Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İndira Priyadarşini Qandi (Hind dili: इंदिरा प्रियदर्शिनी गांधी, d. 19 noyabr 1917 – ö. 31 oktyabr 1984) — Hindistanın məşhur siyasi xadimi. Hindistanda 2 dəfə (1966-77, 1980-84) baş nazir olmuş siyasətçi. Hindistan tarixindəki tək qadın baş nazir olan Qandi, həmçinin ən uzun müddət fəaliyyət göstərən ikinci baş nazir olmuşdur.
| İndira Qandi | |
|---|---|
| İndira Priyadarşini Qandi | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Allahabad, Britaniya Hindistanı |
| Vəfat tarixi | (66 yaşında) |
| Vəfat yeri | Nyu-Dehli,  Hindistan |
| Vəfat səbəbi | sui-qəsd |
| Dəfn yeri |
|
| Uşaqları | |
| Atası | Cəvahirləl Nehru |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | siyasətçi, yazıçı |
| Partiyası | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
İndira Qandi Hindistanın ilk baş naziridir. Dünyada isə ikinci xanım baş nazir hesab olunur. İndira Qandi ölkənin müstəqilliyi yolunda mübarizə aparan qəhrəmanı Cəvahirləl Nehrunun ailəsində anadan olmuşdu.
O, siyasi aləmin içində böyüdüyü üçün gənc yaşlarında təcrübəli siyasətçi kimi formalaşmışdı. Bu da Hindistanın müstəqilliyi tarixində ona dördüncü baş nazir olmaq imkanı vermişdi. Hindistanın Pakistanla münasibətlərinin normallaşdırılmasında önəmli rol oynamış və bununla da qarşıdurmanın bölgə xalqlarına xeyir gətirmədiyini sübut etmişdi. Bir neçə dəfə siyasətdən uzaqlaşdırılsa da, o, siyasi aləmə öz möhürünü vura bilmişdi. O, siyasətlə, siyasi aləmlə o qədər qaynayıb-qarışmışdı ki, bu yolda oğlunu qurban versə də, yenə mübarizəsindən əl çəkməmişdi.
Yeniyetmə ikən Hindistanın əfsanəvi qəhrəmanı, ölüm aclığı keçirən Mahatma Qandinin yatağının başında oturaraq, onun üçün həyəcan keçirən qız uşağı kimi beynəlxalq aləmin diqqətini özünə cəlb etdi. Amma o, Mahatma Qandinin məhrumiyyətlərini öz üzərində hiss edə-edə, onun üçün göz yaşları tökə-tökə daha da mətinləşdi və gələcəkdə ölkəsinin ilk qadın baş naziri oldu. Əvvəlcə demokratiya qəhrəmanı, sonra diktator və bunun ardınca yenidən sivil inkişaf tərəfdarı kimi siyasi səhnədə at oynatdı. Həyata keçirdiyi islahatlarla Hindistanın inkişafına nail olaraq ölkəni aclıq və yoxsulluqdan qurtardı. Super güclərlə mübarizələrdə ortaya qoyduğu çevik siyasət ölkəsini müxtəlif təhlükələrdən xilas etdi. Hiss edəndə ki, başqa dövlətlərə arxayın olmaqla ölkənin təhlükəsizliyini qoruyub saxlamaq mümkün deyil, onda Hindistanı nüvə silahı olan ölkəyə çevirmək üçün cəhdlərə baş vurdu və istəyinə nail oldu. Sui-qəsdin qurbanı kimi ölənədək Hindistan siyasəti onunla nəfəs aldı. O, həqiqətən də, bir siyasət cəngavəri idi. Bu, bütün dünyanın rəğbətini qazanan və müxtəlif dillərdə danışan, milyonlarla insanın sevimlisinə çevrilən azadlıq mübarizi və ünlü siyasətçi İndira Qandi idi.
Uşaqlıq və gənclik illəri
İndira Qandi 1917-ci il 19 noyabrda Hindistanın şimalındakı Uttar Pradeş əyalətinin Allahabad şəhərində görkəmli siyasətçi, azadlıq mübarizi Cəvahir və Kamalanın ailəsində dünyaya gəlmişdi. Bu ailənin siyasi yaşamının əsası baba, tanınmış vəkil Motilal Nehru tərəfindən qoyulmuşdu. Baba Nehru ingilis müstəmləkəçiliyinə qarşı çıxan millətçi Ümumhindistan Milli Konqresinin aparıcı liderlərindən biri idi. İndiranın atası Cəvahirləl Nehru da öz atasının yolu ilə gedərək, Hindistan müstəqillik hərəkatının liderinə çevrilmişdi. İndira anadan olanda atası Cəvahirləl Nehru Mahatma Qandinin rəhbərliyi ilə başlanan müstəqillik hərəkatına qoşulmuş və tezliklə əfsanəvi liderin ən yaxın silahdaşlarından birinə çevrilmişdi. Uşaq ikən evlərində keçirilən siyasi toplantıların şahidi olan İndira o zamanın ən məşhur simalarından olan Mahatma Qandi ilə yaxından tanış olmuş və onun təsiri altına düşərək siyasətə qatılmışdı. Bir az yaşa dolandan sonra o da nəfəs aldığı siyasi həyatın təsiri ilə gənclər arasında "Vanara Sena" hərəkatını qurdu və ona liderlik etdi. Hərəkat üzvləri ölkədə müstəqillik çağırışı ilə siyasi aksiyalar keçirir və bununla da ictimaiyyətin diqqətini özlərinə cəlb edirdilər. Eyni zamanda hərəkat üzvləri Ümumhindistan Milli Konqresi fəallarının polisin təqiblərindən xilas olmalarına yardım edirdilər. Bir dəfə İndira atasının izləndiyini hiss edərək, mühüm bir sənədi çantasında gizlədərək onun ələ keçməsinə imkan verməmişdi. O, 18 yaşında olanda anası vərəm xəstəliyindən dünyasını dəyişdi. Həmin dövrdə o, təhsilini davam etdirmək üçün İngiltərəyə getdi. Elə orada da Ümumhindistan Milli Konqresinin üzvlərindən olan Feroz Qandi ilə tanış oldu. Bir çoxlarının hesab etdikləri kimi, İndira Qandi Mahatma Qandi ilə qohum deyildi. Bu soyad ona əslən fars (oda sitayiş edənlər) icmasından olan həyat yoldaşı Feroz Qandidən miras qalmışdı. Yeri gəlmişkən, fərqli dini təriqətlərə məxsus olduqlarına görə onların arasında rəsmi nikah qeyri-mümkün idi. Ancaq bütün bunlara baxmayaraq, burada da İndira Qandi özünün sərt və dönməz xarakterini göstərərək, 1942-ci ilin martında onunla evlənmişdi. Bir il sonra gənc ailə Mahatma Qandinin rəhbərlik etdiyi "Quit İndia" hərəkatında fəal iştirak etdi. Lakin az sonra həbs edildilər və 243 gün zindan həyatı yaşadılar. 1944-də ilk oğlu Raciv, bir il sonra da Sancay dünyaya gəldi.
Gərgin illər
Xalqla qucaqlaşdı Pakistanla Hindistanın yollarının ayrıldığı və bölgədə iki müstəqil dövlətin meydana çıxdığı 1947-ci ildə İndira ölkəsinə gələn qaçqın və köçkünlərə yardım etdi. Bu, onun siyasi aləmdə nüfuzunu xeyli artırdı. Həmin dövrdə İndira və əri Feroz Allahabadda yaşayırdılar. Hindistan müstəqilliyini əldə etdikdən sonra baş nazir olan atasına yardım etmək üçün İndira Dehliyə getdi. Feroz isə Allahabadda qaldı. Dehlidə İndira atasının həm katibi, həm də məsləhətçisi olaraq çalışmağa başladı. O, atası ilə birgə xarici ölkələrə səfərlərdə iştirak etdi. Bu səfərlər onun siyasi lider kimi püxtələşməsində önəmli rol oynadı. 1951-ci ildə müstəqil Hindistanda ilk azad seçkilər keçirildi. O, bu seçkilərdə həm atasına, həm də ayrı yaşamalarına baxmayaraq, əri Feroza yardım etdi. Feroz hökumətdəki korrupsiyaya qarşı mübarizəyə başladı və sığorta şirkətlərindən birində bununla bağlı ciddi nöqsanları üzə çıxardı. Onun bu mübarizəsi İndiranın atasının qurduğu hökumətdə maliyyə naziri vəzifəsini tutan şəxsi vəzifəsindən istefa verməyə məcbur etdi. Bu, İndira ilə Feroz arasında münasibətləri gərginləşdirdi və sonda onlar boşanmalı oldular. Az sonra Feroz infarkt keçirərək yatağa düşdü. Boşanmalarına baxmayaraq, İndira Kəşmirdə yaşayan keçmiş ərinin yanına gedərək bir müddət onun qayğısını çəkdi. Ərinin ölümündən sonra isə bütün həyatını siyasətə həsr etdi. 1959 və 1960-cı illərdə o, Milli Konqresin rəhbəri seçildi. Ancaq bunun atasının nüfuzuna xələl gətirdiyini və onun haqqında pis fikir formalaşdırdığını nəzərə alaraq, 1962-ci ildə keçirilən seçkilərdə iştirak etmədi. 1964-cü ildə atası vəfat etdi və bu vaxt o, baş nazir Şastrinin təklifini qəbul edərək informasiya və mətbuat naziri oldu. Bu zaman ölkənin cənubunda hind dilində danışmayan əyalətlərdə hind dilinin rəsmi dövlət dili kimi işlədilməsinə qarşı üsyanlar baş verdi. Qandi bu səbəbdən də üsyan edən əyalətlərin ən iri şəhərlərindən olan Mədrəsə getdi və hökumət əleyhinə çıxışların yatırılmasına başçılıq etdi. Bu onu daha da şöhrətləndirdi. Artıq onun hakimiyyət zirvəsinə gedən yolu açılmışdı.
Pakistan ordusu qapıda, İndira istirahətdə 1965-ci idə Hindistanla Pakistan arasında savaş baş verdi. Həmin vaxt İndira Şrinaqar bölgəsində istirahətdə idi. Pakistan ordusunun bölgəyə hücumu başladığı bir vaxtda o, yaxınlarının Şrinaqarı tərk etmək təklifini rədd etdi və bölgənin müdafiəsinin təşkilinə başladı. Bununla da hücumun qarşısı alındı və Pakistan əsgərləri geri çəkilməyə məcbur oldular. Bu hadisə Qandinin əhali arasında hörmətinin daha da artmasına səbəb oldu. İki ölkə arasında baş verən münaqişənin aradan qaldırılması üçün Daşkənddə aparılan danışıqlar zamanı Baş nazir Şastrinin ürəyi qəfil dayandı. Bundan sonra ölkə yenidən seçkilərə getmək məcburiyyətində qaldı. 1966-cı ildə keçirilən parlament seçkilərində Qandi rəqibi qabaqlayaraq qələbə çaldı. Bununla da o, ölkənin müstəqilliyi tarixində 4-cü və ilk qadın baş nazir oldu. Amma partiya daxilində Qandinin baş nazir seçilməsinə qısqanclıqla yanaşanlar da var idi. Ona görə də 1967-ci ildə o, dəstəyi kənarda axtarmağa başladı və yalnız sosialistlərin yardımı nəticəsində baş nazir kürsüsünü qoruyub saxlaya bildi. Qandi sosialistlərin verdiyi bu dəstəyə cavab olaraq, ölkədəki bir sıra bankları milliləşdirdi. Əslində bu milliləşdirmə, həm də o dövrdə SSRİ-nin dəstəyini və yardımını almağa yönəlmişdi. Çünki İndira Qandi hiss edirdi ki, onu istəməyən daxili qüvvələr Hindistanın yenidən Qərbin nəzarəti altına düşməsi üçün ona qarşı sui-qəsd də həyata keçirə bilərlər. Qandi isə ingilis müstəmləkəçiliyinin ağır nəticələrini çox görmüşdü, ona görə də özünün və ölkəsinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün Moskva ilə isti münasibətlər qurdu. Onu da deyək ki, həmin dövrdə SSRİ də Hindistanla yaxınlaşmaq üçün bəhanə axtarırdı. Belə ki, ötən əsrin 60-cı illərindən başlayaraq, SSRİ ilə Çin arasında münasibətlər kəskinləşmişdi. Moskva ilə Pekin arasında ziddiyyətlərin get-gedə kəskinləşməsi isə az qala iki ölkə arasında müharibəyə aparıb çıxaracaqdı. SSRİ-Çin sərhədində tez-tez baş verən toqquşmaların qabağı yalnız Moskvanın hərbi qüdrətini nümayiş etdirməsindən sonra alındı. Həmin dövrdə Çinlə Hindistan arasında da münasibətlər kəskinləşmişdi. Hindistan ərazilərinə iddia edən Çin hətta qəfil hücumla Hindistanın bəzi məntəqələrini işğal etmişdi. Belə bir vəziyyət isə Moskva ilə Dehlinin yaxınlaşmasında önəmli rol oynadı.
İndira Hindistanı nüvə dövlətinə çevirdi Hindistanın sosializm blokuna doğru meyl etməsi və SSRİ-nin yardımı ilə ölkədə onlarla yeni müasir müəssisənin inşası Qərbin narazılığına səbəb olmuşdu. Ona görə də onlar Hindistanı tutduğu yoldan döndərmək qərarına gəldilər. Moskva isə Qərbin bölgədə sipərinə çevrilən Pakistana Hindistanın əli ilə dərs vermək istəyirdi.
Beləliklə, SSRİ-nin Hindistanı, Qərbin isə Pakistanı bölgədə yeni qanlı müharibəyə təhrik etmələri öz "bəhrəsini" verdi.1971-ci ildə Pakistanla Hindistan arasında müharibə başladı. ABŞ Pakistana yardım etmək və Hindistanı qorxutmaq üçün özünün 7-ci hərbi dəniz donanmasını Qərbi Pakistanın sahil sularına, (indiki Banqladeşə) Benqal körfəzinə göndərdi. Buna cavab olaraq, Hindistanın simasında gələcək sosialist dövlətini görən Moskva Dehliyə külli miqdarda hərbi yardım etdi. SSRİ-dən alınan hərbi texnikanın yardımı ilə Hindistan bu müharibədə Pakistana ağır zərbələr endirərək onun bəzi ərazilərini ələ keçirdi. Bəzi qeyri-rəsmi məlumatlara görə, həmin dövrdə Hindistan ordusunun tərkibində SSRİ-dən göndərilən canlı hərbi qüvvələr də iştirak edirdilər. Çünki həmin dövrdə SSRİ-nin Hindistana verdiyi hərbi texnikanı idarə etməyə qadir texniki heyət yox idi. SSRİ ilə yaxınlaşma Qandinin həyatında və Hindistanın gələcəyi baxımından xüsusi rol oynadı. Belə ki, Qandi diplomatik məharətini işə salaraq Hindistanın nüvə silahı əldə etməsinin Moskva üçün də önəmli ola biləcəyi barədə SSRİ rəhbərliyini inandıra bildi. O dövrdə İndira ətrafındakılara: "Biz özümüz öz ayaqlarımız üzərində durmağı və təhlükəsizliyimizi təmin etməyi bacarmalıyıq" -demişdi.
Məhz SSRİ-dən aldığı hərbi texniki yardım 1974-cü ildə Hindistana yer altında "Gülümsəyən Budda" adlı nüvə bombasını sınaqdan çıxarmağa imkan verdi.
Bu hadisə beynəlxalq aləmdə böyük şok əmələ gətirdi. Nüvə silahını əldə etməklə Hindistan Pakistandan və başda ABŞ olmaqla Qərb dövlətlərindən, həmçinin Çindən gələn təhlükəni birdəfəlik aradan qaldırmış oldu.
Siyasi cəhdlər
Nüvə silahını əldə etmək Hindistana həm də Pakistana təzyiq göstərərək onu Kəşmirdən əl çəkməyə və bu məqsədlə adıçəkilən ölkəni danışıqlar stolu arxasında oturmağa məcbur etməyə imkan verdi. Nüvə silahından dərhal şantaj məqsədi ilə istifadə etməyə başlayan İndira Qandi təhdidedici bir şəkildə Pakistanın Baş naziri Zülfüqar Əli Bhuttonu danışıqlar aparılması və iki ölkə arasında davam edən mübahisəli ərazi məsələlərini aradan qaldırmaq üçün Simla şəhərinə dəvət etdi. Bhutto İndiranın bu təklifini rədd edə bilmədi. Çünki Pakistanın Hindistan tərəfindən nüvə hücumuna məruz qalacağından ehtiyat edirdi. Simalda iki ölkə arasında bir həftədən artıq davam edən danışıqlardan sonra Qandi və Bhutto Kəşmir probleminin yalnız dinc danışıqlar yolu ilə həll etmək barədə anlaşma imzaladılar. Bu, Qandiyə Pakistandan gələn təhlükəni aradan qaldırmağa imkan verdi. Anlaşma həm də iki ölkə arasında yeni bir səhifə açdı və bölgədə bir müddət sabitlik və sülh bərpa edildi.
Qandi həm də Hindistanın aclıqdan qurtarması üçün bütün cəhdlərini işə salaraq, SSRİ-dən aldığı yardımlarla kənd təsərrüfatını inkişaf etdirdi. Ərzaq təhlükəsizliyi proqramının uğurla həyata keçirilməsi Hindistanı idxalatçı ölkədən ixracatçı dövlətə çevirdi. Xalq arasında sevilməsi və qısa müddətdə Hindistanı nüvə ölkəsinə çevirməsi bu qadının beynəlxalq aləmdə də nüfuzunu xeyli artırdı. Artıq onunla beynəlxalq səviyyədə geridə qalmış, aclıq və yoxsulluq içərisində boğulan bir ölkənin dövlət başçısı kimi deyil, nüvə silahına malik qüdrətli bir ölkənin siyasi xadimi kimi davranırdılar.
İslahatlar
Parlamentdə böyük səs çoxluğuna malik olan İndira ölkənin Konstitusiyasına dəyişikliklər etdi və daxili siyasətdə inqilabi təsir bağışlayan islahatlar həyata keçirdi. O, ölkənin federal subyektlərinə verilən müstəqillikləri məhdudlaşdırdı və onları mərkəzi hakimiyyətdən tam asılı vəziyyətə saldı. Qandi ölkə Konstitusiyasına milli azlıqların mübarizəsinin qarşısının sərt şəkildə alınmasını və bu zaman hərbi gücdən istifadə edilməsini nəzərdə tutan müddəalar əlavə etdirdi. Bununla da gələcəkdə ölkənin parçalanmasına imkan verə biləcək amillərin qarşısı alındı. Amma bu, ölkə daxilindəki müxalifət qüvvələrini hərəkətə gətirdi. Onlar Qandini avtoritar rejim qurmaqda, demokratiyadan geri çəkilməkdə günahlandırdılar. Bu qüvvələrə qarşı mübarizə isə İndiranı ölkədə həyata keçirilən iqtisadi və siyasi islahatları yarımçıq qoymağa məcbur etdi. Bu da öz növbəsində daxildə inflyasiyanın sürətlə artmasına, korrupsiyanın çiçəklənməsinə və xalqın maddi vəziyyətinin ağırlaşmasına gətirib çıxardı. Bundan istifadə edən müxalifət xalq kütlələrini küçələrə çıxardı. 1973-cü ildən başlayaraq, Qandiyə qarşı xalq etirazları dayanmırdı. Belə bir vəziyyət Qandi üçün xoşagəlməz hadisələrə səbəb oldu. 1975-ci ilin iyun ayında Allahabadda Ali Məhkəmə son seçkilərdə korrupsiya hallarına yol verildiyini iddia edərək, Qandini deputat mandatından məhrum etdi. İndira məhkəmənin bu qərarına yenidən baxılmasını tələb etdi. Ancaq müxalifət onun istefa verməsini israrla tələb edirdi. Eyni zamanda Qandidən narazı kütlələr onun Dehlidəki evini və parlamenti mühasirəyə alaraq hakimiyyətdən getməsini istəyirdi. Necə deyərlər, bir anın içində hər şey İndira Qandinin əleyhinə çevrilmişdi.
Bu vəziyyətlə barışa bilməyən və istefaya getmək istəməyən Qandi Prezident Fəxrəddin Əli Əhmədə təzyiq göstərərək onu ölkədə fövqəladə vəziyyət elan edilməsi barədə sərəncam imzalamağa məcbur etdi. Bunun ardınca müxalifətin öndə gələn bütün nümayəndələri, o cümlədən müstəqilliyin əldə edilməsində xüsusi rolları olan liderlər həbs edilərək həbsxanalara atıldılar. Eyni zamanda Qandi polisə etiraz aksiyalarını amansız şəkildə yatırmaq üçün geniş səlahiyyətlər verdi. Beləliklə, ölkədə diktatura rejimi quruldu. Bu diktaturaya rəhbərlik edən isə dünənə kimi demokratiya donuna bürünən və buna görə də yüz minlərlə hindistanlının rəğbətini qazanan İndira Qandi idi. Yanız bundan sonra Qandi yeni seçkilərin keçirilməsinə razılıq verdi. Çünki artıq müxalifət aradan qaldırılmışdı və Qandinin bu seçkilərdə qələbə çalmasına mane ola biləcək qüvvələr yox idi. Seçkilər 1977-ci ildə keçirildi. Lakin seçkilərdə iştirak edən xalq "Artıq yetər, söz millətindir!" şüarını irəli sürərək müxalifətdə olan Canata Partiyasına səs verdi. Beləliklə, hakimiyyətə Desainin rəhbərlik etdiyi Canata Partiyası gəldi.
İndira seçkilərdə məğlub olsa da ruhdan düşmədi. Hakimiyyətə gələn qüvvələrin xalqın etimadını doğrulda bilməmələri Qandinin xeyrinə işləyən amilə çevrildi. 1979-ci ildə keçirilən seçkilərdə Qandi yenidən qələbə çaldı. Hakimiyyətə qayıdan Qandi bu dəfə Pəncab əyalətində yaşayan əhalinin əksəriyyətini təşkil edən siqhlərin mərkəzdən ayrılma cəhdlərinin qarşısını almalı oldu. Siqhlər 1981-ci ildə bölgədəki Qızıl məbədini ələ keçirərək əyalətə nəzarəti ələ aldılar. Bunu görən Qandi ordunu Pəncab üzərinə yeridərək bölgədəki xalq hərəkatını qan içində boğdurdu. Siqh lideri Jarnail Sinqh ordu tərəfindən öldürüldü. "Mavi Ulduz" əməliyyatı adı verilən xüsusi planın yerinə yetirilməsi zamanı 492 nəfər pəncablı öldürüldü. Bu döyüşlərdə eyni zamanda 72 əsgər də həlak oldu. Pəncabda həyata keçirilən qanlı əməliyyatlar dünyada Qandini nüfuzdan saldı. Bu əməliyyatlar zamanı Qandiyə nifrət edənlər arasında onun iki mühafizəçisi - əslən Pəncabdan olan Satvant Sinqh və Beant Sinqh də vardı.
Ölümü
1984-cü ilin oktyabr ayının 31-i idi. İndira Dehlidəki Safdarjunq küçəsindəki baş nazirliyin binasında İngiltərədən onunla müsahibə götürməyə gələn dramaturq, aktyor və telejurnalist Peter Ustinovu qarşılamağa hazırlaşırdı. Ustinov Satvant və Beant Sinqhlər tərəfindən mühafizə edilən qapıdan keçərək içəri daxil oldu. Qandi qonağı qarşılamaq üçün ayağa qalxdı. Bu zaman hər iki mühafizəçi silahlarını Qandiyə çevirərək ona atəş açdılar. Nəticədə, Qandi 33 güllə yarası alaraq yerindəcə can verdi. Qandinin cənazəsi noyabrın 3-də Mahatma Qandinin xatirəsinə ucaldılan Raj Qal abidəsi önündə yandırıldı. Bunun ardınca Pəncab əyalətinə hücum edən hindlilər 20 mindən artıq yerli sakini qətlə yetirdilər, onların məbədlərini isə yandırdılar. Baş verən hadisələrlə əlaqədar hökumətin hər hansı bir iş görməməsi ilə bağlı suala cavabında Qandinin oğlu belə cavab vermişdi: "Böyük ağac yıxılanda yer titrəməyə məcburdur…".
Həmçinin bax
- Cəvahirləl Nehrunun qızıdır.
Mənbə
- İndira Qandi[ölü keçid]
- Demokrat və diktator İndira Qandi[ölü keçid]
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qandi deqiqlesdirme Indira Priyadarsini Qandi Hind dili इ द र प र यदर श न ग ध d 19 noyabr 1917 o 31 oktyabr 1984 Hindistanin meshur siyasi xadimi Hindistanda 2 defe 1966 77 1980 84 bas nazir olmus siyasetci Hindistan tarixindeki tek qadin bas nazir olan Qandi hemcinin en uzun muddet fealiyyet gosteren ikinci bas nazir olmusdur Indira QandiIndira Priyadarsini QandiDogum tarixi 19 noyabr 1917Dogum yeri Allahabad Britaniya HindistaniVefat tarixi 31 oktyabr 1984 66 yasinda Vefat yeri Nyu Dehli HindistanVefat sebebi sui qesdDefn yeri Rac Qat d Usaqlari Raciv QandiAtasi Cevahirlel NehruTehsili Visva Barati Universiteti d Fealiyyeti siyasetci yaziciPartiyasi Hindistan Milli Konqresi Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiIndira Qandi Hindistanin ilk bas naziridir Dunyada ise ikinci xanim bas nazir hesab olunur Indira Qandi olkenin musteqilliyi yolunda mubarize aparan qehremani Cevahirlel Nehrunun ailesinde anadan olmusdu O siyasi alemin icinde boyuduyu ucun genc yaslarinda tecrubeli siyasetci kimi formalasmisdi Bu da Hindistanin musteqilliyi tarixinde ona dorduncu bas nazir olmaq imkani vermisdi Hindistanin Pakistanla munasibetlerinin normallasdirilmasinda onemli rol oynamis ve bununla da qarsidurmanin bolge xalqlarina xeyir getirmediyini subut etmisdi Bir nece defe siyasetden uzaqlasdirilsa da o siyasi aleme oz mohurunu vura bilmisdi O siyasetle siyasi alemle o qeder qaynayib qarismisdi ki bu yolda oglunu qurban verse de yene mubarizesinden el cekmemisdi Yeniyetme iken Hindistanin efsanevi qehremani olum acligi keciren Mahatma Qandinin yataginin basinda oturaraq onun ucun heyecan keciren qiz usagi kimi beynelxalq alemin diqqetini ozune celb etdi Amma o Mahatma Qandinin mehrumiyyetlerini oz uzerinde hiss ede ede onun ucun goz yaslari toke toke daha da metinlesdi ve gelecekde olkesinin ilk qadin bas naziri oldu Evvelce demokratiya qehremani sonra diktator ve bunun ardinca yeniden sivil inkisaf terefdari kimi siyasi sehnede at oynatdi Heyata kecirdiyi islahatlarla Hindistanin inkisafina nail olaraq olkeni acliq ve yoxsulluqdan qurtardi Super guclerle mubarizelerde ortaya qoydugu cevik siyaset olkesini muxtelif tehlukelerden xilas etdi Hiss edende ki basqa dovletlere arxayin olmaqla olkenin tehlukesizliyini qoruyub saxlamaq mumkun deyil onda Hindistani nuve silahi olan olkeye cevirmek ucun cehdlere bas vurdu ve isteyine nail oldu Sui qesdin qurbani kimi olenedek Hindistan siyaseti onunla nefes aldi O heqiqeten de bir siyaset cengaveri idi Bu butun dunyanin regbetini qazanan ve muxtelif dillerde danisan milyonlarla insanin sevimlisine cevrilen azadliq mubarizi ve unlu siyasetci Indira Qandi idi Usaqliq ve genclik illeriIndira Qandi 1917 ci il 19 noyabrda Hindistanin simalindaki Uttar Prades eyaletinin Allahabad seherinde gorkemli siyasetci azadliq mubarizi Cevahir ve Kamalanin ailesinde dunyaya gelmisdi Bu ailenin siyasi yasaminin esasi baba taninmis vekil Motilal Nehru terefinden qoyulmusdu Baba Nehru ingilis mustemlekeciliyine qarsi cixan milletci Umumhindistan Milli Konqresinin aparici liderlerinden biri idi Indiranin atasi Cevahirlel Nehru da oz atasinin yolu ile gederek Hindistan musteqillik herekatinin liderine cevrilmisdi Indira anadan olanda atasi Cevahirlel Nehru Mahatma Qandinin rehberliyi ile baslanan musteqillik herekatina qosulmus ve tezlikle efsanevi liderin en yaxin silahdaslarindan birine cevrilmisdi Usaq iken evlerinde kecirilen siyasi toplantilarin sahidi olan Indira o zamanin en meshur simalarindan olan Mahatma Qandi ile yaxindan tanis olmus ve onun tesiri altina duserek siyasete qatilmisdi Bir az yasa dolandan sonra o da nefes aldigi siyasi heyatin tesiri ile gencler arasinda Vanara Sena herekatini qurdu ve ona liderlik etdi Herekat uzvleri olkede musteqillik cagirisi ile siyasi aksiyalar kecirir ve bununla da ictimaiyyetin diqqetini ozlerine celb edirdiler Eyni zamanda herekat uzvleri Umumhindistan Milli Konqresi feallarinin polisin teqiblerinden xilas olmalarina yardim edirdiler Bir defe Indira atasinin izlendiyini hiss ederek muhum bir senedi cantasinda gizlederek onun ele kecmesine imkan vermemisdi O 18 yasinda olanda anasi verem xesteliyinden dunyasini deyisdi Hemin dovrde o tehsilini davam etdirmek ucun Ingiltereye getdi Ele orada da Umumhindistan Milli Konqresinin uzvlerinden olan Feroz Qandi ile tanis oldu Bir coxlarinin hesab etdikleri kimi Indira Qandi Mahatma Qandi ile qohum deyildi Bu soyad ona eslen fars oda sitayis edenler icmasindan olan heyat yoldasi Feroz Qandiden miras qalmisdi Yeri gelmisken ferqli dini teriqetlere mexsus olduqlarina gore onlarin arasinda resmi nikah qeyri mumkun idi Ancaq butun bunlara baxmayaraq burada da Indira Qandi ozunun sert ve donmez xarakterini gostererek 1942 ci ilin martinda onunla evlenmisdi Bir il sonra genc aile Mahatma Qandinin rehberlik etdiyi Quit India herekatinda feal istirak etdi Lakin az sonra hebs edildiler ve 243 gun zindan heyati yasadilar 1944 de ilk oglu Raciv bir il sonra da Sancay dunyaya geldi Gergin illerXalqla qucaqlasdi Pakistanla Hindistanin yollarinin ayrildigi ve bolgede iki musteqil dovletin meydana cixdigi 1947 ci ilde Indira olkesine gelen qacqin ve kockunlere yardim etdi Bu onun siyasi alemde nufuzunu xeyli artirdi Hemin dovrde Indira ve eri Feroz Allahabadda yasayirdilar Hindistan musteqilliyini elde etdikden sonra bas nazir olan atasina yardim etmek ucun Indira Dehliye getdi Feroz ise Allahabadda qaldi Dehlide Indira atasinin hem katibi hem de meslehetcisi olaraq calismaga basladi O atasi ile birge xarici olkelere seferlerde istirak etdi Bu seferler onun siyasi lider kimi puxtelesmesinde onemli rol oynadi 1951 ci ilde musteqil Hindistanda ilk azad seckiler kecirildi O bu seckilerde hem atasina hem de ayri yasamalarina baxmayaraq eri Feroza yardim etdi Feroz hokumetdeki korrupsiyaya qarsi mubarizeye basladi ve sigorta sirketlerinden birinde bununla bagli ciddi noqsanlari uze cixardi Onun bu mubarizesi Indiranin atasinin qurdugu hokumetde maliyye naziri vezifesini tutan sexsi vezifesinden istefa vermeye mecbur etdi Bu Indira ile Feroz arasinda munasibetleri gerginlesdirdi ve sonda onlar bosanmali oldular Az sonra Feroz infarkt kecirerek yataga dusdu Bosanmalarina baxmayaraq Indira Kesmirde yasayan kecmis erinin yanina gederek bir muddet onun qaygisini cekdi Erinin olumunden sonra ise butun heyatini siyasete hesr etdi 1959 ve 1960 ci illerde o Milli Konqresin rehberi secildi Ancaq bunun atasinin nufuzuna xelel getirdiyini ve onun haqqinda pis fikir formalasdirdigini nezere alaraq 1962 ci ilde kecirilen seckilerde istirak etmedi 1964 cu ilde atasi vefat etdi ve bu vaxt o bas nazir Sastrinin teklifini qebul ederek informasiya ve metbuat naziri oldu Bu zaman olkenin cenubunda hind dilinde danismayan eyaletlerde hind dilinin resmi dovlet dili kimi isledilmesine qarsi usyanlar bas verdi Qandi bu sebebden de usyan eden eyaletlerin en iri seherlerinden olan Medrese getdi ve hokumet eleyhine cixislarin yatirilmasina basciliq etdi Bu onu daha da sohretlendirdi Artiq onun hakimiyyet zirvesine geden yolu acilmisdi Nerular ailesi 1927 ci il Pakistan ordusu qapida Indira istirahetde 1965 ci ide Hindistanla Pakistan arasinda savas bas verdi Hemin vaxt Indira Srinaqar bolgesinde istirahetde idi Pakistan ordusunun bolgeye hucumu basladigi bir vaxtda o yaxinlarinin Srinaqari terk etmek teklifini redd etdi ve bolgenin mudafiesinin teskiline basladi Bununla da hucumun qarsisi alindi ve Pakistan esgerleri geri cekilmeye mecbur oldular Bu hadise Qandinin ehali arasinda hormetinin daha da artmasina sebeb oldu Iki olke arasinda bas veren munaqisenin aradan qaldirilmasi ucun Daskendde aparilan danisiqlar zamani Bas nazir Sastrinin ureyi qefil dayandi Bundan sonra olke yeniden seckilere getmek mecburiyyetinde qaldi 1966 ci ilde kecirilen parlament seckilerinde Qandi reqibi qabaqlayaraq qelebe caldi Bununla da o olkenin musteqilliyi tarixinde 4 cu ve ilk qadin bas nazir oldu Amma partiya daxilinde Qandinin bas nazir secilmesine qisqancliqla yanasanlar da var idi Ona gore de 1967 ci ilde o desteyi kenarda axtarmaga basladi ve yalniz sosialistlerin yardimi neticesinde bas nazir kursusunu qoruyub saxlaya bildi Qandi sosialistlerin verdiyi bu desteye cavab olaraq olkedeki bir sira banklari millilesdirdi Eslinde bu millilesdirme hem de o dovrde SSRI nin desteyini ve yardimini almaga yonelmisdi Cunki Indira Qandi hiss edirdi ki onu istemeyen daxili quvveler Hindistanin yeniden Qerbin nezareti altina dusmesi ucun ona qarsi sui qesd de heyata kecire bilerler Qandi ise ingilis mustemlekeciliyinin agir neticelerini cox gormusdu ona gore de ozunun ve olkesinin tehlukesizliyini temin etmek ucun Moskva ile isti munasibetler qurdu Onu da deyek ki hemin dovrde SSRI de Hindistanla yaxinlasmaq ucun behane axtarirdi Bele ki oten esrin 60 ci illerinden baslayaraq SSRI ile Cin arasinda munasibetler keskinlesmisdi Moskva ile Pekin arasinda ziddiyyetlerin get gede keskinlesmesi ise az qala iki olke arasinda muharibeye aparib cixaracaqdi SSRI Cin serhedinde tez tez bas veren toqqusmalarin qabagi yalniz Moskvanin herbi qudretini numayis etdirmesinden sonra alindi Hemin dovrde Cinle Hindistan arasinda da munasibetler keskinlesmisdi Hindistan erazilerine iddia eden Cin hetta qefil hucumla Hindistanin bezi menteqelerini isgal etmisdi Bele bir veziyyet ise Moskva ile Dehlinin yaxinlasmasinda onemli rol oynadi Ricard Nikson ve Indira Qandi 1971 ci ilin fotosu Indira Hindistani nuve dovletine cevirdi Hindistanin sosializm blokuna dogru meyl etmesi ve SSRI nin yardimi ile olkede onlarla yeni muasir muessisenin insasi Qerbin naraziligina sebeb olmusdu Ona gore de onlar Hindistani tutdugu yoldan dondermek qerarina geldiler Moskva ise Qerbin bolgede siperine cevrilen Pakistana Hindistanin eli ile ders vermek isteyirdi Belelikle SSRI nin Hindistani Qerbin ise Pakistani bolgede yeni qanli muharibeye tehrik etmeleri oz behresini verdi 1971 ci ilde Pakistanla Hindistan arasinda muharibe basladi ABS Pakistana yardim etmek ve Hindistani qorxutmaq ucun ozunun 7 ci herbi deniz donanmasini Qerbi Pakistanin sahil sularina indiki Banqladese Benqal korfezine gonderdi Buna cavab olaraq Hindistanin simasinda gelecek sosialist dovletini goren Moskva Dehliye kulli miqdarda herbi yardim etdi SSRI den alinan herbi texnikanin yardimi ile Hindistan bu muharibede Pakistana agir zerbeler endirerek onun bezi erazilerini ele kecirdi Bezi qeyri resmi melumatlara gore hemin dovrde Hindistan ordusunun terkibinde SSRI den gonderilen canli herbi quvveler de istirak edirdiler Cunki hemin dovrde SSRI nin Hindistana verdiyi herbi texnikani idare etmeye qadir texniki heyet yox idi SSRI ile yaxinlasma Qandinin heyatinda ve Hindistanin geleceyi baximindan xususi rol oynadi Bele ki Qandi diplomatik meharetini ise salaraq Hindistanin nuve silahi elde etmesinin Moskva ucun de onemli ola bileceyi barede SSRI rehberliyini inandira bildi O dovrde Indira etrafindakilara Biz ozumuz oz ayaqlarimiz uzerinde durmagi ve tehlukesizliyimizi temin etmeyi bacarmaliyiq demisdi Mehz SSRI den aldigi herbi texniki yardim 1974 cu ilde Hindistana yer altinda Gulumseyen Budda adli nuve bombasini sinaqdan cixarmaga imkan verdi Bu hadise beynelxalq alemde boyuk sok emele getirdi Nuve silahini elde etmekle Hindistan Pakistandan ve basda ABS olmaqla Qerb dovletlerinden hemcinin Cinden gelen tehlukeni birdefelik aradan qaldirmis oldu Siyasi cehdlerNuve silahini elde etmek Hindistana hem de Pakistana tezyiq gostererek onu Kesmirden el cekmeye ve bu meqsedle adicekilen olkeni danisiqlar stolu arxasinda oturmaga mecbur etmeye imkan verdi Nuve silahindan derhal santaj meqsedi ile istifade etmeye baslayan Indira Qandi tehdidedici bir sekilde Pakistanin Bas naziri Zulfuqar Eli Bhuttonu danisiqlar aparilmasi ve iki olke arasinda davam eden mubahiseli erazi meselelerini aradan qaldirmaq ucun Simla seherine devet etdi Bhutto Indiranin bu teklifini redd ede bilmedi Cunki Pakistanin Hindistan terefinden nuve hucumuna meruz qalacagindan ehtiyat edirdi Simalda iki olke arasinda bir hefteden artiq davam eden danisiqlardan sonra Qandi ve Bhutto Kesmir probleminin yalniz dinc danisiqlar yolu ile hell etmek barede anlasma imzaladilar Bu Qandiye Pakistandan gelen tehlukeni aradan qaldirmaga imkan verdi Anlasma hem de iki olke arasinda yeni bir sehife acdi ve bolgede bir muddet sabitlik ve sulh berpa edildi Qandi hem de Hindistanin acliqdan qurtarmasi ucun butun cehdlerini ise salaraq SSRI den aldigi yardimlarla kend teserrufatini inkisaf etdirdi Erzaq tehlukesizliyi proqraminin ugurla heyata kecirilmesi Hindistani idxalatci olkeden ixracatci dovlete cevirdi Xalq arasinda sevilmesi ve qisa muddetde Hindistani nuve olkesine cevirmesi bu qadinin beynelxalq alemde de nufuzunu xeyli artirdi Artiq onunla beynelxalq seviyyede geride qalmis acliq ve yoxsulluq icerisinde bogulan bir olkenin dovlet bascisi kimi deyil nuve silahina malik qudretli bir olkenin siyasi xadimi kimi davranirdilar IslahatlarParlamentde boyuk ses coxluguna malik olan Indira olkenin Konstitusiyasina deyisiklikler etdi ve daxili siyasetde inqilabi tesir bagislayan islahatlar heyata kecirdi O olkenin federal subyektlerine verilen musteqillikleri mehdudlasdirdi ve onlari merkezi hakimiyyetden tam asili veziyyete saldi Qandi olke Konstitusiyasina milli azliqlarin mubarizesinin qarsisinin sert sekilde alinmasini ve bu zaman herbi gucden istifade edilmesini nezerde tutan muddealar elave etdirdi Bununla da gelecekde olkenin parcalanmasina imkan vere bilecek amillerin qarsisi alindi Amma bu olke daxilindeki muxalifet quvvelerini herekete getirdi Onlar Qandini avtoritar rejim qurmaqda demokratiyadan geri cekilmekde gunahlandirdilar Bu quvvelere qarsi mubarize ise Indirani olkede heyata kecirilen iqtisadi ve siyasi islahatlari yarimciq qoymaga mecbur etdi Bu da oz novbesinde daxilde inflyasiyanin suretle artmasina korrupsiyanin ciceklenmesine ve xalqin maddi veziyyetinin agirlasmasina getirib cixardi Bundan istifade eden muxalifet xalq kutlelerini kucelere cixardi 1973 cu ilden baslayaraq Qandiye qarsi xalq etirazlari dayanmirdi Bele bir veziyyet Qandi ucun xosagelmez hadiselere sebeb oldu 1975 ci ilin iyun ayinda Allahabadda Ali Mehkeme son seckilerde korrupsiya hallarina yol verildiyini iddia ederek Qandini deputat mandatindan mehrum etdi Indira mehkemenin bu qerarina yeniden baxilmasini teleb etdi Ancaq muxalifet onun istefa vermesini israrla teleb edirdi Eyni zamanda Qandiden narazi kutleler onun Dehlideki evini ve parlamenti muhasireye alaraq hakimiyyetden getmesini isteyirdi Nece deyerler bir anin icinde her sey Indira Qandinin eleyhine cevrilmisdi Bu veziyyetle barisa bilmeyen ve istefaya getmek istemeyen Qandi Prezident Fexreddin Eli Ehmede tezyiq gostererek onu olkede fovqelade veziyyet elan edilmesi barede serencam imzalamaga mecbur etdi Bunun ardinca muxalifetin onde gelen butun numayendeleri o cumleden musteqilliyin elde edilmesinde xususi rollari olan liderler hebs edilerek hebsxanalara atildilar Eyni zamanda Qandi polise etiraz aksiyalarini amansiz sekilde yatirmaq ucun genis selahiyyetler verdi Belelikle olkede diktatura rejimi quruldu Bu diktaturaya rehberlik eden ise dunene kimi demokratiya donuna burunen ve buna gore de yuz minlerle hindistanlinin regbetini qazanan Indira Qandi idi Yaniz bundan sonra Qandi yeni seckilerin kecirilmesine raziliq verdi Cunki artiq muxalifet aradan qaldirilmisdi ve Qandinin bu seckilerde qelebe calmasina mane ola bilecek quvveler yox idi Seckiler 1977 ci ilde kecirildi Lakin seckilerde istirak eden xalq Artiq yeter soz milletindir suarini ireli surerek muxalifetde olan Canata Partiyasina ses verdi Belelikle hakimiyyete Desainin rehberlik etdiyi Canata Partiyasi geldi Indira seckilerde meglub olsa da ruhdan dusmedi Hakimiyyete gelen quvvelerin xalqin etimadini dogrulda bilmemeleri Qandinin xeyrine isleyen amile cevrildi 1979 ci ilde kecirilen seckilerde Qandi yeniden qelebe caldi Hakimiyyete qayidan Qandi bu defe Pencab eyaletinde yasayan ehalinin ekseriyyetini teskil eden siqhlerin merkezden ayrilma cehdlerinin qarsisini almali oldu Siqhler 1981 ci ilde bolgedeki Qizil mebedini ele kecirerek eyalete nezareti ele aldilar Bunu goren Qandi ordunu Pencab uzerine yeriderek bolgedeki xalq herekatini qan icinde bogdurdu Siqh lideri Jarnail Sinqh ordu terefinden olduruldu Mavi Ulduz emeliyyati adi verilen xususi planin yerine yetirilmesi zamani 492 nefer pencabli olduruldu Bu doyuslerde eyni zamanda 72 esger de helak oldu Pencabda heyata kecirilen qanli emeliyyatlar dunyada Qandini nufuzdan saldi Bu emeliyyatlar zamani Qandiye nifret edenler arasinda onun iki muhafizecisi eslen Pencabdan olan Satvant Sinqh ve Beant Sinqh de vardi Olumu1984 cu ilin oktyabr ayinin 31 i idi Indira Dehlideki Safdarjunq kucesindeki bas nazirliyin binasinda Ingiltereden onunla musahibe goturmeye gelen dramaturq aktyor ve telejurnalist Peter Ustinovu qarsilamaga hazirlasirdi Ustinov Satvant ve Beant Sinqhler terefinden muhafize edilen qapidan kecerek iceri daxil oldu Qandi qonagi qarsilamaq ucun ayaga qalxdi Bu zaman her iki muhafizeci silahlarini Qandiye cevirerek ona ates acdilar Neticede Qandi 33 gulle yarasi alaraq yerindece can verdi Qandinin cenazesi noyabrin 3 de Mahatma Qandinin xatiresine ucaldilan Raj Qal abidesi onunde yandirildi Bunun ardinca Pencab eyaletine hucum eden hindliler 20 minden artiq yerli sakini qetle yetirdiler onlarin mebedlerini ise yandirdilar Bas veren hadiselerle elaqedar hokumetin her hansi bir is gormemesi ile bagli suala cavabinda Qandinin oglu bele cavab vermisdi Boyuk agac yixilanda yer titremeye mecburdur Hemcinin baxCevahirlel Nehrunun qizidir MenbeIndira Qandi olu kecid Demokrat ve diktator Indira Qandi olu kecid Xarici kecidlerVikianbarda Indira Qandi ile elaqeli mediafayllar var