Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Torf (ing. Peat) — göl yataqlarındakı su səviyyəsinin düşməsiylə, bitki fəaliyyətinin ön plana çıxması nəticəsində bitkinin ölümü və bu təbiət hadisəsinin təkrarlanması ilə bitki kök və gövdələrinin toplanması nəticəsində əmələ gələn orqanik torpaq növüdür. Alışan faydalı qazıntı kimi istifadə oluna bilər. Torf, həddindən artıq rütubətlilik və hava girişinin çətinləşməsi şəraitində, bataqlıq bitkilərinin təbii ölməsi və natamam çürüməsi prosesində meydana gəlir. Burada onlar torpaqda olduğu kimi tamamilə yox, yalnız qismən parçalanırlar, onların qalıqları ildən-ilə yığılır. Həddindən artıq rütubətin intensivliyi və torf əmələ gətirən prosesin inkişafı iqlim, geoloji, hidrogeoloji və geomorfoloji şəraitdən asılıdır.
Qışda uzun müddət ərzində mənfi temperatur olması səbəbindən parçalanma sürətinin azaldığı mülayim, şimal və subarktik bölgələrdə torf yosunlardan, bitkilərdən, çalılardan və kiçik ağaclardan formalaşır. Rütubətli tropik ərazilərdə torf daim yüksək temperaturda tropik ağaclardan (yarpaqları, budaqları, gövdələri və kökləri) meydana gəlir. Xarici görünüşünə görə torf təbii vəziyyətdə tərkibinə və rənginə görə nisbətən həmcins olan müxtəlif çalarlarda qara və ya tünd qəhvəyi rəngə malikdir. Aşağı dərəcədə çürümə dərəcəsinda yaxşı saxlanılan bitki toxumaları ilə açıq sarı rəngli lifli bir kütləyə bənzəyir. Yüksək dərəcədə çürümə zamanı torf tünd qəhvəyi və qara rəngli, laylı və ya torpaq kütləsinə oxşayır.
Torfun çox geniş tətbiq sahələri var. Elektrik enerjisi istehsalı üçün yanacaq kimi, elektrik stansiyalarında istilik və ya birbaşa sənaye, yaşayış sahələri və kənd təsərrüfatı üçün istilik mənbəyi kimi, bağçılıq və kənd təsərrüfatında gübrə kimi və aktivləşdirilmiş kömür, qatranlar və mumlar, dərman preparatlarının istifadə oluna bilər. Yanacaq kimi torf kimyəvi və geoloji olaraq ən gənc fosil bərk yanacaq hesab olunur. Yüksək rütubətə Wр = 40...50 % və aşağı yanma istiliyinə Qрн = 8,38...10,47 MCoul/kq malikdir. Tərkibində karbon 58% təşkil edir.
Dünyadakı ehtiyatları
Müxtəlif hesablamalara görə, dünyada 250-500 milyard ton torf (40% nəmlik ilə hesablamada) ehtiyatı var və quru torpaq sahəsinin təxminən 3%-ni əhatə edir. Eyni zamanda, torf şimal yarımkürəsində cənub yarımkürəsindən daha çoxdur. Torfun tərkibi şimala doğru irəlilədikdə artır və eyni zamanda üst səthdə torflu bataqlıqların nisbəti artır. Belə ki, Almaniyada torf bataqlıqlarının sahəsi ümumi ərazinin 4.8%, İsveçdə 14%, Finlandiyada 30.6% təşkil edir. Rusiyada torf əraziləri Tomsk vilayətində 31,8% (Vasyuqan bataqlıqları), Voloqda vilayətində isə 12,5%-ə çatır. Ukraynada da kifayət qədər torf ehtiyatları mövcuddur. İndoneziyada, Kanadada, Belarusiyada, İrlandiyada, Böyük Britaniyada və bir sıra ABŞ əyalətlərində də böyük torf ehtiyatları var.
Dünya torf ehtiyatlarının 285,4 milyard ton olduğu təxmin edilir. Ən çox torf ehtiyatlarına malik kontinentlər Asiya (təxminən 50%), Avropa (% 31) və Şimali Amerikadır (11%). Torf yataqlarının ayrı-ayrı ölkələrdə paylanması ərazinin coğrafi enliyi, relyefi və geomorfoloji quruluşu ilə əlaqədardır. Kanadanın Torf Resources (2010) dərgisinə əsasən, torf ehtiyatlarına görə Kanada dünyada birinci yerdədir (170 milyard ton), ikinci yerdə isə Rusiya (150 milyard ton) gəlir. Torf qismən bərpa olunan enerji daşıyıcısıdır. Rusiyada torfun bərpasının ildə 260-280 milyon ton olduğu təxmin edilir.
Formalaşması
Torf nisbətən gənc bir orqanogen formasiyadır, ən qədim təbəqələri təxminən 10 min il əvvəl buzlaq dövründən sonra meydana gəlməyə başlamışdır. Kömürlərin genetik seriyasının xələfi olan bu orqanogen maddə bitki mənşəli qalıq yanacaq kimi təsnif edilir. Torf həddindən artıq rütubət və çətin hava girişi şəraitində bataqlıq bitkilərinin təbii ölməsi və natamam çürüməsi zamanı əmələ gəlir. Burada onlar torpaqdakı kimi tamamilə yox, qismən çürüyürlər və qalıqları ildən-ilə yığılır. Artıq nəmin yığılması və torf əmələ gətirən prosesin inkişaf intensivliyi iqlim, geoloji, hidrogeoloji və geomorfoloji şərtlərdən asılıdır. Bataqlıqlar həddindən artıq nəmlə intensiv olaraq inkişaf edir və torfun spesifik xüsusiyyətləri ətraf mühitin temperaturu və nisbi rütubətdən, torpaq süxurlarının quruluşu və yeraltı suların səviyyəsindən, səthin relyefi və qidalandırıcı mühitin mineral rejimindən asılıdır. Torf kömürün formalaşmasının ilk mərhələsidir və qismən çürüyən üzvi maddənin üzərinə çöküntü yığıldığı üçün təzyiq və temperaturun yüksəlməsindən sonra tədricən qonur kömürə çevrilir. Torfun kömürə çevrilməsi üçün 4–10 km dərinlikdə, üzərində çöküntü altında yerləşməlidir.
Torf formalaşdıran bitkilər torf əmələ gəlməsi prosesinin əvvəlində müvafiq mineral torpaqda, daha sonra torf toplandıqca orqanomineral substratda inkişaf edir. Bu, bitki birliklərində bir dəyişikliyə səbəb olur; buna görə də torf əmələ gətirən bitki qruplarında müəyyən bir qanunauyğunluq mövcuddur. Torfun ayrı-ayrı təbəqələrinə bir neçə torf əmələ gətirən bitkilərin qalıqları daxildir, nəticədə torf özü botanik olaraq heterojen olur. Öz növbəsində torf əmələ gətirən bitkilər bir-birindən kimyəvi tərkibinə görə fərqlənir ki, bu da müxtəlif növ torflara müəyyən xüsusiyyətlər verir və heterojenliyini təyin edir. Bitki materialının torfa çevrilmə prosesinə bir çox amillər təsir göstərir, bunların arasında bataqlıq sularının kimyəvi tərkibi xüsusi rol oynayır. Biyokimyəvi parçalanma səviyyəsi və torf əmələ gəlməsi şəraiti torfun əsas xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirir.
Əsas xüsusiyyətləri
Torf üzvi, mineral hissələrdən və sudan ibarət olan bir süxurdur. Təbii vəziyyətdə torfun ümumi çəkisinin 85-95% su, quru hissənin isə 50%-ə qədəri mineral birləşmələrdən ibarətdir. Torfun formalaşmasında iştirak edən bitkilər onun xüsusiyyətlərinə böyük təsir göstərir. Ümumiyyətlə, torfun və ondan alınan hazır məhsulların xüsusiyyətləri altı əsas qrupa bölünür:
- Ümumi texniki (botanik tərkibi, parçalanma dərəcəsi, kül miqdarı, rütubət, yanma istiliyi);
- Fiziki və texniki (sıxlığı, nəmlilik, tam nəm tutumu, möhkəmlilik, fraksiya tərkibi, kənar yanacaq çirkləri ilə çirklənmə, dağılma);
- Kimyəvi (element və qrup tərkibi);
- Aqrokimyəvi (turşuluq, qeyri-üzvi hissənin kimyəvi tərkibi, qidalandırıcı elementlərin ümumi formaları, udma kompleksinin xüsusiyyətləri);
- Fiziki və fiziki-kimyəvi (dispersiya, kation tərkibi və ion mübadiləsi proseslərinin göstəriciləri, suyun müxtəlif kateqoriyalarının tərkibi, termofiziki və elektrofiziki xüsusiyyətlər);
- Fiziki və mexaniki (məsaməlik, reoloji xüsusiyyətlər, torf çöküntülərinin gücü və daşıma qabiliyyəti, xarici və daxili sürtünmə).
Kənd təsərrüfatı nöqteyi-nəzərindən torf üzvi maddələr və hər şeydən əvvəl azot mənbəyi kimi dəyərlidir. Torfdakı azot bitkilərin qidalanma mənbəyidir. Torfda azotun çox olmasına baxmayaraq, onun çoxu üzvi formadadır və yalnız mineral formaya çevrildikdə gübrə kimi yararlı olur.
Hasilatı
Torf yataqlarının xüsusiyyətlərinə və inkişaf üsullarına görə torfun hidravlik, ekskavator, frezləmə, frezləmə-qəlibləmə və digər hasilat üsulları mövcuddur. Bu hasilat üsullarında torf yataqlarının işlənməsi üçün müxtəlif sistemlər tətbiq olunur: dərininə (karxana), səthi, dərininə-səthi, yarıq və s. Hal-hazırda torf yatağının ən geniş yayılmış inkişafı növü səthi sistemdən istifadə edərək torf hasilatının frezləmə üsuludur. Yataqların istismara hazırlanması zamanı ilk olaraq normal iş şəraitini təmin etmək üçün torf yatağı qurudulur. Bunun üçün yatağın üzərinə bir drenaj şəbəkəsi qoyulur. Aşağı hündürlükdəki torf ərazilərində şəbəkənin tikintisi torf hasilatına başlamazdan bir il, orta və yüksək hündürlüklü torf ərazilərində isə iki il əvvəl başa çatdırılır. Drenaj işləri torf yatağının istismarı üçün təsdiq edilmiş layihəsi əsasında aparılır. Drenaj işləri nəticəsində torf yatağındakı torfun rütubətlilik səviyyəsi 50-60%-ə qədər enir. Drenaj sistemi müvafiq strukturlara - körpülərə, borulara və keçidlərə malik olmalıdır.
Ən geniş yayılmış hasilat forması 100 hektara qədər sahəsi olan kiçik torf yataqlarıdır. Bu yataqlar torf istehsalının geniş inkişafı üçün son dərəcə əlverişli şərait yaradır. Kiçik torf yataqlarında (100 hektara qədər) gübrə üçün torf yığarkən, ən məqbul və daha az sərmayə tələb edən üsul açıq kanallar şəbəkəsi ilə drenajdır. Torf sahəsinin normal işləməsi və yüksək keyfiyyətli torfun çıxarılması üçün vacib şərt onun drenaj normalarına riayət edilməsidir. Drenaj şəbəkəsi tırtıllı ekskavatorlardan istifadə etməklə çəkilir. Torpağın gübrələnməsi üçün istifadə edilən torfun nəmliyi böyük əhəmiyyət kəsb edir (optimal nəmlik 60%). Torfun optimal nəmliyində mikrobioloji proseslər ən intensiv şəkildə davam edir və kompostlarda qida maddələrinin yığılması müşahidə olunur. Bu, həm də iqtisadi əhəmiyyət kəsb edir, çünki qurudulmuş torfun daşınması xərcləri azaldır.
İstifadəsi
Kənd təsərrüfatı
İstixanalarda yüksək məhsuldarlığa malik tərəvəz əldə edilməsi torpaq mühitinin optimal fiziki-kimyəvi xüsusiyyətlərini yaratmadan mümkün deyildir. Bu səbəbdən qruntun hazırlanması üçün az dərəcədə çürümə dərəcəsi olan (% 15-20-ə qədər) torfdan istifadə bütün dünyada populyar olmuşdur. Ümumilikdə, Avropada təxminən 11 milyon m³ torf satılır. Substrat istehsalı üçün torf üçün əsas istehlak bazarları Almaniya (3.5 milyon m³), Hollandiya (2.5 milyon m³), Fransa (2 milyon m³) və Belçikadır (1 milyon m³). Torf gübrələrinin istifadəsi torpağın münbitliyinə müsbət təsir göstərir ki, bu da kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığının artırılmasında səmərəli şəkildə əks olunur. Torf gübrələri və kompostlar torpaqlarda humus təbəqəsinin zənginləşməsinin əsas mənbələrindən biridir.
Enerji istehsalı
Finlandiya və İrlandiya dünyada torfdan enerji mənbəyi kimi istifadə edən iki əsas ölkədir. 2005-ci ildə torpaq işləri, gübrələmə və yanacaq vasitəsi kimi torf istehsalı aşağıdakı ölkələrin payına düşürdü: Finlandiya 34%, İrlandiya 20%, Rusiya 8%, Belarus 7%, Kanada 6%, Ukrayna 4%, İsveç 5, Latviya 3%, Estoniya 3%və ABŞ 3%. Amerika kontinentində torf əsasən gübrə vasitəsi kimi, Finlandiyada isə çıxarılan torfun 90%-i yanacaq kimi istifadə olunurdu. Milli enerji statistikasına görə, 1980-ci illərdə Finlandiyada torfun enerji istehsalında istifadəsi artdı: 1975-ci ildə 0,5 teravattdan 1980-ci ildə 4,7 teravatta kimi. Finlandiyada torfun enerji istehsalında payı 2005-ci ildə 19 teravatta, 2007-ci ildə isə ən yüksək göstəriciyə, 28,4 teravatta kimi yüksəldi. Ətraf mühitə çoxlu zərərli qazlar buraxdığı üçün İrlandiya 2027-ci ildə torfdan enerji hasilatında istifadəni dayandıracaq. Torf hasil edilən bütün yataqlar yenidən bataqlığa çevriləcək ya da alternativ enerjinin istehsal edildiyi ərazilərə çevriləcək.
Torf yanğınları
Torf mənbələrində torfun rütubətliliyi 35%-dən aşağı düşərsə, 60-65 °C dərəcə istilikdə torfun öz-özünə alışması baş verə bilər. Buna baxmayaraq, torf yanğınlarının əksər hissəsi antropogen səbəblərdən dolayı baş verir. Torf yanğını, torf təbəqəsinin yandığı təbii ərazilərdəki xüsusi bir yanğın növüdür. Torf yanğınları torf mənbələri olan bataqlıqlarda və ya keçmiş bataqlıqlarda baş verir və inkişaf edir. Ən təhlükəli torf yanğınları qurudulmuş torf sahələrində baş verir. Torf yanğınları təhlükəsinə həm vətəndaşlar, həm də səlahiyyətlilər və yerli idarəetmə orqanları tərəfindən çox vaxt lazımi diqqət yetirilmir. Torf yanğınlarının ən əhəmiyyətli xüsusiyyəti çox yavaş alovlanması və yayılmasıdır. Lakin onlar lakin çox uzun müddət, bir neçə ay və hətta bəzən bir neçə il davam edə bilərlər. Torf açıq atəşlə yanmır, əsasən çox miqdarda tüstü yaymaqla tüstülənir. Torfun yanması hətta qışda da davam edə bilər, çünki birbaşa yanma mərkəzləri torf və ya torf külü təbəqəsi ilə örtülməklə soyuqdan təcrid edilir. Ancaq yanan torfun çox miqdarda su və ya qarla hərtərəfli qarışdırılması yanma prosesini dayandıra bilər. Torf yanğınları aktiv yanğın ərazi vahidi üzrə digər yanğın növlərindən qat-qat daha çox tüstü buraxır.
Qalereya
İstinadlar
- Гамаюнов, С.Н. Torf və aqrobiznes. səh. 120. İstifadə tarixi: 23 iyul 2021.[ölü keçid]
- Yanma nəzəriyyəsi və yanma cihazları. Red. D. M. Xzmalyan. Dərs kitabı. Ali məktəb tələbələri üçün dərslik. N., "Enerji", 1076. 488 səh.
- "Paylanmış enerji". 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-27.
- Afework, Bethel. "Peat - Energy Education". energyeducation.ca (ingilis). 2022-06-22 tarixində . İstifadə tarixi: 13 sentyabr 2021.
- U.S. Geological Survey Peat 2005 (Minerals yearbook), table 9 Peat: World production by country, page 29: International production (no production in Asia?) page 34 Summary {{{2}}}
- Toner, Emily. "Power from peat—more polluting than coal—is on its way out in Ireland". www.science.org (ingilis). 2021-09-01 tarixində . İstifadə tarixi: 1 sentyabr 2021.
- Qurudulmuş bataqlıqlarda torf yanğınlarının söndürülməsi üçün tövsiyələr 2022-03-03 at the Wayback Machine Forestforum.ru
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Torf ing Peat gol yataqlarindaki su seviyyesinin dusmesiyle bitki fealiyyetinin on plana cixmasi neticesinde bitkinin olumu ve bu tebiet hadisesinin tekrarlanmasi ile bitki kok ve govdelerinin toplanmasi neticesinde emele gelen orqanik torpaq novudur Alisan faydali qazinti kimi istifade oluna biler Torf heddinden artiq rutubetlilik ve hava girisinin cetinlesmesi seraitinde bataqliq bitkilerinin tebii olmesi ve natamam curumesi prosesinde meydana gelir Burada onlar torpaqda oldugu kimi tamamile yox yalniz qismen parcalanirlar onlarin qaliqlari ilden ile yigilir Heddinden artiq rutubetin intensivliyi ve torf emele getiren prosesin inkisafi iqlim geoloji hidrogeoloji ve geomorfoloji seraitden asilidir Orqanik torpaq Qisda uzun muddet erzinde menfi temperatur olmasi sebebinden parcalanma suretinin azaldigi mulayim simal ve subarktik bolgelerde torf yosunlardan bitkilerden calilardan ve kicik agaclardan formalasir Rutubetli tropik erazilerde torf daim yuksek temperaturda tropik agaclardan yarpaqlari budaqlari govdeleri ve kokleri meydana gelir Xarici gorunusune gore torf tebii veziyyetde terkibine ve rengine gore nisbeten hemcins olan muxtelif calarlarda qara ve ya tund qehveyi renge malikdir Asagi derecede curume derecesinda yaxsi saxlanilan bitki toxumalari ile aciq sari rengli lifli bir kutleye benzeyir Yuksek derecede curume zamani torf tund qehveyi ve qara rengli layli ve ya torpaq kutlesine oxsayir Torfun cox genis tetbiq saheleri var Elektrik enerjisi istehsali ucun yanacaq kimi elektrik stansiyalarinda istilik ve ya birbasa senaye yasayis saheleri ve kend teserrufati ucun istilik menbeyi kimi bagciliq ve kend teserrufatinda gubre kimi ve aktivlesdirilmis komur qatranlar ve mumlar derman preparatlarinin istifade oluna biler Yanacaq kimi torf kimyevi ve geoloji olaraq en genc fosil berk yanacaq hesab olunur Yuksek rutubete Wr 40 50 ve asagi yanma istiliyine Qrn 8 38 10 47 MCoul kq malikdir Terkibinde karbon 58 teskil edir Dunyadaki ehtiyatlariDunyada torf sahelerinin yayildigi eraziler Muxtelif hesablamalara gore dunyada 250 500 milyard ton torf 40 nemlik ile hesablamada ehtiyati var ve quru torpaq sahesinin texminen 3 ni ehate edir Eyni zamanda torf simal yarimkuresinde cenub yarimkuresinden daha coxdur Torfun terkibi simala dogru ireliledikde artir ve eyni zamanda ust sethde torflu bataqliqlarin nisbeti artir Bele ki Almaniyada torf bataqliqlarinin sahesi umumi erazinin 4 8 Isvecde 14 Finlandiyada 30 6 teskil edir Rusiyada torf erazileri Tomsk vilayetinde 31 8 Vasyuqan bataqliqlari Voloqda vilayetinde ise 12 5 e catir Ukraynada da kifayet qeder torf ehtiyatlari movcuddur Indoneziyada Kanadada Belarusiyada Irlandiyada Boyuk Britaniyada ve bir sira ABS eyaletlerinde de boyuk torf ehtiyatlari var Dunya torf ehtiyatlarinin 285 4 milyard ton oldugu texmin edilir En cox torf ehtiyatlarina malik kontinentler Asiya texminen 50 Avropa 31 ve Simali Amerikadir 11 Torf yataqlarinin ayri ayri olkelerde paylanmasi erazinin cografi enliyi relyefi ve geomorfoloji qurulusu ile elaqedardir Kanadanin Torf Resources 2010 dergisine esasen torf ehtiyatlarina gore Kanada dunyada birinci yerdedir 170 milyard ton ikinci yerde ise Rusiya 150 milyard ton gelir Torf qismen berpa olunan enerji dasiyicisidir Rusiyada torfun berpasinin ilde 260 280 milyon ton oldugu texmin edilir FormalasmasiTorf nisbeten genc bir orqanogen formasiyadir en qedim tebeqeleri texminen 10 min il evvel buzlaq dovrunden sonra meydana gelmeye baslamisdir Komurlerin genetik seriyasinin xelefi olan bu orqanogen madde bitki menseli qaliq yanacaq kimi tesnif edilir Torf heddinden artiq rutubet ve cetin hava girisi seraitinde bataqliq bitkilerinin tebii olmesi ve natamam curumesi zamani emele gelir Burada onlar torpaqdaki kimi tamamile yox qismen curuyurler ve qaliqlari ilden ile yigilir Artiq nemin yigilmasi ve torf emele getiren prosesin inkisaf intensivliyi iqlim geoloji hidrogeoloji ve geomorfoloji sertlerden asilidir Bataqliqlar heddinden artiq nemle intensiv olaraq inkisaf edir ve torfun spesifik xususiyyetleri etraf muhitin temperaturu ve nisbi rutubetden torpaq suxurlarinin qurulusu ve yeralti sularin seviyyesinden sethin relyefi ve qidalandirici muhitin mineral rejiminden asilidir Torf komurun formalasmasinin ilk merhelesidir ve qismen curuyen uzvi maddenin uzerine cokuntu yigildigi ucun tezyiq ve temperaturun yukselmesinden sonra tedricen qonur komure cevrilir Torfun komure cevrilmesi ucun 4 10 km derinlikde uzerinde cokuntu altinda yerlesmelidir Torf formalasdiran bitkiler torf emele gelmesi prosesinin evvelinde muvafiq mineral torpaqda daha sonra torf toplandiqca orqanomineral substratda inkisaf edir Bu bitki birliklerinde bir deyisikliye sebeb olur buna gore de torf emele getiren bitki qruplarinda mueyyen bir qanunauygunluq movcuddur Torfun ayri ayri tebeqelerine bir nece torf emele getiren bitkilerin qaliqlari daxildir neticede torf ozu botanik olaraq heterojen olur Oz novbesinde torf emele getiren bitkiler bir birinden kimyevi terkibine gore ferqlenir ki bu da muxtelif nov torflara mueyyen xususiyyetler verir ve heterojenliyini teyin edir Bitki materialinin torfa cevrilme prosesine bir cox amiller tesir gosterir bunlarin arasinda bataqliq sularinin kimyevi terkibi xususi rol oynayir Biyokimyevi parcalanma seviyyesi ve torf emele gelmesi seraiti torfun esas xususiyyetlerini mueyyenlesdirir Esas xususiyyetleriTorf uzvi mineral hisselerden ve sudan ibaret olan bir suxurdur Tebii veziyyetde torfun umumi cekisinin 85 95 su quru hissenin ise 50 e qederi mineral birlesmelerden ibaretdir Torfun formalasmasinda istirak eden bitkiler onun xususiyyetlerine boyuk tesir gosterir Umumiyyetle torfun ve ondan alinan hazir mehsullarin xususiyyetleri alti esas qrupa bolunur Umumi texniki botanik terkibi parcalanma derecesi kul miqdari rutubet yanma istiliyi Fiziki ve texniki sixligi nemlilik tam nem tutumu mohkemlilik fraksiya terkibi kenar yanacaq cirkleri ile cirklenme dagilma Kimyevi element ve qrup terkibi Aqrokimyevi tursuluq qeyri uzvi hissenin kimyevi terkibi qidalandirici elementlerin umumi formalari udma kompleksinin xususiyyetleri Fiziki ve fiziki kimyevi dispersiya kation terkibi ve ion mubadilesi proseslerinin gostericileri suyun muxtelif kateqoriyalarinin terkibi termofiziki ve elektrofiziki xususiyyetler Fiziki ve mexaniki mesamelik reoloji xususiyyetler torf cokuntulerinin gucu ve dasima qabiliyyeti xarici ve daxili surtunme Kend teserrufati noqteyi nezerinden torf uzvi maddeler ve her seyden evvel azot menbeyi kimi deyerlidir Torfdaki azot bitkilerin qidalanma menbeyidir Torfda azotun cox olmasina baxmayaraq onun coxu uzvi formadadir ve yalniz mineral formaya cevrildikde gubre kimi yararli olur HasilatiEsas meqale Torf senayesi Torf yataqlarinin xususiyyetlerine ve inkisaf usullarina gore torfun hidravlik ekskavator frezleme frezleme qelibleme ve diger hasilat usullari movcuddur Bu hasilat usullarinda torf yataqlarinin islenmesi ucun muxtelif sistemler tetbiq olunur derinine karxana sethi derinine sethi yariq ve s Hal hazirda torf yataginin en genis yayilmis inkisafi novu sethi sistemden istifade ederek torf hasilatinin frezleme usuludur Yataqlarin istismara hazirlanmasi zamani ilk olaraq normal is seraitini temin etmek ucun torf yatagi qurudulur Bunun ucun yatagin uzerine bir drenaj sebekesi qoyulur Asagi hundurlukdeki torf erazilerinde sebekenin tikintisi torf hasilatina baslamazdan bir il orta ve yuksek hundurluklu torf erazilerinde ise iki il evvel basa catdirilir Drenaj isleri torf yataginin istismari ucun tesdiq edilmis layihesi esasinda aparilir Drenaj isleri neticesinde torf yatagindaki torfun rutubetlilik seviyyesi 50 60 e qeder enir Drenaj sistemi muvafiq strukturlara korpulere borulara ve kecidlere malik olmalidir En genis yayilmis hasilat formasi 100 hektara qeder sahesi olan kicik torf yataqlaridir Bu yataqlar torf istehsalinin genis inkisafi ucun son derece elverisli serait yaradir Kicik torf yataqlarinda 100 hektara qeder gubre ucun torf yigarken en meqbul ve daha az sermaye teleb eden usul aciq kanallar sebekesi ile drenajdir Torf sahesinin normal islemesi ve yuksek keyfiyyetli torfun cixarilmasi ucun vacib sert onun drenaj normalarina riayet edilmesidir Drenaj sebekesi tirtilli ekskavatorlardan istifade etmekle cekilir Torpagin gubrelenmesi ucun istifade edilen torfun nemliyi boyuk ehemiyyet kesb edir optimal nemlik 60 Torfun optimal nemliyinde mikrobioloji prosesler en intensiv sekilde davam edir ve kompostlarda qida maddelerinin yigilmasi musahide olunur Bu hem de iqtisadi ehemiyyet kesb edir cunki qurudulmus torfun dasinmasi xercleri azaldir IstifadesiKend teserrufati Istixanalarda yuksek mehsuldarliga malik terevez elde edilmesi torpaq muhitinin optimal fiziki kimyevi xususiyyetlerini yaratmadan mumkun deyildir Bu sebebden qruntun hazirlanmasi ucun az derecede curume derecesi olan 15 20 e qeder torfdan istifade butun dunyada populyar olmusdur Umumilikde Avropada texminen 11 milyon m torf satilir Substrat istehsali ucun torf ucun esas istehlak bazarlari Almaniya 3 5 milyon m Hollandiya 2 5 milyon m Fransa 2 milyon m ve Belcikadir 1 milyon m Torf gubrelerinin istifadesi torpagin munbitliyine musbet tesir gosterir ki bu da kend teserrufati bitkilerinin mehsuldarliginin artirilmasinda semereli sekilde eks olunur Torf gubreleri ve kompostlar torpaqlarda humus tebeqesinin zenginlesmesinin esas menbelerinden biridir Enerji istehsali Finlandiya ve Irlandiya dunyada torfdan enerji menbeyi kimi istifade eden iki esas olkedir 2005 ci ilde torpaq isleri gubreleme ve yanacaq vasitesi kimi torf istehsali asagidaki olkelerin payina dusurdu Finlandiya 34 Irlandiya 20 Rusiya 8 Belarus 7 Kanada 6 Ukrayna 4 Isvec 5 Latviya 3 Estoniya 3 ve ABS 3 Amerika kontinentinde torf esasen gubre vasitesi kimi Finlandiyada ise cixarilan torfun 90 i yanacaq kimi istifade olunurdu Milli enerji statistikasina gore 1980 ci illerde Finlandiyada torfun enerji istehsalinda istifadesi artdi 1975 ci ilde 0 5 teravattdan 1980 ci ilde 4 7 teravatta kimi Finlandiyada torfun enerji istehsalinda payi 2005 ci ilde 19 teravatta 2007 ci ilde ise en yuksek gostericiye 28 4 teravatta kimi yukseldi Etraf muhite coxlu zererli qazlar buraxdigi ucun Irlandiya 2027 ci ilde torfdan enerji hasilatinda istifadeni dayandiracaq Torf hasil edilen butun yataqlar yeniden bataqliga cevrilecek ya da alternativ enerjinin istehsal edildiyi erazilere cevrilecek Torf yanginlariTorf menbelerinde torfun rutubetliliyi 35 den asagi duserse 60 65 C derece istilikde torfun oz ozune alismasi bas vere biler Buna baxmayaraq torf yanginlarinin ekser hissesi antropogen sebeblerden dolayi bas verir Torf yangini torf tebeqesinin yandigi tebii erazilerdeki xususi bir yangin novudur Torf yanginlari torf menbeleri olan bataqliqlarda ve ya kecmis bataqliqlarda bas verir ve inkisaf edir En tehlukeli torf yanginlari qurudulmus torf sahelerinde bas verir Torf yanginlari tehlukesine hem vetendaslar hem de selahiyyetliler ve yerli idareetme orqanlari terefinden cox vaxt lazimi diqqet yetirilmir Torf yanginlarinin en ehemiyyetli xususiyyeti cox yavas alovlanmasi ve yayilmasidir Lakin onlar lakin cox uzun muddet bir nece ay ve hetta bezen bir nece il davam ede bilerler Torf aciq atesle yanmir esasen cox miqdarda tustu yaymaqla tustulenir Torfun yanmasi hetta qisda da davam ede biler cunki birbasa yanma merkezleri torf ve ya torf kulu tebeqesi ile ortulmekle soyuqdan tecrid edilir Ancaq yanan torfun cox miqdarda su ve ya qarla herterefli qarisdirilmasi yanma prosesini dayandira biler Torf yanginlari aktiv yangin erazi vahidi uzre diger yangin novlerinden qat qat daha cox tustu buraxir QalereyaIstinadlarGamayunov S N Torf ve aqrobiznes seh 120 Istifade tarixi 23 iyul 2021 olu kecid Yanma nezeriyyesi ve yanma cihazlari Red D M Xzmalyan Ders kitabi Ali mekteb telebeleri ucun derslik N Enerji 1076 488 seh Paylanmis enerji 2022 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 27 Afework Bethel Peat Energy Education energyeducation ca ingilis 2022 06 22 tarixinde Istifade tarixi 13 sentyabr 2021 U S Geological Survey Peat 2005 Minerals yearbook table 9 Peat World production by country page 29 International production no production in Asia page 34 Summary 2 Toner Emily Power from peat more polluting than coal is on its way out in Ireland www science org ingilis 2021 09 01 tarixinde Istifade tarixi 1 sentyabr 2021 Qurudulmus bataqliqlarda torf yanginlarinin sondurulmesi ucun tovsiyeler 2022 03 03 at the Wayback Machine Forestforum ru