Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hindistan (hind. Bhārat, ing. India) və ya rəsmi adı ilə Hindistan Respublikası (hind Bhārat Gaṇarājya ing. Republic of India) — Cənubi Asiyada yerləşən dövlət. Hindistan qurudan 6 ölkə – Pakistan, Çin, Nepal, Butan, Banqladeş, Myanma, sudan isə Maldiv adaları, Şri-Lanka və İndoneziya ilə həmsərhəddir. Paytaxtı Yeni Dehli, ən böyük şəhəri Mumbay, ümumi sahəsi isə 3,287,263 kvadrat kilometrdir. Ərazisinə görə dünyada yeddinci, əhalisinin sayına görə isə ikinci yeri tutur. Hindistan yarımadası Asiya qitəsinin cənubunda yerləşir.
| Hindistan | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Bhārat Gaṇarājya Republic of India | |||||
| |||||
| (Yalnız haqq qalib gəlir) | |||||
| Himn: Hindistan himni (Xalqın canı) | |||||
 | |||||
| Tarixi | |||||
| • Dominion | 15 avqust 1947 | ||||
| • Respublika | 26 yanvar 1950 | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Yeni Dehli | ||||
| İdarəetmə forması | Federativ parlamentli respublika | ||||
| Prezident | Draupadi Murmu | ||||
| Baş Nazir | Narendra Modi | ||||
| Vitse-prezident | |||||
| Sahəsi | Dünyada 7-ci | ||||
| • Ümumi | 3,287,263 km² km² | ||||
| • Su sahəsi (%) | 9.6 | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 1,425,775,850 nəfər (2-ci) | ||||
| • Siyahıyaalma (2011) | 1,210,854,977 nəf. | ||||
| • Sıxlıq | 420 nəf./km² (364-cü) | ||||
| ÜDM (AQP) | |||||
| • Ümumi | $13.033 trilyon dollar (3-cü) | ||||
| • Adambaşına | $9,037 dollar () | ||||
| ÜDM (nominal) | |||||
| • Ümumi (2023) | $3.737 trilyon dollar (5-ci) | ||||
| • Adambaşına | $2,601 dollar (138-ci) | ||||
| İİİ (2021) | 0.633 (Artım; 132-ci) | ||||
| Valyuta | Hindistan rupisi | ||||
| İnternet domeni | .in, .भारत[d] | ||||
| IN | |||||
| BOK kodu | IND | ||||
| Telefon kodu | +91 | ||||
| Saat qurşaqları |
| ||||
| Nəqliyyatın yönü | sol[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
| Heyvan |  | |
|---|---|---|
| Quş |  | |
| Ağac |  | |
| Çiçək |  | |
| İrsi heyvan |  | |
| Su heyvanı |  | |
| Sürünən heyvan |  | |
| Məməli irsi heyvan |  | |
| Meyvə |  | |
| Məbəd |  | |
| Çay |  | |
| Dağ |  |
Adın etimologiyası
Hindistan adı qədim fars dilində İndus adından əmələ gəlmişdir. Bu ad keçmişdən Hind çayı və ətrafı üçün istifadə olunan ad olmuşdur. Qədim yunanlar isə hindliləri İndoi olaraq adlandırmışdır. Hindistan adı Hindistan konstitusiyasında və Hindistandakı bir çox yerli dildə Bharat olaraq adlandırılır. Bharat adı hindlilərin əfsanəvi kralları olan Kral Bharata adından yaranmışdır. Fars dilində bir söz olan Hindistan əvvəlcə Şimali Hindistan üçün istifadə olunsa da, sonradan bütün Hindistan üçün istifadə olunmağa başlanmışdır.
Tarixi
Hindistan ərazisindəki ilk dövlət bizim eradan əvvəl e.ə. I minilliyin birinci yarısında yaranmışdır. Qədim və orta əsrlərdə Hindistanın elm, ədəbiyyat, incəsənət sahəsindəki nailiyyətləri, müxtəlif dini və fəlsəfi sistemləri Şərqin bir çox sivilizasiyalarına müsbət təsir göstərmişdir. XVI əsrin əvvəllərindən Avropa müstəmləkəçiləri tərəfindən tədricən Hindistan müstəmləkəyə çevrilmiş və iki yüz il Böyük Britaniyanın tabeliyində olmuşdur. 1857–1859-cu illərdən milli-azadlıq hərəkatları, 1918–1922; 1928–1933-cü illərdə itaətsizlik, 1946-cı ildə hərbi dənizçilərin üsyanı nəticəsində 1947-ci ildə Hindistan dominion statusu almış, 1950-ci ildə isə respublika elan edilmişdir.
Tarixən müstəmləkəçilikdə olması ölkənin sosial-iqtisadi inkişafina güclü təsir etmiş, uzun müddət köhnə, ənənəvi sosial-iqtisadi quruluşun qalmasına səbəb olmuşdur. Ölkə Britaniyanın xammal əlavəsinə çevrilmişdir. İqtisadiyyatda Britaniya kapitalı əsas rol oynamışdı. Natural təsərrüfat üstünlük təşkil edirdi. Təsərrüfatın müasir quruluşu ilə işçilərin 5%-i məşğul olurdu ki, onlar da milli gəlirlərin ancaq 10–15%-ni istehsal edə bilirdilər.
Müasir tarix
İkinci dünya müharibəsinin sonlarına yaxın Böyük Britaniyanın müstəmləkəsio olan Hindistanda milli-azadlıq hərəkatı genişləndi. Böyük Britaniya Hindistana dominion hüququ verməyə məcbur oldu. Həmin ilin avqustunda Cəvahirləl Nehru başda olmaqla Müvəqqəti hökumət təşkil olundu. Lakin bu tam azadlıq deyildi. Xalqın mübarizəsi davam edirdi. Bu mübarizə nəticəsində 1947-ci ildə Hindistanda ingilis ağalığına son qoyuldu. Həmin ilin avqustun 15-də Hindistan ərazisində dini əlamətlər əsas götürülməklə iki müstəqil dövlət, hindusların çoxluq təşkil etdiyi Hindistan və əhalisi əsasən müsəlmanlardan ibarət olan Pakistan dövlətləri quruldu. Elə ilk illərdən bu dövlətlərin bir-birinə qarşı ərazi iddiaları meydana çıxdı. Qərb dövlətləri bu iki böyük dövlətləri bir-birinə qarşı müharibəyə sürükləyərək onların hər ikisini inkişafdan saxlayırdı. Hindistan bu iddialarında SSRİ-nin, Pakistan Qərbin köməyinə arxalanırdı. Kəşmir regionuna sahiblik üzərində 1948-ci ildə Birinci Hindistan-Pakistan müharibəsi baş verdi. BMT Təhlükəsizlik Şurasının vasitəçilik missiyasının fəaliyyəti sayəsində barışıq əldə olundu. Şimali-qərbi Kəşmir və ya Kəşmirin üçdə bir hissəsi (Azad Kəşmir) Pakistanın, qalan ərazisi isə Hindistanın nəzarəti altına düşdü. 1965-ci ildə Kəşmir Müəssislər Məclisinin qəbul etdiyi konstitusiya Kəşmiri Hindistan ittifaqının tərkib hissəsi elan etdi. Bu, İkinci Hindistan-Pakistan müharibəsinə səbəb oldu. Bu dəfə Çinin mübarizəyə qarışacağından ehtiyatlanan SSRİ-nin fəal vasitəçiliyi ilə müharibə 1966-cı ildə dayandırıldı və imzalandı. Kəşmir məsələsi 1987, 1988, 1997-ci illərdə də iki dövlət arasında qanlı hərbi toqquşmalara səbəb oldu. Pakistan Kəşmir məsələsinin beynəlxalq səviyyədə həll olunmasına çalışır, onu Hindistanın tərkib hissəsi kimi tanımır. Burada BMT-nin nəzarəti altında referendum keçirilməsi tələb edilir, lakin Hindistan buna razılıq vermir. Hindistan ərazisi ilə həmsərhəd olan Qərbi Pakistandan ayrılan Şərqi Pakistanda 1971-ci ildə geniş muxtariyyət uğrunda mübarizə başlanarkən Hindistan qoşunlarını Şərqi Pakistan ərazisinə yeritdi və burada müstəqil Banqladeş dövlətinin yaranmasına kömək etdi.
1950-ci ildə Hindistan respublika elan olundu. Həmin il qəbul olunmuş konstitusiya Hindistanı 22 ştat və 9 müttəfiq ərazidən ibarət federativ respublika, idarə formasına görə parlanment respublikası kimi təsbit etdi. "Nehru xətti"nin həyata keçirilməsi sayəsində ölkədə nisbətən sabit demokratik inkişafı təmin edən əsaslar yarandı. Hindistanda heç vaxt dövlət çevrilişləri, hərbi rejimlərin hakimiyyəti olmamışdır. Hindistanı "dünyanın ən böyük demokratiyası" adlandırırlar. Nehru və sələfləri, qızı İndira Qandi və nəvəsi Raciv Qandi 39 il Hindistan hökumətinə başçılıq etmişdilər. Hindistan Milli Konqresi uzun müddət siyasi həyatda real müxalifətə rast gəlmədən lider olmuşdur. "Nehru xətti" iqtisadi inkişafı sürətləndirdi. Ölkədə qarışıq iqtisadiyyat yaradıldı, özəl bölmə ilə yanaşı dövlət bölməsinin inkişafına diqqət yetirildi, böyük sənaye potensialı meydana gəldi. 70-ci illərdə ölkəni ərzaq taxılı ilə təmin etməyə imkan verdi. 80-ci illərdə Hindistanda bazar islahatları keçirilməyə başlandı. Əvvəllər sənayedə əsas diqqət idxalı azaltmağa yönəlmişdisə, indi ixraca işləyən sənaye sahələrinin inkişaf etdirilməsinə üstünlük verildi. Hindistanın böyük intellektual potensialı vardır. 70-ci illərdə ölkədə nüvə enerjisi əldə olundu. Hindistan 1980-ci ildə öz raketdaşıyıcısı vasitəsilə kosmosa rabitə peykini buraxdı, 90-cı illərdən etibarən ölkədə taktiki və ballistik raketlər hazırlanır. Lakin fəal demoqrafik siyasətin aparılmasına baxmayaraq, əhali artımının sürətli olması, buna qarşı islahatların təsirini azaldır. Əhalinin böyük əksəriyyəti yoxsulluq həddindən aşağı səviyyədə yaşayır.
1980-ci illərdə Hindistanda siqh fanatizmi dalğası qalxdı. Müstəqil yaratmaq uğrunda mübarizə aparan bu icmanın üzvləri mərkəzi hökumətə təzyiq vasitəsi kimi terror kampaniyasına başladılar. Baş nazirlər İndira Qandi 1984-cü ildə, Raciv Qandi isə 1991-ci ildə bu terrorun qurbanı oldular. Cavab reaksiyası kimi da Hindus dövləti yaratmaq uğrunda mübarizəyə başladılar. İnhisarçıların kiçik bir qrupunun iqtisadi qüdrətinin artması ilə onların hakim partiyanın rəhbərliyinə təsiri güclənirdi. Eyni zamanda antiinhisarçı qüvvələr də artırdı. Hakim partiya iki hissəyə parçalandı. İnhisarçı qüvvələrə xidmət edən sağlardan ibarət sindikat və İndira Qandinin başçılığı ilə sol-mərkəzçi koalisiya yarandı. İndira Qandi "Qandi xətti"-ni davam etdirdi. Daxili parçalanma, yaranan yeni münasibətlərə çevik münasibət göstərilməməsi, dini ayrı-seçkilik iddiaları, dini-siyasi qüvvələrin fəallaşması Hindistan Milli Konqresinin nüfuzunu xeyli azaltdı. Ölkədə siyasi böhran baş verdi. Hakimiyyət uğrunda mübarizə kəskinləşdi. 1977–1980-ci illərdə , 1989–1991-ci illərdə müxalif Milli Cəbhə hakimiyyətə gəldi. 1991–1996-cı illərdə Hindistan Milli Konqresi hakimiyyəti ələ alsa da, onu uzun müddət özündə saxlaya bilmədi. 1998-ci ildə hakimiyyətə gəldi. Bütün sadalanan çətinliklərə baxmayaraq, Hindistan yenə də, Cənubi Asiyada aparıcı mövqeyini saxlayır. İqtisadiyyatın liberallaşdırılması, xarici kapitalın geniş cəlb edilməsi, özəlləşdirmə onun inkişafında başlıca meyllərdir.
Fiziki-coğrafi xarakteristika
Hindistanın təyin geoloji prosesləri yetmiş beş milyon il əvvəl başlandı, nə vaxt Hindistan subkontinenti, onda (sonra) cənubi supercontinent Qondvanasının hissəsi, northeastwards dreyfini, əlli milyon il davam etmək, başladı, o vaxtkı unformed Hind okeanından. Avrasiya Lövhə (Boşqab) ilə subkontinentin sonrakı toqquşması və onun (bunun) altında subdiksiya, Himalaya başlanğıc verdi, planetin ən yüksək dağları – hansı indi şimalda və şimal-şərqdə Hindistan yanaşır (həmsərhəddir). Əvvəlki dəniz dibində dərhal meydana çıxma Himalayının cənubu, lövhə (boşqab) hərəkəti (hərəkatı) tədricən malik olmaq geniş təknə, yaratdı, hansı ki indi çay məhdud çöküntü ilə, doldur(ul)muş oldu İndo Gangetic Düzənliyini formalaşdırır. Bu düzənliyin qərbinə və ondan (budan) Aravalli Diapazonu ilə kəsin, Tar Səhrası uzanır. Orijinal (ilkin) Hindistan lövhə (boşqab) indisi yarımada sakini Hindistanı, ən köhnə (yaşlı) və geoloji əksər möhkəm kimi sağ qalır və Satpura və Vindhya kimi uzaq şimal kimi uzanmaq mərkəzi Hindistanda yerləşir. Bu paralel diapazonlar şərqdə Jharkhand-da kömür ilə zəngin Chota Nagpur Plateauya qərbdə Qucaratda Ərəb dənizi sahilindən qüvvədə olur (qaçır). Onların cənublarına, saxlanma (qalan) yarımada sakini landmass-ına, Dəkkən yaylası, uyğun olaraq sol və sağda sahilboyu diapazonlar, Qərbi Qatlar və Şərqi Qat ilə dövrələnilir; plato Hindistanda, bir milyarddan çox yaşında bəzilərində ən köhnə qaya formalaşmalarını özündə saxlayır. Belə dəbdə (üsulda) təşkil etmiş (edilmiş), Hindistan şimali en dairəsi şərqi uzunluq dairələri, 68°7' və 97°25' 6°44-ün' və 35°30-un' aralarında bərabərləşin şimalına uzanır.
Hindistanın sahili 7 517 kilometr uzunluğundadır; budan məsafə, 5 423 kilometr (kilometrlik) (3 370 hərbi kəşfiyyat) yarımada sakini Hindistanına və Andaman-a, Nicobar-a və Hindistan hərbi-dəniz hidroqrafik diaqramlarına Müvafiq olaraq Lakşadvip Islands.[13-ına] və 2 094 kilometrə (kilometrliyə) (1 301 hərbi kəşfiyyat) mənsubdurlar, materik sahili növbətidən ibarətdir: 43% qumlu sahil (çimərlik), sıldırım qayalar, 46% çay keçidi və ya bataqlıq coast.[13], daxil olmaqla 11% qayalı sahil
Əsas Himalay mənşə çayları – hansı ki zəruri olaraq Hindistandan axan Qanqı və Brahmaputranı özündə saxlayır (daxil edir), hər ikisi, hansı ki Benqal körfəzinə axır. Qanqın vacib bac verənləri (qolları) Yamunanı və Kosi-ni özündə saxlayır (daxil edir) – kimin ki çox aşağı qradiyenti hər il fəlakətli daşqınları doğurdur. Əsas yarımada sakini çayları – kimin ki daha sıldırım (sərt) qradiyentləri daşqından onların sularının qabağını alır – Qodavarini, Mahanadini, Kaveri və Krişna -, özündə saxlayır (daxil edir) Kaveri və Krişna; və Narmada və Tapti – hansı ki Ərəb dənizinə axır. Hindistanın tanınmış sahilboyu xüsusiyyətləri arasında qərbi Hindistanda və allüvial Sundarbans deltasında bataqlıq Kaç Rannıdır – hansı Hindistan Banqladeş ilə bölür. Hindistan iki arxipelaqa malikdir: Lakşadvip, Hindistanın cənub-qərb sahilindən mərcan atollları; və Andaman və Nikobar adaları, Andaman dənizində vulkanik zəncir. Hindistanın iqlimi inadla Himalayın və Tar Səhrasının təsiri altındadır, hər ikisi, hansı ki mussonları sürür. Himalay oxşar en dairələrində çox yerləşdiyi yerlərdən daha isti görünməkdən, Hindistan subkontinentinin böyük hissəsini saxlamaqdan soyuq Mərkəzi Asiya katabatic küləklərinin qabağını alır. Tar Səhrası cənub-qərbi yay musson küləklərini rütubət yüklə(il)mişi cəlb edən kritik (həlledici) rolu oynayır (ifa edir) – hansı ki, İyunun və Oktyabrın aralarında, Hindistanın daha rainfall.Fou əsas iqlim qruplaşmalarının əksəriyyətini (çoxluğunu) təmin edir, Hindistanda üstünlük təşkil et: tropik yaş, tropik quru, subtropik rütubətli və dağlıq.
İnzibati ərazi bölgüsü
Hindistan Respublikası inzibati cəhətdən 28 ştat və 8 ittifaq ərazisindən ibarətdir.
Ştatlar:
Andhra Pradeş, Arunaçal Pradeş, Assam, Bihar, Çhattisqarh, Qoa, Haryana, Qucarat, Himaçal Pradeş, Carkhand, Karnataka, Kerala,Madhya Pradeş, Maxaraştra, Manipur, Meqhalaya, Mizoram, Naqaland, Orissa, Pəncab, Racastan, Sikkim, Tamilnad, Tripura, Uttarakhand, Uttar Pradeş, Qərbi Benqal, Telanqana.
İttifaq əraziləri:
Andaman və Nikobar adaları, Cammu və Kəşmir, Çandiqarh, Dadra və Naqar Haveli və Daman və Diu, Dehli, Ladax, Lakşadvip, Puduçeri.
İqtisadiyyat
İkinci dünya müharibəsinin əvvəllərində Hindistan hər nəfər hesabilə Britaniyadan 42 dəfə, Yaponiyadan isə 7 dəfə az çuqun istehsal edirdi. Sənaye birtərəfli aparılırdı. Yüngül sənaye daha üstün idi. Maşınqayirma yox idi,kənd təsərrüfatı tənəzzülə uğramışdı. Savadlıların xüsusi çəkisi 18%,orta ömür müddəti 32 il təşkil edirdi. 1947-ci ildə ölkə iki hissəyə bölünmüşdür-Hindistan və Pakistan. Hindistan siyasi müstəqillik əldə etdikdən sonra ölkənin iqtisadiyyatını sənaye əsasları üzərində qurmağa imkan yaranmışdır. Lakin 1957,1972,1985-ci illərdə istehsalın artmasında ləngimələr mövcud olmuşdur.
İqtisadiyyatın ləng artımı bir çox hallarda milli kapitalın zəifliyi ilə izah edilir. İqtisadiyyatın sahəvi quruluşu. 2005-ci ildə Hindistanın Ümumi daxili məhsulu 772,0 mlrd. Hər nəfərə düşən məhsul isə 700 dollara bərabər olmuşdur (müqayisə üçün qeyd etməliyik ki.bu göstəricilər 1995-ci ildə müvafiq olaraq 340 mlrd. Dollar və 387 dollar təşkil etmişdir). ÜDM-un ortaillik artım sürəti ilk 35–40 ildə 3,5%-dən artıq olmamışdır. Lakin son illərdə bu göstərici artaraq 1999–2000-ci illərdə 6,2%,2003–2005-ci illərdə isə 8,4% təşkil etmişdir. Ümumi daxili məhsulun 25%-i kənd təsərrüfatının, 27%-i sənayenin, 47%-i xidmət sahələrinin payına düşür. Cəmi işçilərin isə 67%-i kənd təsərrüfatında çalışırlar. Hindistan aqrar-sənaye ölkəsi hesab olunur.
Kənd təsərrüfatı nisbətən sabit və dinamik inkişaf edir. Kənd təsərrüfatının əsasını əkinçilik təşkil edir. Kənd təsərrüfatında əldə olunan gəlirin 75%-i bitkiçiliyin payına düşür. Becərilən torpaq sahəsi 141 mln. hektardır. Bunun da 15 mln. hektarı ildə 2 dəfə əkilir. 84 mln. hektar süni suvarma ilə becərilir. Hindistan çay, yer fındığı, şəkər qamışı istehsalına görə birinci, düyü və pambıq istehsalına görə ikinci, tütün istehsalına görə üçüncü yeri tutur. 2003-cü ildə əsas kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı-taxıl 225 mln. ton (o cümlədən buğda 76 mln. ton, düyü 132 mln. ton),çay 770 mln. ton, qəhvə 200 min ton, pambıq 2,1 mln. ton, şəkər qamışı 272 mln. ton, tütün 660 min ton, kartof 21 mln. ton olmuşdur. Yer fındığı və küncüt istehsalına görə dünya ölkələri üzrə məhsulun 30%-nə malikdir. Kətan toxumu və gənəgərçək yağı istehsalına görə birinci yeri tutur. Ədviyyat məhsulları istehsalı çox yayılmışdır – bibər, darçın, raps, zəncəfil, sarıkök, hil və s. Bütün tərəvəz və meyvə növləri vardır. İribuynuzlu mal-qaranın sayına görə də Hindistan dünyada birinci yeri tutur. Dünya üzrə cəmi camışların 57%-i, inəklərin 16%-i Hindistanın payin düşür. 75 mln. ton süd istehsal edir. Ərazisinin 19,3%-i meşəlikdir. Hindistan dənizdən tutulan balığa görə 6-cı, içməli sudan tutulan balığa görə 2-ci yeri tutur. Cəmi tututlan balığın həcmi-5,3 mln. tondur. Bu sahə məşğulluğun artmasında və xarici ticarətdə böyük rol oynayır. 400 min ton dəniz məhs ulu ixrac edir.
Hasilat sənayesi baxımından Hindistan iqtisadiyyatın inkişafı üçün kifayət qədər mineral ehtiyatlara malikdir. Belə ki, dünya dəmir filizi ehtiyatının 25%-ə qədəri, marqans filizi çıxarılmasının 15%-i, slyudanın 60%-i bu ölkənin payına düşür. 2003-cü ildə ölkədə 315 mln. ton kömür, 33 mln. ton neft, 448 mlrd. Kvt. Saat elektrik enerjisi istehsal edilmişdir. Kömür ehtiyatı 148 mlrd. ton qiymətləndirilir. 7,3 mln. ton dəmir filizi, 6,8 mln.ton boksidlər, 3,1 mln. ton mis filizi,1,7 mln. ton marqans filizi, 2,4 min ton qızıl, 53 min ton gümüş, 40,6 min karat almaz,63 min ton qurğuşun istehsal edilir. Bu sahələrin cəmi məhsulu 10,3 mlrd. dollara bərabərdir. Ölkə üzrə cəmi ixracın 16%-i bu sahənin payına düşür.
Ümumi daxili məhsulun 18%-i emal sənayesini payına düşür. Parça sənayesi daha böyük üstünlüyə malikdir. 90 mln. nəfər adam işləyir. İstehsalın 19%-i xırda əl işlərinə əsaslanır. İxracdan olan gəlirin 30–33%-i toxuculuq sənayesi məhsullarındandır. Hind kəndiri istehsalına görə dünyada birinci, bu sahədən olan hazır məmulatlar ixracına görə ikinci yeri tutur. Ölkədə 144 mln. ton gübrə istehsal edilir. Tələbatı 70% ödəyir. Əczaçılıq sənayesi çox yüksək səviyyədə inkişaf edib. Bu sahədə 250 min böyük müəssisə işləyir. Hazırda cəmi sənayenin 17,2%-i parça sənayesinin, 16,5%-i neft və kömür sənayesinin, 14%-i yeyinti sənayesinin, 7%-i sellüoz-kağız sənayesinin, 5%-i elektrotexnika sənayesinin payına düşür. 1950–2005-ci illərdə sənaye istehsalı 15 dəfə artmışdır. Ümumi daxili məhsulda emal sənayesinin xüsusi çəkisi 1950-ci ildəki 11,4%-dən 20%-ə çatmışdır. Emal sənayesi məhsulunun ümumi həcmində ağır sənaye 32%-dən 64%-dək artmışdır. İstehsalın quruluşunda dəyişiklik yaranmışdır. Uzun müddət üçün nəzərdə tutulan istehlak şeylərinin xüsusi çəkisi artmışdır. Emal sənayesinin sahəvi quruluşunda da dəyişiklik yaranmışdır. Ərzaq malları, pambıq parça, hind kəndiri və toxuculuq məmulatları istehsalının xüsusi çəkisi 1,5–2 dəfə azalmışdır. 1950-ci illərdə sənaye məhsullarının 60%-i yeyinti və mallarından ibarət olduğu halda, 2005-ci ildə bu 25%-dən az olmuşdur. Neft məhsullarının və maşınqayırmanın xüsusi çəkisi 2–3 dəfə artmışdır.
Ölkədə sənayeləşmənin inkişafı çox sahəli təsərrüfat kompleksinin yaranmasına imkan verir. Milli təsərrüfatın öz-özünə inkişaf edən bərqərar ola bilən bir sistemə çevrilməsi özünü göstərir. Müəyyən mənada iqtisadiyyatda ikili bazar mövcuddur. Bir tərəfdən əhalinin çox hisssəsi üçün zəruri istehlak şeylərinə olan tədiyyə qabiliyyətli tələbdə tələbdə durğunluq yaranır, digər tərəfdən isə uzun müddətə istifadə edilən istehlak şeylərinə olan tədiyyə qabiliyyətli tələb artır. Bütünlüklə milli iqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsində xüsusi bölmənin daha böyük rolu vardır. Belə ki, ÜDM-un 75%-i xüsusi bölmədə formalaşır. Kənd təsərrüfatı, yüngül maşınqayırma, yüngül yeyinti və tibb sənayesi, inşaat, ticarət, avtomaşın nəqliyyatı və digər sahələrdə xüsusi bölmə daha geniş yayılmışdır.
ÜDM-un təqribən 25%-i dövlət bölməsində yaradılır. Ölkənin müdafiə sənayesində, energetika, dəmiryolu, aviasiya, nəqliyyat, rabitə, metallurgiya və s. Kimi baza sahələrində dövlət bölməsinin xüsusi çəkisi artıqdır.
Bir çox sahələrdə dövlət bölməsinin xüsusi çəkisi daha çoxdur. Bunlardan neft çıxarılması və emalı, kömür, mis, qurğuşun, sink istehsalı, polad əridilməsinin 60%-dən çoxu, ağır maşınqayırma məhsulları, gəmiqayırma, təyyarə və dəzgahqayırma və s. göstərmək olar. 200-dən çox elmi-tədqiqat institutu və labaratoriya dövlət bölməsində mərkəzləşdirilib. ETTKİ-nə ayrılan xərclər 0,73% təşkil edir. Hazırda Hindistan yüksək elektron texnologiyasına və kosmik sənayesinə malik olan ölkələr sırasına daxildir. Hindistan dünya bazarına telekommunikasiya və meterologiya, rabitə vasitələri göndərir. Müvəfəqiyyətlə özünün milli atom enerjisi üzrə inkişaf proqramını həyata keçirir.
Hindistanda elektron sənayesi və informasiya texnologiyası sahəsində 250 min nəfər adam işləyir. Bu sahənin məhsulunun həcmi 13 mlrd. dollar, ixrac isə 8 mlrd. dollara bərabərdir. Bu göstəricilərə görə Hindistan 2-ci yeri tutur.
Hindistanda avtomobil sənayesi ildə 642 min müxtəlif növdə avtomobil buraxır. Qara metallurgiyada 7 böyük zavod tam gücü ilə işləyir. İldə 10,1 mln. ton polad istehsal edilir.
Hindistanda nəqliyyat sistemi də geniş vüsət tapmışdır. Belə ki, dəmir yolunun ümumi uzunluğu 107 min km-rə bərabərdir. Bunun da 29%-i elektrikləşdirilmişdir. Hindistan İEOÖ-də ən böyük ticarət donanmasına malikdir. Donanmada 490 dəniz gəmisi var. Ölkədə 11 böyük və 139 kiçik liman fəaliyyət göstərir. Hindistan dünyada qabaqcıl avtomobil yolları şəbəkəsinə malikdir. Hindistanda poçt şəbəkəsi sistemi də yüksək səviyyədədir. Cəmisi 154 min poçt şəbəkəsi fəaliyyət göstərir.
260–300 mln. nəfər kasıbçılıq şəraitində yaşayır.
Hindistanın iqtisadi inkişafı ayrı-ayrı dövrlərdə müəyyən xüsusiyyətləri ilə bir-birindən fərqlənir. Belə ki, Hindistanın müstəqillik əldə etdiyi ilk 10 illik sabitləşmə dövrü adlanır. Bu mərhələdə ölkədə təsərrüfat mexanizminin əsasları formalaşırdı. Müstəqillik əldə edilməsilə qeyri-iqtisadi məcburiyyət və ticarət vasitəsilə ayrı-ayrı sahələrə qoyulan kapital vasitəsilə Britaniyanın siyasi nüfuz dairəsinin genişlənməsinə son qoyulmuşdur. Bu mərhələdə mərkəzləşdirilmiş planlaşdırılma ilə bazar əlaqələrinin genişləndirilməsi siyasəti əsas götürülmüşdür. Milli iqtisadiyyatın inkişafının ilkin şərtlərindən biri kimi sənayeyə qoyulmuş iri kapitala maraq yaratmaq, idxalda himayədarlıq siyasəti və valyuta nəzarəti həyata keçirmək nəzərdə tutulurdu.
İkinci dövr 1950-ci illərin ortalarından 1960-cı illərin ortalarınadək olan vaxtı əhatə edir. Bu dövr itensiv sənayeləşdirilmə dövrü kimi səciyyələnir. Burada mövcud istehsal münasibətlərinin yenidənqurulması, sərbəst bazar münasibətlərinin yenidənqurulması, sərbəst bazar münasibətlərinin və xarici kapitalın məhdudlaşdırılması sahəsində müəyyən tədbirlər sistemi nəzərdə tutulurdu. İdealoji cəhətdən bütün bunlar "Sosialist cəmiyyəti" qurulması şüarı altında həyata keçirilirdi.
Dövlət mülkiyyəti yaradılması aşağıdakı istiqamətlərdə həyata keçirilirdi; müstəmləkəçilərin hakim dairəsində olan mülkiyyətin milli dövlətin ixtiyarına keçməsi; milli kapitala məxsus olan bəzi xüsusi şirkətlərin milliləşdirilməsi; dövlət vəsaiti hesabına yeni müəssələr yaradılması.
Sənayeləşdirilmə idxalın əvəzlənməsi formasında həyata keçirilirdi. "Öz gücünə arxalanmaq", "özü özünü təmin etmək" kursunun əsas götürülməsinə, xarici borcların rolunun azaldılması və yerli məhsulların çeşidinin genişləndirilməsinə üstünlük verilirdi. Həmin dövrdə metallurgiya, maşınqayırma və kimya sənayesinin xüsusi çəkisi xeyli artmışdır. Sənaye sahələrinə ayrılan xalis kapital qoyuluşu 50-ci illərdəki 26,4%-dən 1960-cı illərdə 41,1%-ə çatmışdır.
Ağır sənayenin inkişafı kursunun həyata keçirilməsində bir çox vətənpərvər qüvvələr müstəqilliyin möhkəmlənməsi xatirinə şəhər burjuaziyasına köməklik göstərirdilər.
Sahibkarlıq fəaliyyəti sahəsində dövlətin rolu xeyli artmışdır. Bütün bunların nəticəsində çoxsahəli kompleks yaradılması üçün zəmin formalaşmışdır. Eyni zamanda sənaye ilə kənd təsərrüfatı arasında qeyri-mütənasiblik də artırdı.
Üçüncü mərhələ 60-cı illərin ortalarından başlamışdır. Bu mərhələ ağır sənaye ilə kənd təsərrüfatı və xırda istehsal arasındakı qeyri mütənasibliyin ləğv edilməsi də problem kimi qarşıda qoyulmuşdu. Həmin illərdə "yaşıl inqilab" strategiyasını başlanğıcı qoyulmuşdur. Yoxsul kəndə-kənd təsərrüfatına, xırda istehsala köməklik edilməsi barədə proqram qəbul edilmişdir. Bu mərhələdəki iqtisadi siyasətdə əsas mərhələlərdən biri də 1969-cu ildə bankların milliləşdirilməsi oldu. Beləliklə, sənayenin və xırda sahibkarlığın müdafiə edilməsi siyasəti və dövlət köməkliyi sahibkarlıq bölməsində sabitliyin təmin edilməsinə səbəb olmuşdur.
Əhali
Hindistan dünyanın ən çoxmillətli dövlətidir. Hindli anlayışı müxtəlif dildə danışan bir neçə yüz xalq və tayfaların (hind, benqal, pəncab və s.) birliyi kimi başa düşülməlidir. Ölkədə elə bir dil yoxdur ki, əhalinin böyük əksəriyyəti bu dildə danışsın. Dövlət dili hind dilidir. İkinci dövlət dili kimi ingilis dilindən istifadə olunur. Bununla yanaşı hər bir ştatda yerli xalqların dilində yerli hökumətlərin qərarları, qəzetlər, jurnallar dərc edilir. Hindistanda 1881-ci ildən başlayaraq hər on ildən bir əhali siyahıya alınır. Əsrin əvvəllərindən (1901-ci ildə 238 milyon nəfər) 2000-ci ilədək ölkənin əhalisi 4,3 dəfə artmışdır. Bu da təbii artımın yüksək olmasını sübut edir (indi illik artım 1,8–1,9%-dir). Əhalinin sürətlə artması iqtisadiyyatda əlavə çətinliklər yaradır. Buna görə Hindistan siyasətini həyata keçirən ilk dövlətlərdən biridir. Lakin hesablamalarına görə əhalinin sabitləşməsi yalnız XXI əsrin ortalarında ola bilər. Əhali ölkə ərazisi üzrə olduqca qeyri-bərabər yerləşmişdir. Dənizsahili ərazilər, məhsuldar ovalıqlar (xüsusilə Hind-Qanq ovalığı), çayların vadiləri və deltaları daha çox məskunlaşmışdır. İndi ölkənin daxili hissələri (Dəkkən yaylası) sürətlə mənimsənilir. Ölkənin şimalında ucqar dağlıq ərazilər seyrək məskunlaşmışdır, hətta insan yaşamayan ərazilər də var. 300 milyon nəfərlə şəhər əhalisinin sayına görə Hindistan Çindən sonra dünyada ikinci yeri tutmasına baxmayaraq, şəhər əhalisinin ümumi əhaliyə nisbətinə görə (30%) Hindistan zəif urbanizasiyalaşmış ölkələr sırasına aiddir. Bununla yanaşı ölkədə urbanizasiya prosesi sürətlidir. İri və milyonçu şəhərlərin sayı sürətlə artır. Hindistanın ən iri şəhərləri ölkə ərazisi üzrə dördbucaq şəklində yerləşən Kəlkətə, Bombey (Mumbay), Dehli, Çennay (Mədrəsə), Əhmədabad və Heydərabaddır. Kəlkətə Hindistanın ən iri şəhəridir. Şəhərin əhalisi 15 milyon nəfərdən artıqdır. Bu şəhər təxminən 150 il ingilis şirkətinin inzibati mərkəzi olmuşdur. Hind və müsəlman memarlıq üslubu ilə tikilmiş və 1911-ci ildən ölkənin paytaxtı olan Dehli dünyanın ən qədim şəhərlərindən biridir. Hindistanın böyük şəhərlərində kəskin iqtisadi, sosial və ekoloji problemlər mövcuddur. Küçələrdə dilənçilər, sərgərdan musiqiçilər, ilan ovsunçuları, ev-eşiksiz adamlar çoxdur. Etnik müxtəlifliklərlə əlaqədar şəhərlərdə milli məhəllələr formalaşır, milli və dini ədavət bəzən qırğına səbəb olur. Bir sıra sənaye şəhərlərində (xüsusilə Bombey) atmosfer həddindən artıq çox çirklənmişdir. Hindistanda kənd məskunlaşma formaları üstünlük təşkil edir. Əhalinin 70%-i kəndlərdə yaşayır. Suvarılan əkinçilik rayonlarında kəndlər xüsusilə sıx yerləşib. Kənd evləri olduqca müxtəlifliyi ilə fərqlənir. Burada daşdan, taxtadan, gildən tikilmiş evlərə, palma yarpaqları ilə örtülmüş komalara rast gəlmək olar.
Dil
Hindistanda ən geniş yayılmış dil hindi dilidir və ölkənin rəsmi dillərindən biri sayılır. Biznes və inzibati işlərdə geniş yayılmış ingilis dili " yardımçı dil" statusundadır; Hindistan Konstitusiyasına görə ölkənin 21 rəsmi dili var. Hindistanda dillərin 1652 dialekti vardır.
Din
Hindistanda əhalinin 83 faizi induistlərdir. İnduizm respublikanın bütün ştatlarında, cammu, Kaşmir və yeni yaranmış Naqalend istisna olmaqla hakim din hesab olunur. İnduizmin iki əsas istiqaməti vardır: vişnuizm və şivaizm. Hal-hazırda Vişna Allahının kultu daha geniş yayılıb. Lakin bir sıra hind xalqları arasında (tamillər, assamslar) şivai əsas götürülür. Bəzi yerlərdə, məsələn, nəsilin ana xətti ilə davam etdirildiyi malayalar arasında şaktizm inkişaf edib. Ortodoksal induistlərlə yanaşı ölkədə reformator induistlərin də ardıcılları vardır.
Hindistanın müsəlman əhalisi 11 faiz təşkil edir. Müsəlmanların əksəriyyəti isə sünnülüyün hənəfi məzhəbinə etiqad edir. Malabar sahilində şafiilik yayılıb, Uttar-Pradeş və Qərbi Benqaliyada sünnülük özünün vahhabi tendensiyası ilə müşahidə olunur. Burada Əhmədiyyə təriqətinin ardıcıllarına da rast gəlmək mümkündür. Şiələr isə əsasən şəhərlərdə yaşayırlar. Onlar arasında ismaililər də vardır, amma onlar say etibarilə ortodoksal şiələrdən azdırlar. Hind ismaililəri nizarilər (xoca) və mustarilərə (boxra) bölünürlər. Hindistanda az sayda bəhailərdə yaşayırlar.
Hindistanda 3-cü böyük dini qrup xristianlardır (əhalinin 3 %). cənubi Hindistana ilk xraitianlar hələ birinci minilliyin I əsrində gəlmişlər. Hal-hazırda Hindistan xristianlarının yarıdan çoxu ölkənin cənubunda (əsasən Kerala ştatında və mədrəsə rayonunda) məskunlaşıb. Naqelend ştatında da xeyli sayda xristian yaşayır. Ölkə xristianlarını iki qrupa bölmək olar. Birinci qrupa Hindistanın qədim xristian əhalisinin sonrakı nəsilləri aiddir. Portuqaliyalıların ölkəyə müdaxiləsindən sonra xristianlara məcburi şəkildə katolikliyi qəbul etdirmişlər. Onları Roma ilə uniyaya daxil olmağa məcbur etmiş, bunun nəticəsində də Hindistanda Silomalabar kilsəsi yaradılmışdır. Müəyyən zaman keçdikdən sonra bir qrup Roma ilə münasibətləri pozaraq kilsədən uzaqlaşmış, lakin öz əvvəlki nesterian ənənələrinə qayıtmamışlar. Onlar yakobit (monofizit) ehkamlarını qəbul etmişlər. Beləliklə, hal-hazırda cənubi Hindistanda qədim xristian kilsələri mövcuddur: Siro –malabar kilsəsi (xaldo-katolik, 2178min nəfər), Siro-malankar kilsəsi (siro-katoliklər, 213 min nəfər), yakobit Malankar pravoslav kilsəsi (1,5 mln. nəfər), müqəddəs Foma Malabar kilsəsi (550 min nəfər), neonestorian Xaldey kilsəsi (5 min nəfər).
Xristianların ikinci qrupunun formalaşması avropalı missionerlərin fəaliyyəti ilə bağlıdır. Onlar əsasən XIX-XX əsrlərdə öz fəaliyyətlərini daha da aktivləşdirmişlər. Hal-hazırda məhz bu qrup xristianlar say etibarilə üstünlük təşkil edirlər. Roma katolik kilsəsi daha çox nüfuza malikdir (9704 min nəfər ardıcılları var). Katoliklər daha çox ölkənin cənubunda, eləcə də bəzi Qərb rayonlarında məskunlaşıblar. Protestant kilsələri (4,3 mln nəfər) içərisində daha çox ardıcılları olanlar cənubi Hindistan kilsəsi (700 min nəfər) və Şimali Hindistan kilsəsidir (1530 min nəfər). cənubi Hindistan kilsəsi 1947-ci ildə ölkənin cənub hissəsində yaşayan protestant təşkilatlar tərəfindən yaradılıb. Bundan başqa, Hindistanda baptistlər (2,1 mln. nəfər), lüteranlar (1,1mln. nəfər), mennonitlər, qurtuluş ordusu (227 min nəfər) ardıcılları da vardır.
İnduizmdən aralanmış siqxizm indiki zamanda Hindistanda müstəqil din kimi tanınır. Ölkə əhalisinin 2 faizini təşkil edir. Əsasən Pəncab əyalətində yaşayırlar.
Hindistanda həmçinin 3,8 milyon buddist yaşayır. Onların əksəriyyəti Maxaraştrda məskunlaşıblar. Hindistanda çox kiçik dini qrup halında zərdüştilər-farslar (İrandan VII–XII əsrlərdə islam tərəfdarlarının təzyiqindən qaçıb gələnlərin nəsilləri) da vardır. Farsların sayı 120 min nəfər, digər məlumatlara görə 200 min nəfərdir. Bütün Hindistan zərdüştilərinin yarıdan çoxu Bombeydə yaşayır. Hindistanda iudaistlər 8 min nəfərdirlər. Onların əksəriyyəti maxaraştra və keralda məskunlaşıblar.
Mədəniyyət
Qalereya
Həmçinin bax
İstinadlar
- Part Seventeen of the Constitution of India.
- Official Languages Act, 1963.
- https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/in.html.
- http://chartsbin.com/view/edr.
- . Central Institute of Indian Languages. 2008-04-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-02.
- Mallikarjun, B. (Nov., 2004), Fifty Years of Language Planning for Modern Hindi-The Official Language of India 2008-12-24 at the Wayback Machine, Language in India 2008-12-12 at the Wayback Machine, Volume 4, Number 11. ISSN 1930–2940.
- "Notification No. 2/8/60-O.L. (Ministry of Home Affairs), dated 27 April, 1960". 2007-10-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-11-02.
- Matthew, K.M. Manorama Yearbook 2003. . 2006. g 524. .
Xarici keçidlər
- Office of the Registrar General & Census Commissioner , India : Religious Composition of India by 2001 census
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hindistan hind Bharat ing India ve ya resmi adi ile Hindistan Respublikasi hind Bharat Gaṇarajya ing Republic of India Cenubi Asiyada yerlesen dovlet Hindistan qurudan 6 olke Pakistan Cin Nepal Butan Banqlades Myanma sudan ise Maldiv adalari Sri Lanka ve Indoneziya ile hemserheddir Paytaxti Yeni Dehli en boyuk seheri Mumbay umumi sahesi ise 3 287 263 kvadrat kilometrdir Erazisine gore dunyada yeddinci ehalisinin sayina gore ise ikinci yeri tutur Hindistan yarimadasi Asiya qitesinin cenubunda yerlesir HindistanBharat Gaṇarajya Republic of IndiaBayraq Gerb Yalniz haqq qalib gelir Himn Hindistan himni Xalqin cani source source track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track Tarixi Dominion 15 avqust 1947 Respublika 26 yanvar 1950Resmi dilleri Hind dili ingilis diliPaytaxt Yeni DehliIdareetme formasi Federativ parlamentli respublikaPrezident Draupadi MurmuBas Nazir Narendra ModiVitse prezidentSahesi Dunyada 7 ci Umumi 3 287 263 km km Su sahesi 9 6Ehalisi Ehali 1 425 775 850 nefer 2 ci Siyahiyaalma 2011 1 210 854 977 nef Sixliq 420 nef km 364 cu UDM AQP Umumi 13 033 trilyon dollar 3 cu Adambasina 9 037 dollar UDM nominal Umumi 2023 3 737 trilyon dollar 5 ci Adambasina 2 601 dollar 138 ci III 2021 0 633 Artim 132 ci Valyuta Hindistan rupisiInternet domeni in भ रत d INBOK kodu INDTelefon kodu 91Saat qursaqlari Standart Hindistan vaxti d Neqliyyatin yonu sol d Vikianbarda elaqeli mediafayllarHindistan Bombay birjasiCenubi Hindistan sahilleriSimali Hindistan daglariHindistan parlamenti Hindistan Respublikasinin beynelxalq remzleri HeyvanQusAgacCicekIrsi heyvanSu heyvaniSurunen heyvanMemeli irsi heyvanMeyveMebedCayDagAdin etimologiyasiHindistan adi qedim fars dilinde Indus adindan emele gelmisdir Bu ad kecmisden Hind cayi ve etrafi ucun istifade olunan ad olmusdur Qedim yunanlar ise hindlileri Indoi olaraq adlandirmisdir Hindistan adi Hindistan konstitusiyasinda ve Hindistandaki bir cox yerli dilde Bharat olaraq adlandirilir Bharat adi hindlilerin efsanevi krallari olan Kral Bharata adindan yaranmisdir Fars dilinde bir soz olan Hindistan evvelce Simali Hindistan ucun istifade olunsa da sonradan butun Hindistan ucun istifade olunmaga baslanmisdir TarixiHindistan erazisindeki ilk dovlet bizim eradan evvel e e I minilliyin birinci yarisinda yaranmisdir Qedim ve orta esrlerde Hindistanin elm edebiyyat incesenet sahesindeki nailiyyetleri muxtelif dini ve felsefi sistemleri Serqin bir cox sivilizasiyalarina musbet tesir gostermisdir XVI esrin evvellerinden Avropa mustemlekecileri terefinden tedricen Hindistan mustemlekeye cevrilmis ve iki yuz il Boyuk Britaniyanin tabeliyinde olmusdur 1857 1859 cu illerden milli azadliq herekatlari 1918 1922 1928 1933 cu illerde itaetsizlik 1946 ci ilde herbi denizcilerin usyani neticesinde 1947 ci ilde Hindistan dominion statusu almis 1950 ci ilde ise respublika elan edilmisdir Tarixen mustemlekecilikde olmasi olkenin sosial iqtisadi inkisafina guclu tesir etmis uzun muddet kohne enenevi sosial iqtisadi qurulusun qalmasina sebeb olmusdur Olke Britaniyanin xammal elavesine cevrilmisdir Iqtisadiyyatda Britaniya kapitali esas rol oynamisdi Natural teserrufat ustunluk teskil edirdi Teserrufatin muasir qurulusu ile iscilerin 5 i mesgul olurdu ki onlar da milli gelirlerin ancaq 10 15 ni istehsal ede bilirdiler Muasir tarix Ikinci dunya muharibesinin sonlarina yaxin Boyuk Britaniyanin mustemlekesio olan Hindistanda milli azadliq herekati genislendi Boyuk Britaniya Hindistana dominion huququ vermeye mecbur oldu Hemin ilin avqustunda Cevahirlel Nehru basda olmaqla Muveqqeti hokumet teskil olundu Lakin bu tam azadliq deyildi Xalqin mubarizesi davam edirdi Bu mubarize neticesinde 1947 ci ilde Hindistanda ingilis agaligina son qoyuldu Hemin ilin avqustun 15 de Hindistan erazisinde dini elametler esas goturulmekle iki musteqil dovlet hinduslarin coxluq teskil etdiyi Hindistan ve ehalisi esasen muselmanlardan ibaret olan Pakistan dovletleri quruldu Ele ilk illerden bu dovletlerin bir birine qarsi erazi iddialari meydana cixdi Qerb dovletleri bu iki boyuk dovletleri bir birine qarsi muharibeye surukleyerek onlarin her ikisini inkisafdan saxlayirdi Hindistan bu iddialarinda SSRI nin Pakistan Qerbin komeyine arxalanirdi Kesmir regionuna sahiblik uzerinde 1948 ci ilde Birinci Hindistan Pakistan muharibesi bas verdi BMT Tehlukesizlik Surasinin vasitecilik missiyasinin fealiyyeti sayesinde barisiq elde olundu Simali qerbi Kesmir ve ya Kesmirin ucde bir hissesi Azad Kesmir Pakistanin qalan erazisi ise Hindistanin nezareti altina dusdu 1965 ci ilde Kesmir Muessisler Meclisinin qebul etdiyi konstitusiya Kesmiri Hindistan ittifaqinin terkib hissesi elan etdi Bu Ikinci Hindistan Pakistan muharibesine sebeb oldu Bu defe Cinin mubarizeye qarisacagindan ehtiyatlanan SSRI nin feal vasiteciliyi ile muharibe 1966 ci ilde dayandirildi ve imzalandi Kesmir meselesi 1987 1988 1997 ci illerde de iki dovlet arasinda qanli herbi toqqusmalara sebeb oldu Pakistan Kesmir meselesinin beynelxalq seviyyede hell olunmasina calisir onu Hindistanin terkib hissesi kimi tanimir Burada BMT nin nezareti altinda referendum kecirilmesi teleb edilir lakin Hindistan buna raziliq vermir Hindistan erazisi ile hemserhed olan Qerbi Pakistandan ayrilan Serqi Pakistanda 1971 ci ilde genis muxtariyyet ugrunda mubarize baslanarken Hindistan qosunlarini Serqi Pakistan erazisine yeritdi ve burada musteqil Banqlades dovletinin yaranmasina komek etdi 1950 ci ilde Hindistan respublika elan olundu Hemin il qebul olunmus konstitusiya Hindistani 22 stat ve 9 muttefiq eraziden ibaret federativ respublika idare formasina gore parlanment respublikasi kimi tesbit etdi Nehru xetti nin heyata kecirilmesi sayesinde olkede nisbeten sabit demokratik inkisafi temin eden esaslar yarandi Hindistanda hec vaxt dovlet cevrilisleri herbi rejimlerin hakimiyyeti olmamisdir Hindistani dunyanin en boyuk demokratiyasi adlandirirlar Nehru ve selefleri qizi Indira Qandi ve nevesi Raciv Qandi 39 il Hindistan hokumetine basciliq etmisdiler Hindistan Milli Konqresi uzun muddet siyasi heyatda real muxalifete rast gelmeden lider olmusdur Nehru xetti iqtisadi inkisafi suretlendirdi Olkede qarisiq iqtisadiyyat yaradildi ozel bolme ile yanasi dovlet bolmesinin inkisafina diqqet yetirildi boyuk senaye potensiali meydana geldi 70 ci illerde olkeni erzaq taxili ile temin etmeye imkan verdi 80 ci illerde Hindistanda bazar islahatlari kecirilmeye baslandi Evveller senayede esas diqqet idxali azaltmaga yonelmisdise indi ixraca isleyen senaye sahelerinin inkisaf etdirilmesine ustunluk verildi Hindistanin boyuk intellektual potensiali vardir 70 ci illerde olkede nuve enerjisi elde olundu Hindistan 1980 ci ilde oz raketdasiyicisi vasitesile kosmosa rabite peykini buraxdi 90 ci illerden etibaren olkede taktiki ve ballistik raketler hazirlanir Lakin feal demoqrafik siyasetin aparilmasina baxmayaraq ehali artiminin suretli olmasi buna qarsi islahatlarin tesirini azaldir Ehalinin boyuk ekseriyyeti yoxsulluq heddinden asagi seviyyede yasayir 1980 ci illerde Hindistanda siqh fanatizmi dalgasi qalxdi Musteqil yaratmaq ugrunda mubarize aparan bu icmanin uzvleri merkezi hokumete tezyiq vasitesi kimi terror kampaniyasina basladilar Bas nazirler Indira Qandi 1984 cu ilde Raciv Qandi ise 1991 ci ilde bu terrorun qurbani oldular Cavab reaksiyasi kimi da Hindus dovleti yaratmaq ugrunda mubarizeye basladilar Inhisarcilarin kicik bir qrupunun iqtisadi qudretinin artmasi ile onlarin hakim partiyanin rehberliyine tesiri guclenirdi Eyni zamanda antiinhisarci quvveler de artirdi Hakim partiya iki hisseye parcalandi Inhisarci quvvelere xidmet eden saglardan ibaret sindikat ve Indira Qandinin basciligi ile sol merkezci koalisiya yarandi Indira Qandi Qandi xetti ni davam etdirdi Daxili parcalanma yaranan yeni munasibetlere cevik munasibet gosterilmemesi dini ayri seckilik iddialari dini siyasi quvvelerin feallasmasi Hindistan Milli Konqresinin nufuzunu xeyli azaltdi Olkede siyasi bohran bas verdi Hakimiyyet ugrunda mubarize keskinlesdi 1977 1980 ci illerde 1989 1991 ci illerde muxalif Milli Cebhe hakimiyyete geldi 1991 1996 ci illerde Hindistan Milli Konqresi hakimiyyeti ele alsa da onu uzun muddet ozunde saxlaya bilmedi 1998 ci ilde hakimiyyete geldi Butun sadalanan cetinliklere baxmayaraq Hindistan yene de Cenubi Asiyada aparici movqeyini saxlayir Iqtisadiyyatin liberallasdirilmasi xarici kapitalin genis celb edilmesi ozellesdirme onun inkisafinda baslica meyllerdir Fiziki cografi xarakteristikaHindistanin teyin geoloji prosesleri yetmis bes milyon il evvel baslandi ne vaxt Hindistan subkontinenti onda sonra cenubi supercontinent Qondvanasinin hissesi northeastwards dreyfini elli milyon il davam etmek basladi o vaxtki unformed Hind okeanindan Avrasiya Lovhe Bosqab ile subkontinentin sonraki toqqusmasi ve onun bunun altinda subdiksiya Himalaya baslangic verdi planetin en yuksek daglari hansi indi simalda ve simal serqde Hindistan yanasir hemserheddir Evvelki deniz dibinde derhal meydana cixma Himalayinin cenubu lovhe bosqab hereketi herekati tedricen malik olmaq genis tekne yaratdi hansi ki indi cay mehdud cokuntu ile doldur ul mus oldu Indo Gangetic Duzenliyini formalasdirir Bu duzenliyin qerbine ve ondan budan Aravalli Diapazonu ile kesin Tar Sehrasi uzanir Orijinal ilkin Hindistan lovhe bosqab indisi yarimada sakini Hindistani en kohne yasli ve geoloji ekser mohkem kimi sag qalir ve Satpura ve Vindhya kimi uzaq simal kimi uzanmaq merkezi Hindistanda yerlesir Bu paralel diapazonlar serqde Jharkhand da komur ile zengin Chota Nagpur Plateauya qerbde Qucaratda Ereb denizi sahilinden quvvede olur qacir Onlarin cenublarina saxlanma qalan yarimada sakini landmass ina Dekken yaylasi uygun olaraq sol ve sagda sahilboyu diapazonlar Qerbi Qatlar ve Serqi Qat ile dovrelenilir plato Hindistanda bir milyarddan cox yasinda bezilerinde en kohne qaya formalasmalarini ozunde saxlayir Bele debde usulda teskil etmis edilmis Hindistan simali en dairesi serqi uzunluq daireleri 68 7 ve 97 25 6 44 un ve 35 30 un aralarinda beraberlesin simalina uzanir Hindistanin sahili 7 517 kilometr uzunlugundadir budan mesafe 5 423 kilometr kilometrlik 3 370 herbi kesfiyyat yarimada sakini Hindistanina ve Andaman a Nicobar a ve Hindistan herbi deniz hidroqrafik diaqramlarina Muvafiq olaraq Laksadvip Islands 13 ina ve 2 094 kilometre kilometrliye 1 301 herbi kesfiyyat mensubdurlar materik sahili novbetiden ibaretdir 43 qumlu sahil cimerlik sildirim qayalar 46 cay kecidi ve ya bataqliq coast 13 daxil olmaqla 11 qayali sahil Esas Himalay mense caylari hansi ki zeruri olaraq Hindistandan axan Qanqi ve Brahmaputrani ozunde saxlayir daxil edir her ikisi hansi ki Benqal korfezine axir Qanqin vacib bac verenleri qollari Yamunani ve Kosi ni ozunde saxlayir daxil edir kimin ki cox asagi qradiyenti her il felaketli dasqinlari dogurdur Esas yarimada sakini caylari kimin ki daha sildirim sert qradiyentleri dasqindan onlarin sularinin qabagini alir Qodavarini Mahanadini Kaveri ve Krisna ozunde saxlayir daxil edir Kaveri ve Krisna ve Narmada ve Tapti hansi ki Ereb denizine axir Hindistanin taninmis sahilboyu xususiyyetleri arasinda qerbi Hindistanda ve alluvial Sundarbans deltasinda bataqliq Kac Rannidir hansi Hindistan Banqlades ile bolur Hindistan iki arxipelaqa malikdir Laksadvip Hindistanin cenub qerb sahilinden mercan atolllari ve Andaman ve Nikobar adalari Andaman denizinde vulkanik zencir Hindistanin iqlimi inadla Himalayin ve Tar Sehrasinin tesiri altindadir her ikisi hansi ki mussonlari surur Himalay oxsar en dairelerinde cox yerlesdiyi yerlerden daha isti gorunmekden Hindistan subkontinentinin boyuk hissesini saxlamaqdan soyuq Merkezi Asiya katabatic kuleklerinin qabagini alir Tar Sehrasi cenub qerbi yay musson kuleklerini rutubet yukle il misi celb eden kritik helledici rolu oynayir ifa edir hansi ki Iyunun ve Oktyabrin aralarinda Hindistanin daha rainfall Fou esas iqlim qruplasmalarinin ekseriyyetini coxlugunu temin edir Hindistanda ustunluk teskil et tropik yas tropik quru subtropik rutubetli ve dagliq Inzibati erazi bolgusuHindistan Respublikasi inzibati cehetden 28 stat ve 8 ittifaq erazisinden ibaretdir Statlar Andhra Prades Arunacal Prades Assam Bihar Chattisqarh Qoa Haryana Qucarat Himacal Prades Carkhand Karnataka Kerala Madhya Prades Maxarastra Manipur Meqhalaya Mizoram Naqaland Orissa Pencab Racastan Sikkim Tamilnad Tripura Uttarakhand Uttar Prades Qerbi Benqal Telanqana Ittifaq erazileri Andaman ve Nikobar adalari Cammu ve Kesmir Candiqarh Dadra ve Naqar Haveli ve Daman ve Diu Dehli Ladax Laksadvip Puduceri IqtisadiyyatIkinci dunya muharibesinin evvellerinde Hindistan her nefer hesabile Britaniyadan 42 defe Yaponiyadan ise 7 defe az cuqun istehsal edirdi Senaye birterefli aparilirdi Yungul senaye daha ustun idi Masinqayirma yox idi kend teserrufati tenezzule ugramisdi Savadlilarin xususi cekisi 18 orta omur muddeti 32 il teskil edirdi 1947 ci ilde olke iki hisseye bolunmusdur Hindistan ve Pakistan Hindistan siyasi musteqillik elde etdikden sonra olkenin iqtisadiyyatini senaye esaslari uzerinde qurmaga imkan yaranmisdir Lakin 1957 1972 1985 ci illerde istehsalin artmasinda lengimeler movcud olmusdur Iqtisadiyyatin leng artimi bir cox hallarda milli kapitalin zeifliyi ile izah edilir Iqtisadiyyatin sahevi qurulusu 2005 ci ilde Hindistanin Umumi daxili mehsulu 772 0 mlrd Her nefere dusen mehsul ise 700 dollara beraber olmusdur muqayise ucun qeyd etmeliyik ki bu gostericiler 1995 ci ilde muvafiq olaraq 340 mlrd Dollar ve 387 dollar teskil etmisdir UDM un ortaillik artim sureti ilk 35 40 ilde 3 5 den artiq olmamisdir Lakin son illerde bu gosterici artaraq 1999 2000 ci illerde 6 2 2003 2005 ci illerde ise 8 4 teskil etmisdir Umumi daxili mehsulun 25 i kend teserrufatinin 27 i senayenin 47 i xidmet sahelerinin payina dusur Cemi iscilerin ise 67 i kend teserrufatinda calisirlar Hindistan aqrar senaye olkesi hesab olunur Kend teserrufati nisbeten sabit ve dinamik inkisaf edir Kend teserrufatinin esasini ekincilik teskil edir Kend teserrufatinda elde olunan gelirin 75 i bitkiciliyin payina dusur Becerilen torpaq sahesi 141 mln hektardir Bunun da 15 mln hektari ilde 2 defe ekilir 84 mln hektar suni suvarma ile becerilir Hindistan cay yer findigi seker qamisi istehsalina gore birinci duyu ve pambiq istehsalina gore ikinci tutun istehsalina gore ucuncu yeri tutur 2003 cu ilde esas kend teserrufati mehsullari istehsali taxil 225 mln ton o cumleden bugda 76 mln ton duyu 132 mln ton cay 770 mln ton qehve 200 min ton pambiq 2 1 mln ton seker qamisi 272 mln ton tutun 660 min ton kartof 21 mln ton olmusdur Yer findigi ve kuncut istehsalina gore dunya olkeleri uzre mehsulun 30 ne malikdir Ketan toxumu ve genegercek yagi istehsalina gore birinci yeri tutur Edviyyat mehsullari istehsali cox yayilmisdir biber darcin raps zencefil sarikok hil ve s Butun terevez ve meyve novleri vardir Iribuynuzlu mal qaranin sayina gore de Hindistan dunyada birinci yeri tutur Dunya uzre cemi camislarin 57 i ineklerin 16 i Hindistanin payin dusur 75 mln ton sud istehsal edir Erazisinin 19 3 i meselikdir Hindistan denizden tutulan baliga gore 6 ci icmeli sudan tutulan baliga gore 2 ci yeri tutur Cemi tututlan baligin hecmi 5 3 mln tondur Bu sahe mesgullugun artmasinda ve xarici ticaretde boyuk rol oynayir 400 min ton deniz mehs ulu ixrac edir Hasilat senayesi baximindan Hindistan iqtisadiyyatin inkisafi ucun kifayet qeder mineral ehtiyatlara malikdir Bele ki dunya demir filizi ehtiyatinin 25 e qederi marqans filizi cixarilmasinin 15 i slyudanin 60 i bu olkenin payina dusur 2003 cu ilde olkede 315 mln ton komur 33 mln ton neft 448 mlrd Kvt Saat elektrik enerjisi istehsal edilmisdir Komur ehtiyati 148 mlrd ton qiymetlendirilir 7 3 mln ton demir filizi 6 8 mln ton boksidler 3 1 mln ton mis filizi 1 7 mln ton marqans filizi 2 4 min ton qizil 53 min ton gumus 40 6 min karat almaz 63 min ton qurgusun istehsal edilir Bu sahelerin cemi mehsulu 10 3 mlrd dollara beraberdir Olke uzre cemi ixracin 16 i bu sahenin payina dusur Umumi daxili mehsulun 18 i emal senayesini payina dusur Parca senayesi daha boyuk ustunluye malikdir 90 mln nefer adam isleyir Istehsalin 19 i xirda el islerine esaslanir Ixracdan olan gelirin 30 33 i toxuculuq senayesi mehsullarindandir Hind kendiri istehsalina gore dunyada birinci bu saheden olan hazir memulatlar ixracina gore ikinci yeri tutur Olkede 144 mln ton gubre istehsal edilir Telebati 70 odeyir Eczaciliq senayesi cox yuksek seviyyede inkisaf edib Bu sahede 250 min boyuk muessise isleyir Hazirda cemi senayenin 17 2 i parca senayesinin 16 5 i neft ve komur senayesinin 14 i yeyinti senayesinin 7 i selluoz kagiz senayesinin 5 i elektrotexnika senayesinin payina dusur 1950 2005 ci illerde senaye istehsali 15 defe artmisdir Umumi daxili mehsulda emal senayesinin xususi cekisi 1950 ci ildeki 11 4 den 20 e catmisdir Emal senayesi mehsulunun umumi hecminde agir senaye 32 den 64 dek artmisdir Istehsalin qurulusunda deyisiklik yaranmisdir Uzun muddet ucun nezerde tutulan istehlak seylerinin xususi cekisi artmisdir Emal senayesinin sahevi qurulusunda da deyisiklik yaranmisdir Erzaq mallari pambiq parca hind kendiri ve toxuculuq memulatlari istehsalinin xususi cekisi 1 5 2 defe azalmisdir 1950 ci illerde senaye mehsullarinin 60 i yeyinti ve mallarindan ibaret oldugu halda 2005 ci ilde bu 25 den az olmusdur Neft mehsullarinin ve masinqayirmanin xususi cekisi 2 3 defe artmisdir Olkede senayelesmenin inkisafi cox saheli teserrufat kompleksinin yaranmasina imkan verir Milli teserrufatin oz ozune inkisaf eden berqerar ola bilen bir sisteme cevrilmesi ozunu gosterir Mueyyen menada iqtisadiyyatda ikili bazar movcuddur Bir terefden ehalinin cox hisssesi ucun zeruri istehlak seylerine olan tediyye qabiliyyetli telebde telebde durgunluq yaranir diger terefden ise uzun muddete istifade edilen istehlak seylerine olan tediyye qabiliyyetli teleb artir Butunlukle milli iqtisadiyyatin inkisaf etdirilmesinde xususi bolmenin daha boyuk rolu vardir Bele ki UDM un 75 i xususi bolmede formalasir Kend teserrufati yungul masinqayirma yungul yeyinti ve tibb senayesi insaat ticaret avtomasin neqliyyati ve diger sahelerde xususi bolme daha genis yayilmisdir UDM un teqriben 25 i dovlet bolmesinde yaradilir Olkenin mudafie senayesinde energetika demiryolu aviasiya neqliyyat rabite metallurgiya ve s Kimi baza sahelerinde dovlet bolmesinin xususi cekisi artiqdir Bir cox sahelerde dovlet bolmesinin xususi cekisi daha coxdur Bunlardan neft cixarilmasi ve emali komur mis qurgusun sink istehsali polad eridilmesinin 60 den coxu agir masinqayirma mehsullari gemiqayirma teyyare ve dezgahqayirma ve s gostermek olar 200 den cox elmi tedqiqat institutu ve labaratoriya dovlet bolmesinde merkezlesdirilib ETTKI ne ayrilan xercler 0 73 teskil edir Hazirda Hindistan yuksek elektron texnologiyasina ve kosmik senayesine malik olan olkeler sirasina daxildir Hindistan dunya bazarina telekommunikasiya ve meterologiya rabite vasiteleri gonderir Muvefeqiyyetle ozunun milli atom enerjisi uzre inkisaf proqramini heyata kecirir Hindistanda elektron senayesi ve informasiya texnologiyasi sahesinde 250 min nefer adam isleyir Bu sahenin mehsulunun hecmi 13 mlrd dollar ixrac ise 8 mlrd dollara beraberdir Bu gostericilere gore Hindistan 2 ci yeri tutur Hindistanda avtomobil senayesi ilde 642 min muxtelif novde avtomobil buraxir Qara metallurgiyada 7 boyuk zavod tam gucu ile isleyir Ilde 10 1 mln ton polad istehsal edilir Hindistanda neqliyyat sistemi de genis vuset tapmisdir Bele ki demir yolunun umumi uzunlugu 107 min km re beraberdir Bunun da 29 i elektriklesdirilmisdir Hindistan IEOO de en boyuk ticaret donanmasina malikdir Donanmada 490 deniz gemisi var Olkede 11 boyuk ve 139 kicik liman fealiyyet gosterir Hindistan dunyada qabaqcil avtomobil yollari sebekesine malikdir Hindistanda poct sebekesi sistemi de yuksek seviyyededir Cemisi 154 min poct sebekesi fealiyyet gosterir 260 300 mln nefer kasibciliq seraitinde yasayir Hindistanin iqtisadi inkisafi ayri ayri dovrlerde mueyyen xususiyyetleri ile bir birinden ferqlenir Bele ki Hindistanin musteqillik elde etdiyi ilk 10 illik sabitlesme dovru adlanir Bu merhelede olkede teserrufat mexanizminin esaslari formalasirdi Musteqillik elde edilmesile qeyri iqtisadi mecburiyyet ve ticaret vasitesile ayri ayri sahelere qoyulan kapital vasitesile Britaniyanin siyasi nufuz dairesinin genislenmesine son qoyulmusdur Bu merhelede merkezlesdirilmis planlasdirilma ile bazar elaqelerinin genislendirilmesi siyaseti esas goturulmusdur Milli iqtisadiyyatin inkisafinin ilkin sertlerinden biri kimi senayeye qoyulmus iri kapitala maraq yaratmaq idxalda himayedarliq siyaseti ve valyuta nezareti heyata kecirmek nezerde tutulurdu Ikinci dovr 1950 ci illerin ortalarindan 1960 ci illerin ortalarinadek olan vaxti ehate edir Bu dovr itensiv senayelesdirilme dovru kimi seciyyelenir Burada movcud istehsal munasibetlerinin yenidenqurulmasi serbest bazar munasibetlerinin yenidenqurulmasi serbest bazar munasibetlerinin ve xarici kapitalin mehdudlasdirilmasi sahesinde mueyyen tedbirler sistemi nezerde tutulurdu Idealoji cehetden butun bunlar Sosialist cemiyyeti qurulmasi suari altinda heyata kecirilirdi Dovlet mulkiyyeti yaradilmasi asagidaki istiqametlerde heyata kecirilirdi mustemlekecilerin hakim dairesinde olan mulkiyyetin milli dovletin ixtiyarina kecmesi milli kapitala mexsus olan bezi xususi sirketlerin millilesdirilmesi dovlet vesaiti hesabina yeni muesseler yaradilmasi Senayelesdirilme idxalin evezlenmesi formasinda heyata kecirilirdi Oz gucune arxalanmaq ozu ozunu temin etmek kursunun esas goturulmesine xarici borclarin rolunun azaldilmasi ve yerli mehsullarin cesidinin genislendirilmesine ustunluk verilirdi Hemin dovrde metallurgiya masinqayirma ve kimya senayesinin xususi cekisi xeyli artmisdir Senaye sahelerine ayrilan xalis kapital qoyulusu 50 ci illerdeki 26 4 den 1960 ci illerde 41 1 e catmisdir Agir senayenin inkisafi kursunun heyata kecirilmesinde bir cox vetenperver quvveler musteqilliyin mohkemlenmesi xatirine seher burjuaziyasina komeklik gosterirdiler Sahibkarliq fealiyyeti sahesinde dovletin rolu xeyli artmisdir Butun bunlarin neticesinde coxsaheli kompleks yaradilmasi ucun zemin formalasmisdir Eyni zamanda senaye ile kend teserrufati arasinda qeyri mutenasiblik de artirdi Ucuncu merhele 60 ci illerin ortalarindan baslamisdir Bu merhele agir senaye ile kend teserrufati ve xirda istehsal arasindaki qeyri mutenasibliyin legv edilmesi de problem kimi qarsida qoyulmusdu Hemin illerde yasil inqilab strategiyasini baslangici qoyulmusdur Yoxsul kende kend teserrufatina xirda istehsala komeklik edilmesi barede proqram qebul edilmisdir Bu merheledeki iqtisadi siyasetde esas merhelelerden biri de 1969 cu ilde banklarin millilesdirilmesi oldu Belelikle senayenin ve xirda sahibkarligin mudafie edilmesi siyaseti ve dovlet komekliyi sahibkarliq bolmesinde sabitliyin temin edilmesine sebeb olmusdur EhaliHindistan dunyanin en coxmilletli dovletidir Hindli anlayisi muxtelif dilde danisan bir nece yuz xalq ve tayfalarin hind benqal pencab ve s birliyi kimi basa dusulmelidir Olkede ele bir dil yoxdur ki ehalinin boyuk ekseriyyeti bu dilde danissin Dovlet dili hind dilidir Ikinci dovlet dili kimi ingilis dilinden istifade olunur Bununla yanasi her bir statda yerli xalqlarin dilinde yerli hokumetlerin qerarlari qezetler jurnallar derc edilir Hindistanda 1881 ci ilden baslayaraq her on ilden bir ehali siyahiya alinir Esrin evvellerinden 1901 ci ilde 238 milyon nefer 2000 ci iledek olkenin ehalisi 4 3 defe artmisdir Bu da tebii artimin yuksek olmasini subut edir indi illik artim 1 8 1 9 dir Ehalinin suretle artmasi iqtisadiyyatda elave cetinlikler yaradir Buna gore Hindistan siyasetini heyata keciren ilk dovletlerden biridir Lakin hesablamalarina gore ehalinin sabitlesmesi yalniz XXI esrin ortalarinda ola biler Ehali olke erazisi uzre olduqca qeyri beraber yerlesmisdir Denizsahili eraziler mehsuldar ovaliqlar xususile Hind Qanq ovaligi caylarin vadileri ve deltalari daha cox meskunlasmisdir Indi olkenin daxili hisseleri Dekken yaylasi suretle menimsenilir Olkenin simalinda ucqar dagliq eraziler seyrek meskunlasmisdir hetta insan yasamayan eraziler de var 300 milyon neferle seher ehalisinin sayina gore Hindistan Cinden sonra dunyada ikinci yeri tutmasina baxmayaraq seher ehalisinin umumi ehaliye nisbetine gore 30 Hindistan zeif urbanizasiyalasmis olkeler sirasina aiddir Bununla yanasi olkede urbanizasiya prosesi suretlidir Iri ve milyoncu seherlerin sayi suretle artir Hindistanin en iri seherleri olke erazisi uzre dordbucaq seklinde yerlesen Kelkete Bombey Mumbay Dehli Cennay Medrese Ehmedabad ve Heyderabaddir Kelkete Hindistanin en iri seheridir Seherin ehalisi 15 milyon neferden artiqdir Bu seher texminen 150 il ingilis sirketinin inzibati merkezi olmusdur Hind ve muselman memarliq uslubu ile tikilmis ve 1911 ci ilden olkenin paytaxti olan Dehli dunyanin en qedim seherlerinden biridir Hindistanin boyuk seherlerinde keskin iqtisadi sosial ve ekoloji problemler movcuddur Kucelerde dilenciler sergerdan musiqiciler ilan ovsunculari ev esiksiz adamlar coxdur Etnik muxtelifliklerle elaqedar seherlerde milli mehelleler formalasir milli ve dini edavet bezen qirgina sebeb olur Bir sira senaye seherlerinde xususile Bombey atmosfer heddinden artiq cox cirklenmisdir Hindistanda kend meskunlasma formalari ustunluk teskil edir Ehalinin 70 i kendlerde yasayir Suvarilan ekincilik rayonlarinda kendler xususile six yerlesib Kend evleri olduqca muxtelifliyi ile ferqlenir Burada dasdan taxtadan gilden tikilmis evlere palma yarpaqlari ile ortulmus komalara rast gelmek olar Dil Hindistanda en genis yayilmis dil hindi dilidir ve olkenin resmi dillerinden biri sayilir Biznes ve inzibati islerde genis yayilmis ingilis dili yardimci dil statusundadir Hindistan Konstitusiyasina gore olkenin 21 resmi dili var Hindistanda dillerin 1652 dialekti vardir Din Esas meqale Hindistanda din Hindistanda ehalinin 83 faizi induistlerdir Induizm respublikanin butun statlarinda cammu Kasmir ve yeni yaranmis Naqalend istisna olmaqla hakim din hesab olunur Induizmin iki esas istiqameti vardir visnuizm ve sivaizm Hal hazirda Visna Allahinin kultu daha genis yayilib Lakin bir sira hind xalqlari arasinda tamiller assamslar sivai esas goturulur Bezi yerlerde meselen nesilin ana xetti ile davam etdirildiyi malayalar arasinda saktizm inkisaf edib Ortodoksal induistlerle yanasi olkede reformator induistlerin de ardicillari vardir Hindistanin muselman ehalisi 11 faiz teskil edir Muselmanlarin ekseriyyeti ise sunnuluyun henefi mezhebine etiqad edir Malabar sahilinde safiilik yayilib Uttar Prades ve Qerbi Benqaliyada sunnuluk ozunun vahhabi tendensiyasi ile musahide olunur Burada Ehmediyye teriqetinin ardicillarina da rast gelmek mumkundur Sieler ise esasen seherlerde yasayirlar Onlar arasinda ismaililer de vardir amma onlar say etibarile ortodoksal sielerden azdirlar Hind ismailileri nizariler xoca ve mustarilere boxra bolunurler Hindistanda az sayda behailerde yasayirlar Hindistanda 3 cu boyuk dini qrup xristianlardir ehalinin 3 cenubi Hindistana ilk xraitianlar hele birinci minilliyin I esrinde gelmisler Hal hazirda Hindistan xristianlarinin yaridan coxu olkenin cenubunda esasen Kerala statinda ve medrese rayonunda meskunlasib Naqelend statinda da xeyli sayda xristian yasayir Olke xristianlarini iki qrupa bolmek olar Birinci qrupa Hindistanin qedim xristian ehalisinin sonraki nesilleri aiddir Portuqaliyalilarin olkeye mudaxilesinden sonra xristianlara mecburi sekilde katolikliyi qebul etdirmisler Onlari Roma ile uniyaya daxil olmaga mecbur etmis bunun neticesinde de Hindistanda Silomalabar kilsesi yaradilmisdir Mueyyen zaman kecdikden sonra bir qrup Roma ile munasibetleri pozaraq kilseden uzaqlasmis lakin oz evvelki nesterian enenelerine qayitmamislar Onlar yakobit monofizit ehkamlarini qebul etmisler Belelikle hal hazirda cenubi Hindistanda qedim xristian kilseleri movcuddur Siro malabar kilsesi xaldo katolik 2178min nefer Siro malankar kilsesi siro katolikler 213 min nefer yakobit Malankar pravoslav kilsesi 1 5 mln nefer muqeddes Foma Malabar kilsesi 550 min nefer neonestorian Xaldey kilsesi 5 min nefer Xristianlarin ikinci qrupunun formalasmasi avropali missionerlerin fealiyyeti ile baglidir Onlar esasen XIX XX esrlerde oz fealiyyetlerini daha da aktivlesdirmisler Hal hazirda mehz bu qrup xristianlar say etibarile ustunluk teskil edirler Roma katolik kilsesi daha cox nufuza malikdir 9704 min nefer ardicillari var Katolikler daha cox olkenin cenubunda elece de bezi Qerb rayonlarinda meskunlasiblar Protestant kilseleri 4 3 mln nefer icerisinde daha cox ardicillari olanlar cenubi Hindistan kilsesi 700 min nefer ve Simali Hindistan kilsesidir 1530 min nefer cenubi Hindistan kilsesi 1947 ci ilde olkenin cenub hissesinde yasayan protestant teskilatlar terefinden yaradilib Bundan basqa Hindistanda baptistler 2 1 mln nefer luteranlar 1 1mln nefer mennonitler qurtulus ordusu 227 min nefer ardicillari da vardir Induizmden aralanmis siqxizm indiki zamanda Hindistanda musteqil din kimi taninir Olke ehalisinin 2 faizini teskil edir Esasen Pencab eyaletinde yasayirlar Hindistanda hemcinin 3 8 milyon buddist yasayir Onlarin ekseriyyeti Maxarastrda meskunlasiblar Hindistanda cox kicik dini qrup halinda zerdustiler farslar Irandan VII XII esrlerde islam terefdarlarinin tezyiqinden qacib gelenlerin nesilleri da vardir Farslarin sayi 120 min nefer diger melumatlara gore 200 min neferdir Butun Hindistan zerdustilerinin yaridan coxu Bombeyde yasayir Hindistanda iudaistler 8 min neferdirler Onlarin ekseriyyeti maxarastra ve keralda meskunlasiblar Medeniyyet Esas meqale Hindistan medeniyyetiQalereyaHemcinin baxBritaniya Hindistani Hindistanin dovlet qurulusuIstinadlarPart Seventeen of the Constitution of India Official Languages Act 1963 https www cia gov library publications the world factbook geos in html http chartsbin com view edr Central Institute of Indian Languages 2008 04 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 02 Mallikarjun B Nov 2004 Fifty Years of Language Planning for Modern Hindi The Official Language of India 2008 12 24 at the Wayback Machine Language in India 2008 12 12 at the Wayback Machine Volume 4 Number 11 ISSN 1930 2940 Notification No 2 8 60 O L Ministry of Home Affairs dated 27 April 1960 2007 10 06 tarixinde Istifade tarixi 2011 11 02 Matthew K M Manorama Yearbook 2003 2006 g 524 ISBN 81 89004 07 7 Xarici kecidlerOffice of the Registrar General amp Census Commissioner India Religious Composition of India by 2001 census