Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Assam (assam. অসম, benq. আসাম) — Hindistan respublikasını təşkil edən ştatlardan biri.
| Assam | |||
|---|---|---|---|
| আসাম অসম | |||
 | |||
| |||
|
| |||
| Ölkə | |||
| İcra başçısı | Himanta Biswa Sarma[d] | ||
| Tarixi və coğrafiyası | |||
| Yaradılıb | 26 yanvar 1950 | ||
| Sahəsi |
| ||
| Əhalisi | |||
| Əhalisi |
| ||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||
| ISO kodu | IN-AS | ||
| Avtomobil nömrəsi | AS | ||
| Rəsmi sayt | |||
 | |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Coğrafiyası
Qərbdən Banqladeş dövləti ilə Qərbi Benqal əyaləti, şimaldan Butan dövləti ilə Arunaçal-Pradeş Birliyi, şərqdən Nagaland və Manipur, cənubdan də Meqalaya, Tripura əyalətləri və Mizoram Birliyi ilə əhatə olunmuşdur. Şimalda Himalay dağları, cənubda Şillong yaylası arasında 78.500 km²lik bir sahəni əhatə edən Assam, Brahmaputra və qollarının suladığı geniş bir vadi üzərində qərar tutur; mərkəzi Qevhatidir. Himalayın ətəklərində yer alan dar bir boğazla şimali-qərbdən Hindistan yarımadasına bağlanır.
Tarixi
Qədim çağlarda önəmli bir yerləşmə bölgəsi olan Assam vadisi, müsəlmanların bölgəni fəthindən öncə iki önəmli Hind krallığının hakimiyətində idi. Biri qərb bölgəsindəki (Fars dilli qaynaqlarda Kamrup), digəri isə şimal-şərqdəki idi. Ayrıca yörədə, öz bölgələrində müstəqil yaşayan və “buyan” deyilən rəislər vardı. XIII və XIV əsrlərdə Əl-Biruni, Cuzcani və İbn Bətutə tərəfindən qələmə alınan İslam qaynaqlarında bölgənin adı Kamrun, Kamru və Kamrud şəkillərində keçir.
XIII əsrin əvvəllərində bölgəni Bənqaldakı müsəlman sultanlar əllərinə keçirdilər. Dehli sultanı Sultan Qütbəddin Aybəkin komandanlarından Bəxtiyar Xalaci idarəsindəki ilk müsəlman basqınlarıyla qədim krallıqların hakimiyətləri sarsıldı. 1228-ci ildə Şimali Tailand bölgəsindən gələn və bir Buddist Tay qəbiləsi olan Ahumlar Assama girərək Ahum krallığını qurdular. Müsəlmanların bölgədəki irəliləmələri üç mərhələdə oldu. Birincisi Bəxtiyar Xalaci ilə başlayıb (1206) İskəndər şah zamanınaqədər(1357) sürdü.
Dehli sultanlığının Benqal valiləri Qiyasəddin İvaz (1227) və İxtiyarəddin Yüzbək Toğrul xan (1257) tərəfindən bölgəyə səfərlər hazırladığı isə də qalıcı bir nəticə alına bilmədi. Rüknəddin Keykavus (1291-1302) və (1302-1318) zamanlarında Assamın bir bölümü zəbt edildi. Şəmsəddin İlyasşah dönəmində (1340-1357) Kamrup ələ keçirildi. Oğlu İskəndər Şah (1357-1393) isə burada pul zərb etdirdi. İkinci dönəm, Benqal sultanı Barbək Şahın (1459-1474) Kamta kralını məğlub etməsi və Əlaəddin Hüseynşahın (1494-1519) Kamrupu fəthiylə başladı. Benqal sultanı Nusrətşah dövründə (1519-1532) Ahumlara qarşı bəzi hücumlar edildiysə də uğur qazanıla bilmədi. Nüsrətşahın ölümündən sonra Ahum hökmdarı Shungmung (1497-1539) şimal-qərb bölgəsində hakimiyətini qurdu. Bu dönəmdə Assam şərqə doğru genişləyərək Naga krallığını sərhəd-sınırları içinə aldı. Assamda İslamiyətin yayılmasının üçüncü dönəmi Benqaldakı Babur valisi İslam xanın Kamrupu geri almasıyla başladı (1612).
Şah Cahan zamanında (1628-1658) Ahumlar, Benqal əyalətinin bir parçası sayılan Kamrupda üsyan edərək buranı ələ keçirdilərsə də bölgə 1639-cu ildə Benqal hakimi Əlaəddin İslam xan tərəfindən geri alındı. Ancaq 1658-ci ildə Şah Cahanın oğulları arasında çıxan taxt qovğaları üzündən meydana gələn qarışıqlıqlardan faydalanan ahumlar Assamı hakimiyətləri altına aldılar. Övrəngzeybin səltənətinin ilk illərində komandanlarından Mir Cumla 1662-ci ildə bölgəni yenidən ələ keçirdi. 1682-ci ildə Böyük Moğolların zəifləməsindən faydalanaraq Assama yerləşən Ahumlar, Brahmaputra vadisində hakimiyətlərini sürdürdülər.
Assam 1792-ci ildə Burmanın işgalına uğradı. Assam kralı Gaurianath, İngiltərənin bölgədəki təsirli quruluşu olan Şərqi Hindistan Şirkətindən (East India Company) yardım istədi. İngiltərənin dəstəyiylə geri oturdulan Birmalılar 1816-cı ildə yenidən gəldilər. 1824-1826-cı il savaşlarından sonra Birma, Yandaboo andlaşması (26 noyabr 1826) ilə Assamı Şərqi Hindistan Şirkətinə buraxdı. 1838-ci ildə Benqala bağlanan Assam müstəqil bir əyalət oldu; 1905-ci ildə Şərqi Benqala bağlandı; 1919-cu ildə müstəqilliyini əldə etdi. II Dünya müharibəsində ingilislərin Çin və Birmaya yardım maddələri göndərməsində önəmli rol oynadı. Savaş sırasında ingilislərlə yaponlar arasında böyük bir çarpışmaya səhnə oldu. Yaponlar 1944-cü ildə bu strateji bölgəni ələ keçirmək istədilərsə də uğur qazanmadılar. Assam 26 yanvar 1950-ci ildə Hindistan respublikasının bir ştatı halına gəldi. Banqladeşdən bölgəyə köç edən müsəlmanlara etiraz edən yerlilər Assam ştatından ayrılıb Naqaland (1963) və Meqalaya (1970) adlarıyla müstəqil iki ştat təşkil edərək Mizoram adını verdikləri bir bölgə təşkil etdilər (1972).
Əhalisi
1981-ci ildə əhalisi 18.896.843 olan Assamda 5 milyon civarında müsəlman yaşayır.
Dili
Assamda danışılan dil Assam dili və Benqalcadır.
İqtisadiyyatı
Ədəbiyyat
- N. N. Acharyya, A Brief History of Assam, New Delhi, 1987;
- J. Horovitz, “Assam”, İA, I, 679-680;
- A. H. Dani, “Assam”, EI² (İng.), I, 719-720;
- J. P. Mill, F. R. Allchin, “Assam”, EBr., II, 619-621;
- Fəthullah Müctəbai, “Asam”, DMBİ, I, 332-337.
Həmçinin bax
İstinadlar
- 2011 census of India.
- E. A. Gait, A History of Assam, Calcutta, 1906.
- İbn Bəttuta, Səyahatnamə, II, 276, 280.
- A. Schimmel, Islam in thə Indian Subcontinent, Leiden, 1980, s. 50
- Jadunath Sarkar, A Short History of Aurangzib, New Delhi, 1979, s. 102-111.
- S. Wolpert, A New History of India, New York, 1982, s. 216-247, 411.
Xarici keçidlər
 | Hindistan ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Assam assam অসম benq আস ম Hindistan respublikasini teskil eden statlardan biri Assamআস ম অসমGerb26 sm e 93 s u Olke HindistanIcra bascisi Himanta Biswa Sarma d Tarixi ve cografiyasiYaradilib 26 yanvar 1950Sahesi 78 438 km EhalisiEhalisi 31 205 576 nef 2011 Reqemsal identifikatorlarISO kodu IN ASAvtomobil nomresi ASResmi sayt Vikianbarda elaqeli mediafayllarCografiyasiBrahmaputradan bir gorunus Qerbden Banqlades dovleti ile Qerbi Benqal eyaleti simaldan Butan dovleti ile Arunacal Prades Birliyi serqden Nagaland ve Manipur cenubdan de Meqalaya Tripura eyaletleri ve Mizoram Birliyi ile ehate olunmusdur Simalda Himalay daglari cenubda Sillong yaylasi arasinda 78 500 km lik bir saheni ehate eden Assam Brahmaputra ve qollarinin suladigi genis bir vadi uzerinde qerar tutur merkezi Qevhatidir Himalayin eteklerinde yer alan dar bir bogazla simali qerbden Hindistan yarimadasina baglanir TarixiQedim caglarda onemli bir yerlesme bolgesi olan Assam vadisi muselmanlarin bolgeni fethinden once iki onemli Hind kralliginin hakimiyetinde idi Biri qerb bolgesindeki Fars dilli qaynaqlarda Kamrup digeri ise simal serqdeki idi Ayrica yorede oz bolgelerinde musteqil yasayan ve buyan deyilen reisler vardi XIII ve XIV esrlerde El Biruni Cuzcani ve Ibn Betute terefinden qeleme alinan Islam qaynaqlarinda bolgenin adi Kamrun Kamru ve Kamrud sekillerinde kecir XIII esrin evvellerinde bolgeni Benqaldaki muselman sultanlar ellerine kecirdiler Dehli sultani Sultan Qutbeddin Aybekin komandanlarindan Bextiyar Xalaci idaresindeki ilk muselman basqinlariyla qedim kralliqlarin hakimiyetleri sarsildi 1228 ci ilde Simali Tailand bolgesinden gelen ve bir Buddist Tay qebilesi olan Ahumlar Assama girerek Ahum kralligini qurdular Muselmanlarin bolgedeki irelilemeleri uc merhelede oldu Birincisi Bextiyar Xalaci ile baslayib 1206 Iskender sah zamaninaqeder 1357 surdu Dehli sultanliginin Benqal valileri Qiyaseddin Ivaz 1227 ve Ixtiyareddin Yuzbek Togrul xan 1257 terefinden bolgeye seferler hazirladigi ise de qalici bir netice alina bilmedi Rukneddin Keykavus 1291 1302 ve 1302 1318 zamanlarinda Assamin bir bolumu zebt edildi Semseddin Ilyassah doneminde 1340 1357 Kamrup ele kecirildi Oglu Iskender Sah 1357 1393 ise burada pul zerb etdirdi Ikinci donem Benqal sultani Barbek Sahin 1459 1474 Kamta kralini meglub etmesi ve Elaeddin Huseynsahin 1494 1519 Kamrupu fethiyle basladi Benqal sultani Nusretsah dovrunde 1519 1532 Ahumlara qarsi bezi hucumlar edildiyse de ugur qazanila bilmedi Nusretsahin olumunden sonra Ahum hokmdari Shungmung 1497 1539 simal qerb bolgesinde hakimiyetini qurdu Bu donemde Assam serqe dogru genisleyerek Naga kralligini serhed sinirlari icine aldi Assamda Islamiyetin yayilmasinin ucuncu donemi Benqaldaki Babur valisi Islam xanin Kamrupu geri almasiyla basladi 1612 Sah Cahan zamaninda 1628 1658 Ahumlar Benqal eyaletinin bir parcasi sayilan Kamrupda usyan ederek burani ele kecirdilerse de bolge 1639 cu ilde Benqal hakimi Elaeddin Islam xan terefinden geri alindi Ancaq 1658 ci ilde Sah Cahanin ogullari arasinda cixan taxt qovgalari uzunden meydana gelen qarisiqliqlardan faydalanan ahumlar Assami hakimiyetleri altina aldilar Ovrengzeybin seltenetinin ilk illerinde komandanlarindan Mir Cumla 1662 ci ilde bolgeni yeniden ele kecirdi 1682 ci ilde Boyuk Mogollarin zeiflemesinden faydalanaraq Assama yerlesen Ahumlar Brahmaputra vadisinde hakimiyetlerini surdurduler Assam 1792 ci ilde Burmanin isgalina ugradi Assam krali Gaurianath Ingilterenin bolgedeki tesirli qurulusu olan Serqi Hindistan Sirketinden East India Company yardim istedi Ingilterenin desteyiyle geri oturdulan Birmalilar 1816 ci ilde yeniden geldiler 1824 1826 ci il savaslarindan sonra Birma Yandaboo andlasmasi 26 noyabr 1826 ile Assami Serqi Hindistan Sirketine buraxdi 1838 ci ilde Benqala baglanan Assam musteqil bir eyalet oldu 1905 ci ilde Serqi Benqala baglandi 1919 cu ilde musteqilliyini elde etdi II Dunya muharibesinde ingilislerin Cin ve Birmaya yardim maddeleri gondermesinde onemli rol oynadi Savas sirasinda ingilislerle yaponlar arasinda boyuk bir carpismaya sehne oldu Yaponlar 1944 cu ilde bu strateji bolgeni ele kecirmek istedilerse de ugur qazanmadilar Assam 26 yanvar 1950 ci ilde Hindistan respublikasinin bir stati halina geldi Banqladesden bolgeye koc eden muselmanlara etiraz eden yerliler Assam statindan ayrilib Naqaland 1963 ve Meqalaya 1970 adlariyla musteqil iki stat teskil ederek Mizoram adini verdikleri bir bolge teskil etdiler 1972 Ehalisi1981 ci ilde ehalisi 18 896 843 olan Assamda 5 milyon civarinda muselman yasayir DiliEsas meqale Assam dili Assamda danisilan dil Assam dili ve Benqalcadir IqtisadiyyatiEdebiyyatN N Acharyya A Brief History of Assam New Delhi 1987 J Horovitz Assam IA I 679 680 A H Dani Assam EI Ing I 719 720 J P Mill F R Allchin Assam EBr II 619 621 Fethullah Muctebai Asam DMBI I 332 337 Hemcinin baxHindistanIstinadlar2011 census of India E A Gait A History of Assam Calcutta 1906 Ibn Bettuta Seyahatname II 276 280 A Schimmel Islam in the Indian Subcontinent Leiden 1980 s 50 Jadunath Sarkar A Short History of Aurangzib New Delhi 1979 s 102 111 S Wolpert A New History of India New York 1982 s 216 247 411 Xarici kecidler Hindistan ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin