Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədə , təsdiqlənə bilməyən ifadələrə, mülahizə və şərhlərə yer verildiyi düşünülür. Xahiş olunur, mətni nəzərdən keçirin və yeni mənbələr əlavə edərək məqaləni zənginləşdirin. Əlavə məlumat üçün səhifənin yaza bilərsiniz. Lütfən, müzakirələr davam etdiyi müddətdə şablonu məqalədən çıxarmayın. |
Bu məqalədəki və ya bölmədəki məlumatlar köhnədir. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Qarabağ münaqişəsi — Azərbaycan və Ermənistan arasında Qarabağ və Qarabağın ətrafında Ermənistan nəzarətindəki Azərbaycan əraziləri üzərində baş vermiş etnik münaqişə və ərazi mübahisəsi. Münaqişə nəticəsində bir milyondan çox azərbaycanlı etnik təmizləməyə məruz qalmışdır.
| Qarabağ münaqişəsi | |||
|---|---|---|---|
| Qarabağ müharibəsi | |||
 Saat əqrəbi istiqamətində: Azərbaycan Silahlı Qüvvələrə məxsus zirehli transportyorların qalıqları; Ermənistanın işğalı altındakı ərazilərdən didərgin düşmüş azərbaycanlılar; Xankəndinin kənarındakı erməni T-72 tank abidəsi; Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin əsgərləri | |||
| Tarix | 20 fevral 1988 — 20 sentyabr 2023 | ||
| Yeri | Təmas xətti Azərbaycan-Ermənistan sərhədi | ||
| Səbəbi | Qarabağ və Qarabağın ətrafında Ermənistan nəzarətindəki Azərbaycan əraziləri | ||
| Nəticəsi | Azərbaycan qalibiyyəti | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
| Ümumi itkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
27 sentyabr 2020-ci il səhər saatlarında Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin genişmiqyaslı təxribat törədərək cəbhəboyu zonada yerləşən Azərbaycan ordusunun mövqelərini və yaşayış məntəqələrini iriçaplı silahlar, minaatanlar və müxtəlif çaplı artilleriya qurğularından intensiv atəşə tutması nəticəsində, Ermənistan ordusunun döyüş aktivliyinin qarşısını almaq, mülki əhalinin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə Azərbaycan ordusunun komandanlığı tərəfindən qoşunların bütün cəbhə boyu sürətli əks-hücum əməliyyatı başlaması barədə qərar verilib. Qarşıdurmalar nəticəsində Ermənistanda hərbi vəziyyət və ümumi səfərbərlik, Azərbaycanda isə hərbi vəziyyət və komendant saatı, 28 sentyabrda qismən səfərbərlik elan edilmişdir. Qarşıdurmalar qısa müddətdə sürətlə alovlanmış və İkinci Qarabağ müharibəsinə çevrilmişdir.
Çoxsaylı ölkələr və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı münaqişəni kəskin şəkildə qınamış və hər iki tərəfi gərginliyi azaltmağa və mənalı danışıqları təxirə salmadan davam etdirməyə çağırmışdır. Əfqanıstan, Ukrayna, Pakistan, Türkiyə və Şimali Kipr Türk Respublikası isə Azərbaycana dəstək olduqlarını bildirmişdir. 29 sentyabr tarixində BMT Təhlükəsizlik Şurası Dağlıq Qarabağdakı vəziyyətlə əlaqədar təcili iclas keçirmişdir. Rusiyanın vasitəçiliyi ilə tərəfindən dəstəklənən və həm Ermənistan həm də Azərbaycan tərəfindən qəbul edilən humanitar atəşkəs rəsmi olaraq 10 oktyabr tarixində qüvvəyə minsə də, Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin mülki vətəndaşları hədəfə alan terror aktları nəticəsində atəşkəs yenidən pozulmuş, yaralıların və məhbusların mübadiləsi dayandırılmışdır.
Davam edən müharibə ərzində 4 oktyabrda Cəbrayıl, 17 oktyabrda Füzuli, 20 oktyabrda Zəngilan, 25 oktyabrda Qubadlı və 8 noyabrda Şuşa şəhəri işğaldan azad edilmişdir. Moskvada imzalanan müqaviləyə əsasən, noyabrın 10-u Bakı vaxtı ilə saat 01:00-dan etibarən Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zonasında atəşin və hərbi əməliyyatların tam dayandırılması, 1 dekabradək Ermənistan qüvvələrinin Dağlıq Qarabağın ətrafında Ermənistan nəzarətindəki Azərbaycan ərazilərindən çıxarılması və Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə Azərbaycanın qərb rayonlarını birləşdirən yeni nəqliyyat kommunikasiyalarının inşasının təmin edilməsi elan edilmişdir.
Tarixi
Qarabağ münaqişəsinin zəmini
1750-ci ildə Qarabağ xanlığı yaradılır. 14 may 1805-ci ildə Qarabağ xanlığı Rusiya dövlətinin himayəsini qəbul edir. 1823-cü ildə ilk rəsmi siyahıyaalmaya görə, Dağlıq Qarabağ ərazisində yaşayan 18563 ailədən yalnız 1559-u və ya 8,4%-i erməni ailələridir. 1827-ci ildə Qafqaz Arxeoqrafiq Komissiyasının aktına əsasən Qarabağın Dağlıq hissəsində 12 min ailə yaşayırdı ki, bunlardan da yalnız 2,5 mini qeyri-müsəlmanlar idi. 1828–1830-cu illərdə Türkmənçay müqaviləsinə əsasən İrandan 40 min, Türkiyədən 84 min nəfər erməni köçürülərək, İrəvan və Yelizavetpol (indiki Gəncə) qəzalarında yerləşdirilir. Gəncə qəzasına göndərilənlərin çoxu indiki Ağdərə rayonu ərazisinə yerləşdirilir. 1832-ci ildə Dağlıq Qarabağ ərazisində köçürmələr nəticəsində ermənilərin sayı 34,8%-ə çatdırılır. 1886-cı ildə "Qafqaz təqvimi" məcmuəsində göstərilir ki, Zəngəzur mahalında azərbaycanlılar 45,7%, ermənilər 24,8%, digər millətlər isə 29,5% təşkil edir.
1905-ci ilin fevral ayında erməni terror təşkilatları Bakı, İrəvan, Zəngəzur, Qarabağ, Naxçıvan və digər yerlərdə azərbaycanlılara qarşı kütləvi qırğınlara başlayırlar, 50 min nəfərdən artıq azərbaycanlı qətlə yetirilir. 1905-ci ildə erməni dəstələri Şuşanın azərbaycanlılar yaşayan məhəllərinə hücuma keçirlər, 100-ə qədər azərbaycanlı ödürülür, 20-ə qədər ev yandırılır. 1905-ci il dekabrda Əhməd bəy Ağaoğlunun başçılığı altında "Difai" (Müdafiə) təşkilatı yaradılır. 1905-ci il 26 dekabrda Ağdərə rayonunun 500 nəfərlik Umudlu kənd sakinləri Ağdama pənah apararkən yolda Avram Hampanın dəstəsi tərəfindən qətlə yetirilirlər. 1906-cı ilin iyul ayında erməni silahlıları ikinci dəfə Şuşaya hücum edirlər.
1918-ci il mart ayından aprelə kimi Bakı şəhərində ermənilər tərəfindən 18 min azərbaycanlı qətlə yetirilir və bu hadisələr tarixdə Mart soyqırımı kimi qalır. 1918-ci il 1–9 mayda Quba qəzasında 122 kənd dağıdılır, 2800 nəfər azərbaycanlı öldürülür. 1918-ci il 29 mayda Azərbaycan parlamenti (Milli Şura) Antanta dövlətlərinin davamlı təzyiqlərindən sonra Azərbaycan şəhəri İrəvanın Ermənistana verilməsi haqda qərar qəbul edir. 1918-ci ilin yay və payız aylarında Zəngəzur qəzasında 115 azərbaycanlı kəndi ermənilər tərəfindən dağıdılır, 7729 azərbaycanlı öldürülür.
1919-cu il 29 yanvarda Qarabağ general-qubernatorluğu yaradılır. Ermənistan-Azərbaycan mübahisəsinin əsasında Dağlıq Qarabağ ərazisinin statusu ilə bağlı faktiki olaraq həll olunmayan məsələ dayanır. Ermənilər üçün Qarabağ müasir dövrdə etnik ermənilərin çoxluq təşkil etdiyi, lakin 1921-ci ildə bolşeviklər tərəfindən əsassız olaraq Sovet Azərbaycanına verilmiş qədim erməni kilsələrinə malik tarixi erməni vilayətidir. Azərbaycanlılar üçün Qarabağ həm də əsrlər boyu müsəlman xanlığı olduğuna görə, mərkəzi Şuşa şəhərinin ətrafında yerləşən və bir çox Azərbaycan musiqiçilərinin və sənətkarlarının doğulduğu yer olduğu üçün böyük mədəni əhəmiyyətə malik bir yer hesab olunur. Azərbaycanlılar Qarabağın iqtisadiyyat və coğrafiya baxımından öz ölkələrinin bir hissəsi olduğunu və beynəlxalq aləmdə belə tanındığını bildirirlər.
SSRİ-də Qarabağ münaqişəsi
1920-ci il dekabrın 1-də Azərbaycanın Zəngəzur mahalının böyük hissəsi Moskva rəhbərliyinin qərarı ilə Ermənistana verilir. 1923-cü il 7 iyulda Moskva rəhbərliyinin qərarı ilə Dağlıq Qarabağa muxtar vilayət statusu verilir. 1923-cü il 18 sentyabrda Xankəndinin adı "Stepanakert" adlandırılır. 1929-cu il 18 fevralda Moskva rəhbərliyinin qərarı ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasına məxsus olan 657 km² ərazi — Qurdbulaq, Horadiz, , Almalı, İtqıran, Sultanbəy, , Kilid və digər kəndlər, həmçinin Zəngilan rayonunun Nüvədi kəndi, Qazax rayonunun 4400 hektarlıq meşə sahəsi Ermənistana verilir.
1930-cu ildə Moskva rəhbərliyinin qərarı ilə Naxçıvanın Əldərə, Lehvaz, Astazur və digər yaşayış məntəqələri Ermənistana verilir və bu ərazilər üzrə Mehri rayonu yaradılır. 1938-ci ildə Moskva rəhbərliyinin qərarı ilə Naxçıvanın Sədərək və Kərki kəndlərinin bir hissəsi Ermənistana verilir.
28 noyabr 1945-ci ildə Ermənistan rəhbəri Harri Arutinov Stalinə müraciət edərək Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsini xahiş edir. 1947–1953-cü illərdə Ermənistanda toplum şəkildə yaşayan 150 min nəfərdən artıq azərbaycanlı SSRİ rəhbərliyinin qərarı ilə Azərbaycana köçürülür.
1965-ci ildə Xankəndində yaşayan M.Hovenesyan 13 nəfər erməninin imzası ilə Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi xahişi ilə məktubu SSRİ Ali Sovetinə göndərir. 1967-ci ilin iyun-avqust aylarında Dağlıq Qarabağın Xocavənd rayonunun kəndində erməni Benikin uşağı yoxa çıxır, sonra isə onun meyidi Ələmşah Mustafayevin briqadasına məxsus olan sahədən tapılır. Bu hadisəyə görə briqadir Ələmşah, direktor Ərşad, kənd sakini Zöhrab həbs olunurlar. Bu şəxslərin günahı sübut olunmadığına görə məhkəmə işi yenidən istintaqa qaytarılır. Lakin ermənilər yolda həbsxana maşınını saxladır, onu çevirir, hər üç nəfəri öldürür, sonra da yandırırlar. Az sonra sübut olunur ki, uşağı öz dayısı öldürüb.
1969-cu ildə Xankəndidə "Qarabağ" mehmanxanasının eyvanından qumbara atılır, üç azərbaycanlı yaralanır. 1969-cu ildə Laçın rayonunun Qaragöl ərazisinin, Qubadlı rayonunun Çayzəmi ərazilərinin, Qazax rayonunun Kəmərli kənd ərazilərinin, Kəlbəcər rayonunun Zod qızıl yatağı ərazilərinin bir hissəsi Moskva rəhbərliyinin qərarı ilə Ermənistana verilir.
1982-ci ildə Moskva rəhbərliyinin qərarı ilə Qazax rayonunun İncədərə yaylağı, Kəmərli, Aslanbəyli, kəndləri ərazilərinin bir hissəsi Ermənistana verilir. 1985-ci ilin dekabr ayında Daşnaksütyun partiyasının Afinada keçirilən XXII qurultayı "Böyük Ermənistan" uğrunda mübarizəni genişləndirmək qərarını qəbul edir. 1986-cı ildə Moskva rəhbərliyinin qərarı ilə Qazax rayonunun 2500 hektarlıq ərazisi Ermənistana verilir.
1987-ci ildə akademik Abel Aqambekyanın təkidi ilə Parisdə keçirilən erməni ümummilli konqresi SSRİ-də yaranmaqda olan dəyişiklikərdən istifadə edərək Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi barədə qərar qəbul edir. 1987-ci il iyun-iyul aylarında rmənilər Xankəndinin küçələrində vərəqələr yayır, Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan ayrılması üçün təbliğata başlayırlar. 1987-ci il oktyabr ayında İrəvanda "Qarabağ komitəsi" ilk açıq mitinq keçirir. Komitəyə İqor Muradyan və Levon Ter-Petrosyan başçılıq edirlər. 1987-ci il noyabrın 16-də Mixail Qorbaçovun iqtisadi məsələlər üzrə müşaviri Abel Aqambekyan Parisdə qəzetlərə müsahibə verərək, Dağlıq Qarabağın Ermənistana verilməsi ilə əlaqədar Qorbaçovu razı saldığını bildirir.
Qarabağ müharibəsi
1988-ci il
1988-ci il 13 fevralda ermənilər Xankəndində Vilayət partiya komitəsinin binası qarşısında ilk mitinqi keçirirlər. 400-ə qədər adamın iştirak etdiyi mitinqə "Krunk" terrorçu təşkilatının sədri Arkadi Manuçarov rəhbərlik edir. 1988-ci il 19 fevralda İrəvanda anti-türk mövqeli mitinq keçirilir. Mitinqdə "Ermənistanı türklərdən təmizləməli", "Ermənistanda ancaq ermənilər yaşamalıdır" tələbləri irəli sürülür. 1988-ci il 19 fevralda Bakıda "Qarabağ bizimdir!" şüarları ilə ilk yürüş keçirilir. 1988-ci il 20 fevralda ermənilər Xankəndində Vilayət partiya komitəsinin binası qarşısında 3 min nəfərin iştirak etdiyi növbəti mitinqlərini keçirirlər. Dağlıq Qarabağın Vilayət Soveti Ermənistana birləşmək haqda qərar çıxarır və SSRİ Ali Sovetinə göndərir. 1988-ci il 22 fevralda Əsgəran qəsəbəsində azərbaycanlıların dinc yürüşü erməni silahlıları tərəfindən güllə-boran edilir. 2 nəfər yeniyetmə Əli Hacıyev və Bəxtiyar Quliyev öldürülür, 19 nəfər yaralanır. 23 fevral 1988-ci ildə Vilayət partiya komitəsinin birinci katibi B.Gevorkov vəzifəsindən azad edilir, onun yerinə Genrix Poqosyan təyin olunur. 1988-ci il 28–29 fevral tarixində Sumqayıtda ermənilər tərəfindən təxribat xarakterli qırğınlar törədilir, 26 erməni, 6 azərbaycanlı öldürülür.
1988-ci il 14 mayda Şuşada azərbaycanlılar 5 min nəfərin iştirak etdiyi mitinq keçirir. Mitinqdə erməni silahlılarının hücumlarına son qoyulması tələb edilir. 1988-ci il 16 mayda ermənilər Xankəndində bir qrup azərbaycanlını döyərək maşına yığır və Şuşaya göndərirlər. 1988-ci il 16 mayda Bakıda Dağlıq Qarabağ ermənilərinin separatçı hərəkətlərinə, Ermənistandan gələn emisarların oradakı fəaliyyətinə son qoyulması tələbləri ilə mitinq keçirilir.
1988-ci il 15 iyunda Ermənistan Ali Soveti Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi barədə qərar qəbul edir. 1988-ci il 24 iyunda Moskvanın xüsusi nümayəndəsi kimi Dağlıq Qarabağa göndərilir.
1988-ci il 18–21 sentyabrda Xankəndində azərbaycanlılar yaşayan evlər yandırılır, adamlar döyülür və Şuşaya göndərilir. 1988-ci il 21 sentyabrda Dağlıq Qarabağ və Ağdam ərazilərində xüsusi vəziyyət elan ounur. 1988-ci il 22 sentyabrda İrəvan, Leninakan, Abovyan, Eçmiədzin və digər şəhərlərdə Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi, azərbaycanlıların Ermənistandan çıxarılması tələbləri ilə kütləvi tətillər, mitinqlər keçirilir. 1988-ci il oktyabrın 4-də Dağlıq Qarabağın Xankəndi və Xocalı şəhərlərində azərbaycanlılara basqınlar edilir, onlar döyülür və köçüb getmələri tələb olunur.
1988-ci il 18 noyabr-5 dekabrda Bakıda Azadlıq meydanında fasiləsiz izdihamlı mitinqlər keçirilir. Mitinq iştirakçıları ermənilərin Dağlıq Qarabağdakı vəhşiliklərinə, Ermənistanın Dağlıq Qarabağa müdaxilələrinə son qoyulmasını tələb edirlər. 1988-ci il 21 noyabrda Bakıda və Gəncədə ixtişaşlar baş verir, 3 hərbçi öldürülür, xeyli adam yaralanır. Bakı, Naxçıvan və Gəncədə xüsusi vəziyyət elan olunur. 1988-ci il 24 noyabrda Ermənistanın ərazisindən Azərbaycanın Qubadlı rayonunun Eyvazlı, Qədirli, Davudlu kəndlərinə basqınlar edilir, Eyvazlı kəndi tamamilə yandırılır. Noyabrın sonunda Ermənistanın şimal-şərq hissəsindəki kəndində 12 azərbaycanlı diri-diri yandırılır və Ermənistanın Quqark rayonunda 70 nəfər azərbaycanlı qətlə yetirilir. Onlardan Gözəldərə kəndində 21 nəfər, o cümlədən 6 qadın, 3 körpə uşaq öldürülür.
1988-ci il dekabrın 8-də Ermənistanda Spitak zəlzələsindən zərər çəkənlərə yardım məqsədilə Azərbaycandan 80 peşəkar xilasedici, mexanikləşdirilmiş dəstə Spitaka yola düşür. Onlar bir neçə gün ərzində 63 nəfəri xilas edirlər. 1988-ci il dekabrın 10-da zəlzələ ilə əlaqədar olaraq Yuqoslaviyadan döndərilən təyyarə Belqrad-Ankara-İrəvan marşrutu ilə Ermənistana uçur. Ankaradan uçduğu üçün ermənilər onu türk təyyarəsi hesab edərək qəzaya uğradırlar. Təyyarənin 6 nəfərlik şəxsi heyəti həlak olur. 1988-ci il 11 dekabrda zəlzələ ilə əlaqədar olaraq Azərbaycanın xilasedici dəstəsi Ermənistanın Leninakan şəhərinə uçur. Ermənilər yanlış koordinat verərək təyyarəni qəzaya uğradırlar. 69 nəfər xilasedici və 4 nəfər ekipaj üzvü həlak olur. Yalnız bir nəfər xilasedici salamat qalır. Onu xəstəxanaya yerləşdirirlər, lakin az sonra ermənilər mitinq edərək onun xəstəxanadan çıxarılmasına nail olurlar. 1988-ci il dekabrın 15-də SSRİ rəhbərliyi Azərbaycan və Ermənistan rəhbərlərinə bir sıra qanunsuz hərəkətlərə görə öz respublikalarında vəzifəli şəxslərin cəzalandırılması tapşırığını verir. Bir ay ərzində Azərbaycanda erməniləri guya sıxışdırdıqlarına görə 2532 nəfər məsuliyyətə cəlb olunur, 222 nəfər işdən çıxarılır, 65 nəfər partiya və komsomoldan çıxarılır. Bu tədbirlərdən sonra 19 min nəfərdən çox erməni Azərbaycana qayıdır. Ermənistanda isə həmin vaxt ərzində 13 nəfər partiyadan xaric edilir, 24 nəfər vəzifəsindən çıxarılır, 69 nəfərə partiya cəzası verilir. Ermənistana bir nəfər də olsun azərbaycanlı qaytarılmır. 1988-ci il dekabrın 28-də Ermənistandan 250 mindən çox azərbaycanlının deportasiya edilməsi əsasən başa çatdırılır.
1989-cu il
1989-cu il 12 yanvarda SSRİ Ali Soveti tərəfindən Dağlıq Qarabağ ərazisində Xüsusi İdarə Komitəsi yaradılır. Komitəyə Moskvanın nümayəndəsi Arkadi Volski rəhbər təyin edilir. Komitənin təkibinə 5 rus, 2 erməni və 1 azərbaycanlı təyin edilir. 1989-cu il 6 mayda SSRİ Xalq deputatlarının 1 qurultayı Moskvada öz işinə başlayır. Qurultay ermənilərin maraqlarına uyğun qərarlar qəbul edir.
1989-cu il 6 iyulda Xankəndi yaxınlığındakı azərbaycanlılar yaşayan Kərkicahan qəsəbəsi yandırılır. 1989-cu il iyulun 8-də Ermənilər Xankəndində "Miatsum" hərəkatının təsis yığıncağını keçirir və Robert Koçaryanı hərəkata sədr seçirlər. 1989-cu il 16 iyulda Azərbaycan Xalq Cəbhəsi yaradılır və Əbülfəz Elçibəy sədr seçilir. 29 iyulda ermənilərin davamlı hücumlarının nəticəsi olaraq Azərbaycanın mərkəzindən Naxçıvana gedən qatarların hərəkəti tamamilə dayandırılır. Naxçıvan Muxtar Respublikası blokada vəziyyətinə düşür.
1989-cu il avqustun 16-da Xankəndində ermənilər "Dağlıq Qarabağ əhalisinin qurultayı"nı keçirir, Milli Şura və Rəyasət heyəti yaradırlar. Qurultay Dağlıq Qarabağı "müstəqil ittifaq ərazisi" elan edir.
1989-cu il 15 sentyabrda Azərbaycan Ali Sovetinin qərarı ilə Dağlıq Qarabağdakı Xüsusi İdarə Komitəsi ləğv olunur. 1989-cu il 16 sentyabr ermənilər Tiflis-Bakı avtobusunu partladırlar, 5 nəfər ölür, 25 nəfər yaralanır. 1989-cu il 21 sentyabrda Xankəndində yaşayan azərbaycanlılar döyülərək şəhərdən qovulurlar.
1989-cu il oktyabrın 7-də erməni terrorçusu A.Abramyan tərəfindən Şuşanın Xəlfəliçay körpüsü partladılır.
1989-cu il dekabrın 1-də Ermənistanın Ali Soveti Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi haqda qərar qəbul edir. 1989-cu il dekabrın 6-da Azərbaycanın Ali Soveti tərəfindən Dağlıq Qarabağ üzrə Respublika Təşkilat Komitəsi yaradılır, Komitəyə Azərbaycan partiya təşkilatının rəhbərlərindən Viktor Polyaniçko sədr təyin edilir. 1989-cu il 31 dekabrda Araz çayı boyunca 137 km-lik sərhəddə sərhəd qurğuları dağıdılır.
1990-cı il
1990-cı il yanvarın 4-də erməni terrorçusu Q.Sarkisyan Əsgəran-Ağdam körpüsünü partladır. 1990-cı il 12 yanvarda Ermənistandan 500 nəfərlik silahlı dəstə vertolyotlarla Azərbaycanın Xanlar rayonunun Quşçu kəndinə gələrək, kəndi dağıdır, onlarla dinc sakini öldürürlər. 1990-cı il 15 yanvarda SSRİ Ali Soveti Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonlarda fövqəladə vəziyyət elan edir. 1990-cı il yanvarın 18-də Ermənistanın silahlı birləşmələri tərəfindən Naxçıvan Muxtar Respublikasının Kərki kəndi işğal edilir. 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-sinə keçən gecə Sovet qoşunları Bakıya daxil olaraq qırğın törədirlər. Rəsmi məlumatlara görə 131 nəfər həlak olur, 800-dən artıq adam yaralanır.
1990-cı il 18 fevralda Ermənilər Şuşa-Bakı avtobusunu partladırlar, 13 nəfər yaralanır.
1990-cı il iyulun 11-də Tərtərdən Kəlbəcərə gedən maşın karvanına ermənilər silahlı hücum edirlər. 14 nəfər həlak olur, 35 nəfər yaralanır.
1990-cı il 10 avqustda Tiflis-Ağdam avtobusu erməni terrorçuları A.Avanesyan və M.Tatevosyan tərəfindən partladılır. 20 nəfər ölür, 30 nəfər yaralanır. 1990-cı il 10 avqustda Ermənistan terrorçuları tərəfindən Şəmkir-Gəncə avtomobil yolunda avtobus partladılır. 17 nəfər həlak olur, 26 nəfər yaralanır. 1990-cı il 20 avqustda Ermənistan silahlı qüvvələri Qazax rayonun Bağanis Ayrım kəndini işğal edirlər. 5 nəfər kənd sakini öz evlərində diri-diri yandırılır.
1990-cı il 30 noyabrda Ermənistan terrorçuları tərəfindən Xankəndi yaxınlığında sərnişin avtobusu partladılır. 2 nəfər həlak olur, 11 nəfər yaralanır. 1990-cı il 15 dekabrda Samvel Babayanın terror qrupu Əsgəranda 3 nəfər azərbaycanlını qətlə yetirir.
1991-ci il
1991-ci il yanvarın 9-da Laçın-Şuşa yolunda 5 nəfərlik erməni terror qrupu "Molodyoj Azərbaycana" qəzetinin müxbiri Salatın Əsgərovanı və 2 nəfər hərbçini qətlə yetirir. 14 yanvarda Azərbaycan Ali Soveti Şaumyan (kənd) rayonunun ləğvi haqqında qərar qəbul edir.
1991-ci il aprelin 18-də erməni terrorçusu Q.Sarkisyan Xocavənd rayonunda 3 azərbaycanlı milis işçisini öldürür.
1991-ci il 30 mayda erməni terrorçuları Moskva-Bakı qatarını partladırlar. 11 nəfər ölür, 22 nəfər yaralanır.
1991-ci il 19 iyunda erməni terrorçuları Yevlax-Laçın yolunda avtomaşını partladırlar. 11 nəfər həlak olur, 3 nəfər yaralanır. 27 iyunda "Qarabağ" adlı erməni terror təşkilatı Dağlıq Qarabağın Qaradağlı kəndinə hücum edir, 6 nəfər azərbaycanlı öldürülür.
1991-ci il iyulun 31-də erməni terrorçuları tərəfindən Moskva-Bakı sərnişin qatarı partladılır, 16 nəfər ölür, 20 nəfər yaralanır.
1991-ci il avqustun 2-də Dağlıq Qarabağın Hadrut rayonunun Dolanlar kəndində ermənilər tərəfindən avtomaşın partladılır, 4 nəfər həlak olur, 8 nəfər yaralanır. Avqustun 8-də Ermənistan hakimiyyəti tərəfindən orada azərbaycanlıların yaşadıqları sonuncu Nüvədi kəndi boşaldılır, əhalisi döyülərək Ermənistandan qovulur. Avqustun 21-də Dağlıq Qarabağın Hadrut rayonunun kəndi yaxınlığında avtobus partladılır, 2 nəfər həlak olur, 10 nəfər yaralanır. Avqustun 23-də Şuşa-Cəmilli yolunda avtobus erməni terrorçuları tərəfindən atəşə tutulur, 4 nəfər həlak olur, 13 nəfər yaralanır. Avqustun 30-da Azərbaycan müstəqilliyinin bərpa olunması haqda Bəyannamə ilə çıxış edir.
1991-ci ilin sentyabrında DQMV-nin mərkəzi olan Xankəndidə vilayətin inzibati binasının üzərində müstəqil Azərbaycanın üçrəngli bayrağının dalğalanırdı.
1991-ci il sentyabrın 2-də ermənilər "Dağlıq Qarabağ Respublikası" adında qondarma qurumun yarandığını elan edirlər. Sentyabrın 5-də Azərbaycan Respublikasının Müdafiə Nazirliyi yaradılır, general Valeh Bərşadlı nazir təyin edilir. Sentyabrın 8-də erməni terrorçuları tərəfindən Ağdam-Xocavənd avtobusu atəşə tutulur, 5 nəfər həlak olur, 34 nəfər yaralanır. Həmin gün erməni terrorçuları tərəfindən Ağdam-Qaradağlı avtobusu atəşə tutulur, 8 nəfər həlak olur, 42 nəfər yaralanır. Sentyabrın 23-də Şimali Qafqazda Jeleznovodsk şəhərində Azərbaycan, Ermənistan, Rusiya və Qazaxıstan prezidentləri görüşürlər, vəziyyəti nizama salmaq məqsədi ilə "müvəqqəti işçi qrupu yaradılır". Sentyabrın 26-da erməni terrorçuları tərəfindən Yevlax-Laçın yolunda avtomaşın partladılır, 2 nəfər həlak olur, 14 nəfər yaralanır.
1991-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycan "Dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya aktı" qəbul edir. Oktyabrın 19-da Dağlıq Qarabağın Ağdərə rayonu Sırxavənd kəndi yaxınlığında ermənilər tərəfindən avtomaşın partladılır, 3 nəfər həlak olur, 2 nəfər yaralanır.
1991-ci il noyabrın 20-də erməni terrorçuları tərəfindən Xocavənd rayonunun Qarakənd kəndi yaxınlığında "Mİ-8" vertolyotu vurulur. Noyabrın 26-da Azərbaycan parlamenti Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin ləğv olunması haqda qanun qəbul edir. Noyabrın 27-də SSRİ Dövlət Şurası DQMV-nin ləğvi ilə bağlı qərarın dəyişdirilməsini Azərbaycan rəhbərliyindən tələb edir.
1991-ci il dekabrın 10-da Dağlıq Qarabağ erməniləri referendum keçirir, "müstəqilliyə" səs verirlər. Dekabrın 23-də ermənilərin "Qarabağ" adlı terror təşkilatı Dağlıq Qarabağın Əsgəran rayonu Meşəli kəndinə hücum edir, 6 nəfər öldürülür, 15 nəfər yaralanır. Dekabrın 26-da Şuşa şəhər sakini Süleyman Abbasov, onun hamilə həyat yoldaşı, yaşyarımında olan oğlu, qaynanası və onların getdikləri maşının sürücüsü Ağdam-Şuşa yolunda erməni terrorçuları tərəfindən qətlə yetirilirlər. Dekabrın 27-də ermənilər ağır texnikanın müşayəti ilə Xankəndi yaxınlığındakı Kərkicahan qəsəbəsinə edirlər. başçılığı altında kəndin 22 nəfərdən ibarət müdafiə dəstəsi qeyri-bərabər döyüşə girirlər. Səkkiz saat davam edən döyüşdə 70-dən çox erməni qulduru məhv edilir.
1992-ci il
1992-ci il yanvarın 8-də erməni terrorçuları Krasnovodskdan Bakıya üzən sərnişin bərəsini partladırlar. 25 nəfər ölür, 88 nəfər yaralanır. Yanvarın 10-da Respublika Təşkilat komitəsi Xankəndini tərk edir. Yanvarın 15-də Kərkicahan qəsəbəsi işğal edilir. Yanvarın 26-da Şuşa yaxınlığındakı Daşaltı kəndində Azərbaycan əsgərləri ermənilərin pusqusuna düşürlər, qeyri-bərabər döyüşdə 33 nəfər həlak olur, 36 nəfər yaralanır, 34 nəfər itkin düşür. Yanvarın 28-də Ağdam-Şuşa marşurutu ilə uçan mülki vertolyot erməni terrorçuları tərəfindən vurulur. Əsasən qadın və uşaqlardan ibarət olan 41 nəfər sərnişin və 3 nəfər ekipaj üzvü həlak olur. Yanvarın 30-da Azərbaycan və Ermənistan eyni vaxtda ATƏM (ATƏT) üzvlüyünə qəbul edilirlər.
10 fevral 1992-ci il. Quşçular və Malıbəyli kəndləri işğal edilir. 13–17 fevral 1992-ci il. Dağlıq Qarabağın Xocavənd rayonu Qaradağlı kəndi əldən-ələ keçir, kəndin 92 nəfər müdafiəçisi və 54 nəfər sakini öldürülür. Ermənilər 117 nəfər kənd sakinini girov götürür, onlardan 77 nəfərini qətlə yetirirlər. Ermənilər kəndin yaxınlığındakı fermada 6 nəfəri diri-diri yandırırlar. 25–26 fevral 1992-ci il. Erməni quldur dəstələri Rusiyanın 366-cı polku ilə birlikdə Xocalı şəhərini darmadağın edir, dəhşətli soyqırım törədirlər. Soyqırım nəticəsində 613 nəfər, o cümlədən 63 nəfər uşaq, 106 nəfər qadın, 70 nəfər qoca öldürülür. 487 nəfər, o cümlədən, 76 uşaq şikəst edilir. 1275 nəfər girov götürülür, 150 nəfər itkin düşür. Xocalıya hücuma erməni mayoru S.Ohanyan və 366-cı polkun 3-cü batalyonunun komandiri Y.Nabokixin bilavasitə rəhbərlik etmişlər. 02 mart 1992-ci il. Azərbaycan BMT-yə üzv qəbul edilir. 08 mart 1992-ci il. Qazax rayonunun Xeyrimli kəndi işğal edilir. 12 mart 1992-ci il. Qazax rayonunun Aşağı Əskipara kəndi işğal edilir. 12 mart 1992-ci il. Dağlıq Qarabağın Sırxavənd, Qaraşlar, Bəşirlər, Baş Güneypəyə, Orta Güneypəyə, Xatınbəyli, Manikli kəndləri işğal edilir. 22 mart 1992-ci il. Erməni terrorçuları tərəfindən Qazax rayonu ərazisində avtomaşın partladılır, 3 nəfər həlak olur, 2 nəfər yaralanır. 24 mart 1992-ci il. ATƏM (ATƏT) təkibində 11 ölkənin nümayəndələrinin daxil olduğu Minsk qrupu yaradılır. Qrupa Azərbaycan, Ermənistan, Belorus, Almaniya, İtaliya, Rusiya, ABŞ, Türkiyə, Fransa, İsveç, Çexoslovakiyanın (sonralar onun əvəzinə Avstriya, Finlandiya, Norveç daxil edilir) nümayəndələri daxil olurlar. 07 aprel 1992-ci il. Kəlbəcər rayonunun Ağdaban kəndi zəbt edilir və yandırılır.
Kəndin 67 nəfər dinc sakini qətlə yetirilir, o cümlədən 8 qoca, 2 uşaq, 7 qadın diri- diri yandırılır.
12 aprel 1992-ci il. Ermənilər Şuşa şəhərinin müdafiəçilərinə qarşı kimyəvi silahdan istifadə edirlər. 27 aprel 1992-ci il. Qazax rayonunun Sofulu kəndi işğal edilir. 08 may 1992-ci il. Şuşa şəhəri Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilir. 11 may 1992-ci il. Qazax rayonunun Qızıl Hacılı kəndi işğal edilir. 15 may 1992-ci il. "SSRİ-nin hərbi əmlakının bölüşdürülməsi haqqında" Daşkənddə imzalanmış müqavilə əsasında IV ordunun silahlarını Azərbaycana təhvil verməyə başlayırlar. 18 may 1992-ci il. Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən Laçın işğal edilir. 20 may 1992-ci il. Zəngilan rayonunun Qazançı kəndi yaxınlığında erməni terrorçuları tərəfindən avtomaşın partladılır, 2 nəfər həlak olur, 2 nəfər yaralanır. 08 iyun 1992-ci il. Qazax rayonunun Yuxarı Əskipara kəndi işğal edilir.
12 iyun 1992-ci il. Azərbaycan Ordusu genişmiqyaslı hərbi əməliyyatlara başlayır. 83 gün davam edən hücum əməliyyatı nəticəsində Dağlıq Qarabağın yarısı düşməndən azad edilir. 08 avqust 1992-ci U. Gədəbəy rayonunun Başkənd qəsəbəsi azad edilir. 24 oktyabr 1992-ci il. ABŞ konqresi "907-ci akta düzəliş" qəbul edir. Bu düzəliş Azərbaycana ABŞ hökuməti tərəfindən yardımı qadağan edir. 10–12 dekabr 1992-ci ü. Ermənistanın işğalçı qoşunları Qubadlı və Zəngilan rayonlarının Şayıflı, Seyidlər, Ərkənd, Bərəli, Qazançı, Günqışlaq, Pirveyisli, Canbar, Yuxarı Qayalı kəndlərini zəbt edirlər.
1993-cü il
1993-cü il 28 fevralda Kislovodsk-Bakı sərnişin qatarı erməni terrorçuları tərəfindən partladılır, 11 nəfər həlak olur, 18 nəfər yaralanır. 27–28 martda Kəlbəcər rayonunun Ağqaya, Mərcimək, Təzəkənd, Ağcakənd, Narışlar kəndləri işğal edilir.
Aprelin 2-də Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən Kəlbəcər rayonu işğal edilir. Aprelin 30-da BMT Təhlükəsizlik Şurası 822 saylı qətnaməsini qəbul edir.
1993-cü il mayın 20-də Rusiya qoşunları Azərbaycanın ərazilərini tərk etməyə başlayırlar.
İyunun 2-də sərnişin qatarı Ermənistan xüsusi xidmət orqanlarının göndərdiyi terrorçu qrup tərəfindən partladılır, təsadüf nəticəsində ölən və yaralananlar olmur. 12–15 iyunda Ağdam rayonunun Əliağalı, Əlimədədli, Qalayçılar kəndləri işğal edilir. 25 iyunda Ağdam rayonunun Boyəhmədli, Papravənd kəndləri işğal edilir. 26 iyunda ermənilər Ağdərə şəhərini işğal edirlər.
4 iyulda Füzuli rayonunun Arış, Qoçəhmədli, Qaracalı, Xatınbulaq, kəndləri işğal edilir. 5 iyulda Ağdam rayonunun işğal edilir.21 iyulda Ağdam rayonunun Muğanlı və Şıxbabalı kəndləri işğal edilir. 22 iyulda Ağdam rayonunun Mərzili, Novruzlu, Yusifcanlı, Qiyaslı, Xıdırlı, Sancalı, Muradbəyli kəndləri işğal edilir. 22 iyulda Tərtər rayonu ərazisində erməni terrorçuları tərəfindən partlayış törədilir, 5 nəfər həlak olur, 18 nəfər yaralanır. Həmin gün Qazax rayonu ərazisində erməni terrorçuları tərəfindən partlayış törədilir, 6 nəfər həlak olur, 10 nəfər yaralanır. 23 iyulda Ermənistan silahlı qüvvələri Ağdamı işğal edirlər. 24 iyulda Füzuli rayonunun Cuvarlı kəndi işğal edilir. 29 iyulda BMT Təhlükəsizlik Şurası 853 saylı qətnaməsini qəbul edir.
1993-cü il avqustun 15-də Füzuli rayonunun Aşağı Veysəlli, Yuxarı Yağlıvənd kəndləri, Cəbrayıl rayonunun Sur, , Quşçular, işğal edilir. 23 avqustda Ermənistan silahlı qüvvələri Füzulini və Cəbrayılı işğal edirlər. 27 avqustda yaradılır. sədr seçilir. 30 avqustda Hadrut rayonu ərazisində erməni terrorçuları tərəfindən avtomaşın partladılır, 2 nəfər həlak olur. 31 avqustda Ermənistan silahlı qüvvələri Qubadlını işğal edirlər.
Sentyabrın 2-də Hadrut rayonunun çıxacağında erməni terrorçuları tərəfindən sərnişin avtobusu partladılır, 4 nəfər həlak olur, 8 nəfər yaralanır. 14 oktyabrda BMT Təhlükəsizlik Şurası 874 saylı qətnaməsini qəbul edir. 23 oktyabrda Füzuli rayonunun Horadiz qəsəbəsi işğal edilir. 28 oktyabrda Zəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi işğal edilir. 29 oktyabrda Ermənistan silahlı qüvvələri işğal edirlər. 12 noyabrda BMT Təhlükəsizlik Şurası 884 saylı qətnaməsini qəbul edir. 21–22 dekabrda MDB parlament Assambleyası Dağlıq Qarabağ məsələsini "Aland modeli" üzrə həll etməyi təklif edir.
1994-cü il
1994-cü il yanvarın 8-d Füzuli rayonunun Horadiz qəsəbəsi erməni işğalından azad edilir. Hərbi əməliyyatlar nəticəsində Azərbaycan Ordusu düşməni geri oturdur və 30 km irəliləyir. Fevralın 1-də Kislovodsk-Bakı sərnişin qatarı erməni terrorçuları tərəfindən partladılır, 3 nəfər ölür, 20 nəfərdən çox adam yaralanır. 18 martda erməni terrorçuları Xankəndi üzərində İran diplomatlarını və onların ailə üzvlərini daşıyan təyyarəni vururlar, 34 nəfər həlak olur. 19 martda erməni terrorçuları Bakıda "20 yanvar" metro stansiyasında partlayış törədirlər, 14 nəfər həlak olur, 49 nəfər yaralanır.
13 aprel 1994-cü il. Moskva-Bakı sərnişin qatarı erməni terrorçuları tərəfindən partladılır, 6 nəfər həlak olur, 3 nəfər yaralanır. 12 mayda Azərbaycanla Ermənistan arasında müvəqqəti atəşkəs elan olunur.
Atəşkəs
03 dekabr 1996-cv il. ATƏT-in Lissabon sammiti keçirilir. Sammitdə daha çox Ermənistanın iddiaları nəzərə alınır, Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı yekdil sənəd qəbul olunmur. Fevral 1997-ci il. Minsk qrupunun 3 həmsədrlik institutu yaradılır. 18 iyul 1997-ci il. ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsi üçün "Paket variantı"nı təklif edir. 29 avqust 1997-ci il. Rusiya və Ermənistan arasında "Dostluq və əməkdaşlıq haqda" hərbi ittifaq müqaviləsi imzalanır. 02 dekabr 1997-ci il. ATƏT-in Minsk qrupu Dağlıq Qarabağ məsələsinin mərhələli həll variantını təklif edir. 28 iyun 1998-ci il. İctimai və siyasi qurumların Qarabağ üzrə Koordinasiya Şurası yaradılır. 07 noyabr 1998-ci il. ATƏT-in Minsk qrupu həmsədrləri Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə dair "Ümumi dövlət" konsepsiyasını təklif edirlər. 29 iyul 1999-cu il. Bakıda Azərbaycan və Türkiyə arasında hərbi yardıma dair müqavilə imzalanır. 1–30 avqust 1999-cu il. Qarabağ üzrə Kordinasiya Şurası aclıq aksiyası keçirir, beynəlxalq təşkilatlar qarşısında Ermənistanın təcavüzkar tərəf kimi tanınması, ona qarşı sanksiyaların tətbiq olunması tələbləri qoyulur. 27 oktyabr 1999-cu il. Erməni terrorçuları Ermənistan parlamentinə soxularaq parlamentin sədrini, baş naziri və bir neçə deputatı öldürürlər. 19 noyabr 1999-cı il. ATƏT-in İstanbul sammiti keçirilir. Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı müzakirələr aparılır, lakin konkret sənəd qəbul olunmur. 28 yanvar 2000-ci il. Qarabağ Azadlıq Təşkilatı yaradılır. Akif Nağı sədr seçilir. 25 yanvar 2001-ci il. Azərbaycan və Ermənistan eyni vaxtda Avropa Şurasına üzv qəbul edilirlər. 23–24 fevral 2001-ci il. Azərbaycan parlamentində ictimai, siyasi qurumların nümayəndələrinin iştirakı ilə Qarabağ məsələsinə dair müzakirələr keçirilir. 22 dekabr 2001-cĠ il. Qarabağ Azadlıq Təşkilatının təşəbbüsü ilə Qarabağ mitinqi keçirilir, işğal altında olan ərazilərin hərbi yolla azad edilməsi tələbləri qoyulur.
18 yanvar 2002-ci il. Qarabağ Azadlıq Təşkilatının təşəbbüsü ilə Qarabağ mitinqi keçirilir, yenə də torpaqların yalnız hərbi yolla azad edilə biləcəyi ilə bağlı tələblər qoyulur. 22 fevral 2003-cü il. Qarabağ Azadhq Təşkilatının təşəbbüsü ilə Xocalı soyqırımın ildönümünə həsr edilmiş mitinq keçirilir. 13 avqust 2003-cü il. Qarabağda partizan hərəkatını başlamaq üçün dəstə yaratmış bir qrup gənc həbs edilir. Aprel 2004-cü il. Qarabağ danışıqlarının "Praqa prosesi" başlanır. 08 may 2004-cü il. Qarabağ Azadlıq Təşkilatı Qarabağa dinc yürüş həyata keçirir, yürüş iştirakçıları Azərbaycan əsgərlərinin səngərlərinə qədər çatır və orada mitinq keçirirlər. 22 iyun 2004-cü il. Qarabağ Azadlıq Təşkilatı erməni zabitlərinin Bakıda keçirilən NATO konfransına dəvət olunmasına etiraz olaraq, həmin konfransın keçirildiyi "Avropa" otelinin qarşısında etiraz mitinqi keçirir, mitinq iştirakçılarından bir qrup otelə daxil olur, konfransın işi dayandırılır. QAT üzvlərindən 6 nəfər həbs olunur. NATO rəhbərliyi Bakıda Ermənistan hərbçilərinin iştirakı ilə keçirilməsi nəzərdə tutulan hərbi təlimləri ləğv etmək məcburiyyətində qalır. 25 yanvar 2005-ci il. Avropa Şurası Parlament Assambleyası qətnamə qəbul edir, Azərbaycanın ərazilərinin Ermənistan tərəfindən işğal olunduğunu təsdiq edir. 08 may 2005-ci il. Qarabağ Azadlıq Təşkilatı Şuşanın işğalının ildönümü ilə əlaqədar Bakının bir neçə yerində dinc yürüşlər keçirir. Sentyabr 2005-ci il. Minsk qrupu həmsədrləri tərəflərə "keçid statusu" deyilən variantı təklif edirlər. 30 noyabr 2005-ci il. Qarabağ Azadlıq Təşkilatı Rusiya, ABŞ və Fransanın Azərbaycandakı səfirlikləri qarşısında etiraz aksiyaları keçirir, Minsk qrupunun fəaliyyətinə son qoyulmasını tələb edir. 16 dekabr 2005-ci il. Qarabağ Azadlıq Təşkilatı Minsk qrupu həmsədrlərinin Bakıya səfərinə etiraz olaraq hava limanında, Xarici İşlər Nazirliyinin qarşısında, həmsədrlərin mətbuat konfransı keçirdikləri "Hiyat park" otelinin qarşısında etiraz aksiyaları keçirir, QAT fəalları mətbuat, konfransı keçirilən zala daxil olaraq mətbuat konfransını dayandırır və həmsədrlərin ölkəni tərk etmələrini tələb edirlər. 13–17 aprel 2006-cı il. Qarabağ Azadlıq Təşkilatı Azərbaycan Ordusunun zabiti Ramil Səfərov haqda Budapeşt şəhər məhkəməsinin ədalətsiz qərarına etiraz olaraq Bakı, Şəki, Mingəçevir, Ağsu, Lənkəran, Bərdə və digər şəhərlərdə, həmçinin çadır düşərgələrində yürüş-mitinqlər keçirir. 22 iyun 2006-cı ü. Minsk qrupu həmsədrləri birgə bəyanatla çıxış edərək "nizamasalmanın təməl prinsipləri"ni açıqlayırlar.
13–19 oktyabr 2006-cı il. Qarabağ Azadlıq Təşkilatı Fransa parlamentinin saxta "erməni soyqırımı"ını tanımamağa görə cəza haqqında qəbul etdiyi qanuna etiraz olaraq həmin ölkənin Azərbaycandakı səfirliyinin qarşısında silsilə aksiyalar keçirir. 29 dekabr 2006-c il. Minsk qrupu həmsədrləri 2006-cı ildə heç nəyə nail ola bilmədiklərini etiraf edirlər. 29 noyabr-01 dekabr 2007-ci il. Minsk qrupu həmsədrləri Madriddə tərəflərə "yeni təməl prinsipləri"ni təqdim edirlər. 14 mart 2008-ci il. BMT Baş Assambleyasının 62-ci sessiyasında "Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindəki vəziyyət haqqında" qətnamə qəbul olunur. 08 avqust 2008-ci il. Rusiya Gürcüstana hərbi müdaxilə edir, regionda hərbi-siyasi vəziyyət dəyişir. Avqust-sentyabr 2008-ci il. Türkiyə və İran Qarabağ məsələsi ilə bağlı yeni vasitəçilik təşəbbüsü ilə çıxış edirlər. Rusiya və ABŞ-nin diplomatik fəallığı artır. 02 noyabr 2008-ci il. Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan prezidentləri Moskvada birgə Bəyannamə imzalayıblar.
Həmçinin bax
- Qarabağ müharibəsi
- Aprel döyüşləri
- Tovuz döyüşləri
- Qarabağ Döyüşləri (2020)
- de Waal, Thomas. "The Nagorny Karabakh Conflict in its Fourth Decade" (PDF). CEPS. 2021-09-27 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 25 mart 2023.
- "1991-ci il: Xankəndidə üçrəngli Azərbaycan bayrağı - VİDEO". 2021-12-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-08-11.
- "Xankəndidə dövlət binası üzərində Azərbaycan bayrağı - UNİKAL VİDEO". 2022-08-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-08-11.
- Xankəndi: İşğal tarixi 2020-11-01 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede orijinal tedqiqata tesdiqlene bilmeyen ifadelere mulahize ve serhlere yer verildiyi dusunulur Xahis olunur metni nezerden kecirin ve yeni menbeler elave ederek meqaleni zenginlesdirin Elave melumat ucun sehifenin muzakire sehifesine yaza bilersiniz Lutfen muzakireler davam etdiyi muddetde sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaledeki ve ya bolmedeki melumatlar kohnedir Sehifeye yenilenmis melumatlar elave etmekle Vikipediyani zenginlesdirmeye komek ede bilersiniz Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Qarabag munaqisesi Azerbaycan ve Ermenistan arasinda Qarabag ve Qarabagin etrafinda Ermenistan nezaretindeki Azerbaycan erazileri uzerinde bas vermis etnik munaqise ve erazi mubahisesi Munaqise neticesinde bir milyondan cox azerbaycanli etnik temizlemeye meruz qalmisdir Qarabag munaqisesiQarabag muharibesiSaat eqrebi istiqametinde Azerbaycan Silahli Quvvelere mexsus zirehli transportyorlarin qaliqlari Ermenistanin isgali altindaki erazilerden didergin dusmus azerbaycanlilar Xankendinin kenarindaki ermeni T 72 tank abidesi Ermenistan Silahli Quvvelerinin esgerleriTarix 20 fevral 1988 20 sentyabr 2023Yeri Temas xetti Azerbaycan Ermenistan serhediSebebi Qarabag ve Qarabagin etrafinda Ermenistan nezaretindeki Azerbaycan erazileriNeticesi Azerbaycan qalibiyyetiMunaqise terefleriErmenistan Qondarma Dagliq Qarabag Respublikasi AzerbaycanKomandan lar Nikol Pasinyan Suren Papikyan Arayik Harutyunyan David Tonoyan Ilham Eliyev Zakir Hesenov Hikmet Mirzeyev Mais BerxudarovTereflerin quvvesiErmenistan Silahli Quvveleri 78 000 Artsax Mudafie Ordusu 45 000 Azerbaycan Silahli Quvveleri 20 000Itkiler40 000 27 000 2 907Umumi itkiler69 097 Vikianbarda elaqeli mediafayllar 27 sentyabr 2020 ci il seher saatlarinda Ermenistan Silahli Quvvelerinin genismiqyasli texribat torederek cebheboyu zonada yerlesen Azerbaycan ordusunun movqelerini ve yasayis menteqelerini iricapli silahlar minaatanlar ve muxtelif capli artilleriya qurgularindan intensiv atese tutmasi neticesinde Ermenistan ordusunun doyus aktivliyinin qarsisini almaq mulki ehalinin tehlukesizliyini temin etmek meqsedile Azerbaycan ordusunun komandanligi terefinden qosunlarin butun cebhe boyu suretli eks hucum emeliyyati baslamasi barede qerar verilib Qarsidurmalar neticesinde Ermenistanda herbi veziyyet ve umumi seferberlik Azerbaycanda ise herbi veziyyet ve komendant saati 28 sentyabrda qismen seferberlik elan edilmisdir Qarsidurmalar qisa muddetde suretle alovlanmis ve Ikinci Qarabag muharibesine cevrilmisdir Coxsayli olkeler ve Birlesmis Milletler Teskilati munaqiseni keskin sekilde qinamis ve her iki terefi gerginliyi azaltmaga ve menali danisiqlari texire salmadan davam etdirmeye cagirmisdir Efqanistan Ukrayna Pakistan Turkiye ve Simali Kipr Turk Respublikasi ise Azerbaycana destek olduqlarini bildirmisdir 29 sentyabr tarixinde BMT Tehlukesizlik Surasi Dagliq Qarabagdaki veziyyetle elaqedar tecili iclas kecirmisdir Rusiyanin vasiteciliyi ile terefinden desteklenen ve hem Ermenistan hem de Azerbaycan terefinden qebul edilen humanitar ateskes resmi olaraq 10 oktyabr tarixinde quvveye minse de Ermenistan Silahli Quvvelerinin mulki vetendaslari hedefe alan terror aktlari neticesinde ateskes yeniden pozulmus yaralilarin ve mehbuslarin mubadilesi dayandirilmisdir Davam eden muharibe erzinde 4 oktyabrda Cebrayil 17 oktyabrda Fuzuli 20 oktyabrda Zengilan 25 oktyabrda Qubadli ve 8 noyabrda Susa seheri isgaldan azad edilmisdir Moskvada imzalanan muqavileye esasen noyabrin 10 u Baki vaxti ile saat 01 00 dan etibaren Dagliq Qarabag munaqisesi zonasinda atesin ve herbi emeliyyatlarin tam dayandirilmasi 1 dekabradek Ermenistan quvvelerinin Dagliq Qarabagin etrafinda Ermenistan nezaretindeki Azerbaycan erazilerinden cixarilmasi ve Naxcivan Muxtar Respublikasi ile Azerbaycanin qerb rayonlarini birlesdiren yeni neqliyyat kommunikasiyalarinin insasinin temin edilmesi elan edilmisdir TarixiQarabag munaqisesinin zemini Esas meqaleler Mart soyqirimi ve Azerbaycan Ermenistan muharibesi 1918 1920 1750 ci ilde Qarabag xanligi yaradilir 14 may 1805 ci ilde Qarabag xanligi Rusiya dovletinin himayesini qebul edir 1823 cu ilde ilk resmi siyahiyaalmaya gore Dagliq Qarabag erazisinde yasayan 18563 aileden yalniz 1559 u ve ya 8 4 i ermeni aileleridir 1827 ci ilde Qafqaz Arxeoqrafiq Komissiyasinin aktina esasen Qarabagin Dagliq hissesinde 12 min aile yasayirdi ki bunlardan da yalniz 2 5 mini qeyri muselmanlar idi 1828 1830 cu illerde Turkmencay muqavilesine esasen Irandan 40 min Turkiyeden 84 min nefer ermeni kocurulerek Irevan ve Yelizavetpol indiki Gence qezalarinda yerlesdirilir Gence qezasina gonderilenlerin coxu indiki Agdere rayonu erazisine yerlesdirilir 1832 ci ilde Dagliq Qarabag erazisinde kocurmeler neticesinde ermenilerin sayi 34 8 e catdirilir 1886 ci ilde Qafqaz teqvimi mecmuesinde gosterilir ki Zengezur mahalinda azerbaycanlilar 45 7 ermeniler 24 8 diger milletler ise 29 5 teskil edir 1905 ci ilin fevral ayinda ermeni terror teskilatlari Baki Irevan Zengezur Qarabag Naxcivan ve diger yerlerde azerbaycanlilara qarsi kutlevi qirginlara baslayirlar 50 min neferden artiq azerbaycanli qetle yetirilir 1905 ci ilde ermeni desteleri Susanin azerbaycanlilar yasayan mehellerine hucuma kecirler 100 e qeder azerbaycanli odurulur 20 e qeder ev yandirilir 1905 ci il dekabrda Ehmed bey Agaoglunun basciligi altinda Difai Mudafie teskilati yaradilir 1905 ci il 26 dekabrda Agdere rayonunun 500 neferlik Umudlu kend sakinleri Agdama penah apararken yolda Avram Hampanin destesi terefinden qetle yetirilirler 1906 ci ilin iyul ayinda ermeni silahlilari ikinci defe Susaya hucum edirler 1918 ci il mart ayindan aprele kimi Baki seherinde ermeniler terefinden 18 min azerbaycanli qetle yetirilir ve bu hadiseler tarixde Mart soyqirimi kimi qalir 1918 ci il 1 9 mayda Quba qezasinda 122 kend dagidilir 2800 nefer azerbaycanli oldurulur 1918 ci il 29 mayda Azerbaycan parlamenti Milli Sura Antanta dovletlerinin davamli tezyiqlerinden sonra Azerbaycan seheri Irevanin Ermenistana verilmesi haqda qerar qebul edir 1918 ci ilin yay ve payiz aylarinda Zengezur qezasinda 115 azerbaycanli kendi ermeniler terefinden dagidilir 7729 azerbaycanli oldurulur 1919 cu il 29 yanvarda Qarabag general qubernatorlugu yaradilir Ermenistan Azerbaycan mubahisesinin esasinda Dagliq Qarabag erazisinin statusu ile bagli faktiki olaraq hell olunmayan mesele dayanir Ermeniler ucun Qarabag muasir dovrde etnik ermenilerin coxluq teskil etdiyi lakin 1921 ci ilde bolsevikler terefinden esassiz olaraq Sovet Azerbaycanina verilmis qedim ermeni kilselerine malik tarixi ermeni vilayetidir Azerbaycanlilar ucun Qarabag hem de esrler boyu muselman xanligi olduguna gore merkezi Susa seherinin etrafinda yerlesen ve bir cox Azerbaycan musiqicilerinin ve senetkarlarinin doguldugu yer oldugu ucun boyuk medeni ehemiyyete malik bir yer hesab olunur Azerbaycanlilar Qarabagin iqtisadiyyat ve cografiya baximindan oz olkelerinin bir hissesi oldugunu ve beynelxalq alemde bele tanindigini bildirirler SSRI de Qarabag munaqisesi Esas meqale Dagliq Qarabag Muxtar Vilayeti 1920 ci il dekabrin 1 de Azerbaycanin Zengezur mahalinin boyuk hissesi Moskva rehberliyinin qerari ile Ermenistana verilir 1923 cu il 7 iyulda Moskva rehberliyinin qerari ile Dagliq Qarabaga muxtar vilayet statusu verilir 1923 cu il 18 sentyabrda Xankendinin adi Stepanakert adlandirilir 1929 cu il 18 fevralda Moskva rehberliyinin qerari ile Naxcivan Muxtar Respublikasina mexsus olan 657 km erazi Qurdbulaq Horadiz Almali Itqiran Sultanbey Kilid ve diger kendler hemcinin Zengilan rayonunun Nuvedi kendi Qazax rayonunun 4400 hektarliq mese sahesi Ermenistana verilir 1930 cu ilde Moskva rehberliyinin qerari ile Naxcivanin Eldere Lehvaz Astazur ve diger yasayis menteqeleri Ermenistana verilir ve bu eraziler uzre Mehri rayonu yaradilir 1938 ci ilde Moskva rehberliyinin qerari ile Naxcivanin Sederek ve Kerki kendlerinin bir hissesi Ermenistana verilir 28 noyabr 1945 ci ilde Ermenistan rehberi Harri Arutinov Staline muraciet ederek Dagliq Qarabagin Ermenistana birlesdirilmesini xahis edir 1947 1953 cu illerde Ermenistanda toplum sekilde yasayan 150 min neferden artiq azerbaycanli SSRI rehberliyinin qerari ile Azerbaycana kocurulur 1965 ci ilde Xankendinde yasayan M Hovenesyan 13 nefer ermeninin imzasi ile Dagliq Qarabagin Ermenistana birlesdirilmesi xahisi ile mektubu SSRI Ali Sovetine gonderir 1967 ci ilin iyun avqust aylarinda Dagliq Qarabagin Xocavend rayonunun kendinde ermeni Benikin usagi yoxa cixir sonra ise onun meyidi Elemsah Mustafayevin briqadasina mexsus olan saheden tapilir Bu hadiseye gore briqadir Elemsah direktor Ersad kend sakini Zohrab hebs olunurlar Bu sexslerin gunahi subut olunmadigina gore mehkeme isi yeniden istintaqa qaytarilir Lakin ermeniler yolda hebsxana masinini saxladir onu cevirir her uc neferi oldurur sonra da yandirirlar Az sonra subut olunur ki usagi oz dayisi oldurub 1969 cu ilde Xankendide Qarabag mehmanxanasinin eyvanindan qumbara atilir uc azerbaycanli yaralanir 1969 cu ilde Lacin rayonunun Qaragol erazisinin Qubadli rayonunun Cayzemi erazilerinin Qazax rayonunun Kemerli kend erazilerinin Kelbecer rayonunun Zod qizil yatagi erazilerinin bir hissesi Moskva rehberliyinin qerari ile Ermenistana verilir 1982 ci ilde Moskva rehberliyinin qerari ile Qazax rayonunun Incedere yaylagi Kemerli Aslanbeyli kendleri erazilerinin bir hissesi Ermenistana verilir 1985 ci ilin dekabr ayinda Dasnaksutyun partiyasinin Afinada kecirilen XXII qurultayi Boyuk Ermenistan ugrunda mubarizeni genislendirmek qerarini qebul edir 1986 ci ilde Moskva rehberliyinin qerari ile Qazax rayonunun 2500 hektarliq erazisi Ermenistana verilir 1987 ci ilde akademik Abel Aqambekyanin tekidi ile Parisde kecirilen ermeni umummilli konqresi SSRI de yaranmaqda olan deyisiklikerden istifade ederek Dagliq Qarabagin Ermenistana birlesdirilmesi barede qerar qebul edir 1987 ci il iyun iyul aylarinda rmeniler Xankendinin kucelerinde vereqeler yayir Dagliq Qarabagin Azerbaycandan ayrilmasi ucun tebligata baslayirlar 1987 ci il oktyabr ayinda Irevanda Qarabag komitesi ilk aciq mitinq kecirir Komiteye Iqor Muradyan ve Levon Ter Petrosyan basciliq edirler 1987 ci il noyabrin 16 de Mixail Qorbacovun iqtisadi meseleler uzre musaviri Abel Aqambekyan Parisde qezetlere musahibe vererek Dagliq Qarabagin Ermenistana verilmesi ile elaqedar Qorbacovu razi saldigini bildirir Qarabag muharibesi 1988 ci il Esas meqaleler Sumqayit hadiseleri 1988 Azerbaycanlilarin deportasiyasi 1988 1989 ve Qarabag muharibesi 1988 ci il 13 fevralda ermeniler Xankendinde Vilayet partiya komitesinin binasi qarsisinda ilk mitinqi kecirirler 400 e qeder adamin istirak etdiyi mitinqe Krunk terrorcu teskilatinin sedri Arkadi Manucarov rehberlik edir 1988 ci il 19 fevralda Irevanda anti turk movqeli mitinq kecirilir Mitinqde Ermenistani turklerden temizlemeli Ermenistanda ancaq ermeniler yasamalidir telebleri ireli surulur 1988 ci il 19 fevralda Bakida Qarabag bizimdir suarlari ile ilk yurus kecirilir 1988 ci il 20 fevralda ermeniler Xankendinde Vilayet partiya komitesinin binasi qarsisinda 3 min neferin istirak etdiyi novbeti mitinqlerini kecirirler Dagliq Qarabagin Vilayet Soveti Ermenistana birlesmek haqda qerar cixarir ve SSRI Ali Sovetine gonderir 1988 ci il 22 fevralda Esgeran qesebesinde azerbaycanlilarin dinc yurusu ermeni silahlilari terefinden gulle boran edilir 2 nefer yeniyetme Eli Haciyev ve Bextiyar Quliyev oldurulur 19 nefer yaralanir 23 fevral 1988 ci ilde Vilayet partiya komitesinin birinci katibi B Gevorkov vezifesinden azad edilir onun yerine Genrix Poqosyan teyin olunur 1988 ci il 28 29 fevral tarixinde Sumqayitda ermeniler terefinden texribat xarakterli qirginlar toredilir 26 ermeni 6 azerbaycanli oldurulur 1988 ci il 14 mayda Susada azerbaycanlilar 5 min neferin istirak etdiyi mitinq kecirir Mitinqde ermeni silahlilarinin hucumlarina son qoyulmasi teleb edilir 1988 ci il 16 mayda ermeniler Xankendinde bir qrup azerbaycanlini doyerek masina yigir ve Susaya gonderirler 1988 ci il 16 mayda Bakida Dagliq Qarabag ermenilerinin separatci hereketlerine Ermenistandan gelen emisarlarin oradaki fealiyyetine son qoyulmasi telebleri ile mitinq kecirilir 1988 ci il 15 iyunda Ermenistan Ali Soveti Dagliq Qarabagin Ermenistana birlesdirilmesi barede qerar qebul edir 1988 ci il 24 iyunda Moskvanin xususi numayendesi kimi Dagliq Qarabaga gonderilir 1988 ci il 18 21 sentyabrda Xankendinde azerbaycanlilar yasayan evler yandirilir adamlar doyulur ve Susaya gonderilir 1988 ci il 21 sentyabrda Dagliq Qarabag ve Agdam erazilerinde xususi veziyyet elan ounur 1988 ci il 22 sentyabrda Irevan Leninakan Abovyan Ecmiedzin ve diger seherlerde Qarabagin Ermenistana birlesdirilmesi azerbaycanlilarin Ermenistandan cixarilmasi telebleri ile kutlevi tetiller mitinqler kecirilir 1988 ci il oktyabrin 4 de Dagliq Qarabagin Xankendi ve Xocali seherlerinde azerbaycanlilara basqinlar edilir onlar doyulur ve kocub getmeleri teleb olunur 1988 ci il 18 noyabr 5 dekabrda Bakida Azadliq meydaninda fasilesiz izdihamli mitinqler kecirilir Mitinq istirakcilari ermenilerin Dagliq Qarabagdaki vehsiliklerine Ermenistanin Dagliq Qarabaga mudaxilelerine son qoyulmasini teleb edirler 1988 ci il 21 noyabrda Bakida ve Gencede ixtisaslar bas verir 3 herbci oldurulur xeyli adam yaralanir Baki Naxcivan ve Gencede xususi veziyyet elan olunur 1988 ci il 24 noyabrda Ermenistanin erazisinden Azerbaycanin Qubadli rayonunun Eyvazli Qedirli Davudlu kendlerine basqinlar edilir Eyvazli kendi tamamile yandirilir Noyabrin sonunda Ermenistanin simal serq hissesindeki kendinde 12 azerbaycanli diri diri yandirilir ve Ermenistanin Quqark rayonunda 70 nefer azerbaycanli qetle yetirilir Onlardan Gozeldere kendinde 21 nefer o cumleden 6 qadin 3 korpe usaq oldurulur 1988 ci il dekabrin 8 de Ermenistanda Spitak zelzelesinden zerer cekenlere yardim meqsedile Azerbaycandan 80 pesekar xilasedici mexaniklesdirilmis deste Spitaka yola dusur Onlar bir nece gun erzinde 63 neferi xilas edirler 1988 ci il dekabrin 10 da zelzele ile elaqedar olaraq Yuqoslaviyadan donderilen teyyare Belqrad Ankara Irevan marsrutu ile Ermenistana ucur Ankaradan ucdugu ucun ermeniler onu turk teyyaresi hesab ederek qezaya ugradirlar Teyyarenin 6 neferlik sexsi heyeti helak olur 1988 ci il 11 dekabrda zelzele ile elaqedar olaraq Azerbaycanin xilasedici destesi Ermenistanin Leninakan seherine ucur Ermeniler yanlis koordinat vererek teyyareni qezaya ugradirlar 69 nefer xilasedici ve 4 nefer ekipaj uzvu helak olur Yalniz bir nefer xilasedici salamat qalir Onu xestexanaya yerlesdirirler lakin az sonra ermeniler mitinq ederek onun xestexanadan cixarilmasina nail olurlar 1988 ci il dekabrin 15 de SSRI rehberliyi Azerbaycan ve Ermenistan rehberlerine bir sira qanunsuz hereketlere gore oz respublikalarinda vezifeli sexslerin cezalandirilmasi tapsirigini verir Bir ay erzinde Azerbaycanda ermenileri guya sixisdirdiqlarina gore 2532 nefer mesuliyyete celb olunur 222 nefer isden cixarilir 65 nefer partiya ve komsomoldan cixarilir Bu tedbirlerden sonra 19 min neferden cox ermeni Azerbaycana qayidir Ermenistanda ise hemin vaxt erzinde 13 nefer partiyadan xaric edilir 24 nefer vezifesinden cixarilir 69 nefere partiya cezasi verilir Ermenistana bir nefer de olsun azerbaycanli qaytarilmir 1988 ci il dekabrin 28 de Ermenistandan 250 minden cox azerbaycanlinin deportasiya edilmesi esasen basa catdirilir 1989 cu il 1989 cu il 12 yanvarda SSRI Ali Soveti terefinden Dagliq Qarabag erazisinde Xususi Idare Komitesi yaradilir Komiteye Moskvanin numayendesi Arkadi Volski rehber teyin edilir Komitenin tekibine 5 rus 2 ermeni ve 1 azerbaycanli teyin edilir 1989 cu il 6 mayda SSRI Xalq deputatlarinin 1 qurultayi Moskvada oz isine baslayir Qurultay ermenilerin maraqlarina uygun qerarlar qebul edir 1989 cu il 6 iyulda Xankendi yaxinligindaki azerbaycanlilar yasayan Kerkicahan qesebesi yandirilir 1989 cu il iyulun 8 de Ermeniler Xankendinde Miatsum herekatinin tesis yigincagini kecirir ve Robert Kocaryani herekata sedr secirler 1989 cu il 16 iyulda Azerbaycan Xalq Cebhesi yaradilir ve Ebulfez Elcibey sedr secilir 29 iyulda ermenilerin davamli hucumlarinin neticesi olaraq Azerbaycanin merkezinden Naxcivana geden qatarlarin hereketi tamamile dayandirilir Naxcivan Muxtar Respublikasi blokada veziyyetine dusur 1989 cu il avqustun 16 da Xankendinde ermeniler Dagliq Qarabag ehalisinin qurultayi ni kecirir Milli Sura ve Reyaset heyeti yaradirlar Qurultay Dagliq Qarabagi musteqil ittifaq erazisi elan edir 1989 cu il 15 sentyabrda Azerbaycan Ali Sovetinin qerari ile Dagliq Qarabagdaki Xususi Idare Komitesi legv olunur 1989 cu il 16 sentyabr ermeniler Tiflis Baki avtobusunu partladirlar 5 nefer olur 25 nefer yaralanir 1989 cu il 21 sentyabrda Xankendinde yasayan azerbaycanlilar doyulerek seherden qovulurlar 1989 cu il oktyabrin 7 de ermeni terrorcusu A Abramyan terefinden Susanin Xelfelicay korpusu partladilir 1989 cu il dekabrin 1 de Ermenistanin Ali Soveti Dagliq Qarabagin Ermenistana birlesdirilmesi haqda qerar qebul edir 1989 cu il dekabrin 6 da Azerbaycanin Ali Soveti terefinden Dagliq Qarabag uzre Respublika Teskilat Komitesi yaradilir Komiteye Azerbaycan partiya teskilatinin rehberlerinden Viktor Polyanicko sedr teyin edilir 1989 cu il 31 dekabrda Araz cayi boyunca 137 km lik serhedde serhed qurgulari dagidilir 1990 ci il Esas meqale Qara Yanvar 1990 ci il yanvarin 4 de ermeni terrorcusu Q Sarkisyan Esgeran Agdam korpusunu partladir 1990 ci il 12 yanvarda Ermenistandan 500 neferlik silahli deste vertolyotlarla Azerbaycanin Xanlar rayonunun Quscu kendine gelerek kendi dagidir onlarla dinc sakini oldururler 1990 ci il 15 yanvarda SSRI Ali Soveti Dagliq Qarabag ve etraf rayonlarda fovqelade veziyyet elan edir 1990 ci il yanvarin 18 de Ermenistanin silahli birlesmeleri terefinden Naxcivan Muxtar Respublikasinin Kerki kendi isgal edilir 1990 ci il yanvarin 19 dan 20 sine kecen gece Sovet qosunlari Bakiya daxil olaraq qirgin toredirler Resmi melumatlara gore 131 nefer helak olur 800 den artiq adam yaralanir 1990 ci il 18 fevralda Ermeniler Susa Baki avtobusunu partladirlar 13 nefer yaralanir 1990 ci il iyulun 11 de Terterden Kelbecere geden masin karvanina ermeniler silahli hucum edirler 14 nefer helak olur 35 nefer yaralanir 1990 ci il 10 avqustda Tiflis Agdam avtobusu ermeni terrorculari A Avanesyan ve M Tatevosyan terefinden partladilir 20 nefer olur 30 nefer yaralanir 1990 ci il 10 avqustda Ermenistan terrorculari terefinden Semkir Gence avtomobil yolunda avtobus partladilir 17 nefer helak olur 26 nefer yaralanir 1990 ci il 20 avqustda Ermenistan silahli quvveleri Qazax rayonun Baganis Ayrim kendini isgal edirler 5 nefer kend sakini oz evlerinde diri diri yandirilir 1990 ci il 30 noyabrda Ermenistan terrorculari terefinden Xankendi yaxinliginda sernisin avtobusu partladilir 2 nefer helak olur 11 nefer yaralanir 1990 ci il 15 dekabrda Samvel Babayanin terror qrupu Esgeranda 3 nefer azerbaycanlini qetle yetirir 1991 ci il Esas meqaleler Qarakend faciesi ve 1991 ci il yanvarin 9 da Lacin Susa yolunda 5 neferlik ermeni terror qrupu Molodyoj Azerbaycana qezetinin muxbiri Salatin Esgerovani ve 2 nefer herbcini qetle yetirir 14 yanvarda Azerbaycan Ali Soveti Saumyan kend rayonunun legvi haqqinda qerar qebul edir 1991 ci il aprelin 18 de ermeni terrorcusu Q Sarkisyan Xocavend rayonunda 3 azerbaycanli milis iscisini oldurur 1991 ci il 30 mayda ermeni terrorculari Moskva Baki qatarini partladirlar 11 nefer olur 22 nefer yaralanir 1991 ci il 19 iyunda ermeni terrorculari Yevlax Lacin yolunda avtomasini partladirlar 11 nefer helak olur 3 nefer yaralanir 27 iyunda Qarabag adli ermeni terror teskilati Dagliq Qarabagin Qaradagli kendine hucum edir 6 nefer azerbaycanli oldurulur 1991 ci il iyulun 31 de ermeni terrorculari terefinden Moskva Baki sernisin qatari partladilir 16 nefer olur 20 nefer yaralanir 1991 ci il avqustun 2 de Dagliq Qarabagin Hadrut rayonunun Dolanlar kendinde ermeniler terefinden avtomasin partladilir 4 nefer helak olur 8 nefer yaralanir Avqustun 8 de Ermenistan hakimiyyeti terefinden orada azerbaycanlilarin yasadiqlari sonuncu Nuvedi kendi bosaldilir ehalisi doyulerek Ermenistandan qovulur Avqustun 21 de Dagliq Qarabagin Hadrut rayonunun kendi yaxinliginda avtobus partladilir 2 nefer helak olur 10 nefer yaralanir Avqustun 23 de Susa Cemilli yolunda avtobus ermeni terrorculari terefinden atese tutulur 4 nefer helak olur 13 nefer yaralanir Avqustun 30 da Azerbaycan musteqilliyinin berpa olunmasi haqda Beyanname ile cixis edir 1991 ci ilin sentyabrinda DQMV nin merkezi olan Xankendide vilayetin inzibati binasinin uzerinde musteqil Azerbaycanin ucrengli bayraginin dalgalanirdi 1991 ci il sentyabrin 2 de ermeniler Dagliq Qarabag Respublikasi adinda qondarma qurumun yarandigini elan edirler Sentyabrin 5 de Azerbaycan Respublikasinin Mudafie Nazirliyi yaradilir general Valeh Bersadli nazir teyin edilir Sentyabrin 8 de ermeni terrorculari terefinden Agdam Xocavend avtobusu atese tutulur 5 nefer helak olur 34 nefer yaralanir Hemin gun ermeni terrorculari terefinden Agdam Qaradagli avtobusu atese tutulur 8 nefer helak olur 42 nefer yaralanir Sentyabrin 23 de Simali Qafqazda Jeleznovodsk seherinde Azerbaycan Ermenistan Rusiya ve Qazaxistan prezidentleri gorusurler veziyyeti nizama salmaq meqsedi ile muveqqeti isci qrupu yaradilir Sentyabrin 26 da ermeni terrorculari terefinden Yevlax Lacin yolunda avtomasin partladilir 2 nefer helak olur 14 nefer yaralanir 1991 ci il oktyabrin 18 de Azerbaycan Dovlet musteqilliyi haqqinda Konstitusiya akti qebul edir Oktyabrin 19 da Dagliq Qarabagin Agdere rayonu Sirxavend kendi yaxinliginda ermeniler terefinden avtomasin partladilir 3 nefer helak olur 2 nefer yaralanir 1991 ci il noyabrin 20 de ermeni terrorculari terefinden Xocavend rayonunun Qarakend kendi yaxinliginda MI 8 vertolyotu vurulur Noyabrin 26 da Azerbaycan parlamenti Dagliq Qarabag Muxtar Vilayetinin legv olunmasi haqda qanun qebul edir Noyabrin 27 de SSRI Dovlet Surasi DQMV nin legvi ile bagli qerarin deyisdirilmesini Azerbaycan rehberliyinden teleb edir 1991 ci il dekabrin 10 da Dagliq Qarabag ermenileri referendum kecirir musteqilliye ses verirler Dekabrin 23 de ermenilerin Qarabag adli terror teskilati Dagliq Qarabagin Esgeran rayonu Meseli kendine hucum edir 6 nefer oldurulur 15 nefer yaralanir Dekabrin 26 da Susa seher sakini Suleyman Abbasov onun hamile heyat yoldasi yasyariminda olan oglu qaynanasi ve onlarin getdikleri masinin surucusu Agdam Susa yolunda ermeni terrorculari terefinden qetle yetirilirler Dekabrin 27 de ermeniler agir texnikanin musayeti ile Xankendi yaxinligindaki Kerkicahan qesebesine edirler basciligi altinda kendin 22 neferden ibaret mudafie destesi qeyri beraber doyuse girirler Sekkiz saat davam eden doyusde 70 den cox ermeni qulduru mehv edilir 1992 ci il Esas meqale Dasalti emeliyyati 1992 ci il yanvarin 8 de ermeni terrorculari Krasnovodskdan Bakiya uzen sernisin beresini partladirlar 25 nefer olur 88 nefer yaralanir Yanvarin 10 da Respublika Teskilat komitesi Xankendini terk edir Yanvarin 15 de Kerkicahan qesebesi isgal edilir Yanvarin 26 da Susa yaxinligindaki Dasalti kendinde Azerbaycan esgerleri ermenilerin pusqusuna dusurler qeyri beraber doyusde 33 nefer helak olur 36 nefer yaralanir 34 nefer itkin dusur Yanvarin 28 de Agdam Susa marsurutu ile ucan mulki vertolyot ermeni terrorculari terefinden vurulur Esasen qadin ve usaqlardan ibaret olan 41 nefer sernisin ve 3 nefer ekipaj uzvu helak olur Yanvarin 30 da Azerbaycan ve Ermenistan eyni vaxtda ATEM ATET uzvluyune qebul edilirler 10 fevral 1992 ci il Quscular ve Malibeyli kendleri isgal edilir 13 17 fevral 1992 ci il Dagliq Qarabagin Xocavend rayonu Qaradagli kendi elden ele kecir kendin 92 nefer mudafiecisi ve 54 nefer sakini oldurulur Ermeniler 117 nefer kend sakinini girov goturur onlardan 77 neferini qetle yetirirler Ermeniler kendin yaxinligindaki fermada 6 neferi diri diri yandirirlar 25 26 fevral 1992 ci il Ermeni quldur desteleri Rusiyanin 366 ci polku ile birlikde Xocali seherini darmadagin edir dehsetli soyqirim toredirler Soyqirim neticesinde 613 nefer o cumleden 63 nefer usaq 106 nefer qadin 70 nefer qoca oldurulur 487 nefer o cumleden 76 usaq sikest edilir 1275 nefer girov goturulur 150 nefer itkin dusur Xocaliya hucuma ermeni mayoru S Ohanyan ve 366 ci polkun 3 cu batalyonunun komandiri Y Nabokixin bilavasite rehberlik etmisler 02 mart 1992 ci il Azerbaycan BMT ye uzv qebul edilir 08 mart 1992 ci il Qazax rayonunun Xeyrimli kendi isgal edilir 12 mart 1992 ci il Qazax rayonunun Asagi Eskipara kendi isgal edilir 12 mart 1992 ci il Dagliq Qarabagin Sirxavend Qaraslar Besirler Bas Guneypeye Orta Guneypeye Xatinbeyli Manikli kendleri isgal edilir 22 mart 1992 ci il Ermeni terrorculari terefinden Qazax rayonu erazisinde avtomasin partladilir 3 nefer helak olur 2 nefer yaralanir 24 mart 1992 ci il ATEM ATET tekibinde 11 olkenin numayendelerinin daxil oldugu Minsk qrupu yaradilir Qrupa Azerbaycan Ermenistan Belorus Almaniya Italiya Rusiya ABS Turkiye Fransa Isvec Cexoslovakiyanin sonralar onun evezine Avstriya Finlandiya Norvec daxil edilir numayendeleri daxil olurlar 07 aprel 1992 ci il Kelbecer rayonunun Agdaban kendi zebt edilir ve yandirilir Kendin 67 nefer dinc sakini qetle yetirilir o cumleden 8 qoca 2 usaq 7 qadin diri diri yandirilir 12 aprel 1992 ci il Ermeniler Susa seherinin mudafiecilerine qarsi kimyevi silahdan istifade edirler 27 aprel 1992 ci il Qazax rayonunun Sofulu kendi isgal edilir 08 may 1992 ci il Susa seheri Ermenistan silahli quvveleri terefinden isgal edilir 11 may 1992 ci il Qazax rayonunun Qizil Hacili kendi isgal edilir 15 may 1992 ci il SSRI nin herbi emlakinin bolusdurulmesi haqqinda Daskendde imzalanmis muqavile esasinda IV ordunun silahlarini Azerbaycana tehvil vermeye baslayirlar 18 may 1992 ci il Ermenistan silahli quvveleri terefinden Lacin isgal edilir 20 may 1992 ci il Zengilan rayonunun Qazanci kendi yaxinliginda ermeni terrorculari terefinden avtomasin partladilir 2 nefer helak olur 2 nefer yaralanir 08 iyun 1992 ci il Qazax rayonunun Yuxari Eskipara kendi isgal edilir 12 iyun 1992 ci il Azerbaycan Ordusu genismiqyasli herbi emeliyyatlara baslayir 83 gun davam eden hucum emeliyyati neticesinde Dagliq Qarabagin yarisi dusmenden azad edilir 08 avqust 1992 ci U Gedebey rayonunun Baskend qesebesi azad edilir 24 oktyabr 1992 ci il ABS konqresi 907 ci akta duzelis qebul edir Bu duzelis Azerbaycana ABS hokumeti terefinden yardimi qadagan edir 10 12 dekabr 1992 ci u Ermenistanin isgalci qosunlari Qubadli ve Zengilan rayonlarinin Sayifli Seyidler Erkend Bereli Qazanci Gunqislaq Pirveyisli Canbar Yuxari Qayali kendlerini zebt edirler 1993 cu il Esas meqale Kelbecer doyusu 1993 cu il 28 fevralda Kislovodsk Baki sernisin qatari ermeni terrorculari terefinden partladilir 11 nefer helak olur 18 nefer yaralanir 27 28 martda Kelbecer rayonunun Agqaya Mercimek Tezekend Agcakend Narislar kendleri isgal edilir Aprelin 2 de Ermenistan silahli quvveleri terefinden Kelbecer rayonu isgal edilir Aprelin 30 da BMT Tehlukesizlik Surasi 822 sayli qetnamesini qebul edir 1993 cu il mayin 20 de Rusiya qosunlari Azerbaycanin erazilerini terk etmeye baslayirlar Iyunun 2 de sernisin qatari Ermenistan xususi xidmet orqanlarinin gonderdiyi terrorcu qrup terefinden partladilir tesaduf neticesinde olen ve yaralananlar olmur 12 15 iyunda Agdam rayonunun Eliagali Elimededli Qalaycilar kendleri isgal edilir 25 iyunda Agdam rayonunun Boyehmedli Papravend kendleri isgal edilir 26 iyunda ermeniler Agdere seherini isgal edirler 4 iyulda Fuzuli rayonunun Aris Qocehmedli Qaracali Xatinbulaq kendleri isgal edilir 5 iyulda Agdam rayonunun isgal edilir 21 iyulda Agdam rayonunun Muganli ve Sixbabali kendleri isgal edilir 22 iyulda Agdam rayonunun Merzili Novruzlu Yusifcanli Qiyasli Xidirli Sancali Muradbeyli kendleri isgal edilir 22 iyulda Terter rayonu erazisinde ermeni terrorculari terefinden partlayis toredilir 5 nefer helak olur 18 nefer yaralanir Hemin gun Qazax rayonu erazisinde ermeni terrorculari terefinden partlayis toredilir 6 nefer helak olur 10 nefer yaralanir 23 iyulda Ermenistan silahli quvveleri Agdami isgal edirler 24 iyulda Fuzuli rayonunun Cuvarli kendi isgal edilir 29 iyulda BMT Tehlukesizlik Surasi 853 sayli qetnamesini qebul edir 1993 cu il avqustun 15 de Fuzuli rayonunun Asagi Veyselli Yuxari Yaglivend kendleri Cebrayil rayonunun Sur Quscular isgal edilir 23 avqustda Ermenistan silahli quvveleri Fuzulini ve Cebrayili isgal edirler 27 avqustda yaradilir sedr secilir 30 avqustda Hadrut rayonu erazisinde ermeni terrorculari terefinden avtomasin partladilir 2 nefer helak olur 31 avqustda Ermenistan silahli quvveleri Qubadlini isgal edirler Sentyabrin 2 de Hadrut rayonunun cixacaginda ermeni terrorculari terefinden sernisin avtobusu partladilir 4 nefer helak olur 8 nefer yaralanir 14 oktyabrda BMT Tehlukesizlik Surasi 874 sayli qetnamesini qebul edir 23 oktyabrda Fuzuli rayonunun Horadiz qesebesi isgal edilir 28 oktyabrda Zengilan rayonunun Mincivan qesebesi isgal edilir 29 oktyabrda Ermenistan silahli quvveleri isgal edirler 12 noyabrda BMT Tehlukesizlik Surasi 884 sayli qetnamesini qebul edir 21 22 dekabrda MDB parlament Assambleyasi Dagliq Qarabag meselesini Aland modeli uzre hell etmeyi teklif edir 1994 cu il Esas meqale Horadiz emeliyyati 1994 cu il yanvarin 8 d Fuzuli rayonunun Horadiz qesebesi ermeni isgalindan azad edilir Herbi emeliyyatlar neticesinde Azerbaycan Ordusu dusmeni geri oturdur ve 30 km irelileyir Fevralin 1 de Kislovodsk Baki sernisin qatari ermeni terrorculari terefinden partladilir 3 nefer olur 20 neferden cox adam yaralanir 18 martda ermeni terrorculari Xankendi uzerinde Iran diplomatlarini ve onlarin aile uzvlerini dasiyan teyyareni vururlar 34 nefer helak olur 19 martda ermeni terrorculari Bakida 20 yanvar metro stansiyasinda partlayis toredirler 14 nefer helak olur 49 nefer yaralanir 13 aprel 1994 cu il Moskva Baki sernisin qatari ermeni terrorculari terefinden partladilir 6 nefer helak olur 3 nefer yaralanir 12 mayda Azerbaycanla Ermenistan arasinda muveqqeti ateskes elan olunur Ateskes 03 dekabr 1996 cv il ATET in Lissabon sammiti kecirilir Sammitde daha cox Ermenistanin iddialari nezere alinir Qarabag munaqisesi ile bagli yekdil sened qebul olunmur Fevral 1997 ci il Minsk qrupunun 3 hemsedrlik institutu yaradilir 18 iyul 1997 ci il ATET in Minsk qrupunun hemsedrleri Dagliq Qarabag munaqisesinin tenzimlenmesi ucun Paket varianti ni teklif edir 29 avqust 1997 ci il Rusiya ve Ermenistan arasinda Dostluq ve emekdasliq haqda herbi ittifaq muqavilesi imzalanir 02 dekabr 1997 ci il ATET in Minsk qrupu Dagliq Qarabag meselesinin merheleli hell variantini teklif edir 28 iyun 1998 ci il Ictimai ve siyasi qurumlarin Qarabag uzre Koordinasiya Surasi yaradilir 07 noyabr 1998 ci il ATET in Minsk qrupu hemsedrleri Dagliq Qarabag munaqisesinin helline dair Umumi dovlet konsepsiyasini teklif edirler 29 iyul 1999 cu il Bakida Azerbaycan ve Turkiye arasinda herbi yardima dair muqavile imzalanir 1 30 avqust 1999 cu il Qarabag uzre Kordinasiya Surasi acliq aksiyasi kecirir beynelxalq teskilatlar qarsisinda Ermenistanin tecavuzkar teref kimi taninmasi ona qarsi sanksiyalarin tetbiq olunmasi telebleri qoyulur 27 oktyabr 1999 cu il Ermeni terrorculari Ermenistan parlamentine soxularaq parlamentin sedrini bas naziri ve bir nece deputati oldururler 19 noyabr 1999 ci il ATET in Istanbul sammiti kecirilir Qarabag munaqisesi ile bagli muzakireler aparilir lakin konkret sened qebul olunmur 28 yanvar 2000 ci il Qarabag Azadliq Teskilati yaradilir Akif Nagi sedr secilir 25 yanvar 2001 ci il Azerbaycan ve Ermenistan eyni vaxtda Avropa Surasina uzv qebul edilirler 23 24 fevral 2001 ci il Azerbaycan parlamentinde ictimai siyasi qurumlarin numayendelerinin istiraki ile Qarabag meselesine dair muzakireler kecirilir 22 dekabr 2001 cĠ il Qarabag Azadliq Teskilatinin tesebbusu ile Qarabag mitinqi kecirilir isgal altinda olan erazilerin herbi yolla azad edilmesi telebleri qoyulur 18 yanvar 2002 ci il Qarabag Azadliq Teskilatinin tesebbusu ile Qarabag mitinqi kecirilir yene de torpaqlarin yalniz herbi yolla azad edile bileceyi ile bagli telebler qoyulur 22 fevral 2003 cu il Qarabag Azadhq Teskilatinin tesebbusu ile Xocali soyqirimin ildonumune hesr edilmis mitinq kecirilir 13 avqust 2003 cu il Qarabagda partizan herekatini baslamaq ucun deste yaratmis bir qrup genc hebs edilir Aprel 2004 cu il Qarabag danisiqlarinin Praqa prosesi baslanir 08 may 2004 cu il Qarabag Azadliq Teskilati Qarabaga dinc yurus heyata kecirir yurus istirakcilari Azerbaycan esgerlerinin sengerlerine qeder catir ve orada mitinq kecirirler 22 iyun 2004 cu il Qarabag Azadliq Teskilati ermeni zabitlerinin Bakida kecirilen NATO konfransina devet olunmasina etiraz olaraq hemin konfransin kecirildiyi Avropa otelinin qarsisinda etiraz mitinqi kecirir mitinq istirakcilarindan bir qrup otele daxil olur konfransin isi dayandirilir QAT uzvlerinden 6 nefer hebs olunur NATO rehberliyi Bakida Ermenistan herbcilerinin istiraki ile kecirilmesi nezerde tutulan herbi telimleri legv etmek mecburiyyetinde qalir 25 yanvar 2005 ci il Avropa Surasi Parlament Assambleyasi qetname qebul edir Azerbaycanin erazilerinin Ermenistan terefinden isgal olundugunu tesdiq edir 08 may 2005 ci il Qarabag Azadliq Teskilati Susanin isgalinin ildonumu ile elaqedar Bakinin bir nece yerinde dinc yurusler kecirir Sentyabr 2005 ci il Minsk qrupu hemsedrleri tereflere kecid statusu deyilen varianti teklif edirler 30 noyabr 2005 ci il Qarabag Azadliq Teskilati Rusiya ABS ve Fransanin Azerbaycandaki sefirlikleri qarsisinda etiraz aksiyalari kecirir Minsk qrupunun fealiyyetine son qoyulmasini teleb edir 16 dekabr 2005 ci il Qarabag Azadliq Teskilati Minsk qrupu hemsedrlerinin Bakiya seferine etiraz olaraq hava limaninda Xarici Isler Nazirliyinin qarsisinda hemsedrlerin metbuat konfransi kecirdikleri Hiyat park otelinin qarsisinda etiraz aksiyalari kecirir QAT feallari metbuat konfransi kecirilen zala daxil olaraq metbuat konfransini dayandirir ve hemsedrlerin olkeni terk etmelerini teleb edirler 13 17 aprel 2006 ci il Qarabag Azadliq Teskilati Azerbaycan Ordusunun zabiti Ramil Seferov haqda Budapest seher mehkemesinin edaletsiz qerarina etiraz olaraq Baki Seki Mingecevir Agsu Lenkeran Berde ve diger seherlerde hemcinin cadir dusergelerinde yurus mitinqler kecirir 22 iyun 2006 ci u Minsk qrupu hemsedrleri birge beyanatla cixis ederek nizamasalmanin temel prinsipleri ni aciqlayirlar 13 19 oktyabr 2006 ci il Qarabag Azadliq Teskilati Fransa parlamentinin saxta ermeni soyqirimi ini tanimamaga gore ceza haqqinda qebul etdiyi qanuna etiraz olaraq hemin olkenin Azerbaycandaki sefirliyinin qarsisinda silsile aksiyalar kecirir 29 dekabr 2006 c il Minsk qrupu hemsedrleri 2006 ci ilde hec neye nail ola bilmediklerini etiraf edirler 29 noyabr 01 dekabr 2007 ci il Minsk qrupu hemsedrleri Madridde tereflere yeni temel prinsipleri ni teqdim edirler 14 mart 2008 ci il BMT Bas Assambleyasinin 62 ci sessiyasinda Azerbaycanin isgal olunmus erazilerindeki veziyyet haqqinda qetname qebul olunur 08 avqust 2008 ci il Rusiya Gurcustana herbi mudaxile edir regionda herbi siyasi veziyyet deyisir Avqust sentyabr 2008 ci il Turkiye ve Iran Qarabag meselesi ile bagli yeni vasitecilik tesebbusu ile cixis edirler Rusiya ve ABS nin diplomatik fealligi artir 02 noyabr 2008 ci il Azerbaycan Rusiya ve Ermenistan prezidentleri Moskvada birge Beyanname imzalayiblar Ermenistanin Azerbaycana herbi tecavuzunun neticeleriHemcinin baxQarabag muharibesi Aprel doyusleri Tovuz doyusleri Qarabag Doyusleri 2020 de Waal Thomas The Nagorny Karabakh Conflict in its Fourth Decade PDF CEPS 2021 09 27 tarixinde PDF Istifade tarixi 25 mart 2023 1991 ci il Xankendide ucrengli Azerbaycan bayragi VIDEO 2021 12 28 tarixinde Istifade tarixi 2022 08 11 Xankendide dovlet binasi uzerinde Azerbaycan bayragi UNIKAL VIDEO 2022 08 11 tarixinde Istifade tarixi 2022 08 11 Xankendi Isgal tarixi 2020 11 01 at the Wayback Machine ol section