Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kilsədağ kilsəsi — Qəbələ rayonunun Böyük Əmili kəndi ərazisində yerləşən qədim alban kilsəsinin qalıqlarıdır. Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, kilsə qədim məbədinin özülləri üstündə inşa edilmişdir.
| Kilsədağ kilsəsi | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Qəbələ rayonu |
| Yerləşir | Böyük Əmili |
| Aidiyyatı | Alban Həvari Kilsəsi |
| Tikilmə tarixi | IV-V əsrlər |
| İstinad nöm. | 1318 |
| Kateqoriya | Arxeoloji abidə |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
| | |
 Kilsənin planı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Məbəd 1971 – ci ildə Qəbələ rayonunun Böyük Əmili kəndində aşkar edilmişdir. Kilsədağ məbədi onu Qafqaz Albaniyasının və ümumilikdə Cənubi Qafqazın digər dairəvi məbədlərindən fərqləndirən bir sıra xüsusiyyətlərə malikdir. Kilsənin əsas həcminə şimal-şərq və cənub-şərq tərəfdən iki dairəvi tikili birləşir.
Tarixi
Kilisədağda Mitra (Mitra, cəngavər köçərilərin və dinc əkinçilərin tanrısı idi) məbədi, mərkəzi günbəzli, ikiyaruslu kompozisiyaya malik olan abidədir. Məbədin divarının xarici səthi qeyri-bərabər tərəfli 12 guşəli formada, daxili səthi isə 10,4 metrlik silindr şəklində həll edilmişdir. İkinci daxili dairə 8 sütun üçün stilobat (sütunlar üçün özül) rolunu oynayırdı. Həmin sütunlar günbəzli ikinci yarusun barabanını (günbəzli dairə səmanın – Mitranın rəmzi idi) saxlayırdı.
Baş alaqapı girişi məbədin qərb fasadı tərəfindəki əsas kompozisiya görüşündə, iki yan giriş isə şimal və cənub səmtində idi.
Şərq fasadı səmtində simmetrik surətdə yerləşmiş, plan baxımından dairəvi olan iki otaq – Mitra tanrısının göstərilmiş iki mənasını nəzərə çatdıran səcdəgahlar vardı. Məbəd antik memarlığın müəyyən təsiri altında inşa edilmişdi. Məbəd kilsəyə çevrildikdən sonra onun əsas memarlıq xüsusiyyətləri saxlanılmış, özündə bütpərəst dünya görüşünü əks etdirən divar naxışlarına toxunulmamış, yalnız məbədə xristian dini ehkamına uyğun olaraq apsis əlavə edilmişdir.
Tədqiqi
Məbəd 1971 – ci ildə Qəbələ rayonunun Böyük Əmili kəndində aşkar edilmişdir. Abidənin salamat qalmış divarlarının hündürlüyü iki metrə yaxındır. Məbəd quruluşuna görə dairəvi formalı olub, xarici görünüşü etibariylə ikiyaruslu, mərkəzi günbəzli kopozisiyaya malikdir. Bu cür məbədlər dünyanın yalnız altı yerində aşkarlanmış və tədqiq edilmişdir. Bunlar Suriya ərazisindəki (511-512), Türkiyənin Ani şəhərindəki Qaqikaşen (1001-1020), Azərbaycanın Qax rayonu ərazisində Ləkit (VI əsr), Ermənistandakı İşxani və Zvartnos , Türkiyə ərazisindəki gürcü məbədləridir.
-
![image]()
Kilsənin qərb girişi -
![image]()
Pastoforiyanın qalıqları
Memarlıq xüsusiyyətləri
Kilsədağ məbədi onu Qafqaz Albaniyasının və ümumilikdə Cənubi Qafqazın digər dairəvi məbədlərindən fərqləndirən bir sıra xüsusiyyətlərə malikdir. Məbədin 1971-ci ildə arxeoloji tədqiqatlar zamanı aşkarlanmış qalıqlarına əsasən müəyyən edilmişdir ki, o, xaricdən çoxbucaqlı, daxildən isə dairəvi quruluşa malik olmuşdur. Daxildən bina 10.4 metr diametrə malikdir. Divarın daxili hissəsindən bir metr aralıda 8.4 metr diametrə malik, 40 sm hündürlükdə daş hörgüyə malik ikinci dairə yerləşir. İkinci daş dairə kilsənin dövrümüzə çatmamış baraban və günbəz hissəsini saxlayan səkkiz sütun üçün təməl rolunu oynamışdır.
Kilsənin əsas həcminə şimal-şərq və cənub-şərq tərəfdən iki dairəvi tikili birləşir. Məbədin divarları 95 sm qalınlığa malikdir. Divarlar 60ö80 sm ölçüyə malik boz/ağ çalarlara malik puçdaşdan əhəng məhlulu qarışığı vasitəsiylə hörülmüşdür. Kilsənin sütunlarında və digər detallarında Qafqaz Albaniyasının digər məbədləri üçün də xarakterik olan (Qum bazilikası, Ləkit kilsəsi və s.) bişmiş kərpic (24x24,5x5.5; 26x26x5; 27x25x6) hörgüsündən istifadə edilmişdir.
Kilsənin daxildən dairəvi olan divarları, xaricdən qeyri-bərabər on iki bucaqlı formasında həll edilmişdir. Kilsəyə şərq tərəfdən birləşən iki kiçik tikilinin fasadı isə dörd diyircək formalı əlavə ilə bəzədilmişdir. Məbədin üç girişi Qum və Ləkit kilsələrində olduğu kimi şimal, cənub və qərb tərəfdə yerləşdirilmişdir. Portal şəklində həll edilmiş girişlərin, tikinti qalıqlarına əsasən tağvari örtüklə tamamlanması müəyyən edilmişdir. Bütün qurğu iki yaruslu stilobat formasında ucaldılmışdır.
Daxili dairəvi deambulatori ilə əhatə edilmiş daxili keçid strukturlu mərkəzi kompozisiya prinsipi Bizans və antik dövr memarlığında çoxdan bəlli idi. Hələ Qədim Yunanıstanda xaricdən ilə əhatə edilmiş dairəvi malik məbədlər inşa edilirdi. Bu cür məbədlər Qədim Roma imperiyası ərazisində, daha sonra isə Bizans imperiyasında inşa edilirdi. Bu məbədlərin bir çoxu gümbəz örtüyü ilə tamamlanırdı.
İstinadlar
- Azərbaycab Tarixi (yeddi cilddə), Bakı, 2007, II cild
- Карахмедова, А.А. "О некоторых памятниках митраизма на территории Кавказской Албании". ИАН АзССР, серия истории, философии и права (№ 1). 1975.
- Р. М. Ваидов, К. М. Мамедзаде, Н. М. Гулиев – Новый памятник архитектуры Кавказской Албании. Археологические открытия, Москва, 1972, səh 487
- Всеобщая история архитектуры, т. 3, Москва, 1966, səh 73
- В. М. Арутюнян – Город Ани, Ереван, 1964, səh 59
- П. Д. Барановский – Памятники в селениях Кум и Лекит, ААЭН, М – Б, 1947, səh 33
- Р. J. Агабабян – Композиция куполъных сооружений Грузии и Армении, Ереван, 1950, səh 32
- Г. Н. Чубинашвили, Н. П. Северов – Пути Грузинской архитектуры, Tiflis, 1936, səh 69
- Р.М.Ваидов, К.М.Мамедзаде, П.И.Гулиев – Новый памятник архитектуры Кавказской Албании, 1972, Москва, Наука, səh.487-488
- Р.М.Ваидов, К.М.Мамедзаде, П.И.Гулиев – Новый памятник архитектуры Кавказской Албании, 1972, Москва, Наука, səh.487
- Мамедова, 2004. səh. 64
Ədəbiyyat
- Р.М.Ваидов, К.М.Мамедзаде, П.И.Гулиев, Новый памятник архитектуры Кавказской Албании, Москва: Наука, 1972
- Мамедова, Гюльчохра, Зодчество Кавказской Албании, Баку: Чашыоглу, 2004
- Мамедова, Гюльчохра, Христианское култовое зодчество Кавказской Албании эпохи раннего средневековья, Баку: Элм, 1985
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kilsedag kilsesi Qebele rayonunun Boyuk Emili kendi erazisinde yerlesen qedim alban kilsesinin qaliqlaridir Bezi tedqiqatcilarin fikrince kilse qedim mebedinin ozulleri ustunde insa edilmisdir Kilsedag kilsesi40 51 29 sm e 47 44 27 s u Olke AzerbaycanSeher Qebele rayonuYerlesir Boyuk EmiliAidiyyati Alban Hevari KilsesiTikilme tarixi IV V esrlerAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 1318KateqoriyaArxeoloji abideEhemiyyetiOlke ehemiyyetliKilsedag kilsesiKilsenin plani Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mebed 1971 ci ilde Qebele rayonunun Boyuk Emili kendinde askar edilmisdir Kilsedag mebedi onu Qafqaz Albaniyasinin ve umumilikde Cenubi Qafqazin diger dairevi mebedlerinden ferqlendiren bir sira xususiyyetlere malikdir Kilsenin esas hecmine simal serq ve cenub serq terefden iki dairevi tikili birlesir TarixiKilisedagda Mitra Mitra cengaver kocerilerin ve dinc ekincilerin tanrisi idi mebedi merkezi gunbezli ikiyaruslu kompozisiyaya malik olan abidedir Mebedin divarinin xarici sethi qeyri beraber terefli 12 guseli formada daxili sethi ise 10 4 metrlik silindr seklinde hell edilmisdir Ikinci daxili daire 8 sutun ucun stilobat sutunlar ucun ozul rolunu oynayirdi Hemin sutunlar gunbezli ikinci yarusun barabanini gunbezli daire semanin Mitranin remzi idi saxlayirdi Bas alaqapi girisi mebedin qerb fasadi terefindeki esas kompozisiya gorusunde iki yan giris ise simal ve cenub semtinde idi Serq fasadi semtinde simmetrik suretde yerlesmis plan baximindan dairevi olan iki otaq Mitra tanrisinin gosterilmis iki menasini nezere catdiran secdegahlar vardi Mebed antik memarligin mueyyen tesiri altinda insa edilmisdi Mebed kilseye cevrildikden sonra onun esas memarliq xususiyyetleri saxlanilmis ozunde butperest dunya gorusunu eks etdiren divar naxislarina toxunulmamis yalniz mebede xristian dini ehkamina uygun olaraq apsis elave edilmisdir Tedqiqi Mebed 1971 ci ilde Qebele rayonunun Boyuk Emili kendinde askar edilmisdir Abidenin salamat qalmis divarlarinin hundurluyu iki metre yaxindir Mebed qurulusuna gore dairevi formali olub xarici gorunusu etibariyle ikiyaruslu merkezi gunbezli kopozisiyaya malikdir Bu cur mebedler dunyanin yalniz alti yerinde askarlanmis ve tedqiq edilmisdir Bunlar Suriya erazisindeki 511 512 Turkiyenin Ani seherindeki Qaqikasen 1001 1020 Azerbaycanin Qax rayonu erazisinde Lekit VI esr Ermenistandaki Isxani ve Zvartnos Turkiye erazisindeki gurcu mebedleridir Kilsenin qerb girisi Pastoforiyanin qaliqlariMemarliq xususiyyetleriKilsenin yan kesimi Kilsedag mebedi onu Qafqaz Albaniyasinin ve umumilikde Cenubi Qafqazin diger dairevi mebedlerinden ferqlendiren bir sira xususiyyetlere malikdir Mebedin 1971 ci ilde arxeoloji tedqiqatlar zamani askarlanmis qaliqlarina esasen mueyyen edilmisdir ki o xaricden coxbucaqli daxilden ise dairevi qurulusa malik olmusdur Daxilden bina 10 4 metr diametre malikdir Divarin daxili hissesinden bir metr aralida 8 4 metr diametre malik 40 sm hundurlukde das horguye malik ikinci daire yerlesir Ikinci das daire kilsenin dovrumuze catmamis baraban ve gunbez hissesini saxlayan sekkiz sutun ucun temel rolunu oynamisdir Kilsenin esas hecmine simal serq ve cenub serq terefden iki dairevi tikili birlesir Mebedin divarlari 95 sm qalinliga malikdir Divarlar 60o80 sm olcuye malik boz ag calarlara malik pucdasdan eheng mehlulu qarisigi vasitesiyle horulmusdur Kilsenin sutunlarinda ve diger detallarinda Qafqaz Albaniyasinin diger mebedleri ucun de xarakterik olan Qum bazilikasi Lekit kilsesi ve s bismis kerpic 24x24 5x5 5 26x26x5 27x25x6 horgusunden istifade edilmisdir Kilsenin daxilden dairevi olan divarlari xaricden qeyri beraber on iki bucaqli formasinda hell edilmisdir Kilseye serq terefden birlesen iki kicik tikilinin fasadi ise dord diyircek formali elave ile bezedilmisdir Mebedin uc girisi Qum ve Lekit kilselerinde oldugu kimi simal cenub ve qerb terefde yerlesdirilmisdir Portal seklinde hell edilmis girislerin tikinti qaliqlarina esasen tagvari ortukle tamamlanmasi mueyyen edilmisdir Butun qurgu iki yaruslu stilobat formasinda ucaldilmisdir Daxili dairevi deambulatori ile ehate edilmis daxili kecid strukturlu merkezi kompozisiya prinsipi Bizans ve antik dovr memarliginda coxdan belli idi Hele Qedim Yunanistanda xaricden ile ehate edilmis dairevi malik mebedler insa edilirdi Bu cur mebedler Qedim Roma imperiyasi erazisinde daha sonra ise Bizans imperiyasinda insa edilirdi Bu mebedlerin bir coxu gumbez ortuyu ile tamamlanirdi IstinadlarAzerbaycab Tarixi yeddi cildde Baki 2007 II cild Karahmedova A A O nekotoryh pamyatnikah mitraizma na territorii Kavkazskoj Albanii IAN AzSSR seriya istorii filosofii i prava 1 1975 R M Vaidov K M Mamedzade N M Guliev Novyj pamyatnik arhitektury Kavkazskoj Albanii Arheologicheskie otkrytiya Moskva 1972 seh 487 Vseobshaya istoriya arhitektury t 3 Moskva 1966 seh 73 V M Arutyunyan Gorod Ani Erevan 1964 seh 59 P D Baranovskij Pamyatniki v seleniyah Kum i Lekit AAEN M B 1947 seh 33 R J Agababyan Kompoziciya kupolnyh sooruzhenij Gruzii i Armenii Erevan 1950 seh 32 G N Chubinashvili N P Severov Puti Gruzinskoj arhitektury Tiflis 1936 seh 69 R M Vaidov K M Mamedzade P I Guliev Novyj pamyatnik arhitektury Kavkazskoj Albanii 1972 Moskva Nauka seh 487 488 R M Vaidov K M Mamedzade P I Guliev Novyj pamyatnik arhitektury Kavkazskoj Albanii 1972 Moskva Nauka seh 487 Mamedova 2004 seh 64EdebiyyatR M Vaidov K M Mamedzade P I Guliev Novyj pamyatnik arhitektury Kavkazskoj Albanii Moskva Nauka 1972 Mamedova Gyulchohra Zodchestvo Kavkazskoj Albanii Baku Chashyoglu 2004 Mamedova Gyulchohra Hristianskoe kultovoe zodchestvo Kavkazskoj Albanii epohi rannego srednevekovya Baku Elm 1985