Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Sırdərya (özb. Sirdaryo, tac. Сирдарё, qaz. Сырдария, q.yun. Ἰαξάρτης, Якса́ртес) — Mərkəzi Asiyada uzunluğuna və bol sululuğuna görə ikinci çay (Amudəryadan sonra).
| Sırdərya | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Mənsəbi | Kiçik Aral |
| Uzunluğu |
|
| Su sərfi | 703 m³/s |
| Hövzəsinin sahəsi | 219.000 km² |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Təsvir
Sırdərya çayı Fərqanə vadisinin şərq hissəsində Narın çayının və Qaradərya çayının qovuşmasıyla yaranır. Sırdərya çayının mənbəyi dağlıq hissədə formalaşır. Əsasən qar suları ilə, qismən də yağış, yeraltı sular ilə qidalanır.
Çay Fərqanə vadisindən və Fərhad dağlarından (dib eroziya) keçdikdən sonra enli (düzənliklərdə yan eroziya üstün olduğu üçün) axır. Ac çöl sahəsində 14.7 km eninə genişlənir.
Sırdərya çayı aşağı axarlarda — Qızılqum səhrasında şərq və şimal kənarları üzrə axır; çay yatağı burada əyri-üyrü və daimi olmayandır, qış və yaz aylarında tez-tez daşqınlar olur. Türküstan şəhərindən keçən hissəsində çayın aşağılarında Josalı rayon mərkəzinə qədər geniş subasar sahə (10–50 km eniylə, uzunluq təxminən 400 kilometr) var, Bu çay kənd təsərrüfatı üçün olduqca əlverişlidir. Belə ki, Sırdərya çayından çəkilmiş kanallar, süni suvarma şəraitində olan yerlərdə, kənd təsərrüfatını inkişaf etdirməyə kömək edir. Bu yerlərdə xüsusilə çəltikçilik, bostançılıq, tərəvəzçilik, bağçılıq inkişaf edib. Bəzi yerlərdə boyunca uzanan tuqay meşələrinə rast gəlinir.
Sırdərya əvvəllər Aral dənizinə tökülürdü. Hal-hazırda, dənizin səviyyəsinin faciəli azalmasına və dənizin iki hissəyə (1989-cu ildə) parçalanmasına görə, çay dənizin ("Kiçik dəniz" hissəsinə) şimal hissəsinə düşür.
Tarix
Yunan tarixçilərinin əlyazmalarında çayın orta axını "Tanais" adını daşıyırdı. Bu ad skiflərin ərazisindən axan Don-Tanaisa çayından götürülmüşdür. Orta Asiya və Avropada iki Tanaisanın mövcudluğu e.ə II əsirdə qeyd edilmişdi. Yunan yazıçısı Arriananın sözlərinə görə, Sırdərya həmçinin "Yaksart" adını daşıyırdı — bu qədim yerli ad ehtimal edilir ki, yerli saksoniya tayfalarının arasında yayılmışdı.
Qalereya
-
![image]()
-
![image]()
Sırdərya çayının peykdən görünüşü -
![image]()
Sırdəryada. Baykonur şəhəri
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Sirderya deqiqlesdirme Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Sirderya ozb Sirdaryo tac Sirdaryo qaz Syrdariya q yun Ἰa3arths Yaksa rtes Merkezi Asiyada uzunluguna ve bol sululuguna gore ikinci cay Amuderyadan sonra SirderyaOlke Qazaxistan Ozbekistan Tacikistan QirgizistanMensebi Kicik AralUzunlugu 2 212 kmSu serfi 703 m sHovzesinin sahesi 219 000 km Vikianbarda elaqeli mediafayllarTesvirSirderya cayi Ferqane vadisinin serq hissesinde Narin cayinin ve Qaraderya cayinin qovusmasiyla yaranir Sirderya cayinin menbeyi dagliq hissede formalasir Esasen qar sulari ile qismen de yagis yeralti sular ile qidalanir Cay Ferqane vadisinden ve Ferhad daglarindan dib eroziya kecdikden sonra enli duzenliklerde yan eroziya ustun oldugu ucun axir Ac col sahesinde 14 7 km enine genislenir Sirderya cayi asagi axarlarda Qizilqum sehrasinda serq ve simal kenarlari uzre axir cay yatagi burada eyri uyru ve daimi olmayandir qis ve yaz aylarinda tez tez dasqinlar olur Turkustan seherinden kecen hissesinde cayin asagilarinda Josali rayon merkezine qeder genis subasar sahe 10 50 km eniyle uzunluq texminen 400 kilometr var Bu cay kend teserrufati ucun olduqca elverislidir Bele ki Sirderya cayindan cekilmis kanallar suni suvarma seraitinde olan yerlerde kend teserrufatini inkisaf etdirmeye komek edir Bu yerlerde xususile celtikcilik bostanciliq terevezcilik bagciliq inkisaf edib Bezi yerlerde boyunca uzanan tuqay meselerine rast gelinir Sirderya evveller Aral denizine tokulurdu Hal hazirda denizin seviyyesinin facieli azalmasina ve denizin iki hisseye 1989 cu ilde parcalanmasina gore cay denizin Kicik deniz hissesine simal hissesine dusur TarixYunan tarixcilerinin elyazmalarinda cayin orta axini Tanais adini dasiyirdi Bu ad skiflerin erazisinden axan Don Tanaisa cayindan goturulmusdur Orta Asiya ve Avropada iki Tanaisanin movcudlugu e e II esirde qeyd edilmisdi Yunan yazicisi Arriananin sozlerine gore Sirderya hemcinin Yaksart adini dasiyirdi bu qedim yerli ad ehtimal edilir ki yerli saksoniya tayfalarinin arasinda yayilmisdi QalereyaSirderya cayinin peykden gorunusu Sirderyada Baykonur seheri