Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nepal (nepal. नेपाल) və ya rəsmi adı ilə Nepal Federativ Demokratik Respublikası (nepal: सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल) – Cənubi Asiyada dövlət. Nepal Himalay dağlarının ətəklərində yerləşir. Şimalda Çin, cənub, qərb və şərqdə Hindistanla həmsərhəddir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Katmandu şəhəri, ümumi sahəsi 147,181 kvadrat kilometrdir. Ölkənin sərhədləri daxilində dünyanın ən yüksək zirvəsi olan Everest yerləşir.
| Nepal | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Nepal Federativ Demokratik Respublikası | |||||
| |||||
| Vətən cənnətdən daha müqəddəsdir. | |||||
| Himn: "सयौं थुँगा फूलका" | |||||
 | |||||
| Tarixi | |||||
| • Respublikanın elan olunması | 28 may 2008 | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Katmandu | ||||
| İdarəetmə forması | respublika | ||||
| Prezident | Bidhya Devi Bhandari | ||||
| Baş Nazir | |||||
| Sahəsi | Dünyada 93-cü | ||||
| • Ümumi | 147,181 km² km² | ||||
| • Su sahəsi (%) | 2,8 | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 29 331 000 nəfər (40-cı) | ||||
| • Sıxlıq | 199 nəf./km² | ||||
| İnternet domeni | .np | ||||
| NP | |||||
| BOK kodu | NEP | ||||
| Telefon kodu | +977 | ||||
| Saat qurşaqları | | ||||
| Nəqliyyatın yönü | sol[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarixi
Böyük Britaniya müstəmləkəsi olan Nepal dövlət müstəqilliyini 1923-cü ildə qazanmışdır. Ölkə İkinci dünya müharibəsinin sonuna qədər 1846-cı ildə ingilislərin köməyi ilə hakimiyyəti ələ keçirmiş Rana feodal ailəsinin nümayəndələri tərəfindən idarə olunurdu.
İrsi olaraq baş nazir vəzifəsini tutan həmin şəxslər kralın bütün hüquqlarını da mənimsəmişdilər. Kral hakimiyyəti nominal bir xarakter daşıyırdı. Rəsmi olaraq Maxaracadxiraca — hökmdarların Böyük hökmdarı, bəzən hətta daha təmtəraqlı formada Şri pənç maxaracadxiraca-hökmdarların beş qat Böyük hökmdarı adlandırılan kralların ölkənin idarə olunmasında heç bir iştirakı yox idi. Bu hal Hindistanın istiqlaliyyət qazanması dövrünə qədər davam etmişdir. 1947-ci ildə Hindistan müstəqil dövlət statusunu qazandı və bundan sonra qonşu Nepalda olan vəziyyətə nəzarət etməyə başladı.
Hindistanın köməyi ilə Nepalda Milli Konqres partiyası yaradıldı. Məqsəd o idi ki, Nepalda Hindistanda mövcud olan rejimə oxşar bir rejim yaradılsın, və Nepaldakı vəziyyət Hindistanın tam nəzarəti altına düşsün. Bu da təsadüfi deyildir. İki böyük dövlət: Çin və Hindistan arasında yerləşən Nepalda kimin nüfuzunun üstün olması regionda gedən proseslərə həmin dövlətin müdaxilə imkanlarını xeyli artırır. Həm də həmin dövrdə bu iki böyük dövlət arasında münasibətlərin özü kifayət qədər normal deyildi. Hindistanın cəhdləri Nepalda bir tərəfdən kral tərəfdarlarını, o biri tərəfdən isə ölkədə demokratik dəyişikliklər tərəfdarlarını hərəkətə gətirdi.
Kral Tribhuvana Bir Bikram 1950-ci ilin noyabrında Dehliyə sığınmaq məcburiyyətində qaldı. Kral və demokratiya tərəfdarları açıq çıxışlara başladılar və bütün bunlar silahlı üsyana gətirdi. Üsyan onunla nəticələndi ki, 1951-ci ildə Rana nəslinin despotizminə, tarixçilərin ranakratiya adlandırdığı rejimə son qoyuldu, ölkədə kral hakimiyyəti bərpa olundu, konstitusiyalı idarə sisteminə keçildi. Partiyaların yaradılmasına və fəaliyyətinə icazə verildi. 1955-ci ildə ölkənin kralı Tribhuvanın oğlu Mahendra Bir Bikram oldu. Mahendranın səyləri nəticəsində Nepal krallığı Birləşmiş Millətlər Təşkilatına üzv seçildi.
1959-cu ildə ölkədə ilk dəfə keçirilən parlament seçkilərində Nepal Milli Konqress partiyası qalib gəldi. Ölkənin parlamentində ilk dəfə olaraq parlamentarizmə önəm verən konstitusiya qəbul olundu. Nepal Çin və Hindistanla münasibətlərində balans siyasətinə keçdi. Lakin Nepalda parlament və kral arasında yenidən müəyyən ziddiyyətlər yarandı. Kral 1960-cı ildə ordunun köməyi ilə dövlət çevriliş etdi. Parlament və hökumət buraxıldı, siyasi partiyaların fəaliyyəti qadağan edildi. Çoxpartiyalı parlament demokratiyası pənçəyat sistemi ilə əvəz olundu. "Pənçəyat" sözünün hərfi mənası "beşlik" deməkdir. Bu sistem regionda olduqca geniş yayılmışdır və uzun müddətdir ki, özünüidarə orqanı kimi yaşamaqdadır. Nepalda tətbiq olunmağa başlayan pənçəyat sistemi kənd, şəhər, rayon və bölgə şuralarından ibarət idi. Onların da başında ümumölkə miqyaslı Milli pənçəyat dayanırdı. Milli pənçəyat 140 deputatdan ibarət idi və bunların 28 nəfəri kralın özü tərəfindən təyin olunurdu. Bu sistem öz əksini 1962-ci ildə qəbul olunmuş yeni konstitusiyada da tapmışdır. Yeni konstitusiya həm də kralın hüquqlarının genişləndirilməsini nəzərdə tuturdu. Bütün hakimiyyət qanadlarının- qanunverici, icraedici və məhkəmə orqanlarının kralın timsalında öz ifadəsini tapması konstitusiya ilə təsdiqlənirdi.
İqtisadiyyatı
1963-cü ildə aqrar islahat haqqında qanun qəbul edildi. Doğrudur, islahat nəticəsində ölkədə mövcud olan torpaq sahibliyinin əsaslarına toxunulmurdu, yalnız torpaq mülkiyyətinin son həddi müəyyənləşdirilirdi. Qanuna görə hər adambaşına düşən torpaq sahəsi təqribən 17 ha-dan yuxarı olmamalı idi. Artıq torpaqlar kəndlilərə icarəyə verilirdi və icarədarlardan alınacaq rentanın həcmi məhsulun yarısından (50%-dən) çox ola bilməzdi.
Kralın ilk olaraq aqrar sahəyə önəm verməsi təsadüfi deyildi. Çünki, Nepal geri qalmış aqrar ölkə idi. Burada feodal münasibətləri hakim forma olaraq qalırdı. Kənd təsərrüfatında məhsuldar qüvvələrin inkişaf səviyyəsi çox aşağı idi. Əhalinin 84%-i aqrar sahədə çalışırdı və ölkədə əsas kənd təsərrüfatı bitkiləri olan düyü, qarğıdalı, buğda, darı, şəkər qamışı, kartof, paxlalı bitkilər və cut istehsalı ilə məşğul olurdular.
Nepalın ərazisinin çox böyük hissəsi dağlardan ibarət olması nəticəsində əkin üçün yararlı torpaqlar kifayət qədər deyildir. Keçirilən islahat da o məqsəd daşıyırdı ki, mövcud yararlı torpaqlardan daha səmərəli istifadə edilsin və bununla da istehsalın səviyyəsi yüksəlsin. Dövlət icarədar kəndlilərə tam təminatlı istehsalçılar statusu vermişdi. Onların ehtiyac duyduğu maliyyə və texniki köməklər dövlət tərəfindən ödənilirdi. İqtisadiyyatın sənaye bölməsi də çox zəif idi və əsasən yüngül və ərzaq məhsulları istehsal edən kiçik müəssisələrdən ibarət idi. Dövlət bu sahəyə də diqqət verməyə başladı. Ölkənin ənənəvi kənd təsərrüfatı məhsullarıın ilkin və təkrar emalı ilə bağlı olan bəzi müəssisələr inşa edildi. Şəkər zavodu, tütün fabrikası, kənd təsərrüfatı alət və avadanlıqları istehsal edən zavod bu qəbildən idi.
Xarici siyasəti
Xarici siyasət sahəsində tərəfsizlik kursu davam etdirilirdi. 1961-ci ildə Belqradda keçirilən Bloklara qoşulmamaq hərəkatının zirvə konfransında Nepal dövləti də ən yüksək səviyyədə təmsil olunmuşdu. Qonşu dövlətlərlə münasibətlərin inkişafına xüsusi fikir verilirdi. Bu məqsədlə Nepal dövlət nümayəndə heyətləri bir sıra ölkələrə səfərlər etmişdi. Belə bir səfər 1964-cü ildə SSRİ-yə də oldu.
1972-ci ildə ölümünə qədər iqtisadi və siyasi həyatda bu kursu davam etdirmişdir. Doğrudur, yeni kral da atasının siyasi kursuna sadiq qaldı. Lakin getdikcə mövcud durumdan narazılıqlar özünü büruzə verirdi. Bu baxımdan pənçəyat sisteminə olan münasibət çox xarakter bir nümunədir.
Əgər əvvəllər pənçəyat sisteminin tətbiqi vasitəsilə cəmiyyətə belə bir ideya təlqin ol-unurdu ki, Qərbin demokratiyası Nepal üçün yararsızdır və uyğun deyildir, əsrlər boyu yerli ənənələr zəmində formalaşmış milli təsisatlar daha yaxşı və daha faydalıdır, indi isə pənçəyat sisteminin kifayət qədər səmərəli olmadığı dilə gətirilirdi. Həyata keçirilən tədbirlərin çox da uğurlu olmaması, hakimiyyətin avtoritar xarakteri və məzmunu siyasi opponentlər tərəfindən tənqidə məruz qalır və bu hal get-gedə artırdı.
Bu işdə Hindistan yönümlüsü olan Nepal Milli Konqres partiyasının liderləri və tərəfdarları xüsusi fəallıq göstərməyə başlamışdılar. Ölkə üçün xarakter olan iqtisadi və sosial çətinliklər vəziyyətin kəskiləşməsinə münbit zəmin yaradırdı. Artıq ara-sıra müxtəlif formalı açıq çıxış-lar da baş verirdi. Bu etirazın ən güclü göstəricisi isə 1979-cu ildə ölkənin paytaxtı Katmanduda baş verən üsyan oldu. Bunun ardınca isə parlamentar demokratiyanın bərpa olunması uğrunda kütləvi hərəkatlar artıq bütün ölkə boyu yayıdı.
Narazı qüvvələr xalqın həyat səviyyəsinin yüksəlməsi, siyasi azadlıqların artırılması və təmin edilməsi şüarlarını irəli sürürdülər. Bütün bunlardan istifadə edərək Nepal Milli Konqres partiyası və kommunist qruplarının daxil olduğu Birləşmiş Sol Cəbhə siyasi həyatda özlərini yenidən göstərməyə başlayır və narazı qüvvələri öz ətraflarında toplamağa çalışırdılar. Vəziyyətin kifayət qədər kəskinləşmək istiqamətində olduğunu görən kral Birendra siyasi çeviklik göstərdi və güzəştlərə getməyə qərar verdi. Bu baxımdan görülən ilk və olduqca mühüm tədbir 1980-ci ilin mayında çoxpartiyalı sistemə qayıdılması haqqında referendumun keçirilməsi oldu. Qeyd etmək lazımdır ki, referendumda əhalinin çox böyük hissəsi pənçəyat sisteminin saxlanılmasına səs verdi. Belə olduqda kral Birendra Nepal konstitusiyasına bir sıra dəyişikliklər etdi. Həmin dəyişikliklər qanunvericilik orqanı kimi Milli pənçəyatın hüquqlarını artırmağı nəzərdə tuturdu. Milli pənçəyata bir-başa ümumi seçkilər keçirilməsi qərara alındı və ilk dəfə olaraq 1981-ci ilin mayında Milli pənçəyatın tərkibi bu qaydada müəyyənləşdirildi. Kralın yanında Dövlət Şurası yaradıldı. Bu Şura məşvərətçi orqandır və o, dövlətin yüksək vəzifəli şəxslərindən və kralın təyin etdiyi şəxslərdən ibarətdir. Mühüm tədbirlər sırasında siyasi dustaqların əfv edilməsini qeyd etmək lazımdır. Əvvəllər həbsə alınmış siyasi partiya liderləri azadlığa buraxıldılar. Qeyd etmək istərdik ki, 1982-ci ildən kralın rəsmi adı Birendra Bir Bikram Şah Dev oldu. Deyilənlərdən aydın oldu ki, kral Birendra Bir Bikram Şah Devin həyata keçirdiyi tədbirlər fəallaşan siyasi qüvvələrin heç də bütün istəklərinə cavab vermirdi. Bu tədbirlər mövcud rejimin dəyişdirilməsi yox, daha çox onun təkmilləşdirilməsi zəmində və müəyyən hüdudlar çərçivəsində de-mokratik prinsiplər yaradılmasına yönəldilmişdi. Məhz buna görə də ölkənin demokratikləşdirilməsi və parlamentar sistemə keçilməsi uğrunda müxalif siyasi qüvvələrin mübarizəsi sonrakı illərdə aramsız olaraq davam etmişdir. Bununla yanaşı kral Birendra fəal daxili və xarici siyasət yeridirdi və əsas diqqət yetirdiyi problem ölkənin iqtisadi vəziyyətinin və əhalinin sosial durumunun səviyyəsinin az da olsa yaxşılaşdırılması idi.
1987-ci ildə Nepal, Banqladeş , Butan, Hindistan, Maldivlər, Pakistan və Şri-Lankanın qatıldığı (SAARK) yaranması ölkə üçün önəmli hadisə oldu. SAARK-ın işçi orqanı olan katiblik Nepalın paytaxtı Katmanduda yerləşir və orada daimi fəaliyyət göstərir. Amma çox maraqlıdır ki, məhz həmin dövrdə Nepalın SAARK üzvlərindən biri olan yaxın qon-şusu Hindistanla münasibətlərində gərginlik yarandı. İki dövlət arasında tranzit keçişi haqqında sazişin pozulması və müxtəlif iqtisadi-ticarət problemləri üzündən yaranan anlaşılmazlıq son həddinə çatdı.
Böhranlar haqqında
Hindistanın 15 ay müddətində tətbiq etdiyi blokada Nepalın onsuz da zəif olan iqtisadiyyatını çök-dürdü. Nepal kimi bir ölkənin, təbiidir ki, bu cür dözülməz sarsıntılardan qurtulması müşkül bir problem-dir və o, həqiqətən də böyük sosial və iqtisadi çətinliklər qarşısında qaldı. Bu azmış kimi ölkə yenidən siyasi müxalifətin təşkil etdiyi kütləvi çıxışlar dalğasına büründü. 1989-cu ilin sonlarında və 1990-cı ilin fevralında hökumətə qarşı açıq çıxışlar baş verdi.
Aprel ayındakı etiraz aksiyalarına 200 min nəfərdən çox adam qoşulmuşdu. Hökumətin bu çıxışları yatırmaq cəhdləri, iştirakçılara atəş açılması, müxalifət liderlərinin həbsə alınması gərginliyi son həddə çatdırdı. Katmandunun küçələrində barrika-dalar quruldu. Xalq dövlət və hökumət təsisatlarını dağıdırdı. İğtişaşlar ölkənin digər rayonlarına da yayılırdı. Dilemma qarşısında qalan kral Birendra daha böyük güzəştlərə getməyə cəsarət etdi. O, baş naziri vəzifədən uzaqlaşdırdı. İyun ayında Nepal Milli Konqress partiyasının lideri Bhattaranı həbsdən azad etdi və yeni hökumət qurmağı ona tapşırdı. Bhattaran başçılıq etdiyi partiyanın və Birləşmiş Sol Cəbhə üzvlərinin iştirakı ilə yeni hökuməti formalaşdırdı. 1990-cı ilin noyabrında ölkənin yeni konsti-tusiyası təsdiq edildi.
Konstitusiyaya görə Nepalda yenidən çoxpartiyalı parlamentar rejimi yaradıldı. Bundan sonra 1990-cı il iyulun 1-dən etibarən Nepal-Hindistan ticarət əlaqələri bərpa olundu. 1991-ci ilin mayında parlamentə seçkilər keçirildi. 1959-cu ildən sonra ilk dəfə idi ki bu azad seçkilərdə parlamentdəki 205 deputat yerinin 110-nu Nepal Milli Konqress partiyası qazandı. Partiyanın baş katibi Qirca Praşad Koirala hökumət təşkil etdi. Davam edən sosial-iqtisadi çətinliklərə, sol qüvvələrin, ba-şlıca olaraq kommunistlərin başçılığı altında aramsız tətil və nümayişlər dalğasının daha da güclənməsinə baxmayaraq 1992-ci ilin mayında yerli orqanlara seçkilərdə də Nepal Milli Konqres par-tiyası qalib gəldi. Müşahidəçilərin fikrinə görə Nepal 90-cı illərin əvvəllərindən Asiyanın ən demokratik dövlətlərindən biri olmaq yolunu tutmuşdur və bu kursu bu gün də davam etdirir. Ancaq bu da həqiqətdir ki, son on il ərzində Nepal həm də siyasi sabitsizliyin dövrünü yaşayır və bu bəladan hələ xilas ola bilməyibdi. Ölkədə tez-tez hökumət dəyişiklikləri olur, partiyalararası rəqabət son dərəcədə kəskindir, partiyaların öz daxilində daimi parçalanmalar baş verir və s. Həm də bütün bunlar getdikcə Nepal siyasi reallığının xarakter xüsusiyyətinə çevrilməkdədir.
Təkcə 1997-ci və 1998-ci illərin hər birində hökumət iki dəfə dəyişmişdir.
Turizm
Nepalın xarici valyuta əldə etmək mənbələrindən biri də turizmdir. Hər il Nepala yarım milyon nəfərə qədər turist gəlir. Digər valyuta mənbələri xaricə yun xalı ixracından əldə edilən gəlirlərdir və bir də Böyük Britaniya ordularında, eləcə də BMT-nin sülh məramlı hərbi qüvvələri sırasında xidmət edən hərbçilərin-qurkhların ölkəyə göndərdiyi pul baratlarıdır.
Dini vəziyyət
Himalay dağının ətəyində yerləşən Nepalda əhalinin 90 faizi induist, 5 faizi buddist (maxayana və lamaizm formasında), 3 faizi islam dininə etiqad edir. İudaizm hind-ari xalqalırının əksəriyyətini əhatə edir, eləcə də maqarlar, qurunqlar, nevarların bir hissəsi, ray və limbu xalqlarını. Bir çox nevarlar və tamanqlar buddist-lamaistlərdir. Hindistan gələnlər arasında caynistələr (9 min nəfər) də rast gəlinir. Az sayda insanlar var ki, qəbilə inancları ilə yaşayırlar. Nepalda xristianlar çox azdır (4 min nəfər).
Əhalisi
Dünyada şəhər əhalisinin ən az faizi Nepaldadır. Orada əhalinin cəmi 14 % şəhərdə yaşayır.
2011-ci il hesablamalarına görə əhalinin sayı 26.5 milyon nəfərə çatıb. 2.6 milyon nəfər əhalisi olan paytaxt Katmandu şəhəri ölkənin ən böyük şəhəri olmaqla yanaşı, həmçinin ölkənin mədəni və iqtisadi mərkəzi hesab olunur.
2008-ci il hesablamalarına əsasən Nepal 130.000 nəfər qaçqına ev sahibliyi edir. Bu əhalinin təqribən 109.200 nəfəri Butandan və 20.500 nəfəri isə Çin Xalq Respublikasından gəlmədir. Nepal hökuməti Butandan olan qaçqınları ölkənin Jhapa və Morang bölgələrində olan 7 düşərgədə yerləşdirib.
- Nepal
-
![image]()
Kathmandu -
![image]()
Budhanilkantha -
![image]()
Bhaktapur -
![image]()
Patan -
![image]()
Himalaya -
![image]()
Mustang -
![image]()
Rice -
![image]()
Transport
Mənbə
- Glacial Lakes and Glacial Lake Outburst Floods in Nepal. — International Centre for Integrated Mountain Development, Kathmandu, March 2011 2011-09-01 at the Wayback Machine
Xarici keçidlər
 | Nepal ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
- 7 // Constitution of Nepal 2015.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nepal nepal न प ल ve ya resmi adi ile Nepal Federativ Demokratik Respublikasi nepal सङ घ य ल कत न त र क गणतन त र न प ल Cenubi Asiyada dovlet Nepal Himalay daglarinin eteklerinde yerlesir Simalda Cin cenub qerb ve serqde Hindistanla hemserheddir Paytaxti ve en boyuk seheri Katmandu seheri umumi sahesi 147 181 kvadrat kilometrdir Olkenin serhedleri daxilinde dunyanin en yuksek zirvesi olan Everest yerlesir NepalNepal Federativ Demokratik RespublikasiBayraq Gerb d Veten cennetden daha muqeddesdir Himn सय थ ग फ लक Tarixi Respublikanin elan olunmasi 28 may 2008Resmi dilleri Nepal diliPaytaxt KatmanduIdareetme formasi respublikaPrezident Bidhya Devi BhandariBas NazirSahesi Dunyada 93 cu Umumi 147 181 km km Su sahesi 2 8Ehalisi Ehali 29 331 000 nefer 40 ci Sixliq 199 nef km Internet domeni npNPBOK kodu NEPTelefon kodu 977Saat qursaqlari UTC 05 45Neqliyyatin yonu sol d Vikianbarda elaqeli mediafayllarNepal NepalTarixiBoyuk Britaniya mustemlekesi olan Nepal dovlet musteqilliyini 1923 cu ilde qazanmisdir Olke Ikinci dunya muharibesinin sonuna qeder 1846 ci ilde ingilislerin komeyi ile hakimiyyeti ele kecirmis Rana feodal ailesinin numayendeleri terefinden idare olunurdu Irsi olaraq bas nazir vezifesini tutan hemin sexsler kralin butun huquqlarini da menimsemisdiler Kral hakimiyyeti nominal bir xarakter dasiyirdi Resmi olaraq Maxaracadxiraca hokmdarlarin Boyuk hokmdari bezen hetta daha temteraqli formada Sri penc maxaracadxiraca hokmdarlarin bes qat Boyuk hokmdari adlandirilan krallarin olkenin idare olunmasinda hec bir istiraki yox idi Bu hal Hindistanin istiqlaliyyet qazanmasi dovrune qeder davam etmisdir 1947 ci ilde Hindistan musteqil dovlet statusunu qazandi ve bundan sonra qonsu Nepalda olan veziyyete nezaret etmeye basladi Hindistanin komeyi ile Nepalda Milli Konqres partiyasi yaradildi Meqsed o idi ki Nepalda Hindistanda movcud olan rejime oxsar bir rejim yaradilsin ve Nepaldaki veziyyet Hindistanin tam nezareti altina dussun Bu da tesadufi deyildir Iki boyuk dovlet Cin ve Hindistan arasinda yerlesen Nepalda kimin nufuzunun ustun olmasi regionda geden proseslere hemin dovletin mudaxile imkanlarini xeyli artirir Hem de hemin dovrde bu iki boyuk dovlet arasinda munasibetlerin ozu kifayet qeder normal deyildi Hindistanin cehdleri Nepalda bir terefden kral terefdarlarini o biri terefden ise olkede demokratik deyisiklikler terefdarlarini herekete getirdi Kral Tribhuvana Bir Bikram 1950 ci ilin noyabrinda Dehliye siginmaq mecburiyyetinde qaldi Kral ve demokratiya terefdarlari aciq cixislara basladilar ve butun bunlar silahli usyana getirdi Usyan onunla neticelendi ki 1951 ci ilde Rana neslinin despotizmine tarixcilerin ranakratiya adlandirdigi rejime son qoyuldu olkede kral hakimiyyeti berpa olundu konstitusiyali idare sistemine kecildi Partiyalarin yaradilmasina ve fealiyyetine icaze verildi 1955 ci ilde olkenin krali Tribhuvanin oglu Mahendra Bir Bikram oldu Mahendranin seyleri neticesinde Nepal kralligi Birlesmis Milletler Teskilatina uzv secildi 1959 cu ilde olkede ilk defe kecirilen parlament seckilerinde Nepal Milli Konqress partiyasi qalib geldi Olkenin parlamentinde ilk defe olaraq parlamentarizme onem veren konstitusiya qebul olundu Nepal Cin ve Hindistanla munasibetlerinde balans siyasetine kecdi Lakin Nepalda parlament ve kral arasinda yeniden mueyyen ziddiyyetler yarandi Kral 1960 ci ilde ordunun komeyi ile dovlet cevrilis etdi Parlament ve hokumet buraxildi siyasi partiyalarin fealiyyeti qadagan edildi Coxpartiyali parlament demokratiyasi penceyat sistemi ile evez olundu Penceyat sozunun herfi menasi beslik demekdir Bu sistem regionda olduqca genis yayilmisdir ve uzun muddetdir ki ozunuidare orqani kimi yasamaqdadir Nepalda tetbiq olunmaga baslayan penceyat sistemi kend seher rayon ve bolge suralarindan ibaret idi Onlarin da basinda umumolke miqyasli Milli penceyat dayanirdi Milli penceyat 140 deputatdan ibaret idi ve bunlarin 28 neferi kralin ozu terefinden teyin olunurdu Bu sistem oz eksini 1962 ci ilde qebul olunmus yeni konstitusiyada da tapmisdir Yeni konstitusiya hem de kralin huquqlarinin genislendirilmesini nezerde tuturdu Butun hakimiyyet qanadlarinin qanunverici icraedici ve mehkeme orqanlarinin kralin timsalinda oz ifadesini tapmasi konstitusiya ile tesdiqlenirdi Iqtisadiyyati1963 cu ilde aqrar islahat haqqinda qanun qebul edildi Dogrudur islahat neticesinde olkede movcud olan torpaq sahibliyinin esaslarina toxunulmurdu yalniz torpaq mulkiyyetinin son heddi mueyyenlesdirilirdi Qanuna gore her adambasina dusen torpaq sahesi teqriben 17 ha dan yuxari olmamali idi Artiq torpaqlar kendlilere icareye verilirdi ve icaredarlardan alinacaq rentanin hecmi mehsulun yarisindan 50 den cox ola bilmezdi Kralin ilk olaraq aqrar saheye onem vermesi tesadufi deyildi Cunki Nepal geri qalmis aqrar olke idi Burada feodal munasibetleri hakim forma olaraq qalirdi Kend teserrufatinda mehsuldar quvvelerin inkisaf seviyyesi cox asagi idi Ehalinin 84 i aqrar sahede calisirdi ve olkede esas kend teserrufati bitkileri olan duyu qargidali bugda dari seker qamisi kartof paxlali bitkiler ve cut istehsali ile mesgul olurdular Nepalin erazisinin cox boyuk hissesi daglardan ibaret olmasi neticesinde ekin ucun yararli torpaqlar kifayet qeder deyildir Kecirilen islahat da o meqsed dasiyirdi ki movcud yararli torpaqlardan daha semereli istifade edilsin ve bununla da istehsalin seviyyesi yukselsin Dovlet icaredar kendlilere tam teminatli istehsalcilar statusu vermisdi Onlarin ehtiyac duydugu maliyye ve texniki komekler dovlet terefinden odenilirdi Iqtisadiyyatin senaye bolmesi de cox zeif idi ve esasen yungul ve erzaq mehsullari istehsal eden kicik muessiselerden ibaret idi Dovlet bu saheye de diqqet vermeye basladi Olkenin enenevi kend teserrufati mehsullariin ilkin ve tekrar emali ile bagli olan bezi muessiseler insa edildi Seker zavodu tutun fabrikasi kend teserrufati alet ve avadanliqlari istehsal eden zavod bu qebilden idi Xarici siyasetiXarici siyaset sahesinde terefsizlik kursu davam etdirilirdi 1961 ci ilde Belqradda kecirilen Bloklara qosulmamaq herekatinin zirve konfransinda Nepal dovleti de en yuksek seviyyede temsil olunmusdu Qonsu dovletlerle munasibetlerin inkisafina xususi fikir verilirdi Bu meqsedle Nepal dovlet numayende heyetleri bir sira olkelere seferler etmisdi Bele bir sefer 1964 cu ilde SSRI ye de oldu 1972 ci ilde olumune qeder iqtisadi ve siyasi heyatda bu kursu davam etdirmisdir Dogrudur yeni kral da atasinin siyasi kursuna sadiq qaldi Lakin getdikce movcud durumdan naraziliqlar ozunu buruze verirdi Bu baximdan penceyat sistemine olan munasibet cox xarakter bir numunedir Eger evveller penceyat sisteminin tetbiqi vasitesile cemiyyete bele bir ideya telqin ol unurdu ki Qerbin demokratiyasi Nepal ucun yararsizdir ve uygun deyildir esrler boyu yerli eneneler zeminde formalasmis milli tesisatlar daha yaxsi ve daha faydalidir indi ise penceyat sisteminin kifayet qeder semereli olmadigi dile getirilirdi Heyata kecirilen tedbirlerin cox da ugurlu olmamasi hakimiyyetin avtoritar xarakteri ve mezmunu siyasi opponentler terefinden tenqide meruz qalir ve bu hal get gede artirdi Bu isde Hindistan yonumlusu olan Nepal Milli Konqres partiyasinin liderleri ve terefdarlari xususi fealliq gostermeye baslamisdilar Olke ucun xarakter olan iqtisadi ve sosial cetinlikler veziyyetin keskilesmesine munbit zemin yaradirdi Artiq ara sira muxtelif formali aciq cixis lar da bas verirdi Bu etirazin en guclu gostericisi ise 1979 cu ilde olkenin paytaxti Katmanduda bas veren usyan oldu Bunun ardinca ise parlamentar demokratiyanin berpa olunmasi ugrunda kutlevi herekatlar artiq butun olke boyu yayidi Narazi quvveler xalqin heyat seviyyesinin yukselmesi siyasi azadliqlarin artirilmasi ve temin edilmesi suarlarini ireli sururduler Butun bunlardan istifade ederek Nepal Milli Konqres partiyasi ve kommunist qruplarinin daxil oldugu Birlesmis Sol Cebhe siyasi heyatda ozlerini yeniden gostermeye baslayir ve narazi quvveleri oz etraflarinda toplamaga calisirdilar Veziyyetin kifayet qeder keskinlesmek istiqametinde oldugunu goren kral Birendra siyasi ceviklik gosterdi ve guzestlere getmeye qerar verdi Bu baximdan gorulen ilk ve olduqca muhum tedbir 1980 ci ilin mayinda coxpartiyali sisteme qayidilmasi haqqinda referendumun kecirilmesi oldu Qeyd etmek lazimdir ki referendumda ehalinin cox boyuk hissesi penceyat sisteminin saxlanilmasina ses verdi Bele olduqda kral Birendra Nepal konstitusiyasina bir sira deyisiklikler etdi Hemin deyisiklikler qanunvericilik orqani kimi Milli penceyatin huquqlarini artirmagi nezerde tuturdu Milli penceyata bir basa umumi seckiler kecirilmesi qerara alindi ve ilk defe olaraq 1981 ci ilin mayinda Milli penceyatin terkibi bu qaydada mueyyenlesdirildi Kralin yaninda Dovlet Surasi yaradildi Bu Sura mesveretci orqandir ve o dovletin yuksek vezifeli sexslerinden ve kralin teyin etdiyi sexslerden ibaretdir Muhum tedbirler sirasinda siyasi dustaqlarin efv edilmesini qeyd etmek lazimdir Evveller hebse alinmis siyasi partiya liderleri azadliga buraxildilar Qeyd etmek isterdik ki 1982 ci ilden kralin resmi adi Birendra Bir Bikram Sah Dev oldu Deyilenlerden aydin oldu ki kral Birendra Bir Bikram Sah Devin heyata kecirdiyi tedbirler feallasan siyasi quvvelerin hec de butun isteklerine cavab vermirdi Bu tedbirler movcud rejimin deyisdirilmesi yox daha cox onun tekmillesdirilmesi zeminde ve mueyyen hududlar cercivesinde de mokratik prinsipler yaradilmasina yoneldilmisdi Mehz buna gore de olkenin demokratiklesdirilmesi ve parlamentar sisteme kecilmesi ugrunda muxalif siyasi quvvelerin mubarizesi sonraki illerde aramsiz olaraq davam etmisdir Bununla yanasi kral Birendra feal daxili ve xarici siyaset yeridirdi ve esas diqqet yetirdiyi problem olkenin iqtisadi veziyyetinin ve ehalinin sosial durumunun seviyyesinin az da olsa yaxsilasdirilmasi idi 1987 ci ilde Nepal Banqlades Butan Hindistan Maldivler Pakistan ve Sri Lankanin qatildigi SAARK yaranmasi olke ucun onemli hadise oldu SAARK in isci orqani olan katiblik Nepalin paytaxti Katmanduda yerlesir ve orada daimi fealiyyet gosterir Amma cox maraqlidir ki mehz hemin dovrde Nepalin SAARK uzvlerinden biri olan yaxin qon susu Hindistanla munasibetlerinde gerginlik yarandi Iki dovlet arasinda tranzit kecisi haqqinda sazisin pozulmasi ve muxtelif iqtisadi ticaret problemleri uzunden yaranan anlasilmazliq son heddine catdi Bohranlar haqqindaHindistanin 15 ay muddetinde tetbiq etdiyi blokada Nepalin onsuz da zeif olan iqtisadiyyatini cok durdu Nepal kimi bir olkenin tebiidir ki bu cur dozulmez sarsintilardan qurtulmasi muskul bir problem dir ve o heqiqeten de boyuk sosial ve iqtisadi cetinlikler qarsisinda qaldi Bu azmis kimi olke yeniden siyasi muxalifetin teskil etdiyi kutlevi cixislar dalgasina burundu 1989 cu ilin sonlarinda ve 1990 ci ilin fevralinda hokumete qarsi aciq cixislar bas verdi Aprel ayindaki etiraz aksiyalarina 200 min neferden cox adam qosulmusdu Hokumetin bu cixislari yatirmaq cehdleri istirakcilara ates acilmasi muxalifet liderlerinin hebse alinmasi gerginliyi son hedde catdirdi Katmandunun kucelerinde barrika dalar quruldu Xalq dovlet ve hokumet tesisatlarini dagidirdi Igtisaslar olkenin diger rayonlarina da yayilirdi Dilemma qarsisinda qalan kral Birendra daha boyuk guzestlere getmeye cesaret etdi O bas naziri vezifeden uzaqlasdirdi Iyun ayinda Nepal Milli Konqress partiyasinin lideri Bhattarani hebsden azad etdi ve yeni hokumet qurmagi ona tapsirdi Bhattaran basciliq etdiyi partiyanin ve Birlesmis Sol Cebhe uzvlerinin istiraki ile yeni hokumeti formalasdirdi 1990 ci ilin noyabrinda olkenin yeni konsti tusiyasi tesdiq edildi Konstitusiyaya gore Nepalda yeniden coxpartiyali parlamentar rejimi yaradildi Bundan sonra 1990 ci il iyulun 1 den etibaren Nepal Hindistan ticaret elaqeleri berpa olundu 1991 ci ilin mayinda parlamente seckiler kecirildi 1959 cu ilden sonra ilk defe idi ki bu azad seckilerde parlamentdeki 205 deputat yerinin 110 nu Nepal Milli Konqress partiyasi qazandi Partiyanin bas katibi Qirca Prasad Koirala hokumet teskil etdi Davam eden sosial iqtisadi cetinliklere sol quvvelerin ba slica olaraq kommunistlerin basciligi altinda aramsiz tetil ve numayisler dalgasinin daha da guclenmesine baxmayaraq 1992 ci ilin mayinda yerli orqanlara seckilerde de Nepal Milli Konqres par tiyasi qalib geldi Musahidecilerin fikrine gore Nepal 90 ci illerin evvellerinden Asiyanin en demokratik dovletlerinden biri olmaq yolunu tutmusdur ve bu kursu bu gun de davam etdirir Ancaq bu da heqiqetdir ki son on il erzinde Nepal hem de siyasi sabitsizliyin dovrunu yasayir ve bu beladan hele xilas ola bilmeyibdi Olkede tez tez hokumet deyisiklikleri olur partiyalararasi reqabet son derecede keskindir partiyalarin oz daxilinde daimi parcalanmalar bas verir ve s Hem de butun bunlar getdikce Nepal siyasi realliginin xarakter xususiyyetine cevrilmekdedir Tekce 1997 ci ve 1998 ci illerin her birinde hokumet iki defe deyismisdir TurizmNepalin xarici valyuta elde etmek menbelerinden biri de turizmdir Her il Nepala yarim milyon nefere qeder turist gelir Diger valyuta menbeleri xarice yun xali ixracindan elde edilen gelirlerdir ve bir de Boyuk Britaniya ordularinda elece de BMT nin sulh meramli herbi quvveleri sirasinda xidmet eden herbcilerin qurkhlarin olkeye gonderdiyi pul baratlaridir Dini veziyyetHimalay daginin eteyinde yerlesen Nepalda ehalinin 90 faizi induist 5 faizi buddist maxayana ve lamaizm formasinda 3 faizi islam dinine etiqad edir Iudaizm hind ari xalqalirinin ekseriyyetini ehate edir elece de maqarlar qurunqlar nevarlarin bir hissesi ray ve limbu xalqlarini Bir cox nevarlar ve tamanqlar buddist lamaistlerdir Hindistan gelenler arasinda caynisteler 9 min nefer de rast gelinir Az sayda insanlar var ki qebile inanclari ile yasayirlar Nepalda xristianlar cox azdir 4 min nefer EhalisiDunyada seher ehalisinin en az faizi Nepaldadir Orada ehalinin cemi 14 seherde yasayir 2011 ci il hesablamalarina gore ehalinin sayi 26 5 milyon nefere catib 2 6 milyon nefer ehalisi olan paytaxt Katmandu seheri olkenin en boyuk seheri olmaqla yanasi hemcinin olkenin medeni ve iqtisadi merkezi hesab olunur 2008 ci il hesablamalarina esasen Nepal 130 000 nefer qacqina ev sahibliyi edir Bu ehalinin teqriben 109 200 neferi Butandan ve 20 500 neferi ise Cin Xalq Respublikasindan gelmedir Nepal hokumeti Butandan olan qacqinlari olkenin Jhapa ve Morang bolgelerinde olan 7 dusergede yerlesdirib Nepal Kathmandu Budhanilkantha Bhaktapur Patan Himalaya Mustang Rice TransportMenbeGlacial Lakes and Glacial Lake Outburst Floods in Nepal International Centre for Integrated Mountain Development Kathmandu March 2011 2011 09 01 at the Wayback MachineXarici kecidlerVikianbarda Nepal ile elaqeli mediafayllar var Nepal ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin 7 Constitution of Nepal 2015