Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Beşikdağ kilsəsi və ya Vəngəsər kilsəsi — Ağdərədən Xankəndinə gedən yolun sağ tərəfində, Xaçınçayın sahilindəki Beşikdağ dağında yerləşən VII əsrə aid alban kilsədir. Kilsə Şahbulaq qalasının tam üstündə yerləşir.
| Beşikdağ kilsəsi | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Ağdam |
| Yerləşir | Beşikdağ dağı, Şahbulaq kəndi |
| Aidiyyatı | Qafqaz Albaniyası |
| Sifarişçi | II Vaçe |
| Tikilmə tarixi | IV-VII əsrlər |
| Üslubu | Qafqaz Albaniyası memarlığı |
| İstinad nöm. | 203 |
| Kateqoriya | kilsə |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kilsə xaç-günbəz formalı plana malikdir və memarlıq həlli baxımından Gədəbəy kilsəsi ilə oxşarlıq təşkil edir. Xaçın dörd kvadrat formalı tərəflərindən üçü daxildə yarımdairəvi formaya malikdir. Onun gümbəzini saxlayan dörd pilonu Kilsədağ kilsəsindən fərqli olaraq zalın ortasında dayanmır və divarlara birləşir. Onlar tağlarla birləşərək model zalın mərkəzi hissəsində günbəzaltı kvadrat formalaşdırırlar. Həmin kvadrat üzərində keramit damlı qübbə ucalır.
Yerləşməsi
Ağdərədən Xankəndinə edən yolun sağ tərəfində, şimaldan cənuba doğru qozbel dağ uzanır. Bütün il ərzində onun səthi quru səhra bikiləri ilə örtülü olur. Bunun səbəbi ərazidə minimal miqdarda yağışların olmasıdır. Beşikdağ sanki dağlıq və düzən Qarabağ arasında təbii sərhəd rolunu oynayır. Cənub-şərq tərəfdən ona Kür-Araz ovalığı, qərb tərəfdən isə Ermənistan yaylası birləşir.
Beşikdağın cənub ətəyində, qayalıqların düzənliklə birləşdiyi yerdə, əhəng qayalıqları altından məşhur təbii mənbəyi olan Şahbulaq qaynayır. Ərazi qədim dövrlərdən məskunlaşmışdır ki, bunu da çoxsaylı tarix-mədəniyyət abidələri sübut edir. Şahbulaqdan cənubda Qarabağ xanlığı dövrünə aid Şahbulaq qalası yerləşir. S. Barxudaryan tərəfindən 1964-cü ildə nəşr edilmiş məqalədə Şahbulaq ərazisindən aşkarlanmış və Azərbaycan Tarix Muzeyində saxlanan məzar daşından bəhs edilir. Qriqor Hammamın qohumuna aid olan bu məzar daşı Şahbulaq ərazisinin də IX əsrdə onun hakimiyyətinə aid olduğunu sübut edir.
Bulaqdan şimal-qərbdə dağın enişində qədim xristian qəbirsanlığı yerləşir. Əsrlər ərzində məzar daşlarının bir çox aşaraq ilkin görünüşünü itirmiş, bəziləri qismən və tamamilə torpaq altında qalmışdır. Beşikdağın yüksək qayalıq ərazisində xaç-günbəz formalı kiçik kilsə yerləşir. İlk baxışdan kilsənin ətraf mühitin sərt landşaftına uyğunlaşması diqqəti cəlb edir. Belə təəssürat yaranmasının əsas səbəbi dəqiq müəyyən edilmiş ölçülər, həmçinin rəng çalarlarıdır. Kiçik ölçülərinə baxmayaraq, kilsə hündür divarlara malikdir. Onun divarları yonulmuş boz əhəng daşlarından hörülmüşdür.
Tarixi və tədqiqi
Abidə haqqında ilk məlumat S. Cəlalyants tərəfindən verilir, o, 1858-ci ildə nəşr edilmiş əsərində Şahbulaq qalasından yuxarıda yerləşən kilsəni qeyd edir. Makar Barkudaryan “Artsak” adlı əsərində kilsənin Arşakilər sülaləsindən olan Qafqaz Albaniyası hökmdarı II Vaçe tərəfindən inşa etdirildiyini qeyd edir.
Beşikdağ kilsəsi ilk dəfə Z. Yampolski tərəfindən tədqiq edilmişdir. 1960-cı ildə nəşr edilmiş məqalədə Yamposlki kilsənin Qafqaz Albaniyasının memarlığına aid olmasını qeyd edir, ilk dəfə planını və şəkillərini nəşr edir, abidəni erkən orta əsrlərə aid digər alban kilsələri ilə müqayisə edir. Yampolskinin nəşrindən sonra erməni alimləri Murad Asratyan, Şagen Mkrtçyan, V. Qriqoryan , S. Karapetyan, X Simonyan və S. Sanamyan onun fikirlərini tənqid edərək abidənin Erməni memarlığına aid olduğunu iddia etmişlər. 1960-cı illərdə abidə Gavurqala arxeoloji ekspedisiyası tərəfindən tədqiq edilmişdir.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Xaç-günbəz formalı plana malik kilsə, erkən orta əsrlərə aid edilir. Xaçın dörd kvadrat formalı tərəflərindən üçü daxildə yarımdairəvi formaya malikdir. Şərq-qərb oxu 10, şimal-qərb oxu isə 9.15 metr uzunluğa malikdir. Qərb divarı istisna olmaqla (burada hündür pəncərə yerləşir) xaçın digər üç qolunda giriş qapıları yerləşir. Düzbucaqlı formaya malik qapı yerləri anker daşlarla işlənməklə divarla eyni hündürlüyə malikdir və onun pyedestalının bir hissəsi kimi qəbul edilir.
Bütün bina yonulmuş əhəng daşından hazırlanmış bir pilləkənli plint üzərində inşa edilmişdir. Onun gümbəzini saxlayan dörd pilonu Kilsədağ kilsəsindən fərqli olaraq zalın ortasında dayanmır və divarlara birləşir. Onlar tağlarla birləşərək model zalın mərkəzi hissəsində günbəzaltı kvadrat formalaşdırırlar. Həmin kvadrat üzərində keramit damlı qübbə ucalır.
İstinadlar
- Мамедова, 2004. səh. 80
- Мкртчян, 1989. səh. 63
- Известия АН Арм. ССР. №1: 61–64. 1964. (#accessdate_missing_url)
- Мкртчян, 1989. səh. 64
- Ս․ Ջալալյանց. Ճանապարհորդութիւն ի մեծն Հայաստան, մասն Բ. Տփխիս. 1858. 344.
- Մակար Բարխուդարյան. Մունք. Ստեփանակերտ. 1995. 266.
- З. Ямпольский. Памятники Кавказской Албании на горе Бешидаг․. «Советская археология». 1960. 246–250.
- Մ․ Հասրաթյան. Հայկական ճարտարապետության Արցախի դպրոցը. Երևան. 1992. 28–29.
- Շ․ Մկրտչյան. Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձանները. Երևան. 1985. 78.
- Ш. Мкртчян. Историко-архитектурные памятники Нагорного Карабаха. Ереван. 1988. 63–64.
- Վ․ Գրիգորյան. Հայաստանի վաղմիջնադարյան կենտրոնագմբեթ փոքր հուշարձանները. Երևան. 1982. 26–27.
- Ս․ Կարապետյան. Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում. Երևան. 1999. 223–226.
- Հ․ Սիմոնյան, Հ․ Սանամանյան. Վանքասարի հուշարձանները. ― Հուշարձան, Գ. Երևան. 2005. 165–167.
- Р. Б. Геюшев, Р. М. Ваидов, Я. М. Гулиев. "Работы Гяуркалинского археологиического отряда (Агдамский район)". в кн. Археологические и этнографические изыскания в Азербайджане (Баку). 1973: 41–42.
Ədəbiyyat
- Мамедова, Гюльчохра, Зодчество Кавказской Албании, Баку: Чашыоглу, 2004
- Мкртчян, Ш.М, Историко-Архитектурные Памятники Нагорного Карабаха, Ереван, 1989
Xarici keçidlər
- “Qarabağ – mədəniyyətimizin beşiyi”: Beşikdağ kilsəsi VİDEO
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Besikdag kilsesi ve ya Vengeser kilsesi Agdereden Xankendine geden yolun sag terefinde Xacincayin sahilindeki Besikdag daginda yerlesen VII esre aid alban kilsedir Kilse Sahbulaq qalasinin tam ustunde yerlesir Besikdag kilsesi40 04 38 sm e 46 53 09 s u Olke AzerbaycanSeher AgdamYerlesir Besikdag dagi Sahbulaq kendiAidiyyati Qafqaz AlbaniyasiSifarisci II VaceTikilme tarixi IV VII esrlerUslubu Qafqaz Albaniyasi memarligiAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 203KateqoriyakilseEhemiyyetiOlke ehemiyyetliBesikdag kilsesi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Kilse xac gunbez formali plana malikdir ve memarliq helli baximindan Gedebey kilsesi ile oxsarliq teskil edir Xacin dord kvadrat formali tereflerinden ucu daxilde yarimdairevi formaya malikdir Onun gumbezini saxlayan dord pilonu Kilsedag kilsesinden ferqli olaraq zalin ortasinda dayanmir ve divarlara birlesir Onlar taglarla birleserek model zalin merkezi hissesinde gunbezalti kvadrat formalasdirirlar Hemin kvadrat uzerinde keramit damli qubbe ucalir YerlesmesiAgdereden Xankendine eden yolun sag terefinde simaldan cenuba dogru qozbel dag uzanir Butun il erzinde onun sethi quru sehra bikileri ile ortulu olur Bunun sebebi erazide minimal miqdarda yagislarin olmasidir Besikdag sanki dagliq ve duzen Qarabag arasinda tebii serhed rolunu oynayir Cenub serq terefden ona Kur Araz ovaligi qerb terefden ise Ermenistan yaylasi birlesir Besikdagin cenub eteyinde qayaliqlarin duzenlikle birlesdiyi yerde eheng qayaliqlari altindan meshur tebii menbeyi olan Sahbulaq qaynayir Erazi qedim dovrlerden meskunlasmisdir ki bunu da coxsayli tarix medeniyyet abideleri subut edir Sahbulaqdan cenubda Qarabag xanligi dovrune aid Sahbulaq qalasi yerlesir S Barxudaryan terefinden 1964 cu ilde nesr edilmis meqalede Sahbulaq erazisinden askarlanmis ve Azerbaycan Tarix Muzeyinde saxlanan mezar dasindan behs edilir Qriqor Hammamin qohumuna aid olan bu mezar dasi Sahbulaq erazisinin de IX esrde onun hakimiyyetine aid oldugunu subut edir Bulaqdan simal qerbde dagin enisinde qedim xristian qebirsanligi yerlesir Esrler erzinde mezar daslarinin bir cox asaraq ilkin gorunusunu itirmis bezileri qismen ve tamamile torpaq altinda qalmisdir Besikdagin yuksek qayaliq erazisinde xac gunbez formali kicik kilse yerlesir Ilk baxisdan kilsenin etraf muhitin sert landsaftina uygunlasmasi diqqeti celb edir Bele teessurat yaranmasinin esas sebebi deqiq mueyyen edilmis olculer hemcinin reng calarlaridir Kicik olculerine baxmayaraq kilse hundur divarlara malikdir Onun divarlari yonulmus boz eheng daslarindan horulmusdur Tarixi ve tedqiqiAbide haqqinda ilk melumat S Celalyants terefinden verilir o 1858 ci ilde nesr edilmis eserinde Sahbulaq qalasindan yuxarida yerlesen kilseni qeyd edir Makar Barkudaryan Artsak adli eserinde kilsenin Arsakiler sulalesinden olan Qafqaz Albaniyasi hokmdari II Vace terefinden insa etdirildiyini qeyd edir Besikdag kilsesi ilk defe Z Yampolski terefinden tedqiq edilmisdir 1960 ci ilde nesr edilmis meqalede Yamposlki kilsenin Qafqaz Albaniyasinin memarligina aid olmasini qeyd edir ilk defe planini ve sekillerini nesr edir abideni erken orta esrlere aid diger alban kilseleri ile muqayise edir Yampolskinin nesrinden sonra ermeni alimleri Murad Asratyan Sagen Mkrtcyan V Qriqoryan S Karapetyan X Simonyan ve S Sanamyan onun fikirlerini tenqid ederek abidenin Ermeni memarligina aid oldugunu iddia etmisler 1960 ci illerde abide Gavurqala arxeoloji ekspedisiyasi terefinden tedqiq edilmisdir Memarliq xususiyyetleriXac gunbez formali plana malik kilse erken orta esrlere aid edilir Xacin dord kvadrat formali tereflerinden ucu daxilde yarimdairevi formaya malikdir Serq qerb oxu 10 simal qerb oxu ise 9 15 metr uzunluga malikdir Qerb divari istisna olmaqla burada hundur pencere yerlesir xacin diger uc qolunda giris qapilari yerlesir Duzbucaqli formaya malik qapi yerleri anker daslarla islenmekle divarla eyni hundurluye malikdir ve onun pyedestalinin bir hissesi kimi qebul edilir Butun bina yonulmus eheng dasindan hazirlanmis bir pillekenli plint uzerinde insa edilmisdir Onun gumbezini saxlayan dord pilonu Kilsedag kilsesinden ferqli olaraq zalin ortasinda dayanmir ve divarlara birlesir Onlar taglarla birleserek model zalin merkezi hissesinde gunbezalti kvadrat formalasdirirlar Hemin kvadrat uzerinde keramit damli qubbe ucalir IstinadlarMamedova 2004 seh 80 Mkrtchyan 1989 seh 63 Izvestiya AN Arm SSR 1 61 64 1964 accessdate missing url Mkrtchyan 1989 seh 64 Ս Ջալալյանց Ճանապարհորդութիւն ի մեծն Հայաստան մասն Բ Տփխիս 1858 344 Մակար Բարխուդարյան Մունք Ստեփանակերտ 1995 266 Z Yampolskij Pamyatniki Kavkazskoj Albanii na gore Beshidag Sovetskaya arheologiya 1960 246 250 Մ Հասրաթյան Հայկական ճարտարապետության Արցախի դպրոցը Երևան 1992 28 29 Շ Մկրտչյան Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձանները Երևան 1985 78 Sh Mkrtchyan Istoriko arhitekturnye pamyatniki Nagornogo Karabaha Erevan 1988 63 64 Վ Գրիգորյան Հայաստանի վաղմիջնադարյան կենտրոնագմբեթ փոքր հուշարձանները Երևան 1982 26 27 Ս Կարապետյան Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում Երևան 1999 223 226 Հ Սիմոնյան Հ Սանամանյան Վանքասարի հուշարձանները Հուշարձան Գ Երևան 2005 165 167 R B Geyushev R M Vaidov Ya M Guliev Raboty Gyaurkalinskogo arheologiicheskogo otryada Agdamskij rajon v kn Arheologicheskie i etnograficheskie izyskaniya v Azerbajdzhane Baku 1973 41 42 EdebiyyatMamedova Gyulchohra Zodchestvo Kavkazskoj Albanii Baku Chashyoglu 2004 Mkrtchyan Sh M Istoriko Arhitekturnye Pamyatniki Nagornogo Karabaha Erevan 1989Xarici kecidler Qarabag medeniyyetimizin besiyi Besikdag kilsesi VIDEO