isreli Conflict Chicago London University of Chicago Press 1985 seh 231 Phebe Marr Modern History of Iraq Kolorado Westview Press 1985 seh 436 Alfred M Lilienthal The Zionist Connection II What Price Peace New Brunswick North American Inc 1982 seh 219 Joan Peters From Time Immemorial The Origins of the Arab Israel Conflict over Palestine Nyu York Harper and Row 1984 238 Fahir Armaoglu Filistin meselesi ve Arab Israil svaslari 1948 1988 Istanbul Kronik 1988 seh 247 ISBN 978 975 2430 09 9 American Foreign Policy 1967 seh 506 507 American Foreign Policy 1967 seh 507 508 Keesing s Contemporary Archives 1967 1968 XVI London Keesing s Publications Limited seh 22103 Nadav Safran From War to War Nyu York Pegasus 1978 seh 327 Misirin beyanati Erebce الرئيسية الأهرام اليومي 2019 05 22 tarixinde Fahir Armaoglu Filistin meselesi ve Arab Israil Savaslari 1948 1988 Kronik 1988 seh 246 Mubasher Abdou Al Ahram 7 13 iyun 2007 24 May 2017 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 May 2017 Simon Dunstan The Six Day War 1967 Sinai 2016 01 01 at the Wayback Machine Osprey Publishing 2012 s 125 Leslie Stein The Making of Modern Israel 1948 1967 2016 01 01 at the Wayback Machine Polity Press 2013 s 181 Six Day War Israeli weapons 2012 02 06 tarixinde Istifade tarixi 1 fevral 2012 Nadav Safran From War to War The Arab Israeli Confrontation 1948 1967 A Study of the Conflict from the Perspective of Coercion in the Context of Inter Arab and Big Power Relations Nyu York Pegasus 1978 seh 348 Keesing s Contemporary Archives 1967 1968 XVI London Keesing s Publications Limited seh