Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Maarifçilik dövrü (fr. siècle des lumières, alm. Aufklärung) XVII- XVIII əsrlərdə Avropa mədəniyyətində mənəvi durum. Maarifçiliyin incəsənətdə proyeksiyaları: barokko, rokoko və klassizm, fəlsəfədə isə – deizm və olmuşdur. Maarfçilik İntibahı əvəz edib romantizm dövrünü qabaqlayır.
Ümumi xarakteristikası
Dində Allah Böyük Yaradan kimi kainatı yeddi günə yaradır. Xristianlıq inanaclarına görə Allah insanlara iki kitab – İncil və təbiət kitabları verib. Deməli dinin özündə də ruhani təbəqsi ilə birgə alimlər təbəqəsi mövcduddur. Buradan da dini və dünyəvi mədəniyyətin paralelizmi doğur ki, bu da dindəki və tədricən diskreditasiyasına gətirib çıxarır. Dünyanı dərk etməyimizin yeganə vasitəsi azad idrakdır. Bu termin adı altında başqaları da başa düşülür: maarifçilər, maarifiçilik ədəbiyyatı, elmi (və ya maarifçi) absolutizm. Maarifçilk anlayışına sinonim olaraq "XVIII əsr fəsləsfəsi" ifadəsi də işlədilir.
Yeni tarixdə maarifçilik dövrü olduqca mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Maarifçilik XIV-XV əsrlərin və adət-ənənələrə tənqidi münasibət aşılayan sırf dünyəvi cərəyanı olan humanizmın təbii davamı sayılır. Maarifçilik dövrü humanizm dövründən dini reformasiyalar və buna katolik kilsəsinin reaksiyası ilə ayrılır. Maarifçilik nəinki humanizm, eyni zamanda XVI və XVII əsrlərin mütərəqqi protestantizm və rasional sektantlığının da davamı sayılır. Belə ki maarifçilik sonunculardan (protestantlıq və rasional sektantlıqdan) siyasi azadlıq və vicdan azadlığı ideyalarını mənimsəmişdir. maarfçilik dövrü ideyalarına ən rahat keçid XVII əsrin sonu və XVIII əsrin əvvələrində İngiltərədə deizmin meydana gəlməsi və inkişafı ilə müşahidə olunur. Deizm cərəyanı reformasiyalar dövrünün dini təkamülü ilə başa çatması ilə meydana gəlmiş və XVII əsr maarfçililərin təbliğ etdiyi başlanğıcı rolunu oynamışdır. XVIII əsr Maarifçi ədəbiyyatın banisi olaraq Con Lokku göstərmək olar. Humanizm və protestantlıq kimi maarifçilik də ayrı-ayrı illərdə yerli və milli xarakter almışdır.
XVII əsrdə maarifçilik ideyalarına ümumavropa əhəmiyyəti verən fransız maarifçi ədəbiyyatı nümayəndələri Volter, Monteskyö, Russo, Didro və başqaları olmuşdur. Bunları birləşdirən ümumi cəhətlər o dövr Fransasının siyasi və sosial məsələlərinə tənqidi münasibət bildirən rasionalizmin tam hökmranlığı idi. Bu dövr alman maarifçiləri isə əsasən dini və mənəvi məsələlərin həlli ilə daha çox məşğul olurdular.
Maarifçiliyin əsas məqsədi insan təfəkkürünün fəaliyyəti yolu ilə bəşər həyatının təbii prinsiplərini (təbii din, təbii hüquq, fiziokratların iqtisadi həyatının təbii qaydası və s.) tapmaq idi. Belə məntiqi və təbii əsaslar nöqteyi-nəzərdən insan cəmiyyətinin faktiki olaraq bütün mövcud forma və münasibətləri tənqid hədəfinə çevrilir. Maarifçilik ideyalarının təsiri altında Avropa ictimai həyatını yenidən quracaq islahatlar (maarifçi və Fransa inqilabı) həyata keçirilir. XIX əsrin əvvəllərində bir tərəfdən köhnə dini ehkamlara qayıdış, digər tərəfdən isə XVIII əsr ideoloqlarınn etinasız yanaşdığı tarixi fəaliyyətə dönüşlə əlaqədar olaraq maarifçilik idayalarına qarşı çıxışlar baş qaldırır. Hələ XVIII əsrin sonlarından başlayaraq maarifçiliyin əsas xarakterinin təyininə dair cəhdlər edilmişdir. Bunlardan ən nəzərçarpanı Kanta məxsusdur (Beantwortung der Frage: was ist Aufklärung?, 1784). Kanta görə maarifçilik müəyyən doqmatik ideyaların digər doqmatik ideyalarla deyil, azad təfəkkürlə əvəz olunmasıdır.
İstinadlar
- Rəşidov, Zaur. "Ənvər Əhmədovun tədqiqatlarında Azərbaycan maarifçilik fəlsəfəsi: tənqidi təhlil" (PDF). Metafizika (az.). 5 (4). 2022-12-15: 54–76. (eISSN) 2617-751X. ISSN 2616-6879. OCLC 1117709579. 2023-01-28 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-10-14.
 | Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Maarifcilik dovru fr siecle des lumieres alm Aufklarung XVII XVIII esrlerde Avropa medeniyyetinde menevi durum Maarifciliyin incesenetde proyeksiyalari barokko rokoko ve klassizm felsefede ise deizm ve olmusdur Maarfcilik Intibahi evez edib romantizm dovrunu qabaqlayir Umumi xarakteristikasiDinde Allah Boyuk Yaradan kimi kainati yeddi gune yaradir Xristianliq inanaclarina gore Allah insanlara iki kitab Incil ve tebiet kitablari verib Demeli dinin ozunde de ruhani tebeqsi ile birge alimler tebeqesi movcduddur Buradan da dini ve dunyevi medeniyyetin paralelizmi dogur ki bu da dindeki ve tedricen diskreditasiyasina getirib cixarir Dunyani derk etmeyimizin yegane vasitesi azad idrakdir Bu termin adi altinda basqalari da basa dusulur maarifciler maarificilik edebiyyati elmi ve ya maarifci absolutizm Maarifcilk anlayisina sinonim olaraq XVIII esr feslesfesi ifadesi de isledilir Yeni tarixde maarifcilik dovru olduqca muhum ehemiyyet kesb edir Maarifcilik XIV XV esrlerin ve adet enenelere tenqidi munasibet asilayan sirf dunyevi cereyani olan humanizmin tebii davami sayilir Maarifcilik dovru humanizm dovrunden dini reformasiyalar ve buna katolik kilsesinin reaksiyasi ile ayrilir Maarifcilik neinki humanizm eyni zamanda XVI ve XVII esrlerin mutereqqi protestantizm ve rasional sektantliginin da davami sayilir Bele ki maarifcilik sonunculardan protestantliq ve rasional sektantliqdan siyasi azadliq ve vicdan azadligi ideyalarini menimsemisdir maarfcilik dovru ideyalarina en rahat kecid XVII esrin sonu ve XVIII esrin evvelerinde Ingilterede deizmin meydana gelmesi ve inkisafi ile musahide olunur Deizm cereyani reformasiyalar dovrunun dini tekamulu ile basa catmasi ile meydana gelmis ve XVII esr maarfcililerin teblig etdiyi baslangici rolunu oynamisdir XVIII esr Maarifci edebiyyatin banisi olaraq Con Lokku gostermek olar Humanizm ve protestantliq kimi maarifcilik de ayri ayri illerde yerli ve milli xarakter almisdir XVII esrde maarifcilik ideyalarina umumavropa ehemiyyeti veren fransiz maarifci edebiyyati numayendeleri Volter Monteskyo Russo Didro ve basqalari olmusdur Bunlari birlesdiren umumi cehetler o dovr Fransasinin siyasi ve sosial meselelerine tenqidi munasibet bildiren rasionalizmin tam hokmranligi idi Bu dovr alman maarifcileri ise esasen dini ve menevi meselelerin helli ile daha cox mesgul olurdular Maarifciliyin esas meqsedi insan tefekkurunun fealiyyeti yolu ile beser heyatinin tebii prinsiplerini tebii din tebii huquq fiziokratlarin iqtisadi heyatinin tebii qaydasi ve s tapmaq idi Bele mentiqi ve tebii esaslar noqteyi nezerden insan cemiyyetinin faktiki olaraq butun movcud forma ve munasibetleri tenqid hedefine cevrilir Maarifcilik ideyalarinin tesiri altinda Avropa ictimai heyatini yeniden quracaq islahatlar maarifci ve Fransa inqilabi heyata kecirilir XIX esrin evvellerinde bir terefden kohne dini ehkamlara qayidis diger terefden ise XVIII esr ideoloqlarinn etinasiz yanasdigi tarixi fealiyyete donusle elaqedar olaraq maarifcilik idayalarina qarsi cixislar bas qaldirir Hele XVIII esrin sonlarindan baslayaraq maarifciliyin esas xarakterinin teyinine dair cehdler edilmisdir Bunlardan en nezercarpani Kanta mexsusdur Beantwortung der Frage was ist Aufklarung 1784 Kanta gore maarifcilik mueyyen doqmatik ideyalarin diger doqmatik ideyalarla deyil azad tefekkurle evez olunmasidir IstinadlarResidov Zaur Enver Ehmedovun tedqiqatlarinda Azerbaycan maarifcilik felsefesi tenqidi tehlil PDF Metafizika az 5 4 2022 12 15 54 76 eISSN 2617 751X ISSN 2616 6879 OCLC 1117709579 2023 01 28 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 10 14 Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin