Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şapurqala – Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şahbuz rayonu ərazisində I-X əsrlərə aid qala.
| (Şahbuz qala) Şapurqala | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Şahbuz |
| Yerləşir | Külüs |
| Tikilmə tarixi | I-X əsrlər |
| Sahəsi | 1300 m² |
| İstinad nöm. | 2074 |
| Kateqoriya | Qala |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
| | |
Coğrafi mövqeyi
Şapurqala Şahbuz rayonu ərazisində, Naxçıvançayın sol sahilində, Şahbuzkənd və Kiçikoba kəndləri arasında yerləşir. Qаlаyа qаyаlаrın üzərində sаlınmış dаr cığırlа cənub-şərq tərəfdən qаlхmаq mümkündür. Bu qаlаnın yеgаnə yоludur.Qaladan müdafiə məqsədi ilə, həmçinin gözətçi məntəqəsi kimi istiadə olunmuşdur.
Şapurqala ilə bağlı əvvəlki tədqiqatlar
Bu qala yüksək dağlıq ərazidə yerləşir və sıldırım qayalarla əhatə olunub. 1990-cı ildə qədim abidə kimi qeydə alınıb. Qalanın sahəsi 1300 kv.m-dir. Qalanın mərkəzi hissəsində arxeoloqlar tikinti qalıqlarına, bişmiş kərpiclərə, çəhrayı rəngdə bişirilmiş şirli qablara, daş tımıl üzərində inşa olunmuş kərpic evlərə və bişmiş kərpic qalıqlarına rast gəlmişər.Tapıntılar Şapur Qalada həyatın eramızın I əsrindən XV-XVI əsrlərə qədər davam etdiyini göstərir.
Adın etimologiyası
Tədqiqatlarında Şapurqaladan bəhs edən akademik Nailə Vəlixanlı qalanın adının Naxçıvanda olan Şahbuz oykonimi ilə uyğun oldu]u fikrini söyləmişdir.
Şapurqala tarixi mənbələrdə
Tarixən bütün tarixi faktları istədikləri kimi, özlərinə uyğun şəkildə təhrif edən ermənilər bu dəfə də rus dilində nəşr etdirdikləri “Krepost Şaxaponk (Şaxpur)” adlı məqalədə yanlış və təhrif edilmiş məlumatlar nəşr etdirmişlər. Onlar, Şahbuzqalanın adını təhrif etmiş və Sahaponik qalası şəklində dəyişdirərək VI əsrdə inşa edildiyi yazmışlar. Bu qala Naxçıvan abidələr ensiklopediyasında Şahbuzqala adı ilə verilmişdir. Çünki qala mənbələrdə belə xatırlanıb.Yaqut əl-Həməvi və Bəlazuri Sasani şahı Ənuşirəvanın Sisacanda (Sünik)Vays, al-Kilab və aş-Şahabuş qalalarını bərpa etdiyi haqqında məlumat vermişdir. Hazırda Şahbuz rayonununda, Şahbuzkənd yaxınlığında eyni adlı qala var. Sasani şahı I Xosrov Ənuşirəvan (531–579) VI əsrdə yaşamışdır. Mənbələrin məlumatından göründüyü kimi, müəllifin Şahaponik adlandırdığı Şahbuzqala VI əsrdə bərpa olunmuşdur. Bizim apardığımız araşdırmalar və qaladan toplanmış keramika nümunələri bu təbii qalanın I əsrdən istifadə edildiyini və onun üzərində müəyyən inşaat işlərinin aparıldığını deməyə imkan verir. Bu qala xalq arasında Şapurqala adlanır və rəvayətə görə Sasani şahı I Şapur (241-272) tərəfindən inşa edilmişdir. Belə hesab edirik ki, bu Sasani şahlarının əyalətlərdə apardığı inşaat və bərpa fəaliyyətləri ilə bağlı olmuşdur. Buna görə də erməni müəllifin qalanın Sünikin erməni şahzadəsi Şahap tərəfindən inşa edilməsi haqqında məlumatı tamamilə yanlışdır. Sünik ərazisi həm qədim dövrdə, həm də sonrakı dövrlərdə Albaniyanın, Atropatenanın və Azərbaycanın tərkibində olub və qədim türk sülalələri tərəfindən idarə olunub. Sahab sözü də elə türk soylarından birinin adıdır. Burada məskunlaşan əhali türk dilinin müxtəlif ləhcələrində danışırdı. Bu həmin ərazidir ki, Urartu mixi yazılarında “Etiuni” adı ilə xatırlanmışdır. Naxçıvan əyalətindəki Ses, Sisian, Sus, Cənubi Azərbaycandakı Sisar toponimləri heç şübhə yoxdur ki, ses, yaxud sisak etnonimi ilə bağlı olmuş və bu qədim vilayətin adında saxlanmışdır. Tədqiqatçıların fikrinə görə, Sünik ifadəsi Sisakandan daha qədim olmuş və albanların qonşusu kimi xatırlanmışdır. Lakin qeyd etmək istəyirik ki, bu sözün ilk formasi Siuni olmuşdur. Si tayfa adı uni isə xalq mənasını verir. Syunik sözü də bu köklə bağlıdır. Qeyd edək ki, Etiunu ölkə adı da belə yaranmışdır. Su, yaxud si tayfalarının qədim türk tayfaları olduğu isə tədqiqatçılar tərəfindən sübut edilmişdir. Kəbə Zərdüşt kitabəsində-Sasani şahı I Şapura aid kitabədə Sünik müstəqil ölkə kimi xatırlanır (“Atropatena, İberiya, Ermənistan, Sünik, Albaniya”). Sünik siyasi baxımdan güclü vilayət olmuş və qüdrətli süvari orduya malik olmuşdur. Buna görə də mənbələri təhrif edərək Sünik vilayətinin, yaxud Sünik hakimlərinin erməni kimi qələmə verilməsi doğru deyildir. Müəllifin erməni mütəfəkkiri və din xadimi Qriqori Tatevaçinin qalada yaşaması, öz əsərlərini yaratması və qalanın mühafizi olması haqqında olan məlumatları da yanlışdır. Belə ki, XIV-XV əsrlərdə yaşayan bu erməni din xadiminin harada anadan olması dəqiq deyil. Onun Gürcüstanda Tmkaberddə, yaxud Sünukdə Vayots Zorda anadan olması haqqında məlumat vardır ki, bu ərazilər də Şapurqaladan çox uzaqdadır. Şübhəsiz ki, erməni müəllifin bu uydurmaları onların xülyasında olan ərazi iddialarını əsaslandırmağa xidmət edir.
Nəticə
Bunu qeyd etmək istəyirik ki, qalada qazıntılar aparılması haqqındakı fikirlər yanlışdır. Bu qalada və onun ətrafındakı yaşayış yerində yalnız yerüstü araşdırmalar aparılmış və xristianlıqla bağlı heç bir maddi-mədəniyyət nümunəsi, kilsə qalıqları, yaxud xaçkarlar aşkar olunmamışdır. Burada kilsə olması haqqında da heç bir yazılı mənbədə məlumat yoxdur. Lakin etnoqrafik məlumatlardan məlumdur ki, bu kəndə albanların nəsilləri yaşayıb və onlar indi də bu kənddə yaşayır və öz əcdadlarını yaxşı xatırlayır.Qeyd edək ki, arxeoloji araşdırmalar zamanı Şahbuzqalanın aşağısında, Naxçıvançayın sol sahilində Orta əsr yaşayış yeri və nekropolunun qalıqları açkar olunmuşdur. Nekropolda aşkar olunan sənduqə tipli sinə daşlarının üzərindəki təsvirlər qədim türk xalqlarının mifoloji təssəvvürləri, habelə onların inancları və həyat tərzi haqqında aydın məlumat verir. Bu yaşayış yerində aşkar olunan maddi-mədəniyyət nümunələri, o cümlədən qəbir daşları və onların üzərindəki ərəbdilli kitabələr bu qalanın və onun ətrafındakı yaşayış yerinin Azərbaycan xalqına məxsus olduğunun əyani sübutudur.
İstinadlar
- Vəli, Baxşəliyev. Naxçıvanın arxeoloji abidələri (PDF) (az.). "Bаkı- Еlm". 2008. səh. 244-46. 2022-06-15 tarixində (PDF).
- Велиханова Н.М. Изменение исторической географии Азербайджана в результате арабского завоевания / Историческая география Азербайджана. Баку: Элм, 1987, с. 69.
- "Kрепость Шахапонк (Шахпур)". 2021-10-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-27.
- Naxçıvan abidələri ensiklopediyası (PDF) (az.). "Naxçıvan". 2008. səh. 430. 2022-06-23 tarixində (PDF).
- Qaşqay S. Qədim Azərbaycan tarixi mixi yazılı mənbələrdə. Bakı: Təhsil, 2006, 148 s.
- Bağırov A.Onomalogiya problemləri, I cild. Bakı: Elm və təhsil, 2010, s. 182.
- Məmmədova F. Azərbaycanın siyasi tarixi və tarixi coğrafiyası. Bakı: Azərnəşr, 1993, s. 95-96.
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sapurqala Naxcivan Muxtar Respublikasinin Sahbuz rayonu erazisinde I X esrlere aid qala Sahbuz qala Sapurqala39 21 48 sm e 45 39 38 s u Olke AzerbaycanSeher SahbuzYerlesir KulusTikilme tarixi I X esrlerSahesi 1300 m Azerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 2074KateqoriyaQalaEhemiyyetiOlke ehemiyyetliSapurqalaCografi movqeyiSapurqala Sahbuz rayonu erazisinde Naxcivancayin sol sahilinde Sahbuzkend ve Kicikoba kendleri arasinda yerlesir Qalaya qayalarin uzerinde salinmis dar cigirla cenub serq terefden qalhmaq mumkundur Bu qalanin yegane yoludur Qaladan mudafie meqsedi ile hemcinin gozetci menteqesi kimi istiade olunmusdur Sapurqala ile bagli evvelki tedqiqatlarBu qala yuksek dagliq erazide yerlesir ve sildirim qayalarla ehate olunub 1990 ci ilde qedim abide kimi qeyde alinib Qalanin sahesi 1300 kv m dir Qalanin merkezi hissesinde arxeoloqlar tikinti qaliqlarina bismis kerpiclere cehrayi rengde bisirilmis sirli qablara das timil uzerinde insa olunmus kerpic evlere ve bismis kerpic qaliqlarina rast gelmiser Tapintilar Sapur Qalada heyatin eramizin I esrinden XV XVI esrlere qeder davam etdiyini gosterir Adin etimologiyasiTedqiqatlarinda Sapurqaladan behs eden akademik Naile Velixanli qalanin adinin Naxcivanda olan Sahbuz oykonimi ile uygun oldu u fikrini soylemisdir Sapurqala tarixi menbelerdeTarixen butun tarixi faktlari istedikleri kimi ozlerine uygun sekilde tehrif eden ermeniler bu defe de rus dilinde nesr etdirdikleri Krepost Saxaponk Saxpur adli meqalede yanlis ve tehrif edilmis melumatlar nesr etdirmisler Onlar Sahbuzqalanin adini tehrif etmis ve Sahaponik qalasi seklinde deyisdirerek VI esrde insa edildiyi yazmislar Bu qala Naxcivan abideler ensiklopediyasinda Sahbuzqala adi ile verilmisdir Cunki qala menbelerde bele xatirlanib Yaqut el Hemevi ve Belazuri Sasani sahi Enusirevanin Sisacanda Sunik Vays al Kilab ve as Sahabus qalalarini berpa etdiyi haqqinda melumat vermisdir Hazirda Sahbuz rayonununda Sahbuzkend yaxinliginda eyni adli qala var Sasani sahi I Xosrov Enusirevan 531 579 VI esrde yasamisdir Menbelerin melumatindan gorunduyu kimi muellifin Sahaponik adlandirdigi Sahbuzqala VI esrde berpa olunmusdur Bizim apardigimiz arasdirmalar ve qaladan toplanmis keramika numuneleri bu tebii qalanin I esrden istifade edildiyini ve onun uzerinde mueyyen insaat islerinin aparildigini demeye imkan verir Bu qala xalq arasinda Sapurqala adlanir ve revayete gore Sasani sahi I Sapur 241 272 terefinden insa edilmisdir Bele hesab edirik ki bu Sasani sahlarinin eyaletlerde apardigi insaat ve berpa fealiyyetleri ile bagli olmusdur Buna gore de ermeni muellifin qalanin Sunikin ermeni sahzadesi Sahap terefinden insa edilmesi haqqinda melumati tamamile yanlisdir Sunik erazisi hem qedim dovrde hem de sonraki dovrlerde Albaniyanin Atropatenanin ve Azerbaycanin terkibinde olub ve qedim turk sulaleleri terefinden idare olunub Sahab sozu de ele turk soylarindan birinin adidir Burada meskunlasan ehali turk dilinin muxtelif lehcelerinde danisirdi Bu hemin erazidir ki Urartu mixi yazilarinda Etiuni adi ile xatirlanmisdir Naxcivan eyaletindeki Ses Sisian Sus Cenubi Azerbaycandaki Sisar toponimleri hec subhe yoxdur ki ses yaxud sisak etnonimi ile bagli olmus ve bu qedim vilayetin adinda saxlanmisdir Tedqiqatcilarin fikrine gore Sunik ifadesi Sisakandan daha qedim olmus ve albanlarin qonsusu kimi xatirlanmisdir Lakin qeyd etmek isteyirik ki bu sozun ilk formasi Siuni olmusdur Si tayfa adi uni ise xalq menasini verir Syunik sozu de bu kokle baglidir Qeyd edek ki Etiunu olke adi da bele yaranmisdir Su yaxud si tayfalarinin qedim turk tayfalari oldugu ise tedqiqatcilar terefinden subut edilmisdir Kebe Zerdust kitabesinde Sasani sahi I Sapura aid kitabede Sunik musteqil olke kimi xatirlanir Atropatena Iberiya Ermenistan Sunik Albaniya Sunik siyasi baximdan guclu vilayet olmus ve qudretli suvari orduya malik olmusdur Buna gore de menbeleri tehrif ederek Sunik vilayetinin yaxud Sunik hakimlerinin ermeni kimi qeleme verilmesi dogru deyildir Muellifin ermeni mutefekkiri ve din xadimi Qriqori Tatevacinin qalada yasamasi oz eserlerini yaratmasi ve qalanin muhafizi olmasi haqqinda olan melumatlari da yanlisdir Bele ki XIV XV esrlerde yasayan bu ermeni din xadiminin harada anadan olmasi deqiq deyil Onun Gurcustanda Tmkaberdde yaxud Sunukde Vayots Zorda anadan olmasi haqqinda melumat vardir ki bu eraziler de Sapurqaladan cox uzaqdadir Subhesiz ki ermeni muellifin bu uydurmalari onlarin xulyasinda olan erazi iddialarini esaslandirmaga xidmet edir NeticeBunu qeyd etmek isteyirik ki qalada qazintilar aparilmasi haqqindaki fikirler yanlisdir Bu qalada ve onun etrafindaki yasayis yerinde yalniz yerustu arasdirmalar aparilmis ve xristianliqla bagli hec bir maddi medeniyyet numunesi kilse qaliqlari yaxud xackarlar askar olunmamisdir Burada kilse olmasi haqqinda da hec bir yazili menbede melumat yoxdur Lakin etnoqrafik melumatlardan melumdur ki bu kende albanlarin nesilleri yasayib ve onlar indi de bu kendde yasayir ve oz ecdadlarini yaxsi xatirlayir Qeyd edek ki arxeoloji arasdirmalar zamani Sahbuzqalanin asagisinda Naxcivancayin sol sahilinde Orta esr yasayis yeri ve nekropolunun qaliqlari ackar olunmusdur Nekropolda askar olunan senduqe tipli sine daslarinin uzerindeki tesvirler qedim turk xalqlarinin mifoloji tessevvurleri habele onlarin inanclari ve heyat terzi haqqinda aydin melumat verir Bu yasayis yerinde askar olunan maddi medeniyyet numuneleri o cumleden qebir daslari ve onlarin uzerindeki erebdilli kitabeler bu qalanin ve onun etrafindaki yasayis yerinin Azerbaycan xalqina mexsus oldugunun eyani subutudur IstinadlarVeli Baxseliyev Naxcivanin arxeoloji abideleri PDF az Baki Elm 2008 seh 244 46 2022 06 15 tarixinde PDF Velihanova N M Izmenenie istoricheskoj geografii Azerbajdzhana v rezultate arabskogo zavoevaniya Istoricheskaya geografiya Azerbajdzhana Baku Elm 1987 s 69 Krepost Shahaponk Shahpur 2021 10 20 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 27 Naxcivan abideleri ensiklopediyasi PDF az Naxcivan 2008 seh 430 2022 06 23 tarixinde PDF Qasqay S Qedim Azerbaycan tarixi mixi yazili menbelerde Baki Tehsil 2006 148 s Bagirov A Onomalogiya problemleri I cild Baki Elm ve tehsil 2010 s 182 Memmedova F Azerbaycanin siyasi tarixi ve tarixi cografiyasi Baki Azernesr 1993 s 95 96 Xarici kecidlerSahbuzkend qedim oguz yurdudur 1 Sahbuzqalanin eteyine siginan qedim yurd yeri Sahbuzkend 2 Hemcinin baxSahbuz rayonu