Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə Gədəbəy şəhəri haqqındadır. Gədəbəy rayonu üçün Gədəbəy rayonu səhifəsinə baxın. |
Gədəbəy — Azərbaycanda şəhər, Gədəbəy rayonunun inzibati mərkəzi.Bakı ilə arasında məsafə 444 km, əhalisi 10.146 nəfərdir
| Şəhər | |
| Gədəbəy | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.467 ± 1 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Gədəbəy Şahdağ silsiləsinin şimal ətəyində, 1460 metr yüksəklikdə, Mis çayının sahilində yerləşir. Yaxınlığındakı Mağara dağının ətəyindən XIX əsrdən mis filizi çıxarılır. Bu səbəbdən də şəhərin müasir gerbində "Cu", yəni "cuprum", mis elementinin latın dilindəki işarəsi yazılıb. Gədəbəy müharibələrdə Qarabağ üçün 5000 ümumi Vətən ücün isə 28000 Şəhid vermişdir.
İlk dəfə 13-cü əsrə aid mənbədə, qədim erməni dilində Qetabak qalası şəklində qeydə alınmışdır. Həmin qalanın xarabalıqları indiki Gədəbəy yaxınlığındadır. Hazırkı yaşayış məntəqəsi 1863-cü ildə Qazaxdan çıxmış ailələr tərəfindən salınmışdır.Ən uca dağı 3000 metrdən hündür Qoca dağdır.
Təbii sərvətləri: Qızıl, mis, uran, gümüş
Təsərrüfatı: kartof, kələm,
Qonşuları: Tovuz, Daşkəsən, Çəmbərək 'Ermənistan' Şəmkir, Qovlar.
Qədim abidələri: Qız Qalası, Koroğlu Qalası, Siemens körpüləri, Qanlı körpü
Tarixi
1989-cu il əhalinin siyahıya alınmasının nəticələrinə görə Gədəbəy şəhərində 5049 nəfər əhali yaşayırdı. 1935-ci ildən 1990-cı ilə qədər şəhər tipli qəsəbə olan Gədəbəyə həmin ildə şəhər statusu verilmişdi.
XIX əsrin ortalarinda Gədəbəy rayonu ərazisində mis filizi yataqları kəşf edilmiş və 1855–1856-cı illərdə yerli sahibkarlar tərəfindən misəritmə zavodu tikilmişdir. Daha sonra həmin zavod Almaniyanin "Simens" şirkəti tərəfindən alınaraq, 1865-ci ildə yenidən qurulmuşdur. "Simens" şirkəti tərəfindən 1883-cü ildə Qalakənd misəritmə zavodu tikilmiş, 1879-cu ildə Zaqafqaziyada ilk dəfə uzunluğu 28 km olan Gədəbəy-Qalakənd arasında dəmir yolu çəkilmişdir. Bu dəmir yolunda 4 lokomotiv, 33 vaqon hərəkət etmişdir. Bu gün də həmin yol ilə bağlı salınmiş körpülər tarixi abidə kimi qalmaqdadır. 1883-cü ildə Qalakənd kəndində Çar Rusiyasi ərazisində ilk su elektrik stansiyası tikilmiş, Qalakənd misəritmə zavodunda elektroliz üsulu ilə mis əridilmişdir. Bu zaman Avtopanın mərkəzi şəhəri London, Paris, Sankt Peterburq şəhərlərində kerosin lampalarından istifadə olunduğu halda, Gədəbəydə elektrik işığından istifadə edilirdi. Həmin dövrdə alman alimləri tərəfindən Gədəbəy rayonu ərazisində arxeoloji qazıntı işləri aparılmışdır. Arxeoloji qazıntının nəticələri Almaniyanin "Folker Şpis" elmi nəşriyyatı tərəfindən "Qalakənd" adlı elmi əsər şəklində Berlində çap edilmişdir. Əsər Berlin Dövlət muzeyində saxlanılır.
Qarabağ müharibəsi dövründə Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən 1992-ci ilin avqustun 8-də rayonun iki kəndi Motudərə və Qasımağalı kəndləri, o cümlədən 78 yaşayış evi, 1 məktəb və 2 tibb məntəqəsi yandırılmışdır. Hazırda həmin kəndlərdə məktəb və tibb məntəqəsi, 17 yaşayış evi bərpa olunmuş, digər yaşayış evlərinin bərpası davam etdirilir. 2010-cu il sentyabrın 11-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgərləri tərəfindən Gədəbəy rayonunun Zamanlı kəndi ərazisində təxribat törətməyə çalışan Ermənistan xüsusi xidmət orqanlarının əməkdaşı Manvel Sarıbekyan tutulmuşdur. Daha sonrakı araşdırmalar nəticəsindən məlum olmuşdur ki, Manvel Sarıbekyan Azərbaycan tərəfinə kənd məktəbini partlatmaq üçün keçib.
Toponimikası
Bir ehtimala əsasən, "Gədəbəy" adı vaxtilə buralarda yaşayan Gədəbəy adlı şəxsin adından gəlir. Belə ki, orta əsrlərdə bu torpaqların bir hissəsi Atabəy, Şəkərbəy, və Gədəbəy adlı ata və oğulların arasında bölüşdürülüb; Gədəbəy də Atabəyin oğlu olub. Ərazidə indi də Atabəy və Şəkərbəy ilə bağlı kəndlər var (məsələn, rayonun Şəkərbəy kəndi).
Başqa bir ehtimala görə isə, toponim qədim türk dillərindəki "ket", "gedik" (təpə) və "bək" (keşikçi, gözətçi) sözlərindən düzəlib, "müşahidə məntəqəsi", "keşikçi məntəqəsi" mənasındadır.
Coğrafiyası və iqlimi
Gədəbəy şəhəri Kiçik Qafqazın orta və yüksək dağlıq zonasında yerləşir. Burada iyul ayında havanın temperaturu +10 C-dən +20 C-dək, yanvar ayında isə −2 C-dən −10 C-dək dəyişir.
Əhalisi
Texniki problemlərə görə qrafiklər müvəqqəti olaraq söndürülüb. |
| |||||||||||||||||||||||||||
Tanınmış şəxsləri
- Mikayıl Xıdırzadə — Azərbaycanın görkəmli riyaziyyatçı alimi, Bakı Dövlət universitetinin mexanika-riyaziyyat fakültəsinin ilk azərbaycanlı dekanı.
- İlham Əliyev — Qarabağ müharibəsi şəhidi, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı
- Xəlil İsmayılov -Tarix elmləri doktoru, professor, Əməkdar mədəniyyət işçisi, Bakı Dövlət Universitetinin kafedra müdiri
- Sabir Məmmədli — siyasi elmlər doktoru, Qarabağ müharibəsi zamanı 1992-ci ildə Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin Gədəbəy bölgəsi üzrə Xüsusi Nümayəndəsi, könüllülər taborunun komandiri
- İzzət Rüstəmov — Baş nazirin müavini (1994–1999), Bakı Dövlət Universitetinin Sosiologiya kafedrasının müdiri
- Həmid İmanov — Bakı Dövlət Universitetinin Fəlsəfə kafedrasının müdiri (1976–2011)
- Yaqub Məmmədov — professor, sovet dövründə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin sədri
- Bakir Məhərrəmov — neftçi-geoloq, geologiya-minerologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru (2005), "Azərbaycan Neftçi Geoloqları Cəmiyyəti"nin Prezidenti (2014–2015)
- Mirzə Sadıxov — akademik, SSRİ dövlət mükafatı laureatı
- Nurəddin Rzayev – əməkdar elm xadimi, professor
- Ayaz Arabaçı — şair, publisist, 1999-cu ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü
- Tofiq Köçərli – Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının akademiki
- Firudin Köçərli – Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının akademiki
- Qoşqar Əhmədov – Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü
- Tofiq Rəsulov -(21 may1930, – 3 may 2012) — Fəlsəfə elmləri namizədi, professor, Azərbaycan Respublikasının əməkdar müəllimi
- İlyas Tapdıq – şair, tərcüməçi, 1958-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, "Azərbaycan komsomolu" mükafatı laureatı (1972)
- Aşıq Altay Məmmədov-Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədr müavini, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin baş müəllimi .
- Fəxri Müslüm — şair, publisist, iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru
İstinadlar
- "Gədəbəy şəhəri". 2016-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-09.
- Azərbaycan Toponimlərinin Ensiklopedik lüğəti I cild Bakı,2007
- https://gedebey555.wordpress[ölü keçid].
- "Gədəbəy dəfinələri". 2016-03-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-11-12.
- .
- SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1970).
- SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1979).
- SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1989).
 | Gədəbəy rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | Şəhər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Gedebey seheri haqqindadir Gedebey rayonu ucun Gedebey rayonu sehifesine baxin Gedebey Azerbaycanda seher Gedebey rayonunun inzibati merkezi Baki ile arasinda mesafe 444 km ehalisi 10 146 neferdirSeherGedebey40 33 56 sm e 45 48 58 s u Olke AzerbaycanTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 1 467 1 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 10 146 nef 2009 Xeriteni goster gizle Gedebey Vikianbarda elaqeli mediafayllar Gedebey Sahdag silsilesinin simal eteyinde 1460 metr yukseklikde Mis cayinin sahilinde yerlesir Yaxinligindaki Magara daginin eteyinden XIX esrden mis filizi cixarilir Bu sebebden de seherin muasir gerbinde Cu yeni cuprum mis elementinin latin dilindeki isaresi yazilib Gedebey muharibelerde Qarabag ucun 5000 umumi Veten ucun ise 28000 Sehid vermisdir Ilk defe 13 cu esre aid menbede qedim ermeni dilinde Qetabak qalasi seklinde qeyde alinmisdir Hemin qalanin xarabaliqlari indiki Gedebey yaxinligindadir Hazirki yasayis menteqesi 1863 cu ilde Qazaxdan cixmis aileler terefinden salinmisdir En uca dagi 3000 metrden hundur Qoca dagdir Tebii servetleri Qizil mis uran gumus Teserrufati kartof kelem Qonsulari Tovuz Daskesen Cemberek Ermenistan Semkir Qovlar Qedim abideleri Qiz Qalasi Koroglu Qalasi Siemens korpuleri Qanli korpuTarixi1989 cu il ehalinin siyahiya alinmasinin neticelerine gore Gedebey seherinde 5049 nefer ehali yasayirdi 1935 ci ilden 1990 ci ile qeder seher tipli qesebe olan Gedebeye hemin ilde seher statusu verilmisdi XIX esrin ortalarinda Gedebey rayonu erazisinde mis filizi yataqlari kesf edilmis ve 1855 1856 ci illerde yerli sahibkarlar terefinden miseritme zavodu tikilmisdir Daha sonra hemin zavod Almaniyanin Simens sirketi terefinden alinaraq 1865 ci ilde yeniden qurulmusdur Simens sirketi terefinden 1883 cu ilde Qalakend miseritme zavodu tikilmis 1879 cu ilde Zaqafqaziyada ilk defe uzunlugu 28 km olan Gedebey Qalakend arasinda demir yolu cekilmisdir Bu demir yolunda 4 lokomotiv 33 vaqon hereket etmisdir Bu gun de hemin yol ile bagli salinmis korpuler tarixi abide kimi qalmaqdadir 1883 cu ilde Qalakend kendinde Car Rusiyasi erazisinde ilk su elektrik stansiyasi tikilmis Qalakend miseritme zavodunda elektroliz usulu ile mis eridilmisdir Bu zaman Avtopanin merkezi seheri London Paris Sankt Peterburq seherlerinde kerosin lampalarindan istifade olundugu halda Gedebeyde elektrik isigindan istifade edilirdi Hemin dovrde alman alimleri terefinden Gedebey rayonu erazisinde arxeoloji qazinti isleri aparilmisdir Arxeoloji qazintinin neticeleri Almaniyanin Folker Spis elmi nesriyyati terefinden Qalakend adli elmi eser seklinde Berlinde cap edilmisdir Eser Berlin Dovlet muzeyinde saxlanilir Qarabag muharibesi dovrunde Ermenistan Silahli Quvveleri terefinden 1992 ci ilin avqustun 8 de rayonun iki kendi Motudere ve Qasimagali kendleri o cumleden 78 yasayis evi 1 mekteb ve 2 tibb menteqesi yandirilmisdir Hazirda hemin kendlerde mekteb ve tibb menteqesi 17 yasayis evi berpa olunmus diger yasayis evlerinin berpasi davam etdirilir 2010 cu il sentyabrin 11 de Azerbaycan Silahli Quvvelerinin esgerleri terefinden Gedebey rayonunun Zamanli kendi erazisinde texribat toretmeye calisan Ermenistan xususi xidmet orqanlarinin emekdasi Manvel Saribekyan tutulmusdur Daha sonraki arasdirmalar neticesinden melum olmusdur ki Manvel Saribekyan Azerbaycan terefine kend mektebini partlatmaq ucun kecib ToponimikasiBir ehtimala esasen Gedebey adi vaxtile buralarda yasayan Gedebey adli sexsin adindan gelir Bele ki orta esrlerde bu torpaqlarin bir hissesi Atabey Sekerbey ve Gedebey adli ata ve ogullarin arasinda bolusdurulub Gedebey de Atabeyin oglu olub Erazide indi de Atabey ve Sekerbey ile bagli kendler var meselen rayonun Sekerbey kendi Basqa bir ehtimala gore ise toponim qedim turk dillerindeki ket gedik tepe ve bek kesikci gozetci sozlerinden duzelib musahide menteqesi kesikci menteqesi menasindadir Cografiyasi ve iqlimiGedebey seheri Kicik Qafqazin orta ve yuksek dagliq zonasinda yerlesir Burada iyul ayinda havanin temperaturu 10 C den 20 C dek yanvar ayinda ise 2 C den 10 C dek deyisir EhalisiTexniki problemlere gore qrafikler muveqqeti olaraq sondurulub Il Sayi1959 3 5091970 4 155 Il Sayi1979 4 4531989 5 049 Il Sayi2009 10 146Taninmis sexsleri Mikayil Xidirzade Azerbaycanin gorkemli riyaziyyatci alimi Baki Dovlet universitetinin mexanika riyaziyyat fakultesinin ilk azerbaycanli dekani Ilham Eliyev Qarabag muharibesi sehidi Azerbaycanin Milli Qehremani Xelil Ismayilov Tarix elmleri doktoru professor Emekdar medeniyyet iscisi Baki Dovlet Universitetinin kafedra mudiri Sabir Memmedli siyasi elmler doktoru Qarabag muharibesi zamani 1992 ci ilde Azerbaycan Respublikasi Mudafie Nazirliyinin Gedebey bolgesi uzre Xususi Numayendesi konulluler taborunun komandiri Izzet Rustemov Bas nazirin muavini 1994 1999 Baki Dovlet Universitetinin Sosiologiya kafedrasinin mudiri Hemid Imanov Baki Dovlet Universitetinin Felsefe kafedrasinin mudiri 1976 2011 Yaqub Memmedov professor sovet dovrunde Azerbaycan SSR Ali Sovetinin sedri Bakir Meherremov neftci geoloq geologiya minerologiya elmleri uzre felsefe doktoru 2005 Azerbaycan Neftci Geoloqlari Cemiyyeti nin Prezidenti 2014 2015 Mirze Sadixov akademik SSRI dovlet mukafati laureati Nureddin Rzayev emekdar elm xadimi professor Ayaz Arabaci sair publisist 1999 cu ilden Azerbaycan Yazicilar Birliyinin uzvu Tofiq Kocerli Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin akademiki Firudin Kocerli Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin akademiki Qosqar Ehmedov Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin muxbir uzvu Tofiq Resulov 21 may1930 3 may 2012 Felsefe elmleri namizedi professor Azerbaycan Respublikasinin emekdar muellimi Ilyas Tapdiq sair tercumeci 1958 ci ilden Azerbaycan Yazicilar Birliyinin uzvu Azerbaycan komsomolu mukafati laureati 1972 Asiq Altay Memmedov Azerbaycan Asiqlar Birliyinin sedr muavini filologiya uzre felsefe doktoru Azerbaycan Dovlet Medeniyyet ve Incesenet Universitetinin bas muellimi Fexri Muslum sair publisist iqtisad uzre felsefe doktoruIstinadlar Gedebey seheri 2016 03 06 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 09 Azerbaycan Toponimlerinin Ensiklopedik lugeti I cild Baki 2007 https gedebey555 wordpress olu kecid Gedebey defineleri 2016 03 05 tarixinde Istifade tarixi 2009 11 12 SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1970 SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1979 SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1989 Gedebey rayonu ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Seher ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin