Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aktyor sənəti və ya aktyorluq — aktyor və ya aktrisanın teatrda, televiziyada, kinoda, radioda və ya hər hansı digər mimetik vasitədə qabaqcadan tapşırılmış rolu canlandırması ilə səhnə surətinin yaradılması.
Proses
Aktyor sənətinin icrasında aktyora bədən quruluşu, danışıq tərzi, mimika, emosionallıq, müşahidə, habelə təxəyyül və yaddaş kimi məziyyətlər kömək edir. Aktyor tamaşada tərəfi-müqabilləri ilə sıx bağlıdır. Onun yaratdığı obraz əsərin ümumi məzmununun və ideya istiqamətinin tamaşaçıya çatdırılmasına görə qiymətləndirilir. Aktyor yaradıcılığının əsası təcəssümetdirmə prinsipidir. Daxili və xarici təcəssümetdirmə anlayışları mövcuddur. Mürəkkəb yaradıcılıq prosesinin bu iki tərəfi mahiyyətcə bir-biri ilə sıx bağlıdır. Təcəssümetdirmə prosesində hərəkət, hiss və fikir vəhdətdədir. Xarici təcəssümetdirmə üçün aktyor qrim və paltardan, bəzən isə maskadan istifadə edir, tələffüz, davranış, mimika və surətə zahiri əlamətlər verən bu cür başqa ünsürlər axtarıb tapır. Buna baxmayaraq, həqiqi təcəssümetdirmə üçün aktyor personajın daxili aləmini açmalı, düşüncə və həyəcanları ilə yaşamalıdır. İstər dini, istər xalq taşamalarının təşəkkül dövründə aktyor eyni zamanda həm dramaturq, həm də rejissor idi. O, bəstəkar, rəssam və musiqi ifaçılığı işlərini də özü görürdü.
Tarixi
Aktyor sənətinin yaranması və inkişafı ayrı-ayrı xalqlarda müxtəlif vaxtlara təsadüf edir. Qədim Yunanıstanda e.ə. V əsrdə aktyor artıq müstəqil sənətkar kimi çıxış edirdi. Qədim Romada pantomima janrı yaranmışdır. Aktyor sənəti Roma imperiyası dövründə tənəzzülə uğramışdır. Orta əsrlərdə aktyor sənəti və kimi xalq gəzərgi aktyorlarının yaradıcılığında mövcud idi. Onların tamaşaları antiklerikal, satirik, üsyankar xarakter daşıdığından bu aktyorları kilsə təqib edirdi. Bu dövrdə xalq meydan teatrı növü olan yüksək inkişaf mərhələsinə çatmışdı. İtalyan xalq komediyasında satirik ümumiləşdirmələr, demokratik nikbinlik, rəngarənglik, dinamizm, lirika, poetika güclü idi. Bu sənət intibah dövründə İspaniya, Fransa, İngiltərə və başqa ölkələrdə aktyor sənətinə mühüm təsir göstərmişdir. Aktyor sənətində intibah realizminin müdafiəçisi Vilyam Şekspir olmuşdur. XVII–XVIII əsrlərdə Fransada teatrı ümumxalq və dövlət mənafeyinə tabe etmiş klassisizm sistemində aktyor sənəti çiçəklənmə dövrü keçirmişdir. Maarifçilik dövründə aktyor sənətində şəxsiyyətə maraq artmış, hislər bir növ ictimai bərabərlik təbliğ edən vasitəyə çevrilmişdir. XIX əsrin birinci yarısında romantizmin inkişafı ilə əlaqədar İngiltərədə , Fransada , Rusiyada kimi aktyorlar burjua əxlaq qaydalarına etiraz ruhunda xarakterlər yaradırdı. XIX əsrin ikinci yarısında aktyor sənətində realizm sistemi Avropada hakim mövqe tutmağa başlamışdır. İtaliyada , , Fransada Sara Bernarın yaradıcılığı. Bu dövrdə realizm məktəbi səhnə obrazlarının psixoloji və ictimai-məişət baxımından həllinə nail olurdu. XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində Rusiyada demokratik ictimai-siyasi meyllərin təsiri ilə realist aktyor sənəti böyük ideya qüvvəsi, psixoloji incəlik kəsb edirdi. yaranması dünya aktyor sənətinin inkişafına böyük təsir göstəmişdir. Konstantin Stanislavski və Vladimir Nemiroviç-Dançenkonun rəhəbrliyi altında bir çox görkəmli aktyor yetişmişdir. , , , İqor İlyinski, , Lev Sverdlin və başqalarının da aktyor sənətinin inkişafına mühüm xidməti olmuşdur.
1920-ci illərdə sovet respublikaları teatrlarında milli aktyor sənəti məktəbi yaranmağa başlamışdır. Milli ifaçılıq ənənələrinin müxtəlifliyi aktyor sənətində sosialist realizminin formalaşmasına və inkişafına təsir göstərmişdir. SSRİ xalqları aktyorları eyni zamanda öz yaradıcılıqlarını ən yaxşı ənənələri ilə zənginləşdirdilər. Bu dövrdə aktyor sənətində müxtəlif bədii istiqamətlər sıx qarşılıqlı əlaqədə inkişaf edirdi. İkinci Dünya müharibəsi illərində aktyor sənəti siyasi cəhətdən daha da fəallaşmış, publisistik xarakter kəsb etmişdir. 1950–1970-ci illərin aktyor sənəti üçün böyük fəlsəfi ümumiləşdirmələr, inqilabi ehtiraslılıq, , müasirlik və s. xarakterikdir. , İnnokenti Smoktunovski, , Mixail Ulyanov və başqalarının yaratdığı obrazlarda ideya dərinliyi və bədii kamillik aydın nəzərə çarpır. Dövrün Qərb teatrında aktyor sənəti Jan Lui Barro, , , Jerar Filip, , , , və başqalarının yaradıcılığında yüksək inkişafa çatmışdır. Bir çox Şərq ölkəsi teatrlarında özünəməxsus aktyor sənəti sistemi formalaşmışdır.
Azərbaycanda
Bir çox görkəmli Azərbaycan aktyorunun ilk yaradıcılıq dövrü bu və ya digər dərəcədə meydan teatrının təsiri ilə bağlıdır. Dünyanın bir çox ölkəsində xalq teatrı, eləcə də misteriya teatrı professional dünyəvi teatrın yaranması üçün zəmin olmaqla bərabər, bilavasitə professional teatra çevrilmə prosesi də keçirmişdir. Azərbaycanda nə xalq teatrı, nə də dini teatr bilavasitə professional teatra çevrilə bilmədiyindən professional teatr bəzi ölkələrə, xüsusən Avropa ölkələrinə nisbətən gec yaranmışdır. Azərbayanda uzun müddət feodal münasibətlərinin hökm sürməsi, dinin ağır təzyiqi və realist teatr sənətinin, həmçinin aktyor sənətinin inkişafına mane olmuşdur. XIX əsrin əvvəllərində, Azərbaycanın şimal hissəsinin Rusiyaya birləşdirilməsindən sonra əmələ gələn iqtisadi və ictimai-siyasi irəliləyiş Azərbaycanda dramaturgiya və teatr sənətinin inkişafına şərait yaratmışdır. Mirzə Fətəli Axundovun komediyalarının tamaşaya qoyulması Azərbaycan milli teatrının gələcək inkişafında mühüm rol oynamışdır. Azərbaycanda əsl aktyor sənətinin inkişafı professional teatrın yaranması, eləcə də ilk peşəkar aktyorlar Cahangir Zeynalov və Hüseyn Ərəblinskinin yaradıcılığı ilə bağlıdır.
Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra aktyor sənətinin inkişafı üçün geniş imkanlar yaranmışdır. Abbas Mirzə Şərifzadə, Ülvi Rəcəb, Mirzəağa Əliyev, Sidqi Ruhulla və başqaları Azərbaycan sovet teatrının yaradıcısı olmuşlar. Azərbaycan aktyor sənətinin inkişafında Cəfər Cabbarlının rolu böyükdür. Azərbaycan teatrının ən yaxşı aktyorlarının yaradıcılığı məhz Cəfər Cabbarlı dramaturgiyası ilə əlaqədardır. 1930–1940-cı illər Azərbaycanda aktyor sənətinin yetkinləşmə dövrüdür. Bu dövrdə Mərziyyə Davudova, İsmayıl Hidayətzadə, Məmmədəli Vəlixanlı, Əli Qurbanov, Əsmətxanım Məmmədova, Rza Təhmasib, Ələsgər Ələkbərov, Fatma Qədri, Sona Hacıyeva, Mustafa Mərdanov, Möhsün Sənani, Rza Əfqanlı, Ədhəm Sultanov, Ağasadıq Gəraybəyli, Habil Qurbanov, İsmayıl Dağıstanlı, İsmayıl Osmanlı, Ağahüseyn Cavadov və başqa aktyorların yaradıcılığı aktyor sənətini zənginləşdirmişdir.
İstinadlar
- Актјор сәнәти // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 206.
Əlavə ədəbiyyat
- Boleslavsky, Richard. 1933 Acting: the First Six Lessons. New York: Theatre Arts, 1987. ISBN .
- Benedetti, Jean. 1999. Stanislavski: His Life and Art. Revised edition. Original edition published in 1988. London: Methuen. ISBN .
- Brustein, Robert. 2005. Letters to a Young Actor New York: Basic Books. ISBN .
- Csapo, Eric, and William J. Slater. 1994. The Context of Ancient Drama. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN .
- Elam, Keir. 1980. The Semiotics of Theatre and Drama. New Accents Ser. London and New York: Methuen. ISBN .
- Hagen, Uta and Haskel Frankel. 1973. Respect for Acting. New York: Macmillan. ISBN .
- Halliwell, Stephen, ed. and trans. 1995. Aristotle Poetics. Loeb Classical Library ser. Aristotle vol. 23. Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN .
- Hodge, Alison, ed. 2000. Twentieth Century Actor Training. London and New York: Routledge. ISBN .
- Magarshack, David. 1950. Stanislavsky: A Life. London and Boston: Faber, 1986. ISBN .
- Meisner, Sanford, and Dennis Longwell. 1987. Sanford Meisner on Acting. New York: Vintage. ISBN .
- Pavis, Patrice. 1998. Dictionary of the Theatre: Terms, Concepts, and Analysis. Trans. Christine Shantz. Toronto and Buffalo: University of Toronto Press. ISBN .
- Stanislavski, Konstantin. 1938. An Actor’s Work: A Student’s Diary. Trans. and ed. Jean Benedetti. London and New York: Routledge, 2008. ISBN .
- Stanislavski, Konstantin. 1957. An Actor's Work on a Role. Trans. and ed. Jean Benedetti. London and New York: Routledge, 2010. ISBN .
- Wickham, Glynne. 1959. Early English Stages: 1300–1660. Vol. 1. London: Routledge.
- Wickham, Glynne. 1969. Shakespeare's Dramatic Heritage: Collected Studies in Mediaeval, Tudor and Shakespearean Drama. London: Routledge. ISBN .
- Wickham, Glynne. 1981. Early English Stages: 1300–1660. Vol. 3. London: Routledge. ISBN .
- Zarrilli, Phillip B., ed. 2002. Acting (Re)Considered: A Theoretical and Practical Guide. Worlds of Performance Ser. 2nd edition. London and New York: Routledge. ISBN .
Xarici keçidlər
- Collection: "History of Acting: Gestural Acting and Realism" from the University of Michigan Museum of Art
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Aktyor seneti ve ya aktyorluq aktyor ve ya aktrisanin teatrda televiziyada kinoda radioda ve ya her hansi diger mimetik vasitede qabaqcadan tapsirilmis rolu canlandirmasi ile sehne suretinin yaradilmasi Azerbaycan aktyoru Abbas Mirze Serifzade Hamlet rolunda ProsesAktyor senetinin icrasinda aktyora beden qurulusu danisiq terzi mimika emosionalliq musahide habele texeyyul ve yaddas kimi meziyyetler komek edir Aktyor tamasada terefi muqabilleri ile six baglidir Onun yaratdigi obraz eserin umumi mezmununun ve ideya istiqametinin tamasaciya catdirilmasina gore qiymetlendirilir Aktyor yaradiciliginin esasi tecessumetdirme prinsipidir Daxili ve xarici tecessumetdirme anlayislari movcuddur Murekkeb yaradiciliq prosesinin bu iki terefi mahiyyetce bir biri ile six baglidir Tecessumetdirme prosesinde hereket hiss ve fikir vehdetdedir Xarici tecessumetdirme ucun aktyor qrim ve paltardan bezen ise maskadan istifade edir teleffuz davranis mimika ve surete zahiri elametler veren bu cur basqa unsurler axtarib tapir Buna baxmayaraq heqiqi tecessumetdirme ucun aktyor personajin daxili alemini acmali dusunce ve heyecanlari ile yasamalidir Ister dini ister xalq tasamalarinin tesekkul dovrunde aktyor eyni zamanda hem dramaturq hem de rejissor idi O bestekar ressam ve musiqi ifaciligi islerini de ozu gorurdu TarixiKonstantin Stanislavskinin Qerbdeki pesekar telimin cox hissesinin esasini teskil eden aktyorlarin yetisdirilmesi ni inkisaf etdirmeye basladigi Birinci Studiyanin uzvleri Aktyor senetinin yaranmasi ve inkisafi ayri ayri xalqlarda muxtelif vaxtlara tesaduf edir Qedim Yunanistanda e e V esrde aktyor artiq musteqil senetkar kimi cixis edirdi Qedim Romada pantomima janri yaranmisdir Aktyor seneti Roma imperiyasi dovrunde tenezzule ugramisdir Orta esrlerde aktyor seneti ve kimi xalq gezergi aktyorlarinin yaradiciliginda movcud idi Onlarin tamasalari antiklerikal satirik usyankar xarakter dasidigindan bu aktyorlari kilse teqib edirdi Bu dovrde xalq meydan teatri novu olan yuksek inkisaf merhelesine catmisdi Italyan xalq komediyasinda satirik umumilesdirmeler demokratik nikbinlik rengarenglik dinamizm lirika poetika guclu idi Bu senet intibah dovrunde Ispaniya Fransa Ingiltere ve basqa olkelerde aktyor senetine muhum tesir gostermisdir Aktyor senetinde intibah realizminin mudafiecisi Vilyam Sekspir olmusdur XVII XVIII esrlerde Fransada teatri umumxalq ve dovlet menafeyine tabe etmis klassisizm sisteminde aktyor seneti ciceklenme dovru kecirmisdir Maarifcilik dovrunde aktyor senetinde sexsiyyete maraq artmis hisler bir nov ictimai beraberlik teblig eden vasiteye cevrilmisdir XIX esrin birinci yarisinda romantizmin inkisafi ile elaqedar Ingilterede Fransada Rusiyada kimi aktyorlar burjua exlaq qaydalarina etiraz ruhunda xarakterler yaradirdi XIX esrin ikinci yarisinda aktyor senetinde realizm sistemi Avropada hakim movqe tutmaga baslamisdir Italiyada Fransada Sara Bernarin yaradiciligi Bu dovrde realizm mektebi sehne obrazlarinin psixoloji ve ictimai meiset baximindan helline nail olurdu XIX esrin sonu ve XX esrin evvellerinde Rusiyada demokratik ictimai siyasi meyllerin tesiri ile realist aktyor seneti boyuk ideya quvvesi psixoloji incelik kesb edirdi yaranmasi dunya aktyor senetinin inkisafina boyuk tesir gostemisdir Konstantin Stanislavski ve Vladimir Nemirovic Dancenkonun rehebrliyi altinda bir cox gorkemli aktyor yetismisdir Iqor Ilyinski Lev Sverdlin ve basqalarinin da aktyor senetinin inkisafina muhum xidmeti olmusdur 1920 ci illerde sovet respublikalari teatrlarinda milli aktyor seneti mektebi yaranmaga baslamisdir Milli ifaciliq enenelerinin muxtelifliyi aktyor senetinde sosialist realizminin formalasmasina ve inkisafina tesir gostermisdir SSRI xalqlari aktyorlari eyni zamanda oz yaradiciliqlarini en yaxsi eneneleri ile zenginlesdirdiler Bu dovrde aktyor senetinde muxtelif bedii istiqametler six qarsiliqli elaqede inkisaf edirdi Ikinci Dunya muharibesi illerinde aktyor seneti siyasi cehetden daha da feallasmis publisistik xarakter kesb etmisdir 1950 1970 ci illerin aktyor seneti ucun boyuk felsefi umumilesdirmeler inqilabi ehtirasliliq muasirlik ve s xarakterikdir Innokenti Smoktunovski Mixail Ulyanov ve basqalarinin yaratdigi obrazlarda ideya derinliyi ve bedii kamillik aydin nezere carpir Dovrun Qerb teatrinda aktyor seneti Jan Lui Barro Jerar Filip ve basqalarinin yaradiciliginda yuksek inkisafa catmisdir Bir cox Serq olkesi teatrlarinda ozunemexsus aktyor seneti sistemi formalasmisdir AzerbaycandaUlvi Receb Otello ve Merziyye Davudova Dezdemona rolunda Otello faciesinin sehnelesdirilmesi Bir cox gorkemli Azerbaycan aktyorunun ilk yaradiciliq dovru bu ve ya diger derecede meydan teatrinin tesiri ile baglidir Dunyanin bir cox olkesinde xalq teatri elece de misteriya teatri professional dunyevi teatrin yaranmasi ucun zemin olmaqla beraber bilavasite professional teatra cevrilme prosesi de kecirmisdir Azerbaycanda ne xalq teatri ne de dini teatr bilavasite professional teatra cevrile bilmediyinden professional teatr bezi olkelere xususen Avropa olkelerine nisbeten gec yaranmisdir Azerbayanda uzun muddet feodal munasibetlerinin hokm surmesi dinin agir tezyiqi ve realist teatr senetinin hemcinin aktyor senetinin inkisafina mane olmusdur XIX esrin evvellerinde Azerbaycanin simal hissesinin Rusiyaya birlesdirilmesinden sonra emele gelen iqtisadi ve ictimai siyasi irelileyis Azerbaycanda dramaturgiya ve teatr senetinin inkisafina serait yaratmisdir Mirze Feteli Axundovun komediyalarinin tamasaya qoyulmasi Azerbaycan milli teatrinin gelecek inkisafinda muhum rol oynamisdir Azerbaycanda esl aktyor senetinin inkisafi professional teatrin yaranmasi elece de ilk pesekar aktyorlar Cahangir Zeynalov ve Huseyn Ereblinskinin yaradiciligi ile baglidir Azerbaycanda sovet hakimiyyeti qurulduqdan sonra aktyor senetinin inkisafi ucun genis imkanlar yaranmisdir Abbas Mirze Serifzade Ulvi Receb Mirzeaga Eliyev Sidqi Ruhulla ve basqalari Azerbaycan sovet teatrinin yaradicisi olmuslar Azerbaycan aktyor senetinin inkisafinda Cefer Cabbarlinin rolu boyukdur Azerbaycan teatrinin en yaxsi aktyorlarinin yaradiciligi mehz Cefer Cabbarli dramaturgiyasi ile elaqedardir 1930 1940 ci iller Azerbaycanda aktyor senetinin yetkinlesme dovrudur Bu dovrde Merziyye Davudova Ismayil Hidayetzade Memmedeli Velixanli Eli Qurbanov Esmetxanim Memmedova Rza Tehmasib Elesger Elekberov Fatma Qedri Sona Haciyeva Mustafa Merdanov Mohsun Senani Rza Efqanli Edhem Sultanov Agasadiq Geraybeyli Habil Qurbanov Ismayil Dagistanli Ismayil Osmanli Agahuseyn Cavadov ve basqa aktyorlarin yaradiciligi aktyor senetini zenginlesdirmisdir IstinadlarAktјor sәnәti Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә I ҹild A Balzak Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1976 S 206 Elave edebiyyatBoleslavsky Richard 1933 Acting the First Six Lessons New York Theatre Arts 1987 ISBN 0 878 30000 7 Benedetti Jean 1999 Stanislavski His Life and Art Revised edition Original edition published in 1988 London Methuen ISBN 0 413 52520 1 Brustein Robert 2005 Letters to a Young Actor New York Basic Books ISBN 0 465 00806 2 Csapo Eric and William J Slater 1994 The Context of Ancient Drama Ann Arbor University of Michigan Press ISBN 0 472 08275 2 Elam Keir 1980 The Semiotics of Theatre and Drama New Accents Ser London and New York Methuen ISBN 0 416 72060 9 Hagen Uta and Haskel Frankel 1973 Respect for Acting New York Macmillan ISBN 0 025 47390 5 Halliwell Stephen ed and trans 1995 AristotlePoetics Loeb Classical Library ser Aristotle vol 23 Cambridge MA Harvard University Press ISBN 978 0 674 99563 5 Hodge Alison ed 2000 Twentieth Century Actor Training London and New York Routledge ISBN 0 415 19452 0 Magarshack David 1950 Stanislavsky A Life London and Boston Faber 1986 ISBN 0 571 13791 1 Meisner Sanford and Dennis Longwell 1987 Sanford Meisner on Acting New York Vintage ISBN 978 0 394 75059 0 Pavis Patrice 1998 Dictionary of the Theatre Terms Concepts and Analysis Trans Christine Shantz Toronto and Buffalo University of Toronto Press ISBN 0802081630 Stanislavski Konstantin 1938 An Actor s Work A Student s Diary Trans and ed Jean Benedetti London and New York Routledge 2008 ISBN 0 415 42223 X Stanislavski Konstantin 1957 An Actor s Work on a Role Trans and ed Jean Benedetti London and New York Routledge 2010 ISBN 0 415 46129 4 Wickham Glynne 1959 Early English Stages 1300 1660 Vol 1 London Routledge Wickham Glynne 1969 Shakespeare s Dramatic Heritage Collected Studies in Mediaeval Tudor and Shakespearean Drama London Routledge ISBN 0 710 06069 6 Wickham Glynne 1981 Early English Stages 1300 1660 Vol 3 London Routledge ISBN 0 710 00218 1 Zarrilli Phillip B ed 2002 Acting Re Considered A Theoretical and Practical Guide Worlds of Performance Ser 2nd edition London and New York Routledge ISBN 0 415 26300 X Xarici kecidlerVikianbarda Aktyor seneti ile elaqeli mediafayllar var Collection History of Acting Gestural Acting and Realism from the University of Michigan Museum of Art