Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bizans memarlığı — Bizans İmperiyasının mövcud olduğu dövrdə yaranmış və inkişaf etmiş memarlıq sənəti. Bizans memarlığının ən mükəmməl nümunələrinə imperiyanın mərkəzi olan Konstantinopol şəhərində və Qərbi Avropada yaradılmışdır. Bu memarlıq sənəti Orta əsrlər və İntibah dövrü memarlıq məktəblərinə təsir göstərmiş, 1453-cü ildə Konstantinopol şəhərinin fəth olunmasından sonra isə Osmanlı memarlığının təsirlərinə məruz qalmışdır. Bizans memarlığının nümunələri əsasən kilsə və kafedrallarda yaradılmışdır. Konstantinopol Ortodoks Kilsəsinə mənsub kilsələrin divarlarında Bizans memarlığının nadir nümunələri mövcuddur. Bizans memarlığı Qədim Roma memarlıq məktəbənini davamı hesab olunur. Roma İmperiyasının imperatoru I Konstantin eramızın 330-cu ilində imperiyanın mərkəzini Romadan Bizantinə (Konstantinopol şəhərinin ilkin adı) köçürməsindən sonra gələcəkdə Bizans memarlıq məktəbi adlandırılacaq yeni bir memarlıq sənətinin əsası qoyulmuşdur.
Ümumi baxış
Erkən Bizans memarlığı, Qədim Roma memarlığının davamıdır. Memarlıq üslublarındakı dəyişikliklər texnoloji inkişaflar ilə siyasət və hökmranlıq sahəsindəki inkişaflar nəticəsində Yaxın Şərqin müəyyən təsiri ilə doldurulmuş və kilsə memarlığında kvadrat-xaç tipli bir plandan istifadə edilərək müstəqil bir üslub nəhayət meydana gəlmişdir.
Erkən dövr Bizans memarlığı
Erkən dövr Bizans memarlığının ilkin nümunələri imperator I Yustinianın hakimiyyəti zamanı yaradılmışdır. Həmin memarlıq nümunələri Sofiya şəhərində yerləşən Ayasofiya kilsəsini və Ravenna və İstanbul kimi şəhərlərdə tikilən kilsələri misal göstərmək olar. Qərb memarlığının əsas inkişaf hadisələrindən biri kimi I Yustinianın memarlara kilsələrin inşaatı zamanı kəmərlərdən istifadə edilməklə darivəi qübbələrin tikilməsi təşəbüsünü verməsini göstərmək olar.
Ravennada uzunlamasına Sant'Apollinare Nuovo bazilikası və on ətraflı, mərkəzi strukturlu San Vitale Kilsəsi mövcuddur. İstanbuldakı Yustinian abidələri günbəzli Ayasofya və Ayas Eirene kilsələridir, lakin daha qədim və kiçik Müqəddəs Sergios və Bacchosun (Balaca Ayasofya) kilsələri həm uzunlamasına bazilikanı, həm də mərkəzi bina elementlərini daşıdıqları üçün bir model sayıla bilərlər.
Kilsələr xaricində Böyük Saray xarabalıqları, yenilikçi Konstantinopolun müdafiə Divarları (192 qülləli) və Bazilika sisterni (yüzlərlə klassik sütunun təkrar istifadəsi) yer alır. Ravennadakı Ostqot sarayının bir divar şəklində erkən dövr Bizans sarayı görülə bilər.
Selanikin hamisi müqəddəs Hacı Demetriosa həsr olunmuş məbəd, Sinay dağındakı Müqəddəs Yekaterina Monastırı, indiki Gürcüstandakı Cvari monastırı və Vaqarşabatın üç erməni kilsəsi, əsas VII əsrdən sonrakı dövrdə Yustinian zamanını izləyən Bizans əyalətlərindəki memarlıq inkişafı mənasında görkəmli nümunələrdir.
430 metr uzunluğunda "Sangarios Körpüsü" və 17 metrlik dirəkli tək qövslü "Karamağa Körpüsü" digər mühüm mühəndislik nümunələridir.
Orta dövr Bizans memarlığı
Bizans tarixinin orta dövründə çox iddialı memarlıq layihələri görülmür. İkonoklazma illərindən Salonikdəki Ayasofya kilsəsi yadigar qalmışdır. Digər bir əsas bina İznikdəki 1920-ci illərdə dağıdılmış və hal-hazırda yalnız şəkilləri qalmış bir kilsədir.
Ənənəvi olaraq Bizans sənətinin mahiyyəti kimi qəbul edilən Makedoniya sülaləsi arxitekturada qalıcı bir miras qoymamışdır. I Basil dövründə tikilmiş və hər ikisi də günümüzə çatmamış Farosun (müdafiə divarlarındakı mayak) yanında olan Theotokos kilsəsi və Nea Ekklisia kilsəsi, kvadrat xaç tipli məbədlərin nümunəsi kimi xidmət edirdi. Bu dövrə aid digər əsərlər Cənubi İtaliyadakı IX əsrə məxsus Cattolica di Stilo və təxminən 1000-ci ilə məxsus Yunanıstan dakı Hacı Lukas kilsəsi, IX Konstantinin Xiosdakı Nea Moni və təxminən 1050-ci ilə məxsus Afina yaxınlığında yerləşən Dafni Monastırı olaraq sıralana bilər.
Qapalı xaç tipi, Makedoniya sülaləsi dövründə Yunan missionerləri tərəfindən xristian edilən Slavyan ölkələrində də üstünlük təşkil edir. Bu günkü Şimali Makedoniyadakı Oxrid Ayasofya Kilsəsi və bugünkü Ukraynadakı Kiyev Ayasofya Kafedralı, bir çox yan günbəzləri ilə yüksəklik qazanmış və dövrün modasına şahid olan nümunələrdir.
Komnenos və Palaiologos dövrləri
İstanbul və Kiçik Asiyada, Komnenos dövrünün memarlıq əsərlərindən Almalı Kilsəsi, Kappadokiya qaya kilsələri, İstanbulda Pantokrator Monastırı və Theotokos Kyriotissa Kilsəsi xaricində, demək olar ki, yerdə qalanlarının hamısı yoxa çıxmışdır.
Bizans irsi
Əsasən Bizans memarlığı qərbdə Romanesk və Gotik memarlığını yaratmışdır. Şərqdə ilk İslam memarlığına böyük təsir göstərmişdir. Əməvilər dövründə (661–750) Bizans sənəti erkən İslam memarlığına təsir göstərmiş, eyni zamanda Bizans bədii irsi isə xüsusilə Suriya və Fələstində yeni İslam sənətinin əsas mənbəyi olmuşdur. 691-ci il tarixli Qüdsdəki Qübbətüs-Səhra və Şamdakı 709–715-ci illərdəki Əməvilər məscidi kimi Suriyada və Fələstində, fərqli erkən İslam əsərlərində əhəmiyyətli Bizans təsirləri görülə bilər. Qübbətüs-Səhra plan və qismən bəzək baxımından Bizans sənətinə açıq bir istinad verir. Əməvilər məscidinin planı, VI və VII əsrlərdəki normal xristian bazilikalarına bənzəyir, lakin xristian bazilikalarından fərqli olaraq məscid uzunlamasına deyil, eninə dəyişdirilərək genişləndirilmişdir. Bu dəyişiklik camaata daha rahat ibadət etməyə xidmət edirdi. Məscidin orijinal mehrabı qiblə divarının ortasında deyil, demək olar ki, şərq hissəsinin ortasında yerləşir. Bu xüsusiyyət, memarın xristianların yarım günbəz təsirindən qaçmaq üçün mehrabı eninə divarın ortasına qoymaması ilə izah olunur. İslam və Mavr arxitekturasını müəyyənləşdirən, çini işləmələr, həndəsi formalar, çoxsaylı tağlar, günbəzlər və rəngli kərpiclər və daş işləmələri bəzi formalarında Bizans memarlığından təsirlənmişdir. Bolqarıstan, Rusiya, Rumıniya, Serbiya, Gürcüstan, Ukrayna və digər Pravoslav ölkələrində Bizans memarlığının təsiri daha uzun müddət davam etmişdir və nəticədə bu ölkələrdə sonunda özlərinin yerli memarlıq məktəbinin yaranmasına səbəb olmuşdur.
XIX əsrin Qotik intibahında kiçik bir dövrə malik olan Neo Bizans memarlığı, Londondakı Westminster Kafedralı və təxminən 1850 ilə 1880 arasında Bristolda Məğrib memarlığının və Bizans tərzinin elementlərini birləşdirən sənaye binalarında geniş istifadə olunan "Bristol Bizansı" kimi daşlar ilə nəticələnmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bizans memarligi Bizans Imperiyasinin movcud oldugu dovrde yaranmis ve inkisaf etmis memarliq seneti Bizans memarliginin en mukemmel numunelerine imperiyanin merkezi olan Konstantinopol seherinde ve Qerbi Avropada yaradilmisdir Bu memarliq seneti Orta esrler ve Intibah dovru memarliq mekteblerine tesir gostermis 1453 cu ilde Konstantinopol seherinin feth olunmasindan sonra ise Osmanli memarliginin tesirlerine meruz qalmisdir Bizans memarliginin numuneleri esasen kilse ve kafedrallarda yaradilmisdir Konstantinopol Ortodoks Kilsesine mensub kilselerin divarlarinda Bizans memarliginin nadir numuneleri movcuddur Bizans memarligi Qedim Roma memarliq mektebenini davami hesab olunur Roma Imperiyasinin imperatoru I Konstantin eramizin 330 cu ilinde imperiyanin merkezini Romadan Bizantine Konstantinopol seherinin ilkin adi kocurmesinden sonra gelecekde Bizans memarliq mektebi adlandirilacaq yeni bir memarliq senetinin esasi qoyulmusdur Siciliyanin Norman Krallarinin Palatine sapeli Bizans memarliq usulu ile insa edilmis ve mozaikalari Bizans senetcileri terefinden duzeldilmisdir Umumi baxisErken Bizans memarligi Qedim Roma memarliginin davamidir Memarliq uslublarindaki deyisiklikler texnoloji inkisaflar ile siyaset ve hokmranliq sahesindeki inkisaflar neticesinde Yaxin Serqin mueyyen tesiri ile doldurulmus ve kilse memarliginda kvadrat xac tipli bir plandan istifade edilerek musteqil bir uslub nehayet meydana gelmisdir Erken dovr Bizans memarligi Sant Apollinare Nuovo bazilikasi Erken dovr Bizans memarliginin ilkin numuneleri imperator I Yustinianin hakimiyyeti zamani yaradilmisdir Hemin memarliq numuneleri Sofiya seherinde yerlesen Ayasofiya kilsesini ve Ravenna ve Istanbul kimi seherlerde tikilen kilseleri misal gostermek olar Qerb memarliginin esas inkisaf hadiselerinden biri kimi I Yustinianin memarlara kilselerin insaati zamani kemerlerden istifade edilmekle darivei qubbelerin tikilmesi tesebusunu vermesini gostermek olar Ravennada uzunlamasina Sant Apollinare Nuovo bazilikasi ve on etrafli merkezi strukturlu San Vitale Kilsesi movcuddur Istanbuldaki Yustinian abideleri gunbezli Ayasofya ve Ayas Eirene kilseleridir lakin daha qedim ve kicik Muqeddes Sergios ve Bacchosun Balaca Ayasofya kilseleri hem uzunlamasina bazilikani hem de merkezi bina elementlerini dasidiqlari ucun bir model sayila bilerler Kilseler xaricinde Boyuk Saray xarabaliqlari yenilikci Konstantinopolun mudafie Divarlari 192 qulleli ve Bazilika sisterni yuzlerle klassik sutunun tekrar istifadesi yer alir Ravennadaki Ostqot sarayinin bir divar seklinde erken dovr Bizans sarayi gorule biler Selanikin hamisi muqeddes Haci Demetriosa hesr olunmus mebed Sinay dagindaki Muqeddes Yekaterina Monastiri indiki Gurcustandaki Cvari monastiri ve Vaqarsabatin uc ermeni kilsesi esas VII esrden sonraki dovrde Yustinian zamanini izleyen Bizans eyaletlerindeki memarliq inkisafi menasinda gorkemli numunelerdir 430 metr uzunlugunda Sangarios Korpusu ve 17 metrlik direkli tek qovslu Karamaga Korpusu diger muhum muhendislik numuneleridir Istanbulda olan VI esre aid Aya Irini Kilsesi erken dovr Bizans memarliginin mukemmel numunesidir Orta dovr Bizans memarligi Bizans tarixinin orta dovrunde cox iddiali memarliq layiheleri gorulmur Ikonoklazma illerinden Salonikdeki Ayasofya kilsesi yadigar qalmisdir Diger bir esas bina Iznikdeki 1920 ci illerde dagidilmis ve hal hazirda yalniz sekilleri qalmis bir kilsedir Enenevi olaraq Bizans senetinin mahiyyeti kimi qebul edilen Makedoniya sulalesi arxitekturada qalici bir miras qoymamisdir I Basil dovrunde tikilmis ve her ikisi de gunumuze catmamis Farosun mudafie divarlarindaki mayak yaninda olan Theotokos kilsesi ve Nea Ekklisia kilsesi kvadrat xac tipli mebedlerin numunesi kimi xidmet edirdi Bu dovre aid diger eserler Cenubi Italiyadaki IX esre mexsus Cattolica di Stilo ve texminen 1000 ci ile mexsus Yunanistan daki Haci Lukas kilsesi IX Konstantinin Xiosdaki Nea Moni ve texminen 1050 ci ile mexsus Afina yaxinliginda yerlesen Dafni Monastiri olaraq siralana biler XI esre mexsus Yunanistanda yerlesen Haci Lukas kilsesi Makedon sulalesi dovrunun memarliq numunesidir Qapali xac tipi Makedoniya sulalesi dovrunde Yunan missionerleri terefinden xristian edilen Slavyan olkelerinde de ustunluk teskil edir Bu gunku Simali Makedoniyadaki Oxrid Ayasofya Kilsesi ve bugunku Ukraynadaki Kiyev Ayasofya Kafedrali bir cox yan gunbezleri ile yukseklik qazanmis ve dovrun modasina sahid olan numunelerdir Komnenos ve Palaiologos dovrleri Istanbul ve Kicik Asiyada Komnenos dovrunun memarliq eserlerinden Almali Kilsesi Kappadokiya qaya kilseleri Istanbulda Pantokrator Monastiri ve Theotokos Kyriotissa Kilsesi xaricinde demek olar ki yerde qalanlarinin hamisi yoxa cixmisdir Bizans irsiEsasen Bizans memarligi qerbde Romanesk ve Gotik memarligini yaratmisdir Serqde ilk Islam memarligina boyuk tesir gostermisdir Emeviler dovrunde 661 750 Bizans seneti erken Islam memarligina tesir gostermis eyni zamanda Bizans bedii irsi ise xususile Suriya ve Felestinde yeni Islam senetinin esas menbeyi olmusdur 691 ci il tarixli Qudsdeki Qubbetus Sehra ve Samdaki 709 715 ci illerdeki Emeviler mescidi kimi Suriyada ve Felestinde ferqli erken Islam eserlerinde ehemiyyetli Bizans tesirleri gorule biler Qubbetus Sehra plan ve qismen bezek baximindan Bizans senetine aciq bir istinad verir Emeviler mescidinin plani VI ve VII esrlerdeki normal xristian bazilikalarina benzeyir lakin xristian bazilikalarindan ferqli olaraq mescid uzunlamasina deyil enine deyisdirilerek genislendirilmisdir Bu deyisiklik camaata daha rahat ibadet etmeye xidmet edirdi Mescidin orijinal mehrabi qible divarinin ortasinda deyil demek olar ki serq hissesinin ortasinda yerlesir Bu xususiyyet memarin xristianlarin yarim gunbez tesirinden qacmaq ucun mehrabi enine divarin ortasina qoymamasi ile izah olunur Islam ve Mavr arxitekturasini mueyyenlesdiren cini islemeler hendesi formalar coxsayli taglar gunbezler ve rengli kerpicler ve das islemeleri bezi formalarinda Bizans memarligindan tesirlenmisdir Bolqaristan Rusiya Ruminiya Serbiya Gurcustan Ukrayna ve diger Pravoslav olkelerinde Bizans memarliginin tesiri daha uzun muddet davam etmisdir ve neticede bu olkelerde sonunda ozlerinin yerli memarliq mektebinin yaranmasina sebeb olmusdur XIX esrin Qotik intibahinda kicik bir dovre malik olan Neo Bizans memarligi Londondaki Westminster Kafedrali ve texminen 1850 ile 1880 arasinda Bristolda Megrib memarliginin ve Bizans terzinin elementlerini birlesdiren senaye binalarinda genis istifade olunan Bristol Bizansi kimi daslar ile neticelenmisdir Hemcinin baxSeyx Suleyman MescidiIstinadlarXarici kecidler