Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kəhriz və ya su lağımı (fars. كاريز) — arid zonalarda qrunt sularını, bəzi hallarda isə layarası suları toplamaq və öz axarı ilə yer səthinə çıxarmaq üçün yaradılmış yeraltı qurğu sistemidir.
Su lağımını peşəkar kənkanlar qazır. Maili lağım (hündürlüyü 1–14 m, eni 0,5–0,8 m) şəbəkəsindən ibarət olan bu sistem müxtəlif dərinlikli şaquli quyular vasitəsilə birləşdirilir. Su lağımları bir-biri ilə şaquli quyuların vasitəsilə birləşdirilir. Əvvəlcə baş quyu(gümana quyusu),sonra isə qalan quyular qazılır. Baş və gümana quyusu bu quyuların ən dərini, eləcə də, ilk quyuları isə ən dayazı və sonuncusudur. Su lağımı daş və ya bişmiş kərpiclə tağbəndvarı hörülür Sistemə toplanan qurunt suları son quyunu keçməklə yer səthinə çıxır. Bəzən lağımın suyunu çoxaltmaq üçün su verən baş quyudan neçə istiqamətdə lağım atılır. Lağımın suyundan su təchizatında və suvarmada istifadə olunur. Lağım suyu təmiz və durudur. Lağımlar fəsillərdən asılı olmayaraq müntəzəm su verir. Lağım Yaxın Şərq, Orta Asiya və Yuxarı Qafqaz üçün daha səciyyəvidir.
Kəhriz su mənbəyi kimi minillər boyu məişət və təsərrüfatda böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. Əhalini içməli su ilə təmin edən kəhrizlərdən dəyirmanları işlətmək,əkinləri,bağ və bostanları suvarmaq üçün, habelə soyuducu kimi istifadə etmiş,yay zamanı içərisində üzüm,yemiş,qarpız,ət-süd məhsulları və s. saxlamışlar.
Yaxın Şərqdə və Mərkəzi Asiyada bəzi hallarda relyef şəraiti imkan vermədikdə və suların öz axarı ilə səthə çıxarılması mümkün olmadıqda sonuncu, ən dayaz quyuya toplanan su mexaniki yolla işçi heyvanların və çarxların köməyi ilə yer səthinə çıxarılır.
Kəhriz sistemləri Peruda pakios və ya faques, Böyük Britaniyada drenaj, Səudiyyə Ərəbistanında fala, Tunisdə faqqara, Meksikada mambo və ya alkavar, Əfqanıstanda, Çində və Pakistanda karez, İordaniya və Suriyada qanat romani, Mərakeşdə kettara, İspaniyada qaleriya və ya pozeziya, Omanda və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində falaj, Belçikada kahn, Ukraynada katakom adlanır.
Azərbaycanda lağım sistemi e.ə. I əsrdən mövcuddur. Təbriz, Zəncan, Gəncə, Qarabağ, Ordubad, Naxçıvan və Bakıda geniş yayılmışdır. Həmdullah Qəzvini (XIV əsr) Təbrizdə və onun ətrafında 900 lağım olduğunu bildirir. XIX əsrin sonu — XX əsrin əvvəllərində Gəncədə 30-dan çox, Ordubadda 40-a yaxın lağım olmuşdur. Bakıda vaxtilə İçərişəhər əhalisini içməli su ilə təmin edən 3 lağım aşkar edilmişdir. Orta əsr Şahbuz yaşayış yerindən vaxtilə Naxçıvan şəhərinin su təchizatında mühüm rol oynamış kəhriz bulaqlarının qalıqları aşkar edilmişdir. XX əsrin 60-cı illərinin əvvəlində Azərbaycanda 812 lağım olmuşdur. Lakin bir çoxu baxımsızlıq üzündən sıradan çıxmışdır.
Hazırda 353 Kəhriz fəaliyyətdədir; 151-i Şərur, 80-i Babək, 71-i Ordubad, 28-i Culfa, 8-i Şahbuz rayonlarında, 15-i isə Naxçıvan şəhərindədir. Bu hidrotexniki qurğularda quyuların sayı 3671-ə, tunellərin ümumi uzunluğu 142362 m-ə, ümumi su sərfi isə 2003 l/san.çatır. Mövcud kəhrizlərin suyu ilə 1800 ha-dan artıq əkin sahəsini su ilə təmin etmək mümkündür.
Suvarma sistemində artezian quyularının geniş tətbiqi lağımlardan istifadəni arxa plana çəkmişdi. Lakin son dövrlərdə aparılmış araşdırmalar, lağımın suyu ilə suvarılan torpaqların verimliyinin artezaianlara nisbət daha çox olduğunu göstərib. Ona görə də artıq lağımların təmiri və onlardan istifadə olunmasına diqqət artırılmışdır.
Mənbə
- Əli Polad. Bir damla su. I cild. Bakı,2011.
İstinadlar
- Azərbaycan Milli Elmlər akademiyası. Naxçıvan Ensiklopediyası. Bakı. 2002. səh. 223.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kehriz ve ya su lagimi fars كاريز arid zonalarda qrunt sularini bezi hallarda ise layarasi sulari toplamaq ve oz axari ile yer sethine cixarmaq ucun yaradilmis yeralti qurgu sistemidir Su lagimiBu adin diger istifade formalari ucun bax Kehriz deqiqlesdirme Su lagimini pesekar kenkanlar qazir Maili lagim hundurluyu 1 14 m eni 0 5 0 8 m sebekesinden ibaret olan bu sistem muxtelif derinlikli saquli quyular vasitesile birlesdirilir Su lagimlari bir biri ile saquli quyularin vasitesile birlesdirilir Evvelce bas quyu gumana quyusu sonra ise qalan quyular qazilir Bas ve gumana quyusu bu quyularin en derini elece de ilk quyulari ise en dayazi ve sonuncusudur Su lagimi das ve ya bismis kerpicle tagbendvari horulur Sisteme toplanan qurunt sulari son quyunu kecmekle yer sethine cixir Bezen lagimin suyunu coxaltmaq ucun su veren bas quyudan nece istiqametde lagim atilir Lagimin suyundan su techizatinda ve suvarmada istifade olunur Lagim suyu temiz ve durudur Lagimlar fesillerden asili olmayaraq muntezem su verir Lagim Yaxin Serq Orta Asiya ve Yuxari Qafqaz ucun daha seciyyevidir Kehriz su menbeyi kimi miniller boyu meiset ve teserrufatda boyuk ehemiyyet kesb etmisdir Ehalini icmeli su ile temin eden kehrizlerden deyirmanlari isletmek ekinleri bag ve bostanlari suvarmaq ucun habele soyuducu kimi istifade etmis yay zamani icerisinde uzum yemis qarpiz et sud mehsullari ve s saxlamislar Yaxin Serqde ve Merkezi Asiyada bezi hallarda relyef seraiti imkan vermedikde ve sularin oz axari ile sethe cixarilmasi mumkun olmadiqda sonuncu en dayaz quyuya toplanan su mexaniki yolla isci heyvanlarin ve carxlarin komeyi ile yer sethine cixarilir Kehriz sistemleri Peruda pakios ve ya faques Boyuk Britaniyada drenaj Seudiyye Erebistaninda fala Tunisde faqqara Meksikada mambo ve ya alkavar Efqanistanda Cinde ve Pakistanda karez Iordaniya ve Suriyada qanat romani Merakesde kettara Ispaniyada qaleriya ve ya pozeziya Omanda ve Birlesmis Ereb Emirliklerinde falaj Belcikada kahn Ukraynada katakom adlanir Azerbaycanda lagim sistemi e e I esrden movcuddur Tebriz Zencan Gence Qarabag Ordubad Naxcivan ve Bakida genis yayilmisdir Hemdullah Qezvini XIV esr Tebrizde ve onun etrafinda 900 lagim oldugunu bildirir XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde Gencede 30 dan cox Ordubadda 40 a yaxin lagim olmusdur Bakida vaxtile Iceriseher ehalisini icmeli su ile temin eden 3 lagim askar edilmisdir Orta esr Sahbuz yasayis yerinden vaxtile Naxcivan seherinin su techizatinda muhum rol oynamis kehriz bulaqlarinin qaliqlari askar edilmisdir XX esrin 60 ci illerinin evvelinde Azerbaycanda 812 lagim olmusdur Lakin bir coxu baximsizliq uzunden siradan cixmisdir Hazirda 353 Kehriz fealiyyetdedir 151 i Serur 80 i Babek 71 i Ordubad 28 i Culfa 8 i Sahbuz rayonlarinda 15 i ise Naxcivan seherindedir Bu hidrotexniki qurgularda quyularin sayi 3671 e tunellerin umumi uzunlugu 142362 m e umumi su serfi ise 2003 l san catir Movcud kehrizlerin suyu ile 1800 ha dan artiq ekin sahesini su ile temin etmek mumkundur Suvarma sisteminde artezian quyularinin genis tetbiqi lagimlardan istifadeni arxa plana cekmisdi Lakin son dovrlerde aparilmis arasdirmalar lagimin suyu ile suvarilan torpaqlarin verimliyinin artezaianlara nisbet daha cox oldugunu gosterib Ona gore de artiq lagimlarin temiri ve onlardan istifade olunmasina diqqet artirilmisdir Vikianbarda Kehriz ile elaqeli mediafayllar var MenbeEli Polad Bir damla su I cild Baki 2011 IstinadlarAzerbaycan Milli Elmler akademiyasi Naxcivan Ensiklopediyasi Baki 2002 seh 223