Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kiçil Aral, Şimali Aral (qaz. Солтүстік Арал теңізі) — Qazaxıstanın Qızıl Orda vilayətində yerləşən duzlu göl. Qurumuş Aral dənizinin şimal hissəsini təşkil edir. Gölə Sırdərya çayı tökülür. Göl 1987-ci ildə Aralın quruması ilə meydana gəlmişdir.
| Kiçik Aral | |
|---|---|
| qaz. Солтүстік Арал теңізі | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 42,2 m |
| Sahəsi | 3300 km² |
| Həcmi | 27 km³, 15,6 km³ |
| Dərin yeri | 18 m |
| Orta dərinliyi | 8,7 m |
| Duzluluğu | 9 ‰ |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə |  Qazaxıstan |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Coğrafiyası
Kiçik Aralın tərkibinə daxil olan körfəzlər: , , (keçmiş sahilində Aralsk şəhəri yerləşirdi), , (2010-cu ildə tamamən qurumuşdur. Sahilində Jalanaş şəhəri yerləşirdi. Üstəlik gölün tərkibinə Berqa boğazı daxildir. Onun qarşısına Kokaaral bəndi atılmışdır.
2009-cu ildə gölün dərinliyi 42 metr təşkil etmişdir. Bununla belə gölün duzluğu 12 ‰ qədər azalmışdır
| Göstəriciləri | 1970 | 1988 | 2003 | 2004 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Suyun səviyyəsi, м | 53 | 40 | 30 | 42 | 42 | 42 | 42 | 42 | |
| Həcmi, км³ | 82 | 15,6 | 27,1 | ||||||
| Su səthinin sahəsi, min.km² | 6,118 | 2,55 | 3,3 | ||||||
| Duzluğu, ‰ | 8–13 | 30 | 23 | 11–14 | 12 | 17 | 9 |
Göldə su səviyyəsinin bərpası
Kiçik aralın səviyyəsinin qorunması məqsədilə dəfələrdə burada dambalar inşa edilsədə güçlü dalğalar səbəbindən onların hamısı dağılmışdır. Bununla da göldən suyun getməsinin sarşısını almaq mükünsüzləşirdi. Kokaral bəndinin inşası ilə əlaqədər gölün səviyyəsi tədricən bərpa olunurdu. Gölün sahili iki il ərzində Aralsk şəhərinə yaxınlamışdı. Bununla da bölgənin iqlimində yaxşılaşma müşahidə edilməyə başlamılmışdır. Gölə hətta nərələr belə buraxılmışdır. Aral gölünün şimalını qorunması məqsədilə layihə hazırlanmışdır. Bu layihəyə 85,79 milyon dollar sərf edilmişdir. Bunun 64, 5 milyonunu Dünya Bankı, 21,29 milyon dollarını isə dövlət büccəsindən ayrılmışdır. Burada çoxlu sayda hidrotexiki qurğuların və obyeklərin tikintisini nəzərdə tuturdu. Bu kənd təsərrüfatının inkişafı ilə yanaşı balıqçılığında genişlənməsinə imkan verəcək..
Kiçik Aralın suyu 2004-cü ildən 2010-cu ilin oktyabrına qədər 11,5 km³-dən 27,1 km³ qədər artmışdır. Nəticədə 870 km² vaxtı ilə dənizin dibi olan bölgə yenidən su ilə örtülmüşdür. Suyun duzluğu hər litrinə 23–17 q qədər azalmışdır. Balıq tədarükü 400 kiloqramdan 11 min tona qədər artmışdır.
Gölə axan Sırdəryanın şirin suyu və digər mənbələrdən təminlənərək gələn suyun sayəsində göldə hazırda duzluluq 8–9 ‰ qədər enmişdir. Gölün gələcəkdə şirinsulu olması ehtimalı vardır. Belə ki, Sırdəryanın deltası dambanın yaxınlığında olması sızıntılara gətirib çıxarır. Ancaq bu proses olduqca zəif gedir.
Gələcək əhəmiyyəti
Layihənin ikinci mərhələsində dambanın hündürlüyünün 6–8 metr qaldırılması planlaşdırılır. Belə düşünülür ki, bu zaman gölün su tutumu 27 km²-dən 59 km² qədər artacaqdır. Bununla da gölün duzluğu 17 qramdan 2,5–3 qrama qədər azala bilər. Üstəlik bu səviyyə ilə böyük liman şəhəri olmuş Aralsk öz əhəmiyyətini bərpa etmiş olar.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- "Материалы XI научного семинара "Чтения памяти К.М. Дерюгина"" (PDF). Санкт-Петербургский университет. 2009. 48 (49). 2012-09-17 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-04-08.
- "Современная фауна остаточных водоёмов, образовавщихся на месте бывшего Аральского моря" (PDF). Зоологический институт РАН. 147–148. 2012-06-06 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2012-04-08.
- . 2010-04-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-15.
- . 2010-10-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-07.
- . 2013-12-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-15.
- "В Северную часть Аральского моря была совершена экспедиция ученых и журналистов (2011)". 2013-02-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-15.
- (PDF). 2016-03-04 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-15.
Həmçinin bax
Mənbə
- Panoramio 2016-10-15 at the Wayback Machine
- "30 mart 2011 ilə aid şəkil" (ingilis). Earth Snapshot. 12 апреля 2011. 2012-04-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-25.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kicil Aral Simali Aral qaz Soltүstik Aral tenizi Qazaxistanin Qizil Orda vilayetinde yerlesen duzlu gol Qurumus Aral denizinin simal hissesini teskil edir Gole Sirderya cayi tokulur Gol 1987 ci ilde Aralin qurumasi ile meydana gelmisdir Kicik Aralqaz Soltүstik Aral teniziUmumi melumatlarMutleq hundurluyu 42 2 mSahesi 3300 km Hecmi 27 km 15 6 km Derin yeri 18 mOrta derinliyi 8 7 mDuzlulugu 9 Yerlesmesi46 30 sm e 60 42 s u Olke QazaxistanKicik Aral Vikianbarda elaqeli mediafayllarCografiyasiSimali Aral denizi 1 2 3 korfezi Kokaral bendi narinci rengde verilmisdir Kicik Aralin terkibine daxil olan korfezler kecmis sahilinde Aralsk seheri yerlesirdi 2010 cu ilde tamamen qurumusdur Sahilinde Jalanas seheri yerlesirdi Ustelik golun terkibine Berqa bogazi daxildir Onun qarsisina Kokaaral bendi atilmisdir 2009 cu ilde golun derinliyi 42 metr teskil etmisdir Bununla bele golun duzlugu 12 qeder azalmisdir Gostericileri 1970 1988 2003 2004 2007 2008 2009 2010 2011Suyun seviyyesi m 53 40 30 42 42 42 42 42Hecmi km 82 15 6 27 1Su sethinin sahesi min km 6 118 2 55 3 3Duzlugu 8 13 30 23 11 14 12 17 9Golde su seviyyesinin berpasiKicik Aral 2000 ve 2011 iller Kicik aralin seviyyesinin qorunmasi meqsedile defelerde burada dambalar insa edilsede guclu dalgalar sebebinden onlarin hamisi dagilmisdir Bununla da golden suyun getmesinin sarsisini almaq mukunsuzlesirdi Kokaral bendinin insasi ile elaqeder golun seviyyesi tedricen berpa olunurdu Golun sahili iki il erzinde Aralsk seherine yaxinlamisdi Bununla da bolgenin iqliminde yaxsilasma musahide edilmeye baslamilmisdir Gole hetta nereler bele buraxilmisdir Aral golunun simalini qorunmasi meqsedile layihe hazirlanmisdir Bu layiheye 85 79 milyon dollar serf edilmisdir Bunun 64 5 milyonunu Dunya Banki 21 29 milyon dollarini ise dovlet buccesinden ayrilmisdir Burada coxlu sayda hidrotexiki qurgularin ve obyeklerin tikintisini nezerde tuturdu Bu kend teserrufatinin inkisafi ile yanasi baliqciliginda genislenmesine imkan verecek Kicik Aralin suyu 2004 cu ilden 2010 cu ilin oktyabrina qeder 11 5 km den 27 1 km qeder artmisdir Neticede 870 km vaxti ile denizin dibi olan bolge yeniden su ile ortulmusdur Suyun duzlugu her litrine 23 17 q qeder azalmisdir Baliq tedaruku 400 kiloqramdan 11 min tona qeder artmisdir Gole axan Sirderyanin sirin suyu ve diger menbelerden teminlenerek gelen suyun sayesinde golde hazirda duzluluq 8 9 qeder enmisdir Golun gelecekde sirinsulu olmasi ehtimali vardir Bele ki Sirderyanin deltasi dambanin yaxinliginda olmasi sizintilara getirib cixarir Ancaq bu proses olduqca zeif gedir Gelecek ehemiyyetiLayihenin ikinci merhelesinde dambanin hundurluyunun 6 8 metr qaldirilmasi planlasdirilir Bele dusunulur ki bu zaman golun su tutumu 27 km den 59 km qeder artacaqdir Bununla da golun duzlugu 17 qramdan 2 5 3 qrama qeder azala biler Ustelik bu seviyye ile boyuk liman seheri olmus Aralsk oz ehemiyyetini berpa etmis olar IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Materialy XI nauchnogo seminara Chteniya pamyati K M Deryugina PDF Sankt Peterburgskij universitet 2009 48 49 2012 09 17 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 04 08 Sovremennaya fauna ostatochnyh vodoyomov obrazovavshihsya na meste byvshego Aralskogo morya PDF Zoologicheskij institut RAN 147 148 2012 06 06 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2012 04 08 2010 04 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 11 15 2010 10 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 10 07 2013 12 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 11 15 V Severnuyu chast Aralskogo morya byla sovershena ekspediciya uchenyh i zhurnalistov 2011 2013 02 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 11 15 PDF 2016 03 04 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 11 15 Hemcinin baxBoyuk AralMenbePanoramio 2016 10 15 at the Wayback Machine 30 mart 2011 ile aid sekil ingilis Earth Snapshot 12 aprelya 2011 2012 04 10 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 25