Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə Şahbuz rayonu haqqındadır. Şahbuz şəhəri üçün Şahbuz səhifəsinə baxın. |
Şahbuz rayonu — Azərbaycan Respublikası Naxçıvan Muxtar Respublikasının tərkibində inzibati – ərazi vahidi. Şahbuz rayonu 8 avqust 1930-cu ildə təşkil olunmuşdur. 1963-cü ildə ləğv edilərək ərazisi Naxçıvan (1978-ci ildən Babək) rayonuna verilmişdi; 1965-ci ildən yenidən müstəqil rayondur. Şimalda və şərqdə Ermənistan Respublikası ilə həmsərhəddir. Ərazisi 836,58 km2. Rayonda 1 şəhər, 1 qəsəbə, 22 kənd var. Mərkəzi Şahbuz şəhəridir.
| Rayon | |
| Şahbuz rayonu | |
|---|---|
 | |
|
| |
| Ölkə | Azərbaycan |
| Daxildir | Naxçıvan |
| İnzibati mərkəz | Şahbuz |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaradılıb | 8 avqust 1930 |
| Sahəsi |
|
| Hündürlük | 1.263 m |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| ISO kodu | AZ-SAH |
| Poçt indeksi | 7100 |
| Avtomobil nömrəsi | 71 |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Şahbuz rayonu – Naxçıvan MR-in şimalında yerləşir. Dağlıq ərazidir. Ən yüksək nöqtəsi Salvartı (3162 m), Üçqardaş (3156m), Keçəldağdır (3115m). Biçənək dağ aşırımı da buradan keçir. Naxçıvan Muxtar Respublikanın bütün ərazisində olduğu kimi, burada da çoxlu yeraltı sular,o cümlədən badamlı, batabat, Karvansara, Biçənək mineral sular axır. Burada kükürd, tikinti materialları, torf yataqları var. Naxçıvançay və onun qolları: Küküçay, Şahbuzçay, Salvartıçay axır. Göllər – , Batabat gölü. Dağlarda meşə massivləri var. Badamlı mineral suyunun doldurulduğu zavodun yanında Badamlı istirahət zonası tikilmişdir (1400 metr yüksəklikdə).
Toponimi
Şahbuz- Naxçıvan MR-də inzibati rayon mərkəzinin adı. Mənbədə Naxçıvan əyalətinin Dərə-Şahbuz mahiyəsinin adı idi. Şahbuz yaxınlığındakı hündür yerdə qalıqları qalmaqla olan qədim qalanın adıdır. Məntəqə yaxınlığındakı Şahbuz qalasının adı ilə adlanmışdır. Qalanın adı isə farsca şəx "sıldırım (dik) qaya və buz (türk dillərində bayz- sıldırım ) sözümüm təhrif formasından ibarətdir.
Şahbuz- Şahbuz eyni adlı rayon mərkəzi. Naxçıvançay sahilində, ərazidədir. Erkən orta əsrlərdə orada mövcud olmuş və xarabalıqlara qalmış qalanın adı ilə adlanmışdır. Həmin qala isə adını Şahbuz (hündür, yüksək dağ) dağının adından almışdır.
Şahbuz- Şahbuz rayonu (Naxçıvan MR) ərazisində çay. Naxçıvançayın qolu. Zəngəzur silsiləsindən başıanır. Çay Şahbuz kəndinin adı ilə adlanmışdır.
Şahbuz- Şahbuz rayonunda (Nax.MR) kənd. Dağətəyi ərazidədir.
Şahbuztəpə- Şahbuz rayonu (Nax.MR) ərazisində dağ. Dağın adı Şahbuz və təpə sözlərindən ibarətdir. Şahbuz bir fikrə görə, şah (yüksək, böyük) və buz (biz, dağ sözünün fonetik şəkli) sözlərindən ibarət olub, Böyük dağ mənasını verir.
Tarixi və memarlıq abidələri
Rayon ərazisində Eneolit, Tunc, Dəmir dövrlərinə, antik dövrə və orta əsrlərə aid yaşayış yerləri, qəbir abidələri qeydə alınmış və öyrənilmişdir. Küküçay vadisində eradan əvvəl III minilliyə aid yaşayış yerləri mövcuddur. Tədqiqatçılar tərəfindən Sarıdərə, Ağbulaq, Kolanı, Kükü, Külüs, Şamlar qədim yaşayış yerləri öyrənilmişdir. Aşkar olunmuş mədəniyyət nümunələri, qəbirlər, Sikkə nümunələri eramızın əvvəllərində ərazidə böyük mədəniyyətin olduğunu sübut edir. Şahbuz qalası eramızın əvvəllərində inşa edilmişdir. Şapurqalası Şahbuz rayonunun eyniadlı kəndi yaxınlığında, hər tərəfdən sıldırım qayalarla əhatə olunmuş dağın üstündədir. Arxeoloji abidə kimi 1990-cı ildə qeydə alınmışdır. Tapıntılar Şapur qalasında həyatın eramızın ilk əsrlərindən XV-XVI əsrlərədək davam etdiyini göstərir. Fərhad qalası Batabat yaylağında arxeoloji abidə kimi qeydə alınmışdır. Tədqiqatlar Fərhad qalasının eramızdan əvvəl I minilliyin sonlarına və eramızın əvvəllərinə aid olduğunu söyləməyə imkan verir. Son dövrlərdə rayonun ərazisində olan tarixi və memarlıq abidələrinin təmiri və bərpası istiqamətində müəyyən işlər görülmüşdür.Arxeoloji abidələri Külüs kəndi yaxınlığında Külüs qalası (m.ə. II minillik), Tunc və erkən Dəmir Dövrlərinə aid Külüs nekropolu. Aşağı Remişin kəndi yaxınlığında Tunc Dövrünə aid Sarıdərə yaşayış yeri və nekropollari. Şamlar kəndi yaxınlığında Dəmir Dövrünə aid yaşayış yeri. Naxçıvançayın sol sahilində m.ə. I minilliyə aid Qarnıyarıq yaşayış yeri, nekropol. Biçənək kəndindən şərqdə, Batabat yaylağında m.ə. I minilliyin sonlarına aid arxeoloji abidə Fərhad evi. Abidə liparid tuf qayada külüng tipli metal alətlə qazılmış dörd otaqdan ibarətdir. Divarlarda kiçik taxçalar qazılmışdır. Birinci otağın sağ küncündə quyu ocaq yeri vardır. Girişin sağ tərəfində qaya üzərində uzun saçlı kişi başı. Solunda qadın rəsmi həkk olunmuşdur.
Tədqiqatlar göstərir ki, Şahbuz bölgəsində boyalı qablar (e. ə. III–II minilliklər), Xocalı-Gədəbəy (e. ə. II minilliyin sonu – I minilliyin əvvəlləri) mədəniyyətləri yayılmışdır (Sarıdərə, Ağbulaq, Qarnıyarıq, Kükü, Külüs, Govurqala, Şamlar və s.). Sarıdərə abidələrində vahid dəfn adətinin olduğu müəyyənləşdirilmişdir. Ağbulaq kəndindən aşkar olunmuş küp qəbirlər, möhür, mis pullar və s. eramızın əvvəllərində ərazinin Qafqaz Albaniyasının tərkibində olduğunu göstərir. Orta əsrlərə aid qaynaqlarda adı çəkilən Şahbuz qalası eramızın ilk əsrlərində inşa edilmişdir. Rayon ərazisində 3–17 əsrlərə aid yaşayış yerləri (Quzey, Eyvaz, Yarnıx, Keçili, Kələkli, Kolanı, Məzrə, Xarabalıq və s.) və qəbir abidələri (Ayrınc, Batabat, Qanlıgöl, Nursu, Söyüdlü, Türkeş və s.) tədqiq edilib öyrənilmişdir.
Şahbuz rayonu ərazisində tarixi-memarlıq abidələrindən orta əsrlərə aid qala (bax Şapurqala), bürc, müdafiə istehkamları, həmçinin Karvansara, pir, məscid və s. mühafizə olunmuşdur. Mühüm elmi və tarixi əhəmiyyət kəsb edən nadir abidələr əsaslı şəkildə bərpa olunmuşdur.
Mahmudoba kəndi yaxınlığında Kəhriz yaşayış yeri (III-VIII əsrlər), Orduyurdu yaşayış yeri (VII-VIII əsrlər). Ağbulaq kəndi yaxınlığında Qızıltapılan və Xarabalıq yaşayış yerləri (V-VIII əsrlər). Keçili kəndi yaxınlığında Kolluq yaşayış yeri (V–VII əsrlər). Külüs kəndi yaxınlığında alban məbədi (VI əsr), Şapurqala yaşayış yeri (I-X əsrlər). Nursu kəndi yaxınlığında alban məbədi (VI əsr). Şahbuz şəhəri yaxınlığında Şapurqalası (VI əsr), Şahbuz və Şahbuzkənd nekropolları (X-XVI əsrlər). Kolanı kəndi yaxınlığında Kolanı və Quzey nekropolları (X-XV əsrlər). Keçəldağın ətəyində XIV-XVII əsrlərə aid daş sənduqələr və qoç fiqurlarından ibarət iki qəbiristanlıq. Biçənək kəndindən şərqdə körpü (XVI-II əsr). Sələsüz kəndi yaxınlığında körpü (XVIII əsr).
Fiziki-coğrafi xüsusiyyətləri
Landşaftları və bioloji müxtəlifliyi
Yayı quraq keçən soyuq iqlimi vardır. Ərazisindən Naxçıvançay və onun qolları (Salvartıçay, Küküçay, Şahbuzçay və s.) axır. Qanlıgöl, Batabat və s. gölləri vardır ki, onlardan su anbarı kimi istifadə edilir. Rayon ərazisində əsasən, dağ-çəmən, qəhvəyi dağ-meşə, dağ-tünd-şabalıdı torpaqlar yayılmışdır. Burada bitkiliyin yarımsəhra, dağ-kserofit (friqana), dağ-bozqır, kolluq, çala-çəmən və subasar çəmən, meşə, su-bataqlıq, petrofil (qaya-tökııntü), subalp və alp çəmən tipləri yayılmışdır. Ərazi florasında kox şamı, bataqlıq mürgəkotu, atmilçək qaş səhləbi, arıbumn quşsəhləbi, sıxçiçək bellavaliya, bərk sərtdişə, bott zəravəndi, tükyarpaq suincilosu, voronov armudu , Zəngəzur armudu, nizami itburnu, badamlı gəvəni, Naxçıvan gəvəni, dəniz bağayarpağı və s. nadir və endem bitkilər yayılmışdır. Rayonun faunası üçün xarakterik olan heyvanlara qonur ayı, avrasiya vaşaqı, meşə pişiyi (Felis silvestris), canavar çaqqal, adi tülkü, porsuq, meşə dələsi, süleysin, susamuru, bezoar keçisi, asiya muflonu, qaban, boz dovşan, qulaqlı kirpi, hind tirəndazı, qonur palazqulaq yarasa, dam bayquşu, xəzər uları, dağ kətanquşu, kəklik, böyük və kiçik qayalıq sittası, adi sığırçın, çöl göyərçini, radde gürzəsi, təlxəlor, adi suilanı, qara əqrəb, qafqaz solpuqası (böv), Vayxır su anbarında çoxlu balıq növləri və s. daxildir.
Relyefi
Şahbuz rayonu dağlıq olub Dərələyəz silsiləsinin cənub yamacları və Zəngəzur silsiləsinin qərb yamaclarıdır. Biçənək aşırımı bu ərazidə yerləşir. Rayonun qərb hissəsində Küküdağ silsiləsi, şimal-şərq hissəsində Süsəndağ silsiləsi yerləşir. Rayonun mərkəzi hissəsində Məzrədağ və Qapıdaşqara silsilələri yerləşir.
Geoloji quruluşu
Təbaşir və Neogen dövrü çöküntüləri yayılmışdır.
Çayları və su hövzəhri
Mineral bulaqlarla (Badamlı, Biçənək, Batabat, Karvansara və s.) zəngindir. Ərazisindən Naxçıvançay və onun qolları olan Cəhri, Salvartıçay, Küküçay, Şahbuzçay və s. çaylar axır. Naxçıvançay Kiçik Qafqazın Dərələyəz silsiləsinin cənub yamacından axan bulaqların qovuşmasından yaranır. Çayın mənbəyi Keçəldağın yaxınlığındakı 2720 m yüksəklikdədir. Naxçıvançayın 16 qolu vardır. Şahbuzçay (Şahbulaqçay) mənbəyini Zəngəzur silsiləsindən götürür. Ərazi mənzərəli dağ gölləri (Batabat, Salvartı, Qanlıgöl və s.) ilə də zəngindir. Batabat gölü Naxçıvançayın hövzəsində yerləşir. Sahəsi 16 ha-dır. Salvartı dağının yamacında, okean səviyyəsindən 2849 m hündürlükdə Salvartı gölü yerləşir. Gölün uzunluğu 280 m, eni 200 m, sahəsi 3.2 ha-dır. Salvartıçay bu göldən başlayır. Sərpidaş dağının ətəyində, Naxçıvançayın hövzəsində, 2400 m yüksəklikdədir. gölü Küküçayın hövzəsində, Dərələyəz silsiləsinin ətəyində, 2420 m yüksəklikdədir.
Şahbuz Dövlət Təbiət Qoruğu bu rayon ərazisində təşkil edilmişdir.
Əsas zirvələri
Əsas su hövzələri
- Naxçıvançay (81 km),
- Küküçay (20 km),
- Şahbuzçay (27 km)
- Batabat gölü,
- Salvartı gölü,
- Şahbulaq gölü,
- H.Əliyev adına su anbarı
İqtisadiyyatı
Son illər rayonda sosial-iqtisadi inkişafın möhkəmləndirilməsi, əhalinin maddi rifahının yaxşılaşdırılması sahəsində ardıcıl tədbirlər görülmüşdür. Şahbuz rayonunda da iqtisadi və mədəni həyatın bütün sahələrində böyük irəliləyişlərə nail olunmuşdur. Şahbuz rayonu əsasən, heyvandarlıq rayonudur. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaqlar 28146 ha-dır (2004). Bunun 2663 ha-ı suvarılan torpaqlar, 2495 ha-ı biçənəklər, qalanı otlaqlardır. Dənli və dənli-paxlalı bitkilər (buğda, arpa və s.), yem bitkiləri, texniki bitkilər, tərəvəz və kartof əkilir. Meyvə yetişdirilir.
1999-cu ildə Şahbuz rayonu üzrə aqrar islahatlar başa çatdırılmış, əhali torpaq payları ilə təmin olunmuşdur. Torpaqları suvarmaq üçün suvarma xətləri yenidən qurulmuş, yeni su mənbələri yaradılmışdır. Aqrar islahatların həyata keçirilməsi rayonda bitkiçiliyin və heyvandarlığın intensiv inkişafına, məhsul istehsalının artırılmasına müsbət təsir göstərmişdir. 2004-cü ildə Naxçıvan Muxtar Respublika sənaye məhsulunun 3,9%-i, kapital qoyuluşunun 2,8%-i, istifadəyə verilmiş əsas fondların 2,6%-i, cəmi əmtəə dövriyyəsinin 2,2 %-i, əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin 5,3%-i Şahbuz rayonunun payına düşür. Əhalinin hər nəfərinə düşən pullu xidmətlərin həcmi 263,1 min manat olmuşdur ki, onun da 14,1%-i məişət xidmətlərinin payına düşür.
Rayonda , üzüm emalı müəssisəsi fəaliyyət göstərir. Son vaxtlar Badamlı suyunun istehsalını artırmaq məqsədilə bir sıra tədbirlər həyata keçirilmiş, bu suyun müxtəlif ölkələrə də satışının təşkili üçün məqsədyönlü iş aparılmışdır. Rayonda tikinti təşkilatı və kommunal müəssisələri kombinatı genişmiqyaslı tikinti və abadlıq işləri həyata keçirir. Rayon əhalisinə nəqliyyat xidmətinin və digər pullu xidmətlərin yaxşılaşdırılması daim diqqət mərkəzində saxlanılır.
İnfrastruktur
Rayon ərazisinə Şahbuz şəhəri, Badamlı qəsəbəsi və Qarababa, Ayrınc, Mahmudoba, Nursu, Qızıl Qışlaq, Güney Qışlaq, Kolanı, Aşağı Qışlaq, Yuxarı Qışlaq, Gömür, Ağbulaq, Biçənək, Şahbuzkənd, Külüs, Kükü, Keçili, Sələsüz, Daylaqlı, Türkeş, Kiçikoba, Mərəlik, Badamlı, Şada kəndləri daxildi. Son illər rayonda xeyli quruculuq və abadlıq işləri aparılmışdır. Kükü, Mahmudoba, Qızıl Qışlaq kəndlərində, Batabat yolu üstündə Zərnətün körpüsü tikilmişdir. Rayonun Türkeş, Şada, Biçənək, Keçili, Külüs, Badamlı qəsəbə, Sələsüz, Güney Qışlaq kəndlərində müasir tipli məktəblər tikilmiş, Şahbuz şəhəri abadlaşdırılmış, ulu öndər H.Əliyevin xatirəsinə park və prospekt salınmışdır.
Şəhərdə 2002-2004-cü illərdə müasir arxitektura üsulu ilə YAP Şahbuz rayon təşkilatının, Baytarlıq laboratoriyasının, Maliyyə şöbəsinin, Kommunal müəssisələr kombinatının, MTN-nin Şahbuz şöbəsinin, Kapital Bankın Şahbuz rayon filialının, rayon məhkəməsinin, suvarma sistemləri idarəsinin, polis şöbəsinin inzibati binaları tikilib istifadəyə verilmişdir.
Rayonda qaçqın və məcburi köçkünlərin, o cümlədən Azərbaycan torpaqlarının müdafiəsində iştirak edən veteranların həyat şəraitini yaxşılaşdırmaq üçün 24 ailəyə yaşayış evi tikilib istifadəyə verilmiş, Şahbuz qəsəbəsində Şəhidlər kompleksi və rayonunun simvolu olan giriş abidə-kompleksi ucaldılmışdır.
Rayonun ərazisində aparılan yenidənqurma, quruculuq və abadlıq tədbirləri nəticəsində yaraşıqlı inzibati tikililər, milli və müasir arxitekturalı binalar, ticarət mərkəzləri, qədim üslubda meydanlar, köşklər inşa edilmiş, yollar boyu kəndlər abadlaşdırılmış, yeni körpülər (Kükü, Mahmudoba, Nursu, Qızıl Qışlaq) tikilmişdir.
Əhalisi
Şahbuzlular işgüzar, qonaqpərvər və uzunömrlüdürlər. Ərazidə ulu əcdadlarimizdan qalma milli adət-ənənələr, dekorativ tətbiqi sənət nümunələri, şifahi folklor mədəniyyəti, aşıq-saz sənəti bu günə kimi əhəmiyyətini itirməmişdir.
| # | Bələdiyyələrin adı | Hər bələdiyyə üzrə əhalinin sayı |
|---|---|---|
| 1 | Şahbuz qəsəbə bələdiyyəsi | 3507 |
| 2 | Keçili kənd bələdiyyəsi | 1663 |
| 3 | Kolanı kənd bələdiyyəsi | 1379 |
| 4 | Kükü kənd bələdiyyəsi | 1451 |
| 5 | Şahbuzkənd kənd bələdiyyəsi | 1187 |
| 6 | Külüs kənd bələdiyyəsi | 1169 |
| 7 | Biçənək kənd bələdiyyəsi | 1157 |
| 8 | Badamlı kənd bələdiyyəsi | 1078 |
| 9 | Aşağı Qışlaq kənd bələdiyyəsi | 904 |
| 10 | Nursu kənd bələdiyyəsi | 799 |
| 11 | Mahmudoba kənd bələdiyyəsi | 797 |
| 12 | Qızıl Qışlaq kənd bələdiyyəsi | 692 |
| 13 | Sələsüz kənd bələdiyyəsi | 588 |
| 14 | Badamlı qəsəbə bələdiyyəsi | 582 |
| 15 | Güney Qışlaq kənd bələdiyyəsi | 545 |
| 16 | Ayrınc kənd bələdiyyəsi | 544 |
| 17 | Yuxarı Qışlaq kənd bələdiyyəsi | 516 |
| 18 | Gömür kənd bələdiyyəsi | 474 |
| 19 | Ağbulaq kənd bələdiyyəsi | 436 |
| 20 | Türkeş kənd bələdiyyəsi | 399 |
| 21 | Daylaqlı kənd bələdiyyəsi | 395 |
| 22 | Mərəlik kənd bələdiyyəsi | 215 |
| 23 | Kiçikoba kənd bələdiyyəsi | 171 |
| 24 | Şada kənd bələdiyyəsi | 161 |
| 25 | Cəmi | 20809 |
Milli tərkibi
| Etnik qrup | 1979 sa. |
|---|---|
| cəmi | 16 402 |
| azərbaycanlı | 16 134 |
| erməni | 230 |
| rus və ukraynalı | 24 |
| kürd | 3 |
| gürcü | 3 |
| tatar | 1 |
| ləzgi | 1 |
İstinadlar
- https://files.preslib.az/projects/azerbaijan/gl2.pdf#page31.
- "- Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şahbuz rayonunun inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu". 2021-10-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-06-02.
- B.Ə.Budaqov, Q.Qeybullayev "Naxçivan Diyarının Yer yaddaşı" , Bakı- 2004 "Nafta-Press" nəşriyyatı. s.105
- Şopen İ. Göstərilən əsər, s.328
- Mirzəyev E.M. Göstərilən lüğəti.,s.65
- Azərbaycan Toponimləri. s.564
- İnzibati-ərazi vahidləri s.231
- Qərib Məmmədov, Elman Yusifov, Mahmud Xəlilov, Vüqar Kərimov.Azərbaycan Ekoturizmin Potensialı
- Feyruz Bağırov Nuh yurduna ziyarət Naxçıvan-2008 s.46
- Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Шахбузский район (перепись 1979 года) 2022-09-26 at the Wayback Machine
Mənbə
- http://www.mcdmerkez.org/ts_general/azl/belediye/b-6.htm 2009-01-19 at the Wayback Machine
Xarici keçidlər
- Naxçıvan Muxtar Respublikası Şahbuz rayonu
- Şahbuz rayonu
- Şahbuzlu şəhidlər
- Naxçıvan Muxtar Respublikası şəhər və rayonlarının inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında
- Şahbuz rayonunun Sələsüz və Mərəlik kəndləri müasir yaşayış məntəqələrinə çevrilmişdir
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Sahbuz deqiqlesdirme Bu meqale Sahbuz rayonu haqqindadir Sahbuz seheri ucun Sahbuz sehifesine baxin Sahbuz rayonu Azerbaycan Respublikasi Naxcivan Muxtar Respublikasinin terkibinde inzibati erazi vahidi Sahbuz rayonu 8 avqust 1930 cu ilde teskil olunmusdur 1963 cu ilde legv edilerek erazisi Naxcivan 1978 ci ilden Babek rayonuna verilmisdi 1965 ci ilden yeniden musteqil rayondur Simalda ve serqde Ermenistan Respublikasi ile hemserheddir Erazisi 836 58 km2 Rayonda 1 seher 1 qesebe 22 kend var Merkezi Sahbuz seheridir RayonSahbuz rayonu39 29 sm e 45 40 s u Olke AzerbaycanDaxildir NaxcivanInzibati merkez SahbuzTarixi ve cografiyasiYaradilib 8 avqust 1930Sahesi 836 58 km Hundurluk 1 263 mEhalisiEhalisi 25 300 nef 2020 Reqemsal identifikatorlarISO kodu AZ SAHPoct indeksi 7100Avtomobil nomresi 71 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Sahbuz rayonu Naxcivan MR in simalinda yerlesir Dagliq erazidir En yuksek noqtesi Salvarti 3162 m Ucqardas 3156m Keceldagdir 3115m Bicenek dag asirimi da buradan kecir Naxcivan Muxtar Respublikanin butun erazisinde oldugu kimi burada da coxlu yeralti sular o cumleden badamli batabat Karvansara Bicenek mineral sular axir Burada kukurd tikinti materiallari torf yataqlari var Naxcivancay ve onun qollari Kukucay Sahbuzcay Salvarticay axir Goller Batabat golu Daglarda mese massivleri var Badamli mineral suyunun dolduruldugu zavodun yaninda Badamli istirahet zonasi tikilmisdir 1400 metr yukseklikde Sahbuz qesebesiToponimiSahbuz Naxcivan MR de inzibati rayon merkezinin adi Menbede Naxcivan eyaletinin Dere Sahbuz mahiyesinin adi idi Sahbuz yaxinligindaki hundur yerde qaliqlari qalmaqla olan qedim qalanin adidir Menteqe yaxinligindaki Sahbuz qalasinin adi ile adlanmisdir Qalanin adi ise farsca sex sildirim dik qaya ve buz turk dillerinde bayz sildirim sozumum tehrif formasindan ibaretdir Sahbuz Sahbuz eyni adli rayon merkezi Naxcivancay sahilinde erazidedir Erken orta esrlerde orada movcud olmus ve xarabaliqlara qalmis qalanin adi ile adlanmisdir Hemin qala ise adini Sahbuz hundur yuksek dag daginin adindan almisdir Sahbuz Sahbuz rayonu Naxcivan MR erazisinde cay Naxcivancayin qolu Zengezur silsilesinden basianir Cay Sahbuz kendinin adi ile adlanmisdir Sahbuz Sahbuz rayonunda Nax MR kend Dageteyi erazidedir Sahbuztepe Sahbuz rayonu Nax MR erazisinde dag Dagin adi Sahbuz ve tepe sozlerinden ibaretdir Sahbuz bir fikre gore sah yuksek boyuk ve buz biz dag sozunun fonetik sekli sozlerinden ibaret olub Boyuk dag menasini verir Tarixi ve memarliq abideleriKukudag Sahbuz rayonu Rayon erazisinde Eneolit Tunc Demir dovrlerine antik dovre ve orta esrlere aid yasayis yerleri qebir abideleri qeyde alinmis ve oyrenilmisdir Kukucay vadisinde eradan evvel III minilliye aid yasayis yerleri movcuddur Tedqiqatcilar terefinden Saridere Agbulaq Kolani Kuku Kulus Samlar qedim yasayis yerleri oyrenilmisdir Askar olunmus medeniyyet numuneleri qebirler Sikke numuneleri eramizin evvellerinde erazide boyuk medeniyyetin oldugunu subut edir Sahbuz qalasi eramizin evvellerinde insa edilmisdir Sapurqalasi Sahbuz rayonunun eyniadli kendi yaxinliginda her terefden sildirim qayalarla ehate olunmus dagin ustundedir Arxeoloji abide kimi 1990 ci ilde qeyde alinmisdir Tapintilar Sapur qalasinda heyatin eramizin ilk esrlerinden XV XVI esrleredek davam etdiyini gosterir Ferhad qalasi Batabat yaylaginda arxeoloji abide kimi qeyde alinmisdir Tedqiqatlar Ferhad qalasinin eramizdan evvel I minilliyin sonlarina ve eramizin evvellerine aid oldugunu soylemeye imkan verir Son dovrlerde rayonun erazisinde olan tarixi ve memarliq abidelerinin temiri ve berpasi istiqametinde mueyyen isler gorulmusdur Arxeoloji abideleri Kulus kendi yaxinliginda Kulus qalasi m e II minillik Tunc ve erken Demir Dovrlerine aid Kulus nekropolu Asagi Remisin kendi yaxinliginda Tunc Dovrune aid Saridere yasayis yeri ve nekropollari Samlar kendi yaxinliginda Demir Dovrune aid yasayis yeri Naxcivancayin sol sahilinde m e I minilliye aid Qarniyariq yasayis yeri nekropol Bicenek kendinden serqde Batabat yaylaginda m e I minilliyin sonlarina aid arxeoloji abide Ferhad evi Abide liparid tuf qayada kulung tipli metal aletle qazilmis dord otaqdan ibaretdir Divarlarda kicik taxcalar qazilmisdir Birinci otagin sag kuncunde quyu ocaq yeri vardir Girisin sag terefinde qaya uzerinde uzun sacli kisi basi Solunda qadin resmi hekk olunmusdur Tedqiqatlar gosterir ki Sahbuz bolgesinde boyali qablar e e III II minillikler Xocali Gedebey e e II minilliyin sonu I minilliyin evvelleri medeniyyetleri yayilmisdir Saridere Agbulaq Qarniyariq Kuku Kulus Govurqala Samlar ve s Saridere abidelerinde vahid defn adetinin oldugu mueyyenlesdirilmisdir Agbulaq kendinden askar olunmus kup qebirler mohur mis pullar ve s eramizin evvellerinde erazinin Qafqaz Albaniyasinin terkibinde oldugunu gosterir Orta esrlere aid qaynaqlarda adi cekilen Sahbuz qalasi eramizin ilk esrlerinde insa edilmisdir Rayon erazisinde 3 17 esrlere aid yasayis yerleri Quzey Eyvaz Yarnix Kecili Kelekli Kolani Mezre Xarabaliq ve s ve qebir abideleri Ayrinc Batabat Qanligol Nursu Soyudlu Turkes ve s tedqiq edilib oyrenilmisdir Sahbuz rayonu erazisinde tarixi memarliq abidelerinden orta esrlere aid qala bax Sapurqala burc mudafie istehkamlari hemcinin Karvansara pir mescid ve s muhafize olunmusdur Muhum elmi ve tarixi ehemiyyet kesb eden nadir abideler esasli sekilde berpa olunmusdur Mahmudoba kendi yaxinliginda Kehriz yasayis yeri III VIII esrler Orduyurdu yasayis yeri VII VIII esrler Agbulaq kendi yaxinliginda Qiziltapilan ve Xarabaliq yasayis yerleri V VIII esrler Kecili kendi yaxinliginda Kolluq yasayis yeri V VII esrler Kulus kendi yaxinliginda alban mebedi VI esr Sapurqala yasayis yeri I X esrler Nursu kendi yaxinliginda alban mebedi VI esr Sahbuz seheri yaxinliginda Sapurqalasi VI esr Sahbuz ve Sahbuzkend nekropollari X XVI esrler Kolani kendi yaxinliginda Kolani ve Quzey nekropollari X XV esrler Keceldagin eteyinde XIV XVII esrlere aid das senduqeler ve qoc fiqurlarindan ibaret iki qebiristanliq Bicenek kendinden serqde korpu XVI II esr Selesuz kendi yaxinliginda korpu XVIII esr Fiziki cografi xususiyyetleriSahbuz rayonunda mese kol ortuyuLandsaftlari ve bioloji muxtelifliyi Yayi quraq kecen soyuq iqlimi vardir Erazisinden Naxcivancay ve onun qollari Salvarticay Kukucay Sahbuzcay ve s axir Qanligol Batabat ve s golleri vardir ki onlardan su anbari kimi istifade edilir Rayon erazisinde esasen dag cemen qehveyi dag mese dag tund sabalidi torpaqlar yayilmisdir Burada bitkiliyin yarimsehra dag kserofit friqana dag bozqir kolluq cala cemen ve subasar cemen mese su bataqliq petrofil qaya tokiintu subalp ve alp cemen tipleri yayilmisdir Erazi florasinda kox sami bataqliq murgekotu atmilcek qas sehlebi aribumn qussehlebi sixcicek bellavaliya berk sertdise bott zeravendi tukyarpaq suincilosu voronov armudu Zengezur armudu nizami itburnu badamli geveni Naxcivan geveni deniz bagayarpagi ve s nadir ve endem bitkiler yayilmisdir Rayonun faunasi ucun xarakterik olan heyvanlara qonur ayi avrasiya vasaqi mese pisiyi Felis silvestris canavar caqqal adi tulku porsuq mese delesi suleysin susamuru bezoar kecisi asiya muflonu qaban boz dovsan qulaqli kirpi hind tirendazi qonur palazqulaq yarasa dam bayqusu xezer ulari dag ketanqusu keklik boyuk ve kicik qayaliq sittasi adi sigircin col goyercini radde gurzesi telxelor adi suilani qara eqreb qafqaz solpuqasi bov Vayxir su anbarinda coxlu baliq novleri ve s daxildir Baldirgan bitkisiRelyefi Sahbuz rayonu dagliq olub Dereleyez silsilesinin cenub yamaclari ve Zengezur silsilesinin qerb yamaclaridir Bicenek asirimi bu erazide yerlesir Rayonun qerb hissesinde Kukudag silsilesi simal serq hissesinde Susendag silsilesi yerlesir Rayonun merkezi hissesinde Mezredag ve Qapidasqara silsileleri yerlesir Gurbulaq selalesi Sahbuz rayonuGeoloji qurulusu Tebasir ve Neogen dovru cokuntuleri yayilmisdir Caylari ve su hovzehri Batabat golu Mineral bulaqlarla Badamli Bicenek Batabat Karvansara ve s zengindir Erazisinden Naxcivancay ve onun qollari olan Cehri Salvarticay Kukucay Sahbuzcay ve s caylar axir Naxcivancay Kicik Qafqazin Dereleyez silsilesinin cenub yamacindan axan bulaqlarin qovusmasindan yaranir Cayin menbeyi Keceldagin yaxinligindaki 2720 m yukseklikdedir Naxcivancayin 16 qolu vardir Sahbuzcay Sahbulaqcay menbeyini Zengezur silsilesinden goturur Erazi menzereli dag golleri Batabat Salvarti Qanligol ve s ile de zengindir Batabat golu Naxcivancayin hovzesinde yerlesir Sahesi 16 ha dir Salvarti daginin yamacinda okean seviyyesinden 2849 m hundurlukde Salvarti golu yerlesir Golun uzunlugu 280 m eni 200 m sahesi 3 2 ha dir Salvarticay bu golden baslayir Serpidas daginin eteyinde Naxcivancayin hovzesinde 2400 m yukseklikdedir golu Kukucayin hovzesinde Dereleyez silsilesinin eteyinde 2420 m yukseklikdedir Sahbuz Dovlet Tebiet Qorugu bu rayon erazisinde teskil edilmisdir Esas zirveleri Camal 3204 m Salvarti 3161 m Kukudag 3120 m Keceldag 3118 m Agdaban 3098 m Esas su hovzeleri Naxcivancay 81 km Kukucay 20 km Sahbuzcay 27 km Batabat golu Salvarti golu Sahbulaq golu H Eliyev adina su anbariIqtisadiyyatiSon iller rayonda sosial iqtisadi inkisafin mohkemlendirilmesi ehalinin maddi rifahinin yaxsilasdirilmasi sahesinde ardicil tedbirler gorulmusdur Sahbuz rayonunda da iqtisadi ve medeni heyatin butun sahelerinde boyuk irelileyislere nail olunmusdur Sahbuz rayonu esasen heyvandarliq rayonudur Kend teserrufatina yararli torpaqlar 28146 ha dir 2004 Bunun 2663 ha i suvarilan torpaqlar 2495 ha i bicenekler qalani otlaqlardir Denli ve denli paxlali bitkiler bugda arpa ve s yem bitkileri texniki bitkiler terevez ve kartof ekilir Meyve yetisdirilir 1999 cu ilde Sahbuz rayonu uzre aqrar islahatlar basa catdirilmis ehali torpaq paylari ile temin olunmusdur Torpaqlari suvarmaq ucun suvarma xetleri yeniden qurulmus yeni su menbeleri yaradilmisdir Aqrar islahatlarin heyata kecirilmesi rayonda bitkiciliyin ve heyvandarligin intensiv inkisafina mehsul istehsalinin artirilmasina musbet tesir gostermisdir 2004 cu ilde Naxcivan Muxtar Respublika senaye mehsulunun 3 9 i kapital qoyulusunun 2 8 i istifadeye verilmis esas fondlarin 2 6 i cemi emtee dovriyyesinin 2 2 i ehaliye gosterilen pullu xidmetlerin 5 3 i Sahbuz rayonunun payina dusur Ehalinin her neferine dusen pullu xidmetlerin hecmi 263 1 min manat olmusdur ki onun da 14 1 i meiset xidmetlerinin payina dusur Rayonda uzum emali muessisesi fealiyyet gosterir Son vaxtlar Badamli suyunun istehsalini artirmaq meqsedile bir sira tedbirler heyata kecirilmis bu suyun muxtelif olkelere de satisinin teskili ucun meqsedyonlu is aparilmisdir Rayonda tikinti teskilati ve kommunal muessiseleri kombinati genismiqyasli tikinti ve abadliq isleri heyata kecirir Rayon ehalisine neqliyyat xidmetinin ve diger pullu xidmetlerin yaxsilasdirilmasi daim diqqet merkezinde saxlanilir InfrastrukturRayon erazisine Sahbuz seheri Badamli qesebesi ve Qarababa Ayrinc Mahmudoba Nursu Qizil Qislaq Guney Qislaq Kolani Asagi Qislaq Yuxari Qislaq Gomur Agbulaq Bicenek Sahbuzkend Kulus Kuku Kecili Selesuz Daylaqli Turkes Kicikoba Merelik Badamli Sada kendleri daxildi Son iller rayonda xeyli quruculuq ve abadliq isleri aparilmisdir Kuku Mahmudoba Qizil Qislaq kendlerinde Batabat yolu ustunde Zernetun korpusu tikilmisdir Rayonun Turkes Sada Bicenek Kecili Kulus Badamli qesebe Selesuz Guney Qislaq kendlerinde muasir tipli mektebler tikilmis Sahbuz seheri abadlasdirilmis ulu onder H Eliyevin xatiresine park ve prospekt salinmisdir Seherde 2002 2004 cu illerde muasir arxitektura usulu ile YAP Sahbuz rayon teskilatinin Baytarliq laboratoriyasinin Maliyye sobesinin Kommunal muessiseler kombinatinin MTN nin Sahbuz sobesinin Kapital Bankin Sahbuz rayon filialinin rayon mehkemesinin suvarma sistemleri idaresinin polis sobesinin inzibati binalari tikilib istifadeye verilmisdir Rayonda qacqin ve mecburi kockunlerin o cumleden Azerbaycan torpaqlarinin mudafiesinde istirak eden veteranlarin heyat seraitini yaxsilasdirmaq ucun 24 aileye yasayis evi tikilib istifadeye verilmis Sahbuz qesebesinde Sehidler kompleksi ve rayonunun simvolu olan giris abide kompleksi ucaldilmisdir Bicenek kendinin yeni yolu Rayonun erazisinde aparilan yenidenqurma quruculuq ve abadliq tedbirleri neticesinde yarasiqli inzibati tikililer milli ve muasir arxitekturali binalar ticaret merkezleri qedim uslubda meydanlar koskler insa edilmis yollar boyu kendler abadlasdirilmis yeni korpuler Kuku Mahmudoba Nursu Qizil Qislaq tikilmisdir EhalisiSahbuzlular isguzar qonaqperver ve uzunomrludurler Erazide ulu ecdadlarimizdan qalma milli adet eneneler dekorativ tetbiqi senet numuneleri sifahi folklor medeniyyeti asiq saz seneti bu gune kimi ehemiyyetini itirmemisdir Esas meqaleler Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 1999 ve Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 2009 Belediyyelerin adi Her belediyye uzre ehalinin sayi1 Sahbuz qesebe belediyyesi 35072 Kecili kend belediyyesi 16633 Kolani kend belediyyesi 13794 Kuku kend belediyyesi 14515 Sahbuzkend kend belediyyesi 11876 Kulus kend belediyyesi 11697 Bicenek kend belediyyesi 11578 Badamli kend belediyyesi 10789 Asagi Qislaq kend belediyyesi 90410 Nursu kend belediyyesi 79911 Mahmudoba kend belediyyesi 79712 Qizil Qislaq kend belediyyesi 69213 Selesuz kend belediyyesi 58814 Badamli qesebe belediyyesi 58215 Guney Qislaq kend belediyyesi 54516 Ayrinc kend belediyyesi 54417 Yuxari Qislaq kend belediyyesi 51618 Gomur kend belediyyesi 47419 Agbulaq kend belediyyesi 43620 Turkes kend belediyyesi 39921 Daylaqli kend belediyyesi 39522 Merelik kend belediyyesi 21523 Kicikoba kend belediyyesi 17124 Sada kend belediyyesi 16125 Cemi 20809Milli terkibi Sahbuz rayonunun ehalisi Etnik qrup 1979 sa cemi 16 402azerbaycanli 16 134ermeni 230rus ve ukraynali 24kurd 3gurcu 3tatar 1lezgi 1Istinadlarhttps files preslib az projects azerbaijan gl2 pdf page31 Naxcivan Muxtar Respublikasinin Sahbuz rayonunun inzibati erazi bolgusunde qismen deyisiklikler edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasinin Qanunu 2021 10 22 tarixinde Istifade tarixi 2016 06 02 B E Budaqov Q Qeybullayev Naxcivan Diyarinin Yer yaddasi Baki 2004 Nafta Press nesriyyati s 105 Sopen I Gosterilen eser s 328 Mirzeyev E M Gosterilen lugeti s 65 Azerbaycan Toponimleri s 564 Inzibati erazi vahidleri s 231 Qerib Memmedov Elman Yusifov Mahmud Xelilov Vuqar Kerimov Azerbaycan Ekoturizmin Potensiali Feyruz Bagirov Nuh yurduna ziyaret Naxcivan 2008 s 46 Ethno Caucasus Etnodemografiya Kavkaza Shahbuzskij rajon perepis 1979 goda 2022 09 26 at the Wayback MachineMenbeVikianbarda Sahbuz rayonu ile elaqeli mediafayllar var Vikimenbede Azerbaycanin Inzibati erazi vahidleri Naxcivan Muxtar Respublikasi ile elaqeli melumatlar var http www mcdmerkez org ts general azl belediye b 6 htm 2009 01 19 at the Wayback MachineXarici kecidlerNaxcivan Muxtar Respublikasi Sahbuz rayonu Sahbuz rayonu Sahbuzlu sehidler Naxcivan Muxtar Respublikasi seher ve rayonlarinin inzibati erazi bolgusunde qismen deyisiklikler edilmesi haqqinda Sahbuz rayonunun Selesuz ve Merelik kendleri muasir yasayis menteqelerine cevrilmisdirHemcinin bax