Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gavurqala kilsəsi — Ağdam rayonunun Sofulu kəndində, Gavurqala şəhər xarabalığında 1958-ci ildə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar edilmiş qədim alban kilsəsinin qalıqlarıdır.
| Gavurqala kilsəsi | |
|---|---|
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Ağdam |
| Yerləşir | Sofulu |
| Aidiyyatı | Alban Həvari Kilsəsi |
| Tikilmə tarixi | VI-VII əsrlər |
| İstinad nöm. | 625 |
| Kateqoriya | Alban kilsəsi |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
| | |
 Kilsənin planı | |
Tarixi
Bazilika Ağdam rayonunun Sofulu kəndində arxeoloji tədqiqatlar zamanı aşkarlanmışdır. Abidə ərazisində arxeoloji tədqiqatlara rəhbərlik etmiş R. Vahidov bazilikanın VIII-X əsrlərdə inşa edilmiş olması ehtimalını səsləndirmişdir.G. Məmmədova isə qeyd edir ki, “tikilinin memarlıq-kompozisiya xüsusiyyətləri və analoqlarını nəzərə alaraq demək olar ki, bina ərəb işğalından əvvəlki dövrdə, təxminən VI əsrdə inşa edilmişdir.”
Memarlıq xüsusiyyətləri
Bir nefli zal tipli xristian məbədi onun Narınqalasının qərb hissəsində aşkar olunmuşdur. Düzbucaqlı, uzunsov quruluşlu, şərq-qərb istiqamətli bu tikili şərqdə yarımdairəvi apsida ilə tamamlanır. İbadət otağının uzunluğu 11,95 m, eni 5,25 m-dir. Mehrab apsidası məbədin döşəməsindən 0,45-0,60 m yuxarıda yerləşir. Onun eni ibadət otağının eninə bərabərdir. Döşəmədən apsidaya daşdan inşa edilmiş 2 pillə ilə qalxmaq mümkündür. Аrxeoloji qazıntılar nəticəsində bu pillələrdən ancaq birinin qorunub saxlanıldığı müəyyənləşdıirilmişdir. Şimal-qərbdə ibadət otağına pastofori (protezis) birləşir. Bu tikilinin uzunluğu 6,10 m, eni 3,35 m-dir. Pastofori ilə ibadət zalı arasında eni 1 m olan qapı yeri qeydə alınmışdır. Beləliklə, bu otağa yalnız ibadət zalından daxil olmaq mümkün idi. İbadət otağının daha 3 qapısı olmuşdur. Qapı yerlərindən biri qərb divarında, ikisi isə cənub divarında qeydə alınmışdır Cənub divarının qərbə meyilli qapı yerində aşkar edilmiş daşdan qurulmuş astana ibadət zalının döşəməsindən 10-12 sm hündür olmuşdur. Cənub divarındakı bu qapı yerinin və habelə qərb divarındakı qapı yerinin eni eynidir (1,40 m). Cənub divarının apsidaya yaxın şərqə meyilli qapı yerinin eni О,8О mn-dır. Pastoforidən tapılmış, bir tərəfi içəriyə doğru yarımdairəvi yonulmuş, digər tərəfləri isə düzbucaqlı olan iri bir daş buradakı qapı yerinin yuxarı hissəsinin tağvari formaya malik olduğunu təsdiq edir, Cənub divarındakı şərqə meyilli qapının astanasında daban daşının tapılması təsdiq edir ki, buradakı qapı içəri, yəni ibadət zalına açılmışdır. Qapı yerlərinin dar olması burada bir taylı qapının quraşdırılmasından xəbər verir. Məbədin tikintisində əhəngdaşından istifadə olunmuşdur. Tikilinin divarlarının həm daxili, həm də xarici səthindəki daşların bir və ya hər iki üzü yonulub hamarlandığı üçün divarların digər daşlarla üzlənilməsinə heç bir ehtiyac qalmamıışdır. Hörgü daşları arasındakı bəzi boşluqlar düzbucaqlı və ya kvadrat formalı digər daşlarla doldurulmuşdur. Məbədin divarları müəyyən yerlərdə 1,5-1,7 m hündürlüyə qədər qorunub saxlanılmışdır. Bərkidici material kimi xırda daş qatılmış əhəng məhlulu tətbiq edilmişdir. Məbədin cənub və qərb divarlarının qarşısında, kürsülüyün ilk pilləsindən 10 sm aşağıda üstünə hamar əhəngdaşı və çay daşları döşənmiş səki üzə çıxarılmışdır. Məbədin şimal-şərq tininə dirənmiş, onunla heç bir inşaat əlaqəsi olmayan, nisbətən kobud daşlardan hörülmüş divar qalığının məbədi dövrələyən hasar fraqmenti olduğu güman edilir. Bu divarın qorunub saxlanılmış hissəsinin hündürlüyü 1,20 m, qalınlığı 0,90 m-dir. Daşdan düzəldilmiş və ya daş lövhələr üzərində cızılmış xaç təsvirləri, habelə həndəsi, nəbati naxışları olan digər daş, o cümlədəm, gips memarlıq ünsürləri məbədin müxtəlif yerlərini bəzəmişdir. Lövhələr üzərində. qazılmış xaçların uclara doğru genişlənən, eyni uzunluğa malik qanadları varsa, daşdan yonularaq düzəldilmiş iri xaçların aşağı qolu nisbətən uzun olub, həm də tutacaq funksiyasını daşımışdır. Arxeoloji və epiqrafik materialların təhlili əsasında Govurqala məbədi VIII-IX və ya VIII -X əsrlərə aid edilmişdir. G.H.Məmmədova, habelə S.Hacıyeva abidənin dövrünün müəyyənləşdirilməsində arxeoloJi dəlillərdən daha çox memarlıq üslubunu əsas götürərək bu məbədi təqribən VI əsrə aid edirlər . Bizim fikrimizcə, arxeoloji dəlillər daha dəqiqdir. Eyni memarlıq üslubunda müxtəlif dövrlərdə inşa edilmiş abidələrə çox təsadüf olunmuşdur.
Binanın divarları Qafqaz Albaniyasının memarlığı üçün xarakterik olan üsulla, iki daşı sırasının aralarının əhəng məhlulu ilə doldurulması vasitəsiylə inşa edilmişdir. Bu cür divar inşa etmək təcrübəsi alban memarlarına qədim dövrdən bəlli idi. Azərbaycan ərazisində bu cür hörgüyə hələ e.ə. II minillikdə - II Kültəpə ərazisində rast gəlinir. Govurqaladakı tikilinin əsas fərqi istifadə edilmiş daşların yaxşı yonulmuş olmasıdır.
Govurqala bazilikasının dam örtüyü saxlanmamışdır. Lakin, arxeoloji tədqiqatlar zamanı akarlanmış konstruksiya qalıqları qapıların tağvari tamamlanmasını söyləməyə imkan vermişdir. G. Məmmədova hesab edir ki, “buna əsasən və bu tipdə olan digər tikililərlə aparılmış müqayisə əsasında demək olar ki, bina iki qatlı tağvari örtüyə malik olmuşdur.” Onun fikrincə Govurqala bazilikasının Cənubi Qafqaz memarlığında birbaşa analoqları Gürcüstanın Vazisubani ərazisində Samrkariani kilsəsi və Ermənistanın Vayots Cor mərzində Aravus kəndi ərazisindəki Tanaat kilsələridir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Мамедова, 2004. səh. 38
- Р.М.Ваидов – Археологические раскопки в Гяуркала, в.кн.МКА, Баку, 1965, вып.6, səh. 168-178
- Р.М.Ваидов – Археологические раскопки в Гяуркала, в.кн.МКА, Баку, 1965, вып.6, səh.178
- Vahidov, Rəhim. Govurqalada arxeoloji qazıntılar (az.) (VI). Bakı: AMM. 1965. 174–179.
- Геюшев Р. Б. Христианство в Кавказской Албании (по данным археологии и письменных источников) (rus). Баку: Элм. 1984. 85.
- Гаджиева С. Неповторимосты культовой архитектуры Кавказской Албании / Qafqaz Albaniyasının etnomədəni irsi. Beynəlxalq Elmi konfrans (rus). Bakı. 15–17.
Ədəbiyyat
- Ваидов, Р.М., Археологические раскопки в Гяуркала, в.кн.МКА, Баку: в.кн.МКА, вып.6, 1965
- Мамедова, Гюльчохра, Христианское култовое зодчество Кавказской Албании эпохи раннего средневековья, Баку: Элм, 1985
- Мамедова, Гюльчохра, Зодчество Кавказской Албании, Баку: Чашыоглу, 2004
- Геюшев Р. Б., 1984. Христианство в Кавказской Албании (по данным археологии и письменных источников). Баку: Элм, 192с.
- Vahidov R.M., 1965. Govurqalada arxeoloji qazıntılar / AMM, VI c. Bakı, s. 167-182
- Гаджиева С., 2001, Неповторимосты культовой архитектуры Кавказской Албании / Qafqaz Albaniyasının etnomədəni irsi. Beynəlxalq Elmi konfrans, Bakı, s. 15-17.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Gavurqala Gavurqala kilsesi Agdam rayonunun Sofulu kendinde Gavurqala seher xarabaliginda 1958 ci ilde aparilan arxeoloji qazintilar zamani askar edilmis qedim alban kilsesinin qaliqlaridir Gavurqala kilsesiOlke AzerbaycanSeher AgdamYerlesir SofuluAidiyyati Alban Hevari KilsesiTikilme tarixi VI VII esrlerAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 625KateqoriyaAlban kilsesiEhemiyyetiOlke ehemiyyetliGavurqala kilsesiKilsenin planiTarixiBazilika Agdam rayonunun Sofulu kendinde arxeoloji tedqiqatlar zamani askarlanmisdir Abide erazisinde arxeoloji tedqiqatlara rehberlik etmis R Vahidov bazilikanin VIII X esrlerde insa edilmis olmasi ehtimalini seslendirmisdir G Memmedova ise qeyd edir ki tikilinin memarliq kompozisiya xususiyyetleri ve analoqlarini nezere alaraq demek olar ki bina ereb isgalindan evvelki dovrde texminen VI esrde insa edilmisdir Memarliq xususiyyetleriBir nefli zal tipli xristian mebedi onun Narinqalasinin qerb hissesinde askar olunmusdur Duzbucaqli uzunsov quruluslu serq qerb istiqametli bu tikili serqde yarimdairevi apsida ile tamamlanir Ibadet otaginin uzunlugu 11 95 m eni 5 25 m dir Mehrab apsidasi mebedin dosemesinden 0 45 0 60 m yuxarida yerlesir Onun eni ibadet otaginin enine beraberdir Dosemeden apsidaya dasdan insa edilmis 2 pille ile qalxmaq mumkundur Arxeoloji qazintilar neticesinde bu pillelerden ancaq birinin qorunub saxlanildigi mueyyenlesdiirilmisdir Simal qerbde ibadet otagina pastofori protezis birlesir Bu tikilinin uzunlugu 6 10 m eni 3 35 m dir Pastofori ile ibadet zali arasinda eni 1 m olan qapi yeri qeyde alinmisdir Belelikle bu otaga yalniz ibadet zalindan daxil olmaq mumkun idi Ibadet otaginin daha 3 qapisi olmusdur Qapi yerlerinden biri qerb divarinda ikisi ise cenub divarinda qeyde alinmisdir Cenub divarinin qerbe meyilli qapi yerinde askar edilmis dasdan qurulmus astana ibadet zalinin dosemesinden 10 12 sm hundur olmusdur Cenub divarindaki bu qapi yerinin ve habele qerb divarindaki qapi yerinin eni eynidir 1 40 m Cenub divarinin apsidaya yaxin serqe meyilli qapi yerinin eni O 8O mn dir Pastoforiden tapilmis bir terefi iceriye dogru yarimdairevi yonulmus diger terefleri ise duzbucaqli olan iri bir das buradaki qapi yerinin yuxari hissesinin tagvari formaya malik oldugunu tesdiq edir Cenub divarindaki serqe meyilli qapinin astanasinda daban dasinin tapilmasi tesdiq edir ki buradaki qapi iceri yeni ibadet zalina acilmisdir Qapi yerlerinin dar olmasi burada bir tayli qapinin qurasdirilmasindan xeber verir Mebedin tikintisinde ehengdasindan istifade olunmusdur Tikilinin divarlarinin hem daxili hem de xarici sethindeki daslarin bir ve ya her iki uzu yonulub hamarlandigi ucun divarlarin diger daslarla uzlenilmesine hec bir ehtiyac qalmamiisdir Horgu daslari arasindaki bezi bosluqlar duzbucaqli ve ya kvadrat formali diger daslarla doldurulmusdur Mebedin divarlari mueyyen yerlerde 1 5 1 7 m hundurluye qeder qorunub saxlanilmisdir Berkidici material kimi xirda das qatilmis eheng mehlulu tetbiq edilmisdir Mebedin cenub ve qerb divarlarinin qarsisinda kursuluyun ilk pillesinden 10 sm asagida ustune hamar ehengdasi ve cay daslari dosenmis seki uze cixarilmisdir Mebedin simal serq tinine direnmis onunla hec bir insaat elaqesi olmayan nisbeten kobud daslardan horulmus divar qaliginin mebedi dovreleyen hasar fraqmenti oldugu guman edilir Bu divarin qorunub saxlanilmis hissesinin hundurluyu 1 20 m qalinligi 0 90 m dir Dasdan duzeldilmis ve ya das lovheler uzerinde cizilmis xac tesvirleri habele hendesi nebati naxislari olan diger das o cumledem gips memarliq unsurleri mebedin muxtelif yerlerini bezemisdir Lovheler uzerinde qazilmis xaclarin uclara dogru genislenen eyni uzunluga malik qanadlari varsa dasdan yonularaq duzeldilmis iri xaclarin asagi qolu nisbeten uzun olub hem de tutacaq funksiyasini dasimisdir Arxeoloji ve epiqrafik materiallarin tehlili esasinda Govurqala mebedi VIII IX ve ya VIII X esrlere aid edilmisdir G H Memmedova habele S Haciyeva abidenin dovrunun mueyyenlesdirilmesinde arxeoloJi delillerden daha cox memarliq uslubunu esas goturerek bu mebedi teqriben VI esre aid edirler Bizim fikrimizce arxeoloji deliller daha deqiqdir Eyni memarliq uslubunda muxtelif dovrlerde insa edilmis abidelere cox tesaduf olunmusdur Binanin divarlari Qafqaz Albaniyasinin memarligi ucun xarakterik olan usulla iki dasi sirasinin aralarinin eheng mehlulu ile doldurulmasi vasitesiyle insa edilmisdir Bu cur divar insa etmek tecrubesi alban memarlarina qedim dovrden belli idi Azerbaycan erazisinde bu cur horguye hele e e II minillikde II Kultepe erazisinde rast gelinir Govurqaladaki tikilinin esas ferqi istifade edilmis daslarin yaxsi yonulmus olmasidir Govurqala bazilikasinin dam ortuyu saxlanmamisdir Lakin arxeoloji tedqiqatlar zamani akarlanmis konstruksiya qaliqlari qapilarin tagvari tamamlanmasini soylemeye imkan vermisdir G Memmedova hesab edir ki buna esasen ve bu tipde olan diger tikililerle aparilmis muqayise esasinda demek olar ki bina iki qatli tagvari ortuye malik olmusdur Onun fikrince Govurqala bazilikasinin Cenubi Qafqaz memarliginda birbasa analoqlari Gurcustanin Vazisubani erazisinde Samrkariani kilsesi ve Ermenistanin Vayots Cor merzinde Aravus kendi erazisindeki Tanaat kilseleridir Hemcinin baxAlban Hevari Kilsesi Qafqaz Albaniyasinin memarligi Gavurqala Besikdag kilsesiIstinadlarMamedova 2004 seh 38 R M Vaidov Arheologicheskie raskopki v Gyaurkala v kn MKA Baku 1965 vyp 6 seh 168 178 R M Vaidov Arheologicheskie raskopki v Gyaurkala v kn MKA Baku 1965 vyp 6 seh 178 Vahidov Rehim Govurqalada arxeoloji qazintilar az VI Baki AMM 1965 174 179 Geyushev R B Hristianstvo v Kavkazskoj Albanii po dannym arheologii i pismennyh istochnikov rus Baku Elm 1984 85 Gadzhieva S Nepovtorimosty kultovoj arhitektury Kavkazskoj Albanii Qafqaz Albaniyasinin etnomedeni irsi Beynelxalq Elmi konfrans rus Baki 15 17 EdebiyyatVaidov R M Arheologicheskie raskopki v Gyaurkala v kn MKA Baku v kn MKA vyp 6 1965 Mamedova Gyulchohra Hristianskoe kultovoe zodchestvo Kavkazskoj Albanii epohi rannego srednevekovya Baku Elm 1985 Mamedova Gyulchohra Zodchestvo Kavkazskoj Albanii Baku Chashyoglu 2004 Geyushev R B 1984 Hristianstvo v Kavkazskoj Albanii po dannym arheologii i pismennyh istochnikov Baku Elm 192s Vahidov R M 1965 Govurqalada arxeoloji qazintilar AMM VI c Baki s 167 182 Gadzhieva S 2001 Nepovtorimosty kultovoj arhitektury Kavkazskoj Albanii Qafqaz Albaniyasinin etnomedeni irsi Beynelxalq Elmi konfrans Baki s 15 17