Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Külüs — Azərbaycan Respublikası Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şahbuz rayonunda kənd.
| Külüs | |
|---|---|
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.536 m |
| Saat qurşağı | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Toponimikası
Bəzi mənbələrə görə kəndin adı Sakların bir qolu Kol tayfası və Oğuzların(Uz) ərazidə məskulaşması ilə yaranmışdır. IV əsrdə Kəngərli tayfasının Səleykə qolu , sonralar isə Salahlı , Qaramanlı və başqa tayfalar məskunlaşmışdır. Bəzi tədqiqatçılar isə oykonimin kühül (mağara) sözündən düzəldiyini ehtimal edirlər. Altay dillərində, o cümlədən 419 monqol dilində kuluz "qamış" mənasında işlənir. Güman etmək olar ki, kəndin ərazisi qamışlıq olduğu üçün belə adlandırılmışdır, lakin Zəngəzur mahalında Qarakilsə rayonunda Uz kəndi, Şəki kəndi və s., Babək rayonunda Kültəpə, Qərbi Azərbaycan ostanında(İran) Kulus (Kolus) kəndlərinin olması Sak-Kol və Oğuz — Uz tayfa ittifaqlarının mövcudiyyətini və kənd adlarında qorunmasını sübut edir.
Tarix
Külüsün ərazisi qədim və tarixi yaşayış yerləri, abidələr, qəbirlər, nekrapollarla zəngindir. Kəndin tarixi (orta tunc dövründən) başlayır. Haqqıxlıq, Köhnə Külüs, Dev damı, Əyrək, Şansu ölən, Əşgab, Qaradağ, Sarıdağ, Külüs qalası (tamamilə dağılıb) kimi yerlərdə qədimdə yaşayışın olduğu sübut edilib. Haqqıxlıqda aparılan arxeoloji qazıntılarda eradan əvvəl III–II minilliyə aid tunc xəncər, ox ucu, qablar və haqqıqdan (əqiqdən) muncuqlar, bəzək əşyaları tapılıb.
Külüsün ərazisi qədim və tarixi yaşayış yerləri, abidələr, qəbirlər, nekrapollarla zəngindir. Külüsün ərazisi qədim və tarixi yaşayış yerləri, abidələr, qəbirlər, nekrapollarla zəngindir. Külüs kəndi Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şahbuz rayonunda, Zəngəzur dağlarının orta dağlıq qurşağında, dəniz səviyyəsindən1500–2000 m-ə yaxın yüksəklikdə, Şahbuzçayın (Kulusçayın) hər iki sahilində yerləşir. Külüsün ərazisi qədim və tarixi yaşayış yerləri, abidələr, qəbirlər, nekrapollarla zəngindir. Kəndin tarixi orta tunc dövründən başlayır. Haqqıxlıq, Köhnə Külüs, Dev damı, Əyrək, Şansu ölən, Əşgab, Qaradağ, Sarıdağ, Külüs qalası (tamamilə dağılıb) kimi yerlərdə qədimdə yaşayışın olduğu sübut edilib. Haqqıxlıqda aparılan arxeoloji qazıntılarda eradan əvvəl III–II minilliyə aid tunc xəncər, ox ucu, qablar və haqqıqdan (əqiqdən) muncuqlar, bəzək əşyaları tapılıb. Bəzı mənbələrə görə Külüs sözünün mənası eradan əvvəllər Qafqaz istiqamətində böyük köç edən hun tayfa ittifaqları tərkibində olmuş sakların bir qolu olan kol və qıpçaq-peçenek-oğuzların bir digər qolu olan uzların bu bölgəyə yerləşməsi ilə meydana çıxmışdır. Şahbuz rayonunda Biçənək, Babək rayonunda Kültəpə, Qarakilsə rayonunda (indi Sisyan rayonu) Uz kəndlərinin olması bir daha sübut edir ki, Külüs kəndi qədim türk yurdudur. Eramızın I–V əsrlərində albanların, orta əsrlərdə isə türk-kəngərli tayfasının bir qolu olan salayçıların və Qazax tayfalarından salahlıların bir digər qolunun bu qədim türk yurdunda məskunlaşması və yerli türklərlə qaynayıb-qarışması bu kəndin türklüyünü daha da gücləndirir. Kəndin adı 1590-cı ildə vergi yıgılması üçün tərtib edilən qeydiyyat dəftərində Külüs kimi qeydə alınmış və adı tarix boyu dəyişikliliyə uğramamışdır. Osmanlıların 27 avqust 1727-ci ildə tərtib edilən "Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri"ndə qeyd olunur ki, Külüs kəndi il ərzində dövlətə 9 min ağça vergi ödəyir. Bu vergi ölçüsünə görə Şahbuz və Qarababa Məzrəsinin ödədiyi (12 min ağça) vergidən sonra ikinci yerdə idi. Bu isə onu göstərir ki, Külüs kəndinin və o cümlədən, qədım Əyrək kəndinin istifadə edilən torpaqlarında taxıl, qaba yem üçün xaşa və.s.əkilirdi. Külüs kəndindən keçən çayın sol tərəfində yerləşən gümbəzvari Qaradağın adı "Kitabi Dədə Qorqud"da çəkilir. Şahbuz rayonunuda yeganə kənddir ki, ərazisində beş ziyarətgah var. Maraqlı burasıdır ki, bu ziyarətgahlar islamdan əvvəlki ənənələrlə ziyarət olunur. Əşgab piri, Kaha piri, Qara pir, Sarı pir və Xəşdaş deyilən ziyəratgahlarda indi də Novruz bayramında şamlar və neftə batırılmış pambıqdan düzəldilən piltələr yandırılır. 1918–1920-ci illərə aid səngərlər var. O zaman ermənilərin təcavüzündən qorunmaq üçün istifadə edilib. Kənddə yaşayan Məhmətlilər, Qaramanlı və ya Qəhrəmanlı tayfalarının kökü Anadoluya, Bəyliklilərin kökü Kəngərlilərə gedib çıxır. Bundan başqa Cərrovlular, Kəlbisünnülər, Talıblılar , Cavadlılar, Babacıqlılar adlı tayfalar da kənddə yaşayır. Kəndin igid oğlanları Qaçaq Quşdanın dəstəsində ermənilərə qarşı mərdliklə döyüşmüşlər və vətənlərini canları bahasına qorumuşlar. Sonralar II dunya muharibəsində və 1988–1994-cü illərdə I Qarabağ muharibəsində bu kənddən neçə-neçə igidlər qəhrəmanlıqla döyüşmüş, vətənlərini qorumuşlar.
Tarixi abidələri
- Əyrək nekropolu
- Haqqıxlıq nekropolu – e.ə II–I minilliklərə aiddir. 1990-cı ildə arxeoloji qazıntılar aparılmış, iki qəbir təmizlənmişdir. Tunc xəncər, nizəucluğu, heyvan sümükləri, əqiq muncuqlar, bilərzik, sırğa, tunc üzük, küpə, kasa, qədəh, parç formalı gil qablar tapılmışdır. H aqqıxlıq adı isə burda tapılan əqiq muncuqların yerli tələffüzündən yaranmışdır.[]
- Külüs nekropolu – Son Tunc və İlk Dəmir dövrünə aid arxeoloji abidə (II minilliyin sonu- I minilliyin əvvəli) []
- Köhnə Külüs yaşayış yeri – Culfa rayonu Göynük kəndi ilə Şahbuz rayonu Külüs kəndi arasında, Xornuçayın sağ sahilində arxeoloji abidə — yaşayış yeri. Sahəsi 24000 kvadrat metrdir və XIV–XIX əsrlərə aiddir.[]
- Külüs yaşayış yeri – Sahəsi 14800 kvadratmetrdir və e.ə XI–VI əsrlərə aiddir. Qaradağın şimal yamacında, 1620metr yüksəklikdə yerləşir.[]
- Qaradağ yaşayış yeri — Qaradağın ətəyində, Şahbuz çayının sahilində yerləşir, X–XIX əsrlərə aiddir.[]
- Alban kilsəsi – IV əsrə aiddir.[]
Coğrafiyası və iqlimi
Külüs kəndi Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şahbuz rayonunda, Zəngəzur dağlarının orta dağlıq qurşağında, dəniz səviyyəsindən 2,000 metr (6,600 ft)-ə yaxın yüksəklikdə, Şahbuzçayın hər iki sahilində yerləşir.
Əhalisi
Əhalisi 1208 nəfərdir.(2009-cu il)
Tanınmış şəxsləri
- Telman Abdinov – Azərbaycan Respublikasının əməkdar rəssamı
- Səməd Canbaxşiyev – telejurnalist, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Əməkdar artisti
- Həbibə Allahverdiyeva- Naxçvan Muxtar Respublikasının Əməkdar Rəssamı, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin deputatı
- Qəzənfər Məhərrəmov- texniki elmlər üzrə fəlsəfə doktoru
- - Naxçıvan Muxtar Respublikasının Əməkdar Rəssamı
- Seyfəli Qəhrəmanov- Biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı
- Namiq Abbasov — biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, AMEA Naxçıvan Bölməsinin şöbə müdiri
- Heyvəli Əmirov -yüksək ixtisaslı əmtəəşünas Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin əməkdaşı Bakı Makaron Fabrikinin keçmiş baş direktoru.
- İbrahim Hüseynov- müstəntiq, Naxçıvan Şəhər Prokurorluğu
- Seymur Qarayev — hakim, Şərur rayon məhkəməsi
- Aşur Cəmiyev — Vətən müharibəsi şəhidi
- Zülfü Rzayev- Vətən müharibəsi şəhidi
- Firuz Qureşli- Vətən müharibəsi şəhidi
- Rahib Babayev- Vətən müharibəsi şəhidi
- Ramin Quliyev- Vətən müharibəsi şəhidi
İstinadlar
- Azərbaycan Respublikasının inzibati — ərazi bölgüsü. Məlumat toplusu. Bakı – 2013. 488 səh
- Külüs // Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. I cild. Bakı: Şərq-Qərb. 2007. 304. ISBN .
- Azərbaycan Respublikası Əhalisinin Siyahıyaalınması. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. Bakı-2010. Səh.629
Həmçinin bax
 | Şahbuz rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kulus Azerbaycan Respublikasi Naxcivan Muxtar Respublikasinin Sahbuz rayonunda kend Kulus39 21 43 sm e 45 39 38 s u Olke AzerbaycanTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 1 536 mSaat qursagi UTC 04 00Xeriteni goster gizle Kulus Vikianbarda elaqeli mediafayllarToponimikasiBezi menbelere gore kendin adi Saklarin bir qolu Kol tayfasi ve Oguzlarin Uz erazide meskulasmasi ile yaranmisdir IV esrde Kengerli tayfasinin Seleyke qolu sonralar ise Salahli Qaramanli ve basqa tayfalar meskunlasmisdir Bezi tedqiqatcilar ise oykonimin kuhul magara sozunden duzeldiyini ehtimal edirler Altay dillerinde o cumleden 419 monqol dilinde kuluz qamis menasinda islenir Guman etmek olar ki kendin erazisi qamisliq oldugu ucun bele adlandirilmisdir lakin Zengezur mahalinda Qarakilse rayonunda Uz kendi Seki kendi ve s Babek rayonunda Kultepe Qerbi Azerbaycan ostaninda Iran Kulus Kolus kendlerinin olmasi Sak Kol ve Oguz Uz tayfa ittifaqlarinin movcudiyyetini ve kend adlarinda qorunmasini subut edir TarixKulusun erazisi qedim ve tarixi yasayis yerleri abideler qebirler nekrapollarla zengindir Kendin tarixi orta tunc dovrunden baslayir Haqqixliq Kohne Kulus Dev dami Eyrek Sansu olen Esgab Qaradag Saridag Kulus qalasi tamamile dagilib kimi yerlerde qedimde yasayisin oldugu subut edilib Haqqixliqda aparilan arxeoloji qazintilarda eradan evvel III II minilliye aid tunc xencer ox ucu qablar ve haqqiqdan eqiqden muncuqlar bezek esyalari tapilib Kulusun erazisi qedim ve tarixi yasayis yerleri abideler qebirler nekrapollarla zengindir Kulusun erazisi qedim ve tarixi yasayis yerleri abideler qebirler nekrapollarla zengindir Kulus kendi Naxcivan Muxtar Respublikasinin Sahbuz rayonunda Zengezur daglarinin orta dagliq qursaginda deniz seviyyesinden1500 2000 m e yaxin yukseklikde Sahbuzcayin Kuluscayin her iki sahilinde yerlesir Kulusun erazisi qedim ve tarixi yasayis yerleri abideler qebirler nekrapollarla zengindir Kendin tarixi orta tunc dovrunden baslayir Haqqixliq Kohne Kulus Dev dami Eyrek Sansu olen Esgab Qaradag Saridag Kulus qalasi tamamile dagilib kimi yerlerde qedimde yasayisin oldugu subut edilib Haqqixliqda aparilan arxeoloji qazintilarda eradan evvel III II minilliye aid tunc xencer ox ucu qablar ve haqqiqdan eqiqden muncuqlar bezek esyalari tapilib Bezi menbelere gore Kulus sozunun menasi eradan evveller Qafqaz istiqametinde boyuk koc eden hun tayfa ittifaqlari terkibinde olmus saklarin bir qolu olan kol ve qipcaq pecenek oguzlarin bir diger qolu olan uzlarin bu bolgeye yerlesmesi ile meydana cixmisdir Sahbuz rayonunda Bicenek Babek rayonunda Kultepe Qarakilse rayonunda indi Sisyan rayonu Uz kendlerinin olmasi bir daha subut edir ki Kulus kendi qedim turk yurdudur Eramizin I V esrlerinde albanlarin orta esrlerde ise turk kengerli tayfasinin bir qolu olan salaycilarin ve Qazax tayfalarindan salahlilarin bir diger qolunun bu qedim turk yurdunda meskunlasmasi ve yerli turklerle qaynayib qarismasi bu kendin turkluyunu daha da guclendirir Kendin adi 1590 ci ilde vergi yigilmasi ucun tertib edilen qeydiyyat defterinde Kulus kimi qeyde alinmis ve adi tarix boyu deyisikliliye ugramamisdir Osmanlilarin 27 avqust 1727 ci ilde tertib edilen Naxcivan sancaginin mufessel defteri nde qeyd olunur ki Kulus kendi il erzinde dovlete 9 min agca vergi odeyir Bu vergi olcusune gore Sahbuz ve Qarababa Mezresinin odediyi 12 min agca vergiden sonra ikinci yerde idi Bu ise onu gosterir ki Kulus kendinin ve o cumleden qedim Eyrek kendinin istifade edilen torpaqlarinda taxil qaba yem ucun xasa ve s ekilirdi Kulus kendinden kecen cayin sol terefinde yerlesen gumbezvari Qaradagin adi Kitabi Dede Qorqud da cekilir Sahbuz rayonunuda yegane kenddir ki erazisinde bes ziyaretgah var Maraqli burasidir ki bu ziyaretgahlar islamdan evvelki enenelerle ziyaret olunur Esgab piri Kaha piri Qara pir Sari pir ve Xesdas deyilen ziyeratgahlarda indi de Novruz bayraminda samlar ve nefte batirilmis pambiqdan duzeldilen pilteler yandirilir 1918 1920 ci illere aid sengerler var O zaman ermenilerin tecavuzunden qorunmaq ucun istifade edilib Kendde yasayan Mehmetliler Qaramanli ve ya Qehremanli tayfalarinin koku Anadoluya Beyliklilerin koku Kengerlilere gedib cixir Bundan basqa Cerrovlular Kelbisunnuler Taliblilar Cavadlilar Babaciqlilar adli tayfalar da kendde yasayir Kendin igid oglanlari Qacaq Qusdanin destesinde ermenilere qarsi merdlikle doyusmusler ve vetenlerini canlari bahasina qorumuslar Sonralar II dunya muharibesinde ve 1988 1994 cu illerde I Qarabag muharibesinde bu kendden nece nece igidler qehremanliqla doyusmus vetenlerini qorumuslar Tarixi abideleri Eyrek nekropolu Haqqixliq nekropolu e e II I minilliklere aiddir 1990 ci ilde arxeoloji qazintilar aparilmis iki qebir temizlenmisdir Tunc xencer nizeuclugu heyvan sumukleri eqiq muncuqlar bilerzik sirga tunc uzuk kupe kasa qedeh parc formali gil qablar tapilmisdir H aqqixliq adi ise burda tapilan eqiq muncuqlarin yerli teleffuzunden yaranmisdir menbe gosterin Kulus nekropolu Son Tunc ve Ilk Demir dovrune aid arxeoloji abide II minilliyin sonu I minilliyin evveli menbe gosterin Kohne Kulus yasayis yeri Culfa rayonu Goynuk kendi ile Sahbuz rayonu Kulus kendi arasinda Xornucayin sag sahilinde arxeoloji abide yasayis yeri Sahesi 24000 kvadrat metrdir ve XIV XIX esrlere aiddir menbe gosterin Kulus yasayis yeri Sahesi 14800 kvadratmetrdir ve e e XI VI esrlere aiddir Qaradagin simal yamacinda 1620metr yukseklikde yerlesir menbe gosterin Qaradag yasayis yeri Qaradagin eteyinde Sahbuz cayinin sahilinde yerlesir X XIX esrlere aiddir menbe gosterin Alban kilsesi IV esre aiddir menbe gosterin Cografiyasi ve iqlimiKulus kendi Naxcivan Muxtar Respublikasinin Sahbuz rayonunda Zengezur daglarinin orta dagliq qursaginda deniz seviyyesinden 2 000 metr 6 600 ft e yaxin yukseklikde Sahbuzcayin her iki sahilinde yerlesir EhalisiEhalisi 1208 neferdir 2009 cu il Taninmis sexsleri Telman Abdinov Azerbaycan Respublikasinin emekdar ressami Semed Canbaxsiyev telejurnalist Naxcivan Muxtar Respublikasinin Emekdar artisti Hebibe Allahverdiyeva Naxcvan Muxtar Respublikasinin Emekdar Ressami Naxcivan Muxtar Respublikasi Ali Meclisinin deputati Qezenfer Meherremov texniki elmler uzre felsefe doktoru Naxcivan Muxtar Respublikasinin Emekdar Ressami Seyfeli Qehremanov Biologiya uzre felsefe doktoru AMEA Naxcivan Bolmesinin emekdasi Namiq Abbasov biologiya uzre felsefe doktoru AMEA Naxcivan Bolmesinin sobe mudiri Heyveli Emirov yuksek ixtisasli emteesunas Kend Teserrufati Nazirliyinin emekdasi Baki Makaron Fabrikinin kecmis bas direktoru Ibrahim Huseynov mustentiq Naxcivan Seher Prokurorlugu Seymur Qarayev hakim Serur rayon mehkemesi Asur Cemiyev Veten muharibesi sehidi Zulfu Rzayev Veten muharibesi sehidi Firuz Quresli Veten muharibesi sehidi Rahib Babayev Veten muharibesi sehidi Ramin Quliyev Veten muharibesi sehidiIstinadlarAzerbaycan Respublikasinin inzibati erazi bolgusu Melumat toplusu Baki 2013 488 seh Kulus Azerbaycan toponimlerinin ensiklopedik lugeti I cild Baki Serq Qerb 2007 304 ISBN 978 9952 34 155 3 Azerbaycan Respublikasi Ehalisinin Siyahiyaalinmasi Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi Baki 2010 Seh 629Hemcinin baxDere Sahbuz yasayis yeri Sahbuz rayonu ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin