Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Özbəkistan (özb. Oʻzbekiston) və ya rəsmi adı ilə Özbəkistan Respublikası (özb. O‘zbekiston Respublikasi) — Mərkəzi Asiyada dövlət. Özbəkistan Mərkəzi Asiyanın mərkəzi hissəsində yerləşir. Şimalda Qazaxıstan, şimal-şərqdə Qırğızıstan, cənub-şərqdə Tacikistan, cənubda Əfqanıstan, cənub-qərbdə isə Türkmənistanla həmsərhəddir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Daşkənd şəhəri, ümumi sahəsi 448,978 kvadrat kilometr, əhalisinin sayı 35 milyon nəfərdən çoxdur. Əhalisinin sayına görə Mərkəzi Asiyada birinci yeri tutur. Özbəkistanın dənizə birbaşa çıxışı yoxdur və Lixtenşteynlə birlikdə dənizə çıxışı olmayan ölkələrlə əhatə olunmuş nadir dövlətlərdəndir. Özbəkistanda həm də Asiyanın ən böyük qızıl mədəni yerləşir.
| Özbəkistan | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| O‘zbekiston Respublikasi | |||||
| |||||
| Himn: | |||||
 | |||||
| Tarixi | |||||
| • Özbəkistan SSR | 27 oktyabr 1924 | ||||
| • Özbəkistan Respublikası | 1 sentyabr 1991 | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Daşkənd | ||||
| İdarəetmə forması | Prezident respublikası | ||||
| Prezident | Şavkat Mirziyoyev | ||||
| Abdulla Oripov | |||||
| Sahəsi | Dünyada 56-cı | ||||
| • Ümumi | 448,978 km² km² | ||||
| • Su sahəsi (%) | 4.90 | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 35,300,000 nəfər nəfər (44-cü) | ||||
| • Siyahıyaalma (1989) | 19 810 077 nəf. | ||||
| • Sıxlıq | 65,8 nəf./km² (136-cı) | ||||
| İİİ (2007) | 0.617 (artış; 102-ci) | ||||
| Valyuta | Özbəkistan sumu | ||||
| İnternet domeni | .uz | ||||
| UZ | |||||
| BOK kodu | UZB | ||||
| Telefon kodu | +998 | ||||
| Saat qurşaqları | | ||||
| Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Özbəkistan böyük bir tarixi olan qədim ölkədir. Burada sanki zaman öz "imzasını" qoyub. Ən mühüm şəhərləri Daşkənd, Nukus, Fərqanə, Səmərqənd, Buxara, Xivə, Kokand, Termez, , Şəhrisəbzdir. Ölkədə müxtəlif tarixi abidə, məscid və muzeylər var. Onların sırasında Bibixanım məscidi, Uluqbəy rəsədxanası və mədrəsəsi, Şahi Zində məqbərəsi, Əmir Teymur və onun nəslinin uyuduğu Gur-Əmir mavzoleyi, , Registan meydanının adını çəkmək olar. Təkcə Mərkəzi Asiyanın müqəddəs şəhəri adlandırılan Buxarada 140-a yaxın arxitektura abidəsi var. Səmərqənddəki Bibixanım məscidi islam aləmində və Mərkəzi Asiyada yerləşən ən böyük məscidlərdən biridir. Qədim Xivə isə müxtəlif əsr və xalqlara məxsus tarixi abidələrin məkanı olduğu üçün 1967-ci ildə, isə 1990-da YUNESKO-nun Ümumdünya irsinə daxil edilib.
Özbəkistan dəmiryollarının sıxlığına görə Mərkəzi Asiyada birinci yerdədir.
Tarixi
Özbəkistan Respublikası Orta Asiyada, Əfqanıstanın quzeyində yerləşən müstəqil Türk dövlətidir. Altay dil qrupuna daxil olan müxtəlif Türk tayfalarının bu ərazidə (Amudərya və Sırdərya çayları arasında) məskunlaşması prosesi hələ qədim dövrlərdən başlanmışdır. E.ə 3-cü əsrdə bu əraziyə köç edən tayfalar arasında hunlar da olmuşdur. Hunlar daha sonra ərazilərini genişləndirərək cənuba və qərbə doğru hərəkət etmişlər. VIII əsrdə Ərəb xilafətinin Mavəraünnəhri (iki çay arasında Amudərya və Sırdərya çayları arasında yerləşən torpaq) işğal etməsindən sonra bu ərazi Xilafətin sosial və mədəni həyatında əsas rol oynayan regionlarından birinə çevrildi. Ərazidən keçən Böyük ipək yolu şərqlə-qərbi birləşdirir, cənubdan şimala, şimaldan cənuba gedən insanlar bu torpaqlardan keçməli olurdular. Bu bölgədə yerləşən Buxara, Səmərqənd və şəhərləri Hindistan, Çin, Misir, Bizans və slavyan ölkələrindən gələn karvan yollarının qovşağında yerləşirdilər. Xilafətin yaranması İslam dininin yayılması ilə nəticələndi. O dövrdən İslam bu regionda hökmran dinə çevrildi və buradakı mədəniyyətin əsasını təşkil etdi. 9-cu əsrin sonlarında region inkişaf etdi və paytaxtı Buxara olan yarandı. Samanilər dövlətinin hökmran sülaləsi ərəb mənşəli olsa da, dövlət Türk dövləti idi. Bu dövlət 10-cu əsrin sonlarına qədər yaşadı. 10–12-ci əsrlər ərzində Xorasan və Mavəraünnəhr ərazisində Qaraxanilər, Qəznəvilər, Səlcuqlar, Xarəzmşahlar (Türk sülalələrinin hökmran olduğu Türk dövlətləri) dövlətləri mövcud olmuşdur. Ərazinin daimi müharibələrə məruz qalmasına baxmayaraq bu dövrdə mədəniyyət və elm yüksək səviyyədə inkişaf etmişdir. Siyasi cəhətdən müstəqil və muxtar dövlətlərin yaranması regionda iqtisadi və mədəni inkişafın güclənməsinə geniş imkanlar açmışdır. Bu dövr tarixdə "Şərqi İntibah Dövrü" kimi tanınır. Çünki, bu dövr İslam və Türk aləminə, Mahmud Kaşğari (XI əsrdə Orta Asiyanın ilk Türkşünas-ensiklopediyaçı alimi, coğrafiyaşünas və səyyahı), (böyük ensiklopediyaçı alim, tarix, etnoqrafiya, təbiətşünaslıq, riyaziyyat, astronomiya, minerologiya və başqa elm sahələrinə aid 150-dən çox əsərin müəllifi), İbn Sina (müsəlman dünyasının ən büyük təbibi), Xoca Əhməd Yasəvi (riyaziyyatçı, coğrafiyaşünas alim) kimi ayrı-ayrı elm və sənət sahəsinə yeniliklər gətirmiş bir çox insanları bəxş etmişdir.
Bu dövrlərdə həmçinin İsmailiyyə, Sufizm kimi yeni İslami hərəkatlar da meydana çıxmışdır. Buxara, Səmərqənd, Mərv, və Xivə İslam Dünyasının mərkəzi şəhərlərinə çevrilmişdir. Memarlıq və incəsənət sürətlə inkişaf edirdi. XI əsrin əvvəllərində rəhbərliyi altında Xarəzmdə Şərq alimlərinin əsas elmi mərkəzi olan yeni araşdırma mərkəzi yaradılmışdır. Bu mərkəz sonradan Xarəzmşaha həsr olunmuş və Mərkəzi Asiyanın ilk Akademiyası adlanmışdır. Ərəb istilasından sonra ərazi ardıcıl olaraq müxtəli Türk dövlətlərinin – Çingiz Ulusunun, Qızıl Orda Dövlətinin və Teymurilər imperiyasının ərazisinə daxil olmuşdur. Bu sürətli inkişaf XIII əsrin əvvəllərində zəifləməyə başlamışdır. Burada olan bütün şəhərlər, suvarma sistemləri, mədəniyyət mərkəzləri dağılıb sıradan çıxmışdır, lakin Əmir Teymurun və onun varislərinin hakimiyyəti dövründə ərazinin siyasi, iqtisadi və mədəni inkişafına səmərəli şərait yaranmışdır. Teymurun hakimiyyəti dövründə dövlət idatəetməsi onun əsas prinsiplərini əks etdirən "Teymur Qanunnaməsi" adlanan qanun əsasında həyata keçirilirdi. Teymurun ölümündən sonra onun varisləri daha cöx incəsənətin, elmin və mədəniyyətin inkişafına diqqət ayırmışdılar. Xüsusilə Uluq bəyin, Şahrux və Hüseyn Bəyqaranın dövrlərində mədəniyyətin inkişafı öz zirvəsinə çatdı. Mavəraünnəhr və Xorasan nəinki Şərqdə eləcə də bütün Avropada tanındı. Bu dövr Mərkəzi Asiyanın ikinci "İntibah Dövrü" idi. Böyük filosoflar Əlişir Nəvai, Uluqbəy, , Əli Quşçu, , , , Xondəmir, Babur və bir çox digər məşhurlar məhz bu dövrdə yaşamışlar. Əlişir Nəvai XV əsrdə yaşamış və şah əsərlər yaratmış, yalnız elm və sənət ardınca deyil, ölkənin mədəni hala gəlməsində, texniki sənətlərin inkişafında və iqtisadiyyatının güclənməsində də böyük xidmətləri olmuş bir şəxsiyyətdir. O, həmçinin yaxşı bir dövlət xadimi, zamanın bəstəkar və rəssamlarını ən çox təşviq və himayə edənlərdən biri kimi tanınmışdır. Ancaq onun əsas böyük xidməti "Türklük" və "Türk dilçiliyi" sahəsində olmuşdur. Teymurilərdən olan Uluqbəy Səmərqənddəki elmi mərkəzin tikilməsinə şəxsən məsul olmuş və bu mərkəz hal-hazırda Uluqbəy Akademiyası adlanır. Bu dövr həmçinin memarlıq abidələrinin yaranması, özbək şerinin sürətli inkişafı, miniatür sənətinin, əlyazmaların, astronomiyanın, riyaziyyatın, tarixin və tibbin geniş inkişafı dövrü kimi tanınır, lakin XV əsrin sonu XVI əsrin əvvəllərində tez-tez baş verən daxili çəkişmələr Teymurilər dövlətinin məhvini labüd etdi, lakin bu yalnız dövlətin məhvi idi. Belə ki, XVII əsrin əvvəllərində Teymur nəslindən olan Fərqanə hakimi Babur Hindistanı işğal etdi və yeni qurduğu dövləti adlandırdı. İngilislər gələnə qədər Hindistanı məhz Teymurilər idarə etdi. XVII əsrdən etibarən Mavəraünnəhr dərin sosial və iqtisadi çöküşə məruz qaldı. XIX əsrdə Məhəmməd Rəhim xan Xarəzimdə tarixin və ədəbiyyatın inkişafına böyük diqqət vermişdir. Munis, Komil Xarəzimi, Ağai, Bəyani bu dövrün yetirmələrindəndir. XIX əsrin ikinci yarısında Türküstan həyatı çətin sosial, iqtisadi və siyasi hadisələrlə zəngindir. XIX əsrin sonlarında isə Özbəkistan ayrı-ayrı xanlıqlara parçalanmış şəkildə Rusiya imperiyası tərəfindən işğal edilmişdir. Ümumiyyətlə Mərkəzi Asiya torpaqlarının Rusiya imperiyası tərəfindən işğalı 3 mərhələdə həyata keçirilmişdir. Birinci mərhələ 1864–1865-ci illəri əhatə edir və bu dövrdə Kokand xanlığının çox hissəsi işğal edilmişdir. 1866–1873-cü illəri əhatə edən ikinci mərhələdə Buxara və Xivə xanlıqları tabe edilmişdir. 1869–1884-cü illərdə isə Türkmənistanın işğalı başa çatdırılmışdır. Bu ərazidə yaşayan Türklərə özbək adı ilk dəfə 1313–1342-ci illərdə Qızıl Orda dövəltinin hökmdarı olmuş Qiyasəddin Məhəmməd Özbək Xan tərəfindən verilmişdir. Özbək Türkləri İslamı məhz Qızıl Orda dövlətinin mövcud olduğu dövrdə qəbul etmişlər. Belə ki, müsəlman ölkələri ilə olan geniş iqtisadi və siyasi əlaqələr İslamın zadəganlar və xalq kütlələri arasında geniş yayılmasına əlverişli imkan yaratmışdır. Batı xanın qardaşı Bərkə xan müsəlmanlığı qəbul etsə də, İslam məhz Özbək xanın hakimiyyəti dövründə Qızıl Ordanın rəsmi dini elan olunmuşdur. Əmir Teymurun ölümündən sonra zəifləyən Teymur imperiyasının torpaqlarının Aral gölü və Seyhun çayının qüzeyindəki bölgələrində dağınıq yaşayan, sonralar Şeybanilər kimi tanınan özbəklər Əbül Hayır xanın rəhbərliyi altında birləşmişlər. Əbül Hayır xan 1428-ci ildə Turada (hazırkı Tobolsk) taxta çıxmış və 40 il hökmranlıq etmişdir. Əbül Hayır xan Çingiz xanın oğlu Cuçinin beşinci oğlu və Batı xanın qardaşı olan Şeybanın sülaləsindən idi. Şeybani xanlığı (Özbək xanlığı) 1468-də Teymurilər tərəfinfən ləğv edilmiş və 1500-cü ildə Məhəmməd Şeybani xan tərəfindən (1451–1510) yenidən qurulmuşdur. Əbül Hayır qısa müddətdə qüvvətlənərək ətrafdakı digər boyları da hakimiyyəti altında birləşdirmiş, Ceyhun çayı sahilindəki Sığnak, Arkuk, Suzak və Özkənt şəhərlərini ələ keçirmiş, Sığnağı paytaxt elan etdimişdir. 1561-də isə xanlığın paytaxtı Buxaraya köçürülmüşdür. Kalmıklar üzərinə yürüşün məğlubiyyətlə nəticələnməsindən sonra Kanay və Canıbəy adlı başbuğlar bəzi tərəfdarları ilə birlikdə Cığatay xanının himayəsinə sığınmış və sonralar bölgədən ayrılan bu özbəklərə Qazax və ya Qırğız Qazaxları adı verilmişdir. 1599-cu ildə Şeybanilər xanlığı əslən Həştərxan xanlığından olan Can Xanın oğulları Din Məhəmməd, Baki Məhəmməd və Vali Məhəmməd tərfindən son qoyulmuş və ərazisi Həştərxan xanlığına (Canoğulları xanədanı) birləşdirilmişdir.
Şeybanilər dövlətinin süqutundan sonra onun yerləşdiyi ərazidə müxtəlif vaxtlarda üç əsas xanlıq – Buxara, Xivə və Kokand xanlıqları yarandı və bu xanlıqlar XIX əsrin əvvəllərinə qədər mövcud oldu. Buxara xanlığı 185 illik (1599–1785) mövcudiyyəti müddətində fəth siyasəti həyata keçirməyib, yalnız öz müstəqilliyini qorumaqla məşğul olmuşdur. Şəhər 1740-cı ildə Nadir şah Əfşar tərəfindən işğal olunmuşdur. Onun ölümündən sonra Buxara özbək əmiri Xudayar bəyin idarəçiliyi altına keçmiş və 1785-ci ilədək mövcud olmuşdur. Əsası Mangird sülaləsindən olan Şah Murad tərəfindən qoyulmuş və 1785-ci ildən Buxara əmirliyi adlanan dövlət 1920-ci ilədək mövcud olmuşdur. Mangirdlər sarayda atabəylik və vəzirlik vəzifəsini tuturdular.
Coğrafiyası
Ökənin ərazisi 448.900 km²-dir, onun 426.800 km²-i quru, 22.000 km²-i isə su sahəsidir. Özbəkistan əsasən Turan ovalığında yerləşir. Amudərya və Sırdərya çayları arasındakı geniş ərazinin daha çox hissəsini tutur. Ümumiyyətlə, ərazisinin 70%-i səhra və yarımsəhralardan ibarətdir. Respublika ərazisinin qalan hissəsini dağarası vadilər (Fərqanə, Çirçik) və onları əhatə edən dağlar (Tyanşan, Pamir, Altay) əhatə edir. Öz mənbəyini dağlardakı buzlaqlardan götürən, hətta yayın istisində belə öz suyunu azaltmayan Amudərya və Sırdərya kimi çaylar onun təbiətində və təsərrüfatında mühüm rol oynayır. Çaylardan suvarma məqsədilə geniş istifadə olunur. Çay sularının çox hissəsinin suvarma üçün işlədilməsi, gübrələrdən geniş istifadə ekoloji tarazlığın pozulmasına gətirib çıxarır. Aral gölündə baş verən fəlakət buna misal ola bilər. Aral gölü indi tamam yox olmaq təhlükəsi qarşısındadır. Bu, Özbəkistanda təbiəti mühafizə tədbirlərinin gücləndirilməsini, bu məsələyə daha ciddi və hərtərəfli yanaşmağı tələb edir.
Su anbarlarından Çarvax, Gurxan və Çimkurqanı göstərmək olar.
Faydalı qazıntıları
Özbəkistanda 100 növdən artıq mineral ehtiyat var. Orta Asiyanın digər ölkələrindən fərqli olaraq Özbəkistanın əsas yanacaq ehtiyatı zəifdir. Kömür ehtiyatı nisbətən az olsa da, Əngren (Daşkənd vilayətində), və Baysun (Surxandərya vilayətində) yataqları əsas kömür yataqlarıdır. Kömürün kəşf olunmuş ehtiyatı 2 mlrd tondur. Təbii qaz əsas yanacaq-energetika sərvətidir. 2005-ci ildə ölkə ərazisində 130-dan çox qaz yatağı aşkar edilmişdir. Sənaye əhəmiyyətli ehtiyatının ümumi həcmi 3 trilyon kub metr hesablanmışdır. Qaz ehtiyatlarının 90%-i Buxara-Xivə bölgəsində cəmlənib.
Qızıl ehtiyatına görə dünyada 5-ci yeri tutur. 30-dan çox qızıl yatağında birlikdə təqribən 4000 ton qızıl ehtiyatı var. Qızıl hasilatının mərkəzi Muruntau rayonudur. Bundan başqa Daşkənd, Cizzəx və Nəməngan vilayətlərində qızıl yataqları yerləşir.
Özbəkistanda uran ehtiyatı da çoxdur. Radioaktiv metalların ehtiyatına görə dünyada 7-ci yeri tutur. Kəşf olunmuş ehtiyatı isə 55 min tondur. İnqiçki (Səmərqənd vilayəti) və Koytaşada (Cizzəx vilayəti) isə volfram yataqları ilə zəngindir.
İnzibati ərazi bölgüsü
Özbəkistan Respublikası inzibati cəhətdən 1 muxtar respublika, 12 vilayət və paytaxt Daşkənd şəhərindən ibarətdir.
Qaraqalpaqıstan Respublikası:
Qaraqalpaqıstan Özbəkistanın tərkibində muxtar respublikadır. Muxtar respublika kimi 14 oktyabr 1924-cü ildə yaradılmışdır. Qaraqalpaqıstan müxtəlif vaxtlarda Qazaxıstan və Rusiyanın tərkibində olmuşdur. 5 dekabr 1936-cı ildən isə Özbəkistanın tərkibinə qatılmışdır. Paytaxtı Nukus şəhəri, ümumi sahəsi 166,600 kvadrat kilometrdir.
Vilayətlər:
Buxara, Cizzəx, Daşkənd, Fərqanə, Əndican, Xarəzm, Qaşqadərya, Nəməngan, Nəvai, Səmərqənd, Sırdərya, Surxandərya.
Əhali
Özbəkistan insan məşkunlaşmasının ən qədim yerlərindən biridir. Burada daş dövründən qalmış insan məskənlərinin izləri tapılmışdır. Özbək millətinin əsasını oturaq, köçəri və yarımköçəri əhalidən ibarət türk qəbilələri təşkil edir. Etnik tərkibinə görə əhalinin çoxu özbəklərdir(80%). Bundan başqa burda ruslar, ukraynalılar, qarqalpaqlar, azərbaycanlılar, tatarlar, qazaxlar, taciklər, koreyalılar, qırğızlar və digər millətlərin nümayəndələri yaşayırlar. Ölkə əhalisinin çox hissəsi (60%) kənd yerlərində yaşayır. Demoqrafik artım ildə hər 1000 nəfərə 23 nəfərdir.
Özbəkistan Mərkəzi Asiya ölkələri arasında ən sıx məskunlaşan ölkədir. Burada 1 km²-ə 60 nəfər düşür. Ancaq ərazi üzrə məskunlaşma qeyri-bərabərdir. Əhalinin çoxu dağətəyi ərazilərdə, vahələrdə və çay vadilərində yaşayır. Vahələrdə əhalinin sıxlığı 1 km²-də 65–100 nəfərdir. Dağlarda və səhralarda məşkunlaşma çox seyrəkdir.
Mədəniyyəti
Özbək mədəniyyəti Şərqin ən parlaq və orijinal nümunələrindən biridir. Onun misilsiz musiqisi, rəsmləri, təsviri sənəti, özünəməxsus mətbəxi, geyim mədəniyyəti və memarlığı var. Özbəklər özlərinin klassik və könül oxşayan xalq mahnıları ilə məşhurdur. Bu musiqilər müxtəlif janr və mövzularla xarakterizə olunur. Özbək klassik musiqisi şaşməqam adlanır. Bu muğam 16-cı əsrin sonlarında Buxarada formalaşmışdır. XX əsrin 50-ci illərindən başlayaraq burada klassik musiqilərin ifası radiolarda qadağan edilmiş, adları dəyişdirilərik "feodal musiqisi" adlandırılmışdır. Şaşməqam Azərbaycan və Uyğur muğamları ilə yaxındır. Bu ad tərcümədə altı muğam deməkdir və musiqinin strukturu ilə əlaqəlidir. Şaşməqam müxtəlif bölmələrdən ibarətdir. "Koşk" adlanan xalq musiqisi də Özbək xalqının milli-mənəvi dəyərlərindəndir. Bu mahnılar "ev nəğmələri" adlanır. Bu melodiya janrı komik rəqslərlə də müşahidə olunur. Mahnının mətnlərini Şərqin milli poemalarının hissələri təşkil edir. Lapar – dialoq (deyişmə) musiqidir və Özbəkistanın digər milli musiqi növüdür. Ölkənin bəzi yerlərində lapar "Ulan" adlanır və toy mərasimlərində istifadə olunur (burada o qadının və kişinin dialoqu kimi ifa edilir). Yallı rəqsinin Özbəkistanda iki növü tanınır. Klassik və xalq musiqisi ilə yanaşı Özbəkistanda populyar musiqi də inkişaf etməkdədir.
Özbəkistanda milli bayramlar
1 – 2 yanvar — Yeni il
14 yanvar — Vətən Müdafiəçiləri günü
8 mart — Beynəlxalq Qadınlar günü
21 mart — Novruz bayramı
9 may — Xatirə və Anma günü
1 sentyabr — Özbəkistan Respublikasının Müstəqilliyi günü
1 oktyabr — Müəllimlər günü
8 dekabr — Özbəkistan Respublikasının Konstitusiyası günü
2 gün — Ramazan və Qurban bayramı
Memarlığı
Özbəkistan ərazisi mədəni abidələrlə olduqca zəngindir. Xüsusilə şəhəri və bu şəhərləri bəzəyən tarixi və memarlıq abidələri özbək mədəniyyətinin ayrılmaz hissələridir. Daşkənd, Səmərqənd, Buxara, Xivə, Kokand, Termez, Muynak, Şəhrisəbz – bunlar Özbəkistanın ən mühüm şəhərlərindəndir. Səmərqənd şəhəri Zərəfşan çayı vadisində yerləşir və Özbəkistanın ikinci böyük şəhəridir. Onun yaşı Babil və Roma şəhərlərinin yaşı ilə müqayisə oluna bilər. Bəzi mənbələr onun yaşının 2500 il olduğunu göstərir. Bu şəhəri şairlər və tarixçilər "Şərqin Roma"sı, "Göylər altında olan ən gözəl şəhər", "Şərq İslamının mirvarisi" adlandırmışlar. Bibi Xanım Məscidi, Reqistan meydanı, Qur-Əmir movzoleyi şəhərin ən möhtəşəm memarlıq abidələrindəndir. Movzeleydə Əmir Teymurdan və Məhəmməd Sultandan başqa, Uluqbəy, Miranşah, Şahrux xan və Əmir Teymurun mənəvi müəllimi Mir Səid Baraka da dəfn olunmuşlar. Uluq bəyin hakimiyyəti dövründə Əmir Teymurun qəbrinin üzəri tünd yaşıl rəngli hade (jade-metamorfik, bəzək daş) daşı ilə örtülmüşdür. Teymurun qəbrini iki dəfə açmağa cəhd olunmuşdur. Birinci dəfə bu cəhdi 1740-cı ildə Nadir şah Əfşar, ikinci dəfə isə 1941-ci ildə sovet arxeoloqları tərəfindən edilmişdir. Sonuncular tərəfindən qəbir dağıdılmışdır. Qeyd edək ki, Teymurun qəbri ilə yanaşı, Uluqbəyin də qəbri açılmışdır və onların skletləri 1942-ci ilin noyabırında Stalinqrad döyüşləri başlayarkən təkrar həmin yerdə dəfn edilmişdir. Bibi Xanım məscidi təkcə Səmərqəndin və Özbəkistanın deyil bütün İslam Türküstanının tanınmış tarixi məscididir. Məscidin tikintisinə 1399-cu ildə Teymur Hindistan yürüşlərindən qayıtdıqdan sonra başlamış və 1404-cü ildə bitmişdir. Məscid-sarayın həyətində böyük mərmər Quran yerləşir. Səmərqəndin digər möcüzəsi olan Registan kompleksi şəhərin ürəyi sayılır. Burada üç mədrəsə Uluq Bəy mədrəsəsi (1417–1420), Şer-Dor Bəy mədrəsəsi (1619–1636), Tilya-Kori Bəy mədrəsəsi (1646–1660) yerləşir.
Görməli yerlər
Ölkədə müxtəlif tarixi abidə, məscid və muzeylər var. Onların sırasında Bibixanım məscidi, Uluqbəy rəsədxanası və mədrəsəsi, Şaxi Zinda məqbərəsi, əmir Teymur və onun nəslinin uyuduğu Qur-Əmir movzoleyi, Ağ-Saray, Reqistan meydanının adını çəkmək olar. Təkcə Orta Asiyanın müqəddəs şəhəri adlandırılan Buxarada 140-a yaxın arxitektura abidəsi var. Qədim Xivə isə müxtəlif əsr və xalqlara məxsus tarixi abidələrin məkanı olduğu üçün 1967-ci ildə, İçan-Qala isə 1990-cı ildə YUNESKO-nun Ümumdünya irsinə daxil edilib.
Ənənələr
Özbəklərə məxsus əsas xüsusiyyətlərdən biri qonaqpərvərlikdir. Burada qonaq qarşılamaq süfrənin zənginliyi və ailədəki çatışmazlıqlardan öndə durur. Nahar və ya şam yeməyinə dəvətdən imtina etmək düzgün sayılmır, qonaq üçünsə ən əsası dəqiqlikdir. Qonaq gedərkən suvenir və uşaqlar üçün şirniyyat aparmaq arzu olunandır. Hörmətli qonaqları ev sahibləri həyətdə qarşılayıb hal-əhval tutduqdan sonra evə dəvət edirlər. Süfrəyə ilk öncə şirniyyat, sonra isə ağır yeməklər verilir. Ümumiyyətlə, özbəklərdə çayiçmə xüsusi mərasim hesab olunur. Onu kişilər dəmləyib piyalələrdə süfrəyə verirlər. Əgər qonaq ev sahibinin sevimlisidirsə, onun piyaləsinə çay az süzülür. Bu, qonaqla ev sahibi arasındakı qarşılıqlı hörmətlə izah olunur. Belə ki çayını içən adam yenidən ona çay süzülməsini xahiş edir və beləliklə bu hal bir neçə dəfə təkrarlanır. Çağrılmamış qonaqlara isə çayla dolu piyalə verilir.
Özbəkistan Respublikasının Konstitusiyası
Özbəkistan Respublikasının Konstitusiyası 1992-ci il dekabırın 8-i Özbəkistan Ali Şurasının XII sessiyasının XI çağırışında qəbul olundu. Konstitusiya preambuladan, 6 bölmə, 26 fəsil və 128 maddədən ibarətdir. Birinci bölmə Konstitusiyanın təməl prinsiplərini, ikinci bölmə insan və vətəndaşların əsas hüquq, azadlıq və vəzifələrinin təminatını, üçüncü bömə dövlətin iqtisasdi və sosial əsaslarını, dördüncü bölmə idarəetməni, ərazi və dövlət stukturunu müəyyən edir, sonuncu bölmə isə Konstitusiyaya düzəlişlərin qaydasını ifadə edir. Qeyd etmək lazımdır ki, Konstitusiyanın 128 maddəsindən 60-ı özbək xalqının və vətəndaşlarının hüquqi statusna həsr edilib. Konstitusiyanın qəbul edildiyi gün – 8 dekabr ölkədə Konstitutsiya günü kimi qeyd edilir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- APA TV. "Özbəkistanın yeni prezidenti məlum oldu" (az.). Youtube.com. 05.12.2016. 2022-03-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-06.
- Central Intelligence Agency - CİA - The World Factbook :Country comparison: Area 2012-11-13 at the Wayback Machine
- Central Intelligence Agency - CİA - The World Factbook :Country comparison: Population 2012-10-23 at the Wayback Machine
- Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): Всесоюзная перепись населения 1989 года.: Национальный состав населения по республикам СССР :Узбекская ССР 2012-01-06 at the Wayback Machine--Источник: Рабочий архив Госкостата России.Таблица 9с. Распределение населения по национальности и родному языку.
- 115 // Özbəkistan Konstitusiyası.
- http://chartsbin.com/view/edr.
- Böyük tarixi olan qədim, gəzməli ölkə-Özbəkistan 2016-03-05 at the Wayback Machine Anspress. tarixi:2009.09.28
Xarici keçidlər
- Uzbek Daily From Worldnews.com 2009-07-26 at the Wayback Machine
- Shou-Biznes Olami 2018-10-14 at the Wayback Machine
- Madaniyat Portali 2017-04-23 at the Wayback Machine
- First Page Uzbekistan
- Embassy of Uzbekistan to the United States
- Web design studio 2009-03-25 at the Wayback Machine
 | Özbəkistan ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ozbekistan ozb Oʻzbekiston ve ya resmi adi ile Ozbekistan Respublikasi ozb O zbekiston Respublikasi Merkezi Asiyada dovlet Ozbekistan Merkezi Asiyanin merkezi hissesinde yerlesir Simalda Qazaxistan simal serqde Qirgizistan cenub serqde Tacikistan cenubda Efqanistan cenub qerbde ise Turkmenistanla hemserheddir Paytaxti ve en boyuk seheri Daskend seheri umumi sahesi 448 978 kvadrat kilometr ehalisinin sayi 35 milyon neferden coxdur Ehalisinin sayina gore Merkezi Asiyada birinci yeri tutur Ozbekistanin denize birbasa cixisi yoxdur ve Lixtensteynle birlikde denize cixisi olmayan olkelerle ehate olunmus nadir dovletlerdendir Ozbekistanda hem de Asiyanin en boyuk qizil medeni yerlesir OzbekistanO zbekiston RespublikasiBayraq GerbHimn O zbekiston madhiyasi source source track track track track track track track Tarixi Ozbekistan SSR 27 oktyabr 1924 Ozbekistan Respublikasi 1 sentyabr 1991Resmi dilleri Ozbek diliPaytaxt DaskendIdareetme formasi Prezident respublikasiPrezident Savkat MirziyoyevAbdulla OripovSahesi Dunyada 56 ci Umumi 448 978 km km Su sahesi 4 90Ehalisi Ehali 35 300 000 nefer nefer 44 cu Siyahiyaalma 1989 19 810 077 nef Sixliq 65 8 nef km 136 ci III 2007 0 617 artis 102 ci Valyuta Ozbekistan sumuInternet domeni uzUZBOK kodu UZBTelefon kodu 998Saat qursaqlari UTC 05 00Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllarOzbekistan OzbekistanDaskend seherinden goruntuOzbekistanda tacikler Ozbekistan boyuk bir tarixi olan qedim olkedir Burada sanki zaman oz imzasini qoyub En muhum seherleri Daskend Nukus Ferqane Semerqend Buxara Xive Kokand Termez Sehrisebzdir Olkede muxtelif tarixi abide mescid ve muzeyler var Onlarin sirasinda Bibixanim mescidi Uluqbey resedxanasi ve medresesi Sahi Zinde meqberesi Emir Teymur ve onun neslinin uyudugu Gur Emir mavzoleyi Registan meydaninin adini cekmek olar Tekce Merkezi Asiyanin muqeddes seheri adlandirilan Buxarada 140 a yaxin arxitektura abidesi var Semerqenddeki Bibixanim mescidi islam aleminde ve Merkezi Asiyada yerlesen en boyuk mescidlerden biridir Qedim Xive ise muxtelif esr ve xalqlara mexsus tarixi abidelerin mekani oldugu ucun 1967 ci ilde ise 1990 da YUNESKO nun Umumdunya irsine daxil edilib Ozbekistan demiryollarinin sixligina gore Merkezi Asiyada birinci yerdedir TarixiEsas meqale Ozbekistan tarixiXorezm divar resminin bir parcasi b e e 6 3 cu esrTeymurSemerqenddeSasaniler imperiyasinin erzisiSemerqendde Serdor medresesiBuxarada Ismayil Semeninin meqberesiRus esgerleri qala qapilari yaxinliginda Ozbekistan Respublikasi Orta Asiyada Efqanistanin quzeyinde yerlesen musteqil Turk dovletidir Altay dil qrupuna daxil olan muxtelif Turk tayfalarinin bu erazide Amuderya ve Sirderya caylari arasinda meskunlasmasi prosesi hele qedim dovrlerden baslanmisdir E e 3 cu esrde bu eraziye koc eden tayfalar arasinda hunlar da olmusdur Hunlar daha sonra erazilerini genislendirerek cenuba ve qerbe dogru hereket etmisler VIII esrde Ereb xilafetinin Maveraunnehri iki cay arasinda Amuderya ve Sirderya caylari arasinda yerlesen torpaq isgal etmesinden sonra bu erazi Xilafetin sosial ve medeni heyatinda esas rol oynayan regionlarindan birine cevrildi Eraziden kecen Boyuk ipek yolu serqle qerbi birlesdirir cenubdan simala simaldan cenuba geden insanlar bu torpaqlardan kecmeli olurdular Bu bolgede yerlesen Buxara Semerqend ve seherleri Hindistan Cin Misir Bizans ve slavyan olkelerinden gelen karvan yollarinin qovsaginda yerlesirdiler Xilafetin yaranmasi Islam dininin yayilmasi ile neticelendi O dovrden Islam bu regionda hokmran dine cevrildi ve buradaki medeniyyetin esasini teskil etdi 9 cu esrin sonlarinda region inkisaf etdi ve paytaxti Buxara olan yarandi Samaniler dovletinin hokmran sulalesi ereb menseli olsa da dovlet Turk dovleti idi Bu dovlet 10 cu esrin sonlarina qeder yasadi 10 12 ci esrler erzinde Xorasan ve Maveraunnehr erazisinde Qaraxaniler Qezneviler Selcuqlar Xarezmsahlar Turk sulalelerinin hokmran oldugu Turk dovletleri dovletleri movcud olmusdur Erazinin daimi muharibelere meruz qalmasina baxmayaraq bu dovrde medeniyyet ve elm yuksek seviyyede inkisaf etmisdir Siyasi cehetden musteqil ve muxtar dovletlerin yaranmasi regionda iqtisadi ve medeni inkisafin guclenmesine genis imkanlar acmisdir Bu dovr tarixde Serqi Intibah Dovru kimi taninir Cunki bu dovr Islam ve Turk alemine Mahmud Kasgari XI esrde Orta Asiyanin ilk Turksunas ensiklopediyaci alimi cografiyasunas ve seyyahi boyuk ensiklopediyaci alim tarix etnoqrafiya tebietsunasliq riyaziyyat astronomiya minerologiya ve basqa elm sahelerine aid 150 den cox eserin muellifi Ibn Sina muselman dunyasinin en buyuk tebibi Xoca Ehmed Yasevi riyaziyyatci cografiyasunas alim kimi ayri ayri elm ve senet sahesine yenilikler getirmis bir cox insanlari bexs etmisdir Bu dovrlerde hemcinin Ismailiyye Sufizm kimi yeni Islami herekatlar da meydana cixmisdir Buxara Semerqend Merv ve Xive Islam Dunyasinin merkezi seherlerine cevrilmisdir Memarliq ve incesenet suretle inkisaf edirdi XI esrin evvellerinde rehberliyi altinda Xarezmde Serq alimlerinin esas elmi merkezi olan yeni arasdirma merkezi yaradilmisdir Bu merkez sonradan Xarezmsaha hesr olunmus ve Merkezi Asiyanin ilk Akademiyasi adlanmisdir Ereb istilasindan sonra erazi ardicil olaraq muxteli Turk dovletlerinin Cingiz Ulusunun Qizil Orda Dovletinin ve Teymuriler imperiyasinin erazisine daxil olmusdur Bu suretli inkisaf XIII esrin evvellerinde zeiflemeye baslamisdir Burada olan butun seherler suvarma sistemleri medeniyyet merkezleri dagilib siradan cixmisdir lakin Emir Teymurun ve onun varislerinin hakimiyyeti dovrunde erazinin siyasi iqtisadi ve medeni inkisafina semereli serait yaranmisdir Teymurun hakimiyyeti dovrunde dovlet idateetmesi onun esas prinsiplerini eks etdiren Teymur Qanunnamesi adlanan qanun esasinda heyata kecirilirdi Teymurun olumunden sonra onun varisleri daha cox incesenetin elmin ve medeniyyetin inkisafina diqqet ayirmisdilar Xususile Uluq beyin Sahrux ve Huseyn Beyqaranin dovrlerinde medeniyyetin inkisafi oz zirvesine catdi Maveraunnehr ve Xorasan neinki Serqde elece de butun Avropada tanindi Bu dovr Merkezi Asiyanin ikinci Intibah Dovru idi Boyuk filosoflar Elisir Nevai Uluqbey Eli Quscu Xondemir Babur ve bir cox diger meshurlar mehz bu dovrde yasamislar Elisir Nevai XV esrde yasamis ve sah eserler yaratmis yalniz elm ve senet ardinca deyil olkenin medeni hala gelmesinde texniki senetlerin inkisafinda ve iqtisadiyyatinin guclenmesinde de boyuk xidmetleri olmus bir sexsiyyetdir O hemcinin yaxsi bir dovlet xadimi zamanin bestekar ve ressamlarini en cox tesviq ve himaye edenlerden biri kimi taninmisdir Ancaq onun esas boyuk xidmeti Turkluk ve Turk dilciliyi sahesinde olmusdur Teymurilerden olan Uluqbey Semerqenddeki elmi merkezin tikilmesine sexsen mesul olmus ve bu merkez hal hazirda Uluqbey Akademiyasi adlanir Bu dovr hemcinin memarliq abidelerinin yaranmasi ozbek serinin suretli inkisafi miniatur senetinin elyazmalarin astronomiyanin riyaziyyatin tarixin ve tibbin genis inkisafi dovru kimi taninir lakin XV esrin sonu XVI esrin evvellerinde tez tez bas veren daxili cekismeler Teymuriler dovletinin mehvini labud etdi lakin bu yalniz dovletin mehvi idi Bele ki XVII esrin evvellerinde Teymur neslinden olan Ferqane hakimi Babur Hindistani isgal etdi ve yeni qurdugu dovleti adlandirdi Ingilisler gelene qeder Hindistani mehz Teymuriler idare etdi XVII esrden etibaren Maveraunnehr derin sosial ve iqtisadi cokuse meruz qaldi XIX esrde Mehemmed Rehim xan Xarezimde tarixin ve edebiyyatin inkisafina boyuk diqqet vermisdir Munis Komil Xarezimi Agai Beyani bu dovrun yetirmelerindendir XIX esrin ikinci yarisinda Turkustan heyati cetin sosial iqtisadi ve siyasi hadiselerle zengindir XIX esrin sonlarinda ise Ozbekistan ayri ayri xanliqlara parcalanmis sekilde Rusiya imperiyasi terefinden isgal edilmisdir Umumiyyetle Merkezi Asiya torpaqlarinin Rusiya imperiyasi terefinden isgali 3 merhelede heyata kecirilmisdir Birinci merhele 1864 1865 ci illeri ehate edir ve bu dovrde Kokand xanliginin cox hissesi isgal edilmisdir 1866 1873 cu illeri ehate eden ikinci merhelede Buxara ve Xive xanliqlari tabe edilmisdir 1869 1884 cu illerde ise Turkmenistanin isgali basa catdirilmisdir Bu erazide yasayan Turklere ozbek adi ilk defe 1313 1342 ci illerde Qizil Orda doveltinin hokmdari olmus Qiyaseddin Mehemmed Ozbek Xan terefinden verilmisdir Ozbek Turkleri Islami mehz Qizil Orda dovletinin movcud oldugu dovrde qebul etmisler Bele ki muselman olkeleri ile olan genis iqtisadi ve siyasi elaqeler Islamin zadeganlar ve xalq kutleleri arasinda genis yayilmasina elverisli imkan yaratmisdir Bati xanin qardasi Berke xan muselmanligi qebul etse de Islam mehz Ozbek xanin hakimiyyeti dovrunde Qizil Ordanin resmi dini elan olunmusdur Emir Teymurun olumunden sonra zeifleyen Teymur imperiyasinin torpaqlarinin Aral golu ve Seyhun cayinin quzeyindeki bolgelerinde daginiq yasayan sonralar Seybaniler kimi taninan ozbekler Ebul Hayir xanin rehberliyi altinda birlesmisler Ebul Hayir xan 1428 ci ilde Turada hazirki Tobolsk taxta cixmis ve 40 il hokmranliq etmisdir Ebul Hayir xan Cingiz xanin oglu Cucinin besinci oglu ve Bati xanin qardasi olan Seybanin sulalesinden idi Seybani xanligi Ozbek xanligi 1468 de Teymuriler terefinfen legv edilmis ve 1500 cu ilde Mehemmed Seybani xan terefinden 1451 1510 yeniden qurulmusdur Ebul Hayir qisa muddetde quvvetlenerek etrafdaki diger boylari da hakimiyyeti altinda birlesdirmis Ceyhun cayi sahilindeki Signak Arkuk Suzak ve Ozkent seherlerini ele kecirmis Signagi paytaxt elan etdimisdir 1561 de ise xanligin paytaxti Buxaraya kocurulmusdur Kalmiklar uzerine yurusun meglubiyyetle neticelenmesinden sonra Kanay ve Canibey adli basbuglar bezi terefdarlari ile birlikde Cigatay xaninin himayesine siginmis ve sonralar bolgeden ayrilan bu ozbeklere Qazax ve ya Qirgiz Qazaxlari adi verilmisdir 1599 cu ilde Seybaniler xanligi eslen Hesterxan xanligindan olan Can Xanin ogullari Din Mehemmed Baki Mehemmed ve Vali Mehemmed terfinden son qoyulmus ve erazisi Hesterxan xanligina Canogullari xanedani birlesdirilmisdir Seybaniler dovletinin suqutundan sonra onun yerlesdiyi erazide muxtelif vaxtlarda uc esas xanliq Buxara Xive ve Kokand xanliqlari yarandi ve bu xanliqlar XIX esrin evvellerine qeder movcud oldu Buxara xanligi 185 illik 1599 1785 movcudiyyeti muddetinde feth siyaseti heyata kecirmeyib yalniz oz musteqilliyini qorumaqla mesgul olmusdur Seher 1740 ci ilde Nadir sah Efsar terefinden isgal olunmusdur Onun olumunden sonra Buxara ozbek emiri Xudayar beyin idareciliyi altina kecmis ve 1785 ci iledek movcud olmusdur Esasi Mangird sulalesinden olan Sah Murad terefinden qoyulmus ve 1785 ci ilden Buxara emirliyi adlanan dovlet 1920 ci iledek movcud olmusdur Mangirdler sarayda atabeylik ve vezirlik vezifesini tuturdular CografiyasiOzbekistanin kosmosdan cekilmis sekliAral denizinin 1989 ve 2008 ci illerde sahesi Okenin erazisi 448 900 km dir onun 426 800 km i quru 22 000 km i ise su sahesidir Ozbekistan esasen Turan ovaliginda yerlesir Amuderya ve Sirderya caylari arasindaki genis erazinin daha cox hissesini tutur Umumiyyetle erazisinin 70 i sehra ve yarimsehralardan ibaretdir Respublika erazisinin qalan hissesini dagarasi vadiler Ferqane Circik ve onlari ehate eden daglar Tyansan Pamir Altay ehate edir Oz menbeyini daglardaki buzlaqlardan goturen hetta yayin istisinde bele oz suyunu azaltmayan Amuderya ve Sirderya kimi caylar onun tebietinde ve teserrufatinda muhum rol oynayir Caylardan suvarma meqsedile genis istifade olunur Cay sularinin cox hissesinin suvarma ucun isledilmesi gubrelerden genis istifade ekoloji tarazligin pozulmasina getirib cixarir Aral golunde bas veren felaket buna misal ola biler Aral golu indi tamam yox olmaq tehlukesi qarsisindadir Bu Ozbekistanda tebieti muhafize tedbirlerinin guclendirilmesini bu meseleye daha ciddi ve herterefli yanasmagi teleb edir Su anbarlarindan Carvax Gurxan ve Cimkurqani gostermek olar Faydali qazintilari Ozbekistanda 100 novden artiq mineral ehtiyat var Orta Asiyanin diger olkelerinden ferqli olaraq Ozbekistanin esas yanacaq ehtiyati zeifdir Komur ehtiyati nisbeten az olsa da Engren Daskend vilayetinde ve Baysun Surxanderya vilayetinde yataqlari esas komur yataqlaridir Komurun kesf olunmus ehtiyati 2 mlrd tondur Tebii qaz esas yanacaq energetika servetidir 2005 ci ilde olke erazisinde 130 dan cox qaz yatagi askar edilmisdir Senaye ehemiyyetli ehtiyatinin umumi hecmi 3 trilyon kub metr hesablanmisdir Qaz ehtiyatlarinin 90 i Buxara Xive bolgesinde cemlenib Qizil ehtiyatina gore dunyada 5 ci yeri tutur 30 dan cox qizil yataginda birlikde teqriben 4000 ton qizil ehtiyati var Qizil hasilatinin merkezi Muruntau rayonudur Bundan basqa Daskend Cizzex ve Nemengan vilayetlerinde qizil yataqlari yerlesir Ozbekistanda uran ehtiyati da coxdur Radioaktiv metallarin ehtiyatina gore dunyada 7 ci yeri tutur Kesf olunmus ehtiyati ise 55 min tondur Inqicki Semerqend vilayeti ve Koytasada Cizzex vilayeti ise volfram yataqlari ile zengindir Inzibati erazi bolgusuOzbekistan Respublikasi inzibati cehetden 1 muxtar respublika 12 vilayet ve paytaxt Daskend seherinden ibaretdir Qaraqalpaqistan Respublikasi Qaraqalpaqistan Ozbekistanin terkibinde muxtar respublikadir Muxtar respublika kimi 14 oktyabr 1924 cu ilde yaradilmisdir Qaraqalpaqistan muxtelif vaxtlarda Qazaxistan ve Rusiyanin terkibinde olmusdur 5 dekabr 1936 ci ilden ise Ozbekistanin terkibine qatilmisdir Paytaxti Nukus seheri umumi sahesi 166 600 kvadrat kilometrdir Vilayetler Buxara Cizzex Daskend Ferqane Endican Xarezm Qasqaderya Nemengan Nevai Semerqend Sirderya Surxanderya EhaliEsas meqale Ozbekistan ehalisi Ozbekistan insan meskunlasmasinin en qedim yerlerinden biridir Burada das dovrunden qalmis insan meskenlerinin izleri tapilmisdir Ozbek milletinin esasini oturaq koceri ve yarimkoceri ehaliden ibaret turk qebileleri teskil edir Etnik terkibine gore ehalinin coxu ozbeklerdir 80 Bundan basqa burda ruslar ukraynalilar qarqalpaqlar azerbaycanlilar tatarlar qazaxlar tacikler koreyalilar qirgizlar ve diger milletlerin numayendeleri yasayirlar Olke ehalisinin cox hissesi 60 kend yerlerinde yasayir Demoqrafik artim ilde her 1000 nefere 23 neferdir Ozbekistan Merkezi Asiya olkeleri arasinda en six meskunlasan olkedir Burada 1 km e 60 nefer dusur Ancaq erazi uzre meskunlasma qeyri beraberdir Ehalinin coxu dageteyi erazilerde vahelerde ve cay vadilerinde yasayir Vahelerde ehalinin sixligi 1 km de 65 100 neferdir Daglarda ve sehralarda meskunlasma cox seyrekdir MedeniyyetiEsas meqale Ozbekistan medeniyyeti Ozbek medeniyyeti Serqin en parlaq ve orijinal numunelerinden biridir Onun misilsiz musiqisi resmleri tesviri seneti ozunemexsus metbexi geyim medeniyyeti ve memarligi var Ozbekler ozlerinin klassik ve konul oxsayan xalq mahnilari ile meshurdur Bu musiqiler muxtelif janr ve movzularla xarakterize olunur Ozbek klassik musiqisi sasmeqam adlanir Bu mugam 16 ci esrin sonlarinda Buxarada formalasmisdir XX esrin 50 ci illerinden baslayaraq burada klassik musiqilerin ifasi radiolarda qadagan edilmis adlari deyisdirilerik feodal musiqisi adlandirilmisdir Sasmeqam Azerbaycan ve Uygur mugamlari ile yaxindir Bu ad tercumede alti mugam demekdir ve musiqinin strukturu ile elaqelidir Sasmeqam muxtelif bolmelerden ibaretdir Kosk adlanan xalq musiqisi de Ozbek xalqinin milli menevi deyerlerindendir Bu mahnilar ev negmeleri adlanir Bu melodiya janri komik reqslerle de musahide olunur Mahninin metnlerini Serqin milli poemalarinin hisseleri teskil edir Lapar dialoq deyisme musiqidir ve Ozbekistanin diger milli musiqi novudur Olkenin bezi yerlerinde lapar Ulan adlanir ve toy merasimlerinde istifade olunur burada o qadinin ve kisinin dialoqu kimi ifa edilir Yalli reqsinin Ozbekistanda iki novu taninir Klassik ve xalq musiqisi ile yanasi Ozbekistanda populyar musiqi de inkisaf etmekdedir Ozbekistanda milli bayramlar1 2 yanvar Yeni il 14 yanvar Veten Mudafiecileri gunu 8 mart Beynelxalq Qadinlar gunu 21 mart Novruz bayrami 9 may Xatire ve Anma gunu 1 sentyabr Ozbekistan Respublikasinin Musteqilliyi gunu 1 oktyabr Muellimler gunu 8 dekabr Ozbekistan Respublikasinin Konstitusiyasi gunu 2 gun Ramazan ve Qurban bayramiMemarligiBuxarada mescid Ozbekistan erazisi medeni abidelerle olduqca zengindir Xususile seheri ve bu seherleri bezeyen tarixi ve memarliq abideleri ozbek medeniyyetinin ayrilmaz hisseleridir Daskend Semerqend Buxara Xive Kokand Termez Muynak Sehrisebz bunlar Ozbekistanin en muhum seherlerindendir Semerqend seheri Zerefsan cayi vadisinde yerlesir ve Ozbekistanin ikinci boyuk seheridir Onun yasi Babil ve Roma seherlerinin yasi ile muqayise oluna biler Bezi menbeler onun yasinin 2500 il oldugunu gosterir Bu seheri sairler ve tarixciler Serqin Roma si Goyler altinda olan en gozel seher Serq Islaminin mirvarisi adlandirmislar Bibi Xanim Mescidi Reqistan meydani Qur Emir movzoleyi seherin en mohtesem memarliq abidelerindendir Movzeleyde Emir Teymurdan ve Mehemmed Sultandan basqa Uluqbey Miransah Sahrux xan ve Emir Teymurun menevi muellimi Mir Seid Baraka da defn olunmuslar Uluq beyin hakimiyyeti dovrunde Emir Teymurun qebrinin uzeri tund yasil rengli hade jade metamorfik bezek das dasi ile ortulmusdur Teymurun qebrini iki defe acmaga cehd olunmusdur Birinci defe bu cehdi 1740 ci ilde Nadir sah Efsar ikinci defe ise 1941 ci ilde sovet arxeoloqlari terefinden edilmisdir Sonuncular terefinden qebir dagidilmisdir Qeyd edek ki Teymurun qebri ile yanasi Uluqbeyin de qebri acilmisdir ve onlarin skletleri 1942 ci ilin noyabirinda Stalinqrad doyusleri baslayarken tekrar hemin yerde defn edilmisdir Bibi Xanim mescidi tekce Semerqendin ve Ozbekistanin deyil butun Islam Turkustaninin taninmis tarixi mescididir Mescidin tikintisine 1399 cu ilde Teymur Hindistan yuruslerinden qayitdiqdan sonra baslamis ve 1404 cu ilde bitmisdir Mescid sarayin heyetinde boyuk mermer Quran yerlesir Semerqendin diger mocuzesi olan Registan kompleksi seherin ureyi sayilir Burada uc medrese Uluq Bey medresesi 1417 1420 Ser Dor Bey medresesi 1619 1636 Tilya Kori Bey medresesi 1646 1660 yerlesir Gormeli yerlerSemerqend Olkede muxtelif tarixi abide mescid ve muzeyler var Onlarin sirasinda Bibixanim mescidi Uluqbey resedxanasi ve medresesi Saxi Zinda meqberesi emir Teymur ve onun neslinin uyudugu Qur Emir movzoleyi Ag Saray Reqistan meydaninin adini cekmek olar Tekce Orta Asiyanin muqeddes seheri adlandirilan Buxarada 140 a yaxin arxitektura abidesi var Qedim Xive ise muxtelif esr ve xalqlara mexsus tarixi abidelerin mekani oldugu ucun 1967 ci ilde Ican Qala ise 1990 ci ilde YUNESKO nun Umumdunya irsine daxil edilib EnenelerOzbek plovu Ozbeklere mexsus esas xususiyyetlerden biri qonaqperverlikdir Burada qonaq qarsilamaq sufrenin zenginliyi ve ailedeki catismazliqlardan onde durur Nahar ve ya sam yemeyine devetden imtina etmek duzgun sayilmir qonaq ucunse en esasi deqiqlikdir Qonaq gederken suvenir ve usaqlar ucun sirniyyat aparmaq arzu olunandir Hormetli qonaqlari ev sahibleri heyetde qarsilayib hal ehval tutduqdan sonra eve devet edirler Sufreye ilk once sirniyyat sonra ise agir yemekler verilir Umumiyyetle ozbeklerde cayicme xususi merasim hesab olunur Onu kisiler demleyib piyalelerde sufreye verirler Eger qonaq ev sahibinin sevimlisidirse onun piyalesine cay az suzulur Bu qonaqla ev sahibi arasindaki qarsiliqli hormetle izah olunur Bele ki cayini icen adam yeniden ona cay suzulmesini xahis edir ve belelikle bu hal bir nece defe tekrarlanir Cagrilmamis qonaqlara ise cayla dolu piyale verilir Ozbekistan Respublikasinin KonstitusiyasiOzbekistan Respublikasinin Konstitusiyasi 1992 ci il dekabirin 8 i Ozbekistan Ali Surasinin XII sessiyasinin XI cagirisinda qebul olundu Konstitusiya preambuladan 6 bolme 26 fesil ve 128 maddeden ibaretdir Birinci bolme Konstitusiyanin temel prinsiplerini ikinci bolme insan ve vetendaslarin esas huquq azadliq ve vezifelerinin teminatini ucuncu bome dovletin iqtisasdi ve sosial esaslarini dorduncu bolme idareetmeni erazi ve dovlet stukturunu mueyyen edir sonuncu bolme ise Konstitusiyaya duzelislerin qaydasini ifade edir Qeyd etmek lazimdir ki Konstitusiyanin 128 maddesinden 60 i ozbek xalqinin ve vetendaslarinin huquqi statusna hesr edilib Konstitusiyanin qebul edildiyi gun 8 dekabr olkede Konstitutsiya gunu kimi qeyd edilir Hemcinin baxOzbekistan Respublikasinin Ali Mehkemesi Ozbekistan Silahli Quvveleri Akademiyasi Ozbekistan siyasi partiyalarinin siyahisi Ozbekistanin Bas nazirlerinin siyahisiIstinadlarAPA TV Ozbekistanin yeni prezidenti melum oldu az Youtube com 05 12 2016 2022 03 18 tarixinde Istifade tarixi 2016 12 06 Central Intelligence Agency CIA The World Factbook Country comparison Area 2012 11 13 at the Wayback Machine Central Intelligence Agency CIA The World Factbook Country comparison Population 2012 10 23 at the Wayback Machine Demoskop Weekly ezhenedelnaya demograficheskaya gazeta Elektronnaya versiya Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1989 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Uzbekskaya SSR 2012 01 06 at the Wayback Machine Istochnik Rabochij arhiv Goskostata Rossii Tablica 9s Raspredelenie naseleniya po nacionalnosti i rodnomu yazyku 115 Ozbekistan Konstitusiyasi http chartsbin com view edr Boyuk tarixi olan qedim gezmeli olke Ozbekistan 2016 03 05 at the Wayback Machine Anspress tarixi 2009 09 28Xarici kecidlerUzbek Daily From Worldnews com 2009 07 26 at the Wayback Machine Shou Biznes Olami 2018 10 14 at the Wayback Machine Madaniyat Portali 2017 04 23 at the Wayback Machine First Page Uzbekistan Embassy of Uzbekistan to the United States Web design studio 2009 03 25 at the Wayback Machine Ozbekistan ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin