Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Xaşaşilər, Həşişilər və ya Assasinlər (ərəb. الحشاشين — Assasin, Haşaşın, Haşışın, Hassassin, Haşaşiyyın; fars. حشیشیون/Hašišiyun) — Şiəliyin İsmaililər məzhəbinin qoluna aid olan qruplaşma. Həsən Sabbah tərəfindən 1090-cı ildə Ələmut qalasında yaradılan ordusuna verilən ad.
Xaşxaşilər siyasi məqsədlər üçün həyata keçirdikləri qətllərə görə ad çıxarmışdılar. XIV əsrin ortalarında xaşxaşilərin adının Avropa dillərindəki tələffüzünə uyğun olan "assasin" sözü bir çox Avropa dillərinə qatil kimi tərcümə edilməyə başladı və indiyədək də həmin mənada qalmaqdadır.
Adın etimologiyası
"Xaşiyyə" sözünün nizarilərə münasibətdə işlənməsinə XII əsrin əvvəllərindən yazılı mənbələrdə rast gəlmək olar. Bu zamana qədər ismaililiyin iki cərəyanı — Fatimi Misirində möhkəmlənmiş nizarilər və mustalitlər arasında polemika kəskinləşdi. Fatimi xəlifəsi əl-Əmirin dövründə yazılmış əsərlərdən birində 1122-ci ildə Suriya nizariləri ilk dəfə Həşişiyyə adlandırılmışdır. Bu termin yenidən onlara münasibətdə Səlcuq salnaməsi "Nüsrətül-fətrə"də (1183), eləcə də tarixçilər Əbu Şama (vəf. 1267) və İbn Muyəssarın (vəfatı 1278) əsərlərində işlənmişdir. Əlamut dövrünün fars Nizariləri də Zeydi yazılarında Həşişi adlanırdı. Bütün qeyd olunan mənbələrdə nizarilərin həşişdən istifadə etməsi ilə bağlı heç bir iddia yoxdur. Hasişiyyə sözü "soyğunçular, aşağı təbəqələr" və "imansız sosial pariyalar"[1] kimi alçaldıcı mənalarda işlənmişdir.
Nizarilərlə səliblər arasında ilk toqquşmalar 12-ci əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. Suriya Nizarinin başçısı Rəşidəddin Sinanın (1163–1193) dövründən başlayaraq, haşişi sözündən götürülmüş qatil termini Qərb salnaməçiləri və səyyahlarının yazılarında rast gəlinir [1]. Sözün başqa mənşəyi də güman edilir — ərəbcə "Həsaniyun", yəni "həssanilər", yəni Həsən ibn Sabbahın ardıcıllarıdır[2].
L. Vasilievin fikrincə, bu ad həşişdən istifadə etmələri ilə əlaqədar təhrif olunmuş "haşaşina"dan gəlir.
Nizarilərin tarixi
Əsas məqalələr: Şiəlik və İsmaililər
Məhəmmədin vəfatından sonra müsəlman icmasının və buna görə də o dövrdə çox böyük və qüdrətli bir dövlətin başçısının kimin olacağı sualı ortaya çıxanda İslam ümməti iki döyüşən düşərgəyə bölündü: sünnilər və şiələr.
Bəzi müsəlmanlar hakimiyyətin yalnız Məhəmməd peyğəmbərin birbaşa nəslinə, yəni Məhəmmədin sevimli qızı Fatimə ilə evlənən peyğəmbərin əmisi oğlu Əli ibn Əbu Talibin birbaşa nəslinə məxsus olmasını müdafiə edirdilər. Onların fikrincə, Məhəmməd peyğəmbərlə yaxın qohumluq Əlinin nəslini İslam dövlətinin yeganə layiqli hökmdarı etdi. Şiələrin adı da buradan yaranıb — "Şiə Əli" ("Əlinin partiyası").
Azlıqda olan şiələr tez-tez sünni hakim çoxluq tərəfindən təqib olunurdu, buna görə də onlar çox vaxt gizlənməyə məcbur olurdular. Səpələnmiş şiə icmaları bir-birindən təcrid olunmuş, aralarındakı təmaslar ən böyük çətinliklərlə və çox vaxt həyati təhlükələrlə dolu idi. Çox vaxt ayrı-ayrı icmaların üzvləri yaxınlıqda olduqları üçün şiə həmkarlarının yaxınlığından xəbərsiz idilər, çünki onların qəbul olunmuş təcrübələri şiələrə öz həqiqi fikirlərini gizlətməyə imkan verirdi[4].
Şiələr öz əqidələrinə görə, gec-tez dünyaya dördüncü xəlifənin birbaşa nəslindən olan Əlinin rəhbərlik edəcəyinə inanan imamilər idi. İmamlar inanırdılar ki, bir gün əvvəllər yaşayan qanuni imamlardan biri sünnilərin tapdaladığı ədaləti bərpa etmək üçün diriləcək. Şiəlikdə əsas cərəyan IX əsrdə Bağdadda zühur edən və 12 yaşında izsiz yoxa çıxan on ikinci imam Məhəmməd İbn Əl-Həsənin (Əbul-Kasım, bin Əl-Hosan) Hz. dirilən imam kimi çıxış edərdi. Əksər şiələr qəti şəkildə inanırdılar ki, "gizli imam" məhz Əbül-Kasımdır, o, gələcəkdə bəşər aləminə Məsih-mehdi ("gizli imam" – xilaskar) obrazında qayıdacaq. On ikinci İmamın ardıcılları sonradan "On ikililər" adı ilə tanındılar.
Təxminən eyni prinsip şiəliyin digər qollarını formalaşdırmaqda da istifadə edilmişdir. "Beşliklər" — şiə imam Hüseynin nəvəsi, beşinci imam Zeyd ibn Əlinin kultuna inanırdılar. 740-cı ildə Zeyd ibn Əli Əməvi xəlifəsinə qarşı şiə üsyanına rəhbərlik etdi və üsyançı ordunun ön sıralarında vuruşaraq döyüşdə öldü. Sonralar, beşliklər Zeyd ibn Əlinin тəslinin müxtəlif nümayəndələrinin imamət hüququnu tanıyan üç kiçik qola bölündü.
Zeydilərlə (beşliklər) paralel olaraq 8-ci əsrin sonlarında ismaili hərəkatı yarandı və sonradan İslam dünyasında geniş əks-səda doğurdu.
10-cu əsrdə ismaililər tərəfindən Fatimilər xilafətinin əsası qoyuldu. Bu zamana qədər İsmaili təsiri Şimali Afrika, Fələstinə, Suriyaya, Livana, Yəmənə, Siciliyaya, eləcə də müsəlmanların müqəddəs şəhərləri olan Məkkə və Mədinəyə yayılmışdı. Bununla belə, İslam dünyasının qalan hissəsində, o cümlədən ortodoks şiələrdə ismaililər ən təhlükəli bidətçi hesab olunurdular və hər fürsətdə vəhşicəsinə təqib edilirdilər.
Həsən İbn Əs-Sabbah
Gəncliyində ismaililərə qoşulan və sonralar Fatimilər xilafətinin paytaxtı Qahirəyə səfər edən Həsən ibn Sabbah bir vaiz (dai) kimi lazımi bilik və təcrübə əldə etdi. 1080-ci illərdə o, tədricən öz ətrafında çoxlu sayda pərəstişkarları, tələbələri və ardıcıllarını topladı. 1090-cı ildə Qərbi İranın dağlıq bölgələrində Qəzvin yaxınlığındakı Əlamut qalasını döyüşsüz ələ keçirə bildilər. Sonrakı illərdə Sabbah tərəfdarları Rudbar və Qumis vadilərində bir sıra qalaları, Kuhistan şəhərlərini, həmçinin qərbdə — Livanın və Suriyanın dağlıq bölgələrində bir neçə qalaları ələ keçirdilər və ya aldılar. Zaman keçdikcə 1256-cı ildə monqol istilası nəticəsində mövcudluğuna son qoyulan İsmaili dövləti yarandı[5].
İbn Əs-Səbbah Alamutda istisnasız olaraq hamı üçün sərt olan bir həyat tərzi qurdu. O, ilk növbədə nümayişkaranə şəkildə müsəlmanların Ramazan orucu zamanı öz dövlətinin ərazisində bütün şəriət qanunlarını ləğv etdi. Ən kiçik geri çəkilmə ölümlə cəzalandırılırdı. O, dəbdəbənin istənilən təzahürünə ciddi qadağa qoydu. Məhdudiyyətlər hər şeyə şamil olunurdu: ziyafətlər, əyləncəli ovlar, evlərin daxili bəzəyi, bahalı paltarlar və s. Məsələ onda idi ki, sərvət bütün mənasını itirdi. İstifadəsi mümkün deyilsə, niyə lazımdır? İbn Əl-Səbbah Əlamut dövlətinin mövcudluğunun ilk mərhələlərində İslam dünyasının bilmədiyi və o dövrün Avropa mütəfəkkirlərinin ağlına belə gətirmədiyi orta əsr utopiyasına bənzər bir şey yaratmağa nail oldu. Bununla da o, cəmiyyətin aşağı və yuxarı təbəqələri arasındakı fərqi faktiki olaraq aradan qaldırdı. Bəzi tarixçilərin fikrincə, Nizari İsmaili dövləti güclü şəkildə kommunaya bənzəyirdi. Yalnız fərqi ondan ibarət idi ki, oradakı hakimiyyət azad işçilərin ümumi şurasına deyil, avtoritar ruhani liderə məxsus idi.
İbn Sabbahın özü ömrünün sonuna qədər son dərəcə zahid həyat tərzi sürərək ətrafına şəxsi nümunə göstərdi. Qərarlarında ardıcıl idi və lazım gələrsə, qəddar idi. O, hətta müəyyən edilmiş qanunları pozmaqda şübhəli bilinən oğullarından birinin edam edilməsini əmr edib.
İbn Sabbah dövlətin yarandığını elan edərək bütün Səlcuq vergilərini ləğv etdi, əvəzində Əlamut sakinlərinə yollar çəkməyi, kanallar qazmağı və alınmaz qalalar ucaltmağı əmr etdi. Dünyanın hər yerində onun vaizləri — nadir kitablar və müxtəlif bilikləri ehtiva edən əlyazmalar alırdılar. İbn Sabbah inşaat mühəndislərindən tutmuş həkimlərə, kimyagərlərə qədər müxtəlif elm sahələri üzrə ən yaxşı mütəxəssisləri öz qalasına dəvət edir və ya qaçırırdı. Haşşaşinlər tayı-bərabəri olmayan istehkamlar sistemi yarada bildilər və ümumilikdə müdafiə anlayışı öz dövründən bir neçə əsr qabaq idi. Alınmaz dağ qalasında oturan İbn Sabbah bütün Səlcuqlu dövlətinə kamikadzelər göndərdi. Amma İbn Sabbah intiharçı terrorçuların taktikasına dərhal gəlmədi. Onun bu qərarı təsadüf nəticəsində verdiyi bir əfsanə var.
İslam dünyasının hər yerində İbn Sabbahın adından onun təlimlərinin çoxsaylı təbliğçiləri öz həyatlarını riskə ataraq fəaliyyət göstərirdilər. 1092-ci ildə Səlcuqlar dövlətinin ərazisində yerləşən Sava şəhərində Haşşaşin vaizləri müəzzini haşşaşinləri yerli hakimiyyət orqanlarına təhvil verəcəyindən ehtiyat edərək öldürdülər. Bu cinayətə görə qisas almaq üçün Səlcuqi sultanının baş vəziri Nizam əl-Mülkün əmri ilə yerli ismaililərin başçısı tutuldu və yavaş və işgəncə ilə öldürüldü. Edam edildikdən sonra onun cəsədi nümayişkaranə şəkildə Sava küçələrində süründürülüb və bir neçə gün meyit əsas bazar meydanında asılı halda saxlanıldı. Bu edam həşşaşinlər arasında hiddətlə qarşınlandı. Alamut sakinlərinin qəzəbli izdihamı onların ruhani müəlliminə və dövlətin hökmdarının evinə yaxınlaşdı. Rəvayətə görə, İbn Sabbah evinin damına çıxıb yüksək səslə dedi: "Bu şeytanın öldürülməsi cənnət səadətinə aparacaqdır!"
İbn Sabbah evinə qayıtmağa vaxt tapmamış Tahir Ərrani adlı bir gənc izdihamın arasından çıxdı və Sabbahın qarşısında diz çökərək ölüm hökmünü öz canı ilə ödəmək demək olsa belə, yerinə yetirmək arzusunu bildirdi.
Haşşaşinlərin kiçik bir dəstəsi öz ruhani liderindən xeyir-dua alaraq kiçik qruplara bölünərək Səlcuq dövlətinin paytaxtına doğru hərəkət etdilər. 1092-ci il oktyabrın 10-da səhər tezdən Tahir Ərrani birtəhər vəzir sarayının ərazisinə daxil ola bildi. Qış bağçasında gizlənmiş, bıçağı əvvəllər zəhərlə bulaşmış nəhəng bıçağı sinəsinə sıxaraq səbirlə qurbanını gözləyirdi. Günortaya yaxın xiyabanda çox zəngin libas geyinmiş bir kişi peyda oldu. Ərrani heç vaxt vəziri görməmişdi, lakin xiyabanda gəzən adamın çoxlu sayda cangüdən və qullarla əhatə olunduğunu nəzərə alaraq, qatil bunun yalnız vəzir ola biləcəyinə qərar verdi. Sarayın hündür, alınmaz divarları arxasında cangüdənlər özlərini həddən artıq arxayın hiss edirdilər və vəziri qorumaq onlar tərəfindən gündəlik ritual vəzifədən başqa bir şey kimi qəbul edilmirdi. Ərrani mühafizəçilərin sayıqlığını itirməsindən istifadə etdi. O, əlverişli məqamdan istifadə edərək vəzirin yanına sıçrayıb və zəhərli bıçaqla ona azı üç dəfə zərbə endirdi. Mühafizəçilər çox gec gəldilər. Qatil tutulmazdan əvvəl vəzir artıq ölüm sancılarında qıvrılırdı. Mühafizəçilər Ərranini faktiki olaraq parçaladılar, lakin Nizam əl-Mülkun ölümü saraya basqın üçün simvolik bir siqnal oldu. Haşşaşinlər vəzirin sarayını mühasirəyə alıb yandırdılar.
Səlcuqi dövlətinin baş vəzirinin ölümü bütün İslam aləmində o qədər güclü rezonans doğurdu ki, o, istər-istəməz İbn Səbbahı çox sadə, lakin buna baxmayaraq parlaq bir nəticəyə sövq etdi: dövlətin çox təsirli müdafiə doktrinasını qurmaq mümkündür və xüsusən də ismaili hərəkatı üçün böyük nizami ordunun saxlanmasına əhəmiyyətli maddi vəsait sərf etmədən bunu həyata keçirə bilərdilər. Öz "xüsusi xidmətimiz" yaratmaq lazım idi ki, onun vəzifələrinə mühüm siyasi qərarların asılı olduğu şəxslərin qorxudulması və nümunəvi şəkildə aradan götürülməsi daxil olmalı idi. Potensial qurbanı qorumaq üçün nə sarayların və qalaların hündür divarlarının, nə böyük bir ordunun, nə də fədakar cangüdənlərin qarşı çıxa bilməyəcəyi xüsusi xidmət.
İlk növbədə etibarlı məlumatların toplanması mexanizmini qurmaq lazım idi. Bu vaxta qədər İbn Sabbahın İslam dünyasının bütün guşələrində onsuz da saysız-hesabsız təbliğatçıları var idi və onlar mütəmadi olaraq baş verən bütün hadisələrdən onu xəbərdar edirdilər. Bununla belə, yeni reallıqlar keyfiyyətcə fərqli səviyyəli kəşfiyyat təşkilatının yaradılmasını tələb edirdi, onun agentləri hakimiyyətin ən yüksək eşelonlarına çıxış əldə edə bilərdi. Haşşaşinlər "işə götürmə" anlayışını ilk təqdim edənlər arasında idi. İsmaililərin rəhbəri imam ilahiləşdirildi, həmkarlarının İbn Sabbaha sədaqəti onu məsum etdi; onun sözü qanundan çox idi, onun iradəsi ilahi ağlın təzahürü kimi qəbul edilirdi. Kəşfiyyat strukturunun bir hissəsi olan İsmaili, Allahın ən yüksək mərhəmətinin təzahürü kimi öz qismətinə hörmətlə yanaşırdı. Ona təklif edildi ki, o, yalnız "böyük missiyasını" yerinə yetirmək üçün doğulub və heç bir dünyəvi cazibə və ya qorxu onu saxlaya bilməz.
Öz agentlərinin fanatik sədaqəti sayəsində İbn Sabbah ismaililərin düşmənləri olan Şiraz, Buxara, Bəlx, İsfahan, Qahirə və Səmərqənd hakimlərinin bütün planlarından xəbərdar oldu. Bununla belə, terrorun təşkili öz həyatlarına biganəlik və ölümə nifrət etmələri onları praktiki olaraq toxunulmaz edən peşəkar qatillərin hazırlanması üçün düşünülmüş texnologiya yaratmadan düşünülə bilməzdi.
İbn Sabbah Alamut dağ qalasındakı qərargahında kəşfiyyatçıların və terrorçu diversantların hazırlanması üçün əsl məktəb yaratdı. 90-cı illərin ortalarına qədər. 11-ci əsrdə Alamut qalası ixtisaslaşmış məxfi agentlərin hazırlanması üçün dünyanın ən yaxşı akademiyasına çevrildi. O, son dərəcə sadə hərəkət etdi, lakin əldə etdiyi nəticələr çox təsiredici idi. İbn Sabbah əmrə qoşulma prosesini çox çətinləşdirdi. Təxminən iki yüz namizəddən maksimum beş-on nəfəri seçimin son mərhələsinə buraxılırdı. Namizəd qalanın içəri hissəsinə girməzdən əvvəl ona məlumat verildi ki, gizli biliklə tanış olduqdan sonra əmrdən geriyə yol tapa bilməz.
Əfsanələrdən birində deyilir ki, İbn Sabbah müxtəlif növ biliklərə sahib olan çox hərtərəfli biliyə malik olan insan idi. Belə ki, gələcək terrorçuları seçərkən o, namizədlərin yoxlanılmasının ilk sınaqlardan çox əvvəl başladığı qədim Çin döyüş sənəti məktəblərinin metodlarından istifadə edirdi. Ordenə qoşulmaq istəyən gənclər bir neçə gündən bir neçə həftəyə qədər bağlı qapılar qarşısında saxlanılırdı. Həyətə yalnız ən inadkarlar dəvət olunurdu. Orada bir neçə gün aclıqdan soyuq bir daş döşəmədə oturmağa, cüzi yemək qalıqları ilə kifayətlənməyə və bəzən dondurucu leysan yağış və ya qarda evə dəvət edilmələrini gözləməyə məcbur oldular. Ibn Sabbahın evinin qarşısındakı həyətdə zaman-zaman onun birinci dərəcəni keçmişlər arasından tərəfdarları peyda olurdu. Onlar gənclərin "Haşşaşin" sıralarına qoşulmaq istəyinin nə qədər güclü və sarsılmaz olduğunu yoxlamaq üçün onları hər cür təhqir edir, hətta döyürdülər. Hər an gəncə ayağa qalxıb evə getməyə icazə verildi. Böyük Rəbbin evinə yalnız sınaqların birinci mərhələsindən keçənlər buraxılırdı. Onları yedirdir, yuyundurur, yaxşı, isti paltarlar geyindirdilər… Onların üzünə "başqa həyatın qapıları" açılmağa başladı.
Eyni rəvayətdə deyilir ki, Haşşaşinlər öz yoldaşları Bu Tahir Arraninin cənazəsini zorla geri götürərək müsəlman ayinlərinə uyğun olaraq dəfn etdilər. İbn Sabbahın əmri ilə Əlamut qalasının qapısına tunc lövhə mıxlanmışdı, onun üzərində Bu Tahir Ərraninin adı, onun qarşısında isə onun qurbanı — baş vəzir Nizam əl-Mülkün adı həkk olunmuşdur. İllər keçdikcə bu tunc lövhə bir neçə dəfə artırılmalı oldu, çünki siyahıya yüzlərlə vəzir, şahzadə, molla, sultan, şah, markiz, hersoq və şahın adı daxil edilməyə başladı.
Haşşaşinlər döyüş qruplarına fiziki cəhətdən güclü gəncləri seçirdilər. Üstünlük yetimlərə verildi, çünki həşşaşinin ailəsi ilə əbədi olaraq ayrılması tələb olunurdu. Təriqətə qoşulduqdan sonra onun həyatı bütünlüklə Ulu Tanrı adlandırılan "Dağ Qocası"na aid idi. Düzdür, Haşşaşin təriqətində sosial ədalətsizlik problemlərinə çarə tapmadılar, amma "Dağ qocası" imtina etdikləri real həyat müqabilində onlara Ədn bağlarında əbədi səadət təmin etdi.
İbn Sabbah "fidayin" [6] adlanan şeyi hazırlamaq üçün kifayət qədər sadə, lakin son dərəcə təsirli bir üsul tapdı. "Dağ qocası" evini "Cənnətə gedən yolda ilk addımın məbədi" elan etdi. Namizədin İbn Sabbahın evinə dəvət edilərək həşişlə narkotik maddə içilməsi barədə yanlış fikir var ki, həşşaşin adı da buradan yaranıb. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, əslində tiryək nizarilərin ritual hərəkətlərində tətbiq olunurdu. Sabbahın ardıcıllarına isə Nizarilərə xas olan yoxsulluğa işarə edərək "həşişşinlər", yəni "ot yeyənlər" ləqəbi verildi. Beləliklə, tiryəklərin yaratdığı dərin narkotik yuxusuna qərq olmuş gələcək fədaini artıq onu yaraşıqlı qızların, şərab çaylarının və bol yeməklərin gözlədiyi süni şəkildə yaradılmış "Cənnət bağı"na köçürürdülər. Çaşqın gənci şəhvət dolu nəvazişlərlə əhatə edən qızlar özlərini cənnət Huriya bakirələri kimi göstərərək, gələcək həşşaşin kamikadzesinə pıçıldadılar ki, o, kafirlərlə döyüşdə ölən kimi bura qayıda bilər. Bir neçə saatdan sonra ona yenidən dərman verildi və yenidən yuxuya getdikdən sonra onu geri qaytardılar. Yuxudan oyanan cavan, əsl cənnətdə olduğuna ürəkdən inanırdı. Oyandığı ilk andan real dünya onun üçün hər hansı dəyərini itirirdi. Onun bütün arzuları, ümidləri, düşüncələri özünü yenidən "Cənnət bağında", o qədər uzaqda və indi əlçatmaz olan gözəl qızların və rəftarların arasında tapmaq arzusuna tabe idi.
Qeyd etmək lazımdır ki, söhbət 11-ci əsrdən gedir, onun əxlaqı o qədər sərt idi ki, zina üçün sadəcə daşqalaq edilərək öldürülə bilərdilər. Bir çox kasıb kişilər üçün gəlin qiymətini ödəmək mümkün olmadığı üçün qadınlar sadəcə əlçatmaz bir lüks idi.
"Dağ qocası" özünü mahiyyətcə və əslində peyğəmbər elan etdi. Haşşaşinlər üçün o, Allahın yer üzündəki himayədarı, müqəddəs iradəsinin carçısı idi. İbn Sabbah öz ardıcıllarını ruhlandırırdı ki, onlar Ədn bağlarına yalnız bir şərtlə, yəni onun birbaşa əmri ilə ölümü qəbul etməklə, paklıqdan yan keçərək gedə bilərlər. O, Məhəmməd peyğəmbərin ruhunda "Cənnət qılıncların kölgəsindədir" kəlamını təkrarlamaqdan əl çəkmirdi. Beləliklə, həşşaşinlər ölümdən nəinki qorxmur, əksinə onu çoxdan gözlənilən cənnətlə əlaqələndirərək onu ehtirasla arzulayırdılar.
Ümumiyyətlə, İbn Sabbah saxtakarlıq ustası idi. Bəzən o, eyni dərəcədə təsirli bir inandırma texnikasından və ya indi adlandırdıqları kimi, "beyin yuyulmasından" istifadə edirdi. Əlamut qalasının salonlarından birində, daş döşəmədəki gizli çuxurun üstündə, mərkəzdə diqqətlə oyulmuş dairəvi böyük mis qab quraşdırılmışdır. İbn Sabbahın əmri ilə həşşaşinlərdən biri qabın içində kəsilmiş deşikdən başını soxaraq bir çuxurda gizləndi ki, kənardan mahir makiyaj sayəsində sanki kəsilmiş kimi görünürdü. Gənc tərəfdarlar zala dəvət olundu və onlara "kəsik baş" göstərildi. Qəfildən İbn Sabbahın özü qaranlıqdan peyda oldu və "kəsilmiş baş" üzərində sehrli jestlər etməyə və "anlaşılmaz, başqa dünya dilində" sirli sehrlər söyləməyə başladı. Bundan sonra "ölü baş" gözlərini açıb danışmağa başlayırdı. İbn Sabbah və digər iştirakçılar cənnətlə bağlı suallar verdilər və "kəsik baş" onlara nikbin cavablar verirdi. Dəvətçilər zalı tərk etdikdən sonra İbn Səbbahın əmri köməkçisinin başı həqiqətən də kəsilərək, ertəsi gün Əlamut darvazaları qarşısında nümayiş etdirilirdi.
"İdeoloji hazırlıq"dan əlavə, həşşaşinlər yorucu gündəlik məşqlərə çox vaxt sərf edirdilər. Gələcək həşşaşin kamikadzesindən bütün silah növlərini bilməsi tələb olunurdu: sərrast oxatma, qılıncla qılıncoynatma, bıçaq atma və yalın əlləri ilə döyüş. Onun müxtəlif zəhərlər haqqında əla anlayışı olmalı idi. Sui-qəsd məktəbinin "kursantları" gələcəkdə "intiqam daşıyıcısı"nda səbr və iradə güclərini inkişaf etdirmək üçün həm istidə, həm də kəskin soyuqda uzun müddət çömbəlməyə və ya hərəkətsiz durmağa, arxalarını qala divarına basmağa məcbur olmuşlar. " Hər bir həşşaşin kamikadzesi ciddi şəkildə müəyyən edilmiş bölgədə "iş" üçün təlim keçmişdir. Onun təlim proqramına, həmçinin yerləşdirilə biləcəyi dövlətin dilini öyrənmək də daxil idi.
Aktyorluq məharətinə xüsusi diqqət yetirilirdi — heşşaşinlərin transformasiya istedadı onların döyüş bacarıqlarından heç də az deyildi. İstəsələr, tanınmaz dərəcədə dəyişməyi bilirdilər. Özünü səyahət edən sirk qrupu, orta əsr xristian nizamının rahibləri, həkimlər, dərvişlər, şərq tacirləri və ya yerli döyüşçülər kimi təqdim edən həşşaşinlər öz qurbanlarını orada öldürmək üçün düşmənin tam yuvasına daxil olurlar. Bir qayda olaraq, "Dağ qocası"nın çıxardığı hökmü yerinə yetirəndən sonra həşşaşinlər sui-qəsd yerindən qaçmağa belə cəhd etmədilər, ölümü asanlıqla qəbul etdilər və ya özlərini öldürdülər. Sabbaxlılar, ya da tez-tez Haşşaşinlər adlandırılan "dağ qalalarının adamları", hətta cəlladın əlində olanda və orta əsrlərin vəhşi işgəncələrinə məruz qaldıqda belə, üzlərində təbəssüm saxlamağa çalışırdılar.
"Dağ qocası" haqqında şayiələr çox tez İslam dünyasının hüdudlarından kənara da yayıldı. Avropa hökmdarlarının bir çoxu onun qəzəbindən qaçmaq üçün xərac verdilər. İbn Sabbah qatillərini bütün orta əsr dünyasına göndərdi, lakin ardıcılları kimi dağ sığınacağından heç vaxt ayrılmadı. Avropada Haşşaşin liderlərini mövhumat qorxusu ilə "dağ şeyxləri" adlandırırdılar. İbn Sabbah, demək olar ki, nizamın formalaşmasından dərhal sonra bütün hökmdarları onun qəzəbindən gizlənməyin mümkün olmadığına inandıra bildi. Bu "ilahi intiqam aktının" baş verməsi an məsələsidir.
İbn Sabbahın yaratdığı təşkilat ciddi iyerarxik quruluşa malik idi. Ən aşağıda sıravi üzvlər — "fədayinlər" — ölüm hökmlərini icra edənlər idi. Onlar kor-koranə itaətkarlıqla hərəkət edirdilər və bir neçə il sağ qala bilsələr, növbəti rütbəyə — böyük sıravi və ya "rafik"ə yüksəlirdilər[7]. Haşşaşinin iyerarxik piramidasında növbəti "dai" [8] titulu idi. "Dağ qocası"nın vəsiyyəti birbaşa dai vasitəsilə ötürülürdü. İerarxik nərdivanla irəliləməyə davam edərək, nəzəri cəhətdən yalnız sirli "Şeyx əl-Cəbələ" tabe olan "dai əl-kirbəl" statusuna yüksəlmək mümkün idi. Dağ"ın özü — Həşşaşin ordeninin Böyük Rəbbi və Əlamut İsmaili dövlətinin başçısı — Şeyx Həsən I ibn Sabbah.
Diqqət etməmək mümkün deyil ki, həşşaşinlər öz nümunələri ilə Şərqin və Qərbin bir çox gizli cəmiyyətlərini ruhlandırıblar. Avropa ordenləri həşşaşinləri təqlid edir, onlardan ciddi nizam-intizam üsullarını, rütbələrdə yüksəlmə prinsiplərini, fərqlənmə, emblem və simvol texnikasını mənimsəyirdi.
Xaşxaşilər və Səlibçilər
26 noyabr 1095-ci ildə Papa II Urban Klermontdakı kilsə məclisində Qüds və Fələstini müsəlman Səlcuqlu türklərinin hökmranlığından azad etmək üçün səlib yürüşünün başlanmasına çağırdı.
1096-cı ilin avqustunda səlib yürüşü cəngavərlərinin dörd ordusu Avropanın müxtəlif yerlərindən Yaxın Şərqə doğru hərəkət etdi. Fransanın cənubundan — Tuluzalı Raymondun rəhbərliyi altında, İtaliyadan — Tarentumlu Norman şahzadəsi Bohemonun rəhbərliyi altında, Normandiyadan — Normandiya hersoqu Robertin rəhbərliyi altında, Lotaringiyadan — Qodefroy de Bouillon tərəfindən daha çox tanınan Bouillon Godfrey. Konstantinopolda birləşən səlibçi qoşunları Kiçik Asiyaya keçdi və Nikea, Edessa və Antakya şəhərlərini tutdu. 15 iyul 1099-cu ildə qanlı mühasirədən sonra Qüds ələ keçirildi. Beləliklə, üç il davam edən Birinci Səlib yürüşü nəticəsində Yaxın Şərqdə bir neçə xristian dövləti yarandı: Qodfri Builonun rəhbərlik etdiyi Yerusəlim Krallığı, Antakya Knyazlığı, Tripoli və Edessa qraflığı.
Roma Katolik Kilsəsi kampaniya iştirakçılarına bütün günahların bağışlanacağını vəd etdi. Zəngin Şərqin saysız-hesabsız xəzinələri ilə cəlb olunan kasıb Avropa baronları, macəraçılar və müxtəlif növ quldurlar heç vaxt xüsusilə davamlı olmayan müvəqqəti ittifaqlar və koalisiyalar yaratdılar. Məhz bu dövrdə "asasin" sözü bir çox Avropa dillərinə daxil oldu və bu dil "muzdlu qatil" mənasını qazandı.
İBN Sabbahdan sonra nizarilər
Həsən ibn Sabbah 1124-cü ildə 73 yaşında vəfat etmişdir. O, özündən sonra radikal dini ideologiyanı və fanatik ardıcılları tərəfindən idarə olunan möhkəm möhkəmləndirilmiş dağ qalalarından ibarət sıx bir şəbəkə qoymuşdu. İbn Sabbah dövləti daha 132 il mövcud ola bildi.
Xaşxaşilərin təsirinin zirvəsi 12-ci əsrin sonlarına təsadüf edir. Bu, "Salah əd-Din" ləqəbli Sultan Yusif ibn Əyyubun rəhbərlik etdiyi Məmlük türk dövlətinin yüksəlişi ilə bağlıdır[15]. Səlibçilərin uzunmüddətli sülh müqaviləsi bağladıqları çürük Fatimi xilafətini asanlıqla ələ keçirən Salahəddin özünü İslamın yeganə həqiqi müdafiəçisi elan etdi. Bundan sonra səlibçilərin Yaxın Şərq xristian dövlətləri cənubdan təhlükə altında idi. Məqsədini xristianları müsəlman Şərqindən qovmaqda görən Salah əd-Dinlə uzun sürən danışıqlar ciddi nəticələrə gətirib çıxarmadı. 1171-ci ildə səlibçilər üçün Salah əd-Dinlə müharibələrin ən çətin dövrü başladı.
Sayca az olan, demək olar ki, xristian dünyasının qalan hissəsi ilə əlaqəsi kəsilmiş, daxili çəkişmələr nəticəsində zəifləmiş səlibçilər müsəlman torpaqlarına daha da genişlənmək barədə düşünmürdülər. Yerusəlim Krallığı bir-birinin ardınca hücuma məruz qaldı. Belə bir ümidsiz vəziyyətdə onların Haşşaşinlərlə ittifaqa girməkdən başqa çarəsi qalmaması tamamilə təbiidir. Müsəlman və səlibçi dəstələrinin birgə milis kimi fəaliyyət göstərdiyini görmək bir qədər qəribə və qeyri-adi idi. Ümumiyyətlə, xaşxaşinlər kiminlə vuruşduqlarına və hansı tərəfdə olduqlarına əhəmiyyət vermədilər. Onlar üçün hamı düşmən idi — xristian da, müsəlman da. Səlibçilərin varlı feodalları xaşxaşilərin xidmətlərini səxavətlə ödəyirdilər. Bu dövrdə bir çox ərəb aristokratları və hərbi rəhbərləri xaşxaşi qatillərinin xəncərlərinə tuş gəldilər. Hətta Salah əd-Dinin özü də bir neçə sui-qəsd cəhdindən sağ çıxmalı oldu və bundan sonra o, ancaq bəxt sayəsində sağ qaldı. Lakin səlibçilərlə xaşxaşilər arasında ittifaq uzun sürmədi. İsmaili tacirlərini qarət edən Yerusəlim Krallığının kralı Monferratlı Konrad öz ölüm əmrini imzaladı. Bundan sonra xaşxaşilər hər iki düşərgəyə qatillər göndərməyə başladılar. Məlumdur ki, bu dövrdə xaşxaşilər əlindən aşağıdakı şəxslər həlak olmuşlar: altı vəzir, üç xəlifə, onlarla şəhər hökmdarı və ruhani, bir neçə Avropa hökmdarı, məsələn, II Raymond, Monferratlı Konrad, Bavariya hersoqu, eləcə də xaşxaşilərə qarşı sərt tənqidi fikirləri ilə "Dağ qocası"nın qəzəbinə səbəb olan görkəmli ictimai xadim, fars alimi Əbdülməhasin.
Nizari dövləti öz qüdrətinin zirvəsinə çatanda artıq İbn Səbbahın qoyub getdiyi dövlətdən çox fərqli idi. Orta əsr icmasından Alamut dövləti faktiki olaraq hakimiyyətin qanuniləşdirilmiş ata-baba ötürülməsi ilə irsi monarxiyaya çevrildi. Ordenin ən yüksək rütbələri arasında şiə zahidliyindən çox sünni azadlıqlarına meyil edən öz feodal zadəganları meydana çıxdı. Yeni zadəganlar dəbdəbə və var-dövlətin pis sayılmadığı bir ictimai quruluşa üstünlük verdilər. Əlamut əhalisinin ümumi təbəqələri ilə feodal zadəganları arasında məsafə getdikcə daha da artırdı. Bu səbəbdən özünü qurban verməyə hazır olanlar getdikcə azalırdı.
İbn Sabbahın ölümündən sonra onun xələfləri dövlətin mülklərini genişləndirə bilmədilər. İbn Sabbahın söylədiyi şüarlar yerinə yetirilmədi. Xaşxaşilərin dövləti kəskin daxili böhranlarla parçalanmağa başladı və onun əvvəlki qüdrəti zəifləməyə başladı. Xaşxaşilər Səlcuq dövlətindən, böyük Xorəzm dövlətinin yüksəlişindən və süqutundan, Yaxın Şərq səlibçi dövlətlərinin yaranması və süqutundan sağ çıxsalar da, Əlamut dövləti istər-istəməz öz tənəzzülünə yaxınlaşırdı.
Fatimilər xilafətinin süqutu Əlamutun sabitliyinə kəskin təsir göstərdi. Fatimilər xilafətini müsəlman Məmlük dövlətinə çevirən Salahəddin təkcə səlibçilərə deyil, digər rəqiblərinə sarsıdıcı zərbələr endirməyə başladı. XII əsrin sonlarında Salah əd-Dinin başçılığı ilə məmlük türkləri xaşxaşilərin Suriya mülklərini işğal etməyə başladılar və monqol orduları artıq şərqdən irəliləməyə başladılar. Lakin qüdrətli Salah əd-Din tərəfindən onlara edilən təzyiqlərə baxmayaraq, xaşxaşilər hələ də fəaliyyətlərini davam etdirirdilər. O dövrdə Şeyx əl-Cəbəl vəzifəsini tutan Rəşidəddin əs-Sinan kifayət qədər ağıllı və güclü siyasətçi idi, katoliklərlə sünnilər arasında mahir manevrlər edərək Nizari dövlətinin suverenliyini qoruyub saxlaya bilmişdi.
1250-ci illərdə Çingiz xanın nəvəsi Hülaqunun qoşunları Qərbi İranın bir hissəsini işğal etdilər. Zəifləmiş İsmaili dövləti demək olar ki, döyüşsüz süqut etdi. Daha sonra 1273-cü ildə Misir sultanı I Baybars Suriyanın dağlıq bölgələrində xaşxaşilərin son sığınacaqlarını dağıtdı.
Rəsmi olaraq Haşşaşin təriqəti 1256-cı ildə Əlamut və Meymundiz qalaları yıxıldıqdan sonra öz fəaliyyətini dayandırdı. Marko Polonun "Dünyanın müxtəlifliyi haqqında kitab"ın XLIII fəslində sonuncu "Dağ qocası"nın (Qatillərin imamı) tarixi və adında qeyri-dəqiqlik var: "Ağsaqqal Ala-bir belə idi. bütün xalqı ilə birlikdə tutuldu və öldürüldü; o vaxtdan indiyə qədər nə ağsaqqallar, nə də qatillər var. Ağsaqqalın hökmranlığı və onun keçmişdə etdiyi pis əməllər sona çatdı"[16]. Monqolların ən mühüm qalası Əlamutu təslim etdikdən sonra öldürdükləri qatillərin sonuncu imamı III Əlaəddin Məhəmməd (1221–1255-ci illərdə hökmranlıq etdi) deyil, onun oğlu Ruk əd-Din Xurşah (1255–1256-cı illərdə hökmranlıq etdi) idi.
"Salnamələr toplusu"nun müəllifi Rəşidəddin ismaililəri qatil yox, bidətçi adlandırır: "Bu bölgədə İsmaililərin hökmranlığı 477-ci ilin əvvəlindən yüz yetmiş yeddi il davam etdi. Onların hökmdarlarının sayı 8-dir, aşağıdakı siyahı və ardıcıllıqla:
Həsən ibn Əli ibn Məhəmməd əs-Səbbah əl-Himyari.
Kiya Buzurq-Ümid
Məhəmməd [oğlu] Buzurq-Ümid
İmam Həsən Əla Zikrihiyə salam
İmam Nurəddin Məhəmməd
İmam Cəlaləddin Həsən
İmam Əlaəddin Məhəmməd
İmam Rükn-əd-din Xurşah, hakimiyyəti dayandırılmış Əlaəddin oğludur."[5].
Xaşxaşinlər, əvvəllər olduğu kimi, mənşəyinin başlanğıcında, dağlara səpələnməyə və gizli fəaliyyət keçməyə məcbur oldular və artıq əvvəlki güclərini bərpa edə bilmədilər. Bununla belə, İsmaili hərəkatı mövcud olmaqda davam edirdi. XVIII əsrdə İran şahı rəsmi olaraq ismailliyi şiəliyin cərəyanı kimi tanıdı. Sonuncu "Dağ qocası"nın indiki birbaşa nəsli — Şahzadə IV Ağa Xanın 1957-ci ildə ismaililərə rəhbərliyi öz üzərinə götürdü.
Xaşxaşilər haqqında əfsanələr
Venesiyalı səyyah Marko Polonun (1254–1324-cü illər) söylədiyi kimi Avropada yayılan Assassinlər əfsanəsi ümumiyyətlə istinad edirdi. Mulekt məmləkətində qədim zamanlarda bir dağ ağsaqqalı Alah-oddin yaşayırdı və o, müsəlman cənnəti timsalında və bənzərində müəyyən bir tənha yerdə dəbdəbəli bir bağ salırdı. O, on iki yaşından iyirmi yaşınadək cavanları narkotika içirir, yuxulu halda bu bağçaya aparır, bütün günü orada yerli arvadlarla, bakirə qızlarla əylənir, axşam isə onları yenidən narkotika içərək geriyə daşıyırdılar. Bundan sonra gənclər "ölməyə hazır idilər, sadəcə cənnətə getmək üçün; oraya gedəcək günü səbirsizliklə gözləyirdilər. Ağsaqqal mühüm kimisə və ya ümumiyyətlə kimisə öldürmək istəsə, qatillərindən seçib hara istəsə, onu ora göndərəcək. Və onu cənnətə göndərmək istədiyini, ona görə də ora gedib kimisə öldürəcəyini, özü də öldürüləndə dərhal cənnətə gedəcəyini deyirdi. Ağsaqqal kimə əmr etsə idi, həmin adam onun əmrini həvəslə yerinə yetirirdi".
Marko Polonun "Dünyanın müxtəlifliyi kitabı"nın rus dilinə tərcüməsində (XLI, XLII, XLIII fəsillər) həşişin istifadəsi ilə bağlı bir kəlmə də yoxdur: "Əvvəlcə onlara içki verdilər, yuxulu olanlara. götürülüb bağçaya gətirildi; orada oyadırdılar"[16].
Marko Polo gəncləri sərxoş etmək üçün istifadə edilən dərmanın adını qeyd etmir; lakin 19-cu əsrin ortalarında fransız romantik yazıçıları. (bax Assassins Club) bunun həşiş olduğuna əmin idi. Qraf Monte Kristo Aleksandr Dümanın eyniadlı romanında dağ ağsaqqalı haqqında əfsanəni məhz bu mənada təkrarlayır. Onun sözlərinə görə, ağsaqqal "seçilmişləri dəvət etdi və Marko Polonun dediyinə görə, onları əbədi çiçəkli bitkilərin, əbədi yetişmiş meyvələrin və əbədi gənc bakirə qızların onları gözlədiyi Edenə aparan müəyyən bir ota qonaq edirdi. Bu xoşbəxt gənclərin reallıq kimi qəbul etdikləri yuxu idi, amma o qədər şirin, o qədər məstedici, o qədər ehtiraslı bir yuxu ki, bunun üçün canını və bədənini onlara verənə satdılar, ona tanrı kimi itaət etdilər, və göstərdiyi qurbanı öldürmək üçün dünyanın ucqarlarına getdi və bunun müqəddəs otun onlara vəd etdiyi səadətli həyata keçid olduğu ümidi ilə itaətkarcasına ağrılı bir ölümlə ölürdü."
Fransız şərqşünası Silvestr de Sasi də "Druz dininin tarixi" (1838) kitabında "qatil" sözünün həşşaşin (həşiş istifadəçisi) ilə etimoloji bağlılığını müdafiə etmişdir[17].
Beləliklə, həşiş haqqında əsas əfsanələrdən biri yarandı ki, bu da onun Qərb mədəniyyətində qəbul edilməsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir etdi. 1960-cı illərə qədər. psixotrop sirr dərmanları kütləvi şüur tərəfindən səmavi səadət verən, qorxunu öldürən və aqressiya oyandıran bir dərman kimi qəbul edildi (bax: Anslinger, "Qaz dəliliyi"; İvan Efremov tərəfindən "Ülgücün kənarı").
Qeydlər
1. Дафтари Ф. Краткая история исма'илизма: Традиции мусульманской общины / Пер. с англ. Л. Р. Додыхудоевой, Л. Н. Додхудоевой. — М.: АСТ, Ладомир, 2004. — 288 с. — (Историческая библиотека). — 4000 экз. — .
2. Петрушевский И. П. Ислам в Иране в VII–XV вв (Курс лекций). — М.: Издательство Ленинградского университета, 1966. — С. 298.
3. Васильев Л. С. История религий Востока // Глава 10. Ислам: Направления, течения, секты. Секты исмаилитов. Ассассины
4. Fədain (fars.) — "həyatını qurban verən", özünəqəsd edən terrorist.
5. Дафтари Ф. Легенды об ассасинах. Мифы об исмаилитах. — М.: Ладомир, 2009. Глава "Зарождение и начало сложения легенд об ассасинах" 98–100. Дата обращения: 21 июля 2010. Архивировано из оригинала 15 ноября 2010 года.
6. Марко Поло. Книга о разнообразии мира. Книга Первая, Глава XLI Здесь описывается горный старец и его ассасины. Дата обращения: 26 июня 2013. Архивировано 7 июня 2017 года.
7. Рашид ад-Дин — статья из Электронной еврейской энциклопедии
8. Рашид-ад-Дин, "Сборник летописей", глава "Рассказ о прибытии Хулагу-хана в Тус и пределы Кучана, приказе о возобновлении благоустройства, походе на Дамган, разрушении Аламута и Люмбесера и изъявлении покорности Хуршахом". Дата обращения: 26 июня 2013. Архивировано 3 марта 2014 года.
9. Лев Гумилёв "Черная легенда" (историко-психологический этюд) Архивированная копия. Дата обращения: 29 июня 2013. Архивировано из оригинала 6 октября 2014 года.
Ədəbiyyat
- Горелов Н. Ассасины-убийцы // Горелов Н. Царствие Небесное: Легенды крестоносцев XII–XIV веков. — СПб.: Азбука-классика, 2006. — С. 273–328. — .
- Петрушевский И. П. Ислам в Иране в VII–XV вв. (Курс лекций) / Отв. редактор проф. В. И. Беляев. — М.: Издательство Ленинградского университета, 1966. — 400 с. — 2320 экз.
- Строева Л. В. Государство исмаилитов в Иране в XI–XIII вв. — М.: Наука, ГРВЛ, 1978. — 276 с. — 2400 экз.
- Французов С. А. Легенда об ассассинах и историческая реальность // Звезда. — 2008. — № 11.
- Ходжсон М. Орден ассассинов / Пер. с англ. С. В. Иванова. — М.: Вече; Евразия, 2006. — 464 с. — (Тайные общества, ордена и секты). — 3000 экз. — .
- Ан-Наубахти Х. М. Шиитские секты. — М., 1973. Ислам. Краткий справочник. — М., 1986. Религии мира. — М., 1997.
- Чарльз Уильям Гекерторн. Тайные общества всех веков и всех стран. — М.: РАН, 1993. История боевых искусств. Неизвестный Восток. — М.: Олимп; АСТ, 1997.
- Джеймс Вассерман. Тамплиеры и ассасины. — СПб.: Евразия, 2008. — Лев Тихомиров. Религиозно-философские основы истории — М.: "Москва", 1997.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Islam Islam TarixiImanin sertleriTovhid Melekler Kitablar Peygemberler Mead Axiret Qeza ve TalehIslamin bes sertiKelmeyi sehadet Namaz Oruc Hecc ZekatEseriler Maturidiler Qederiler Motezililer Cebriler Murciler Cehmiyye Musebbihiler SelefilerFiqh mezhebleriSunniler Henefiler Malikiler Safiiler Henbeliler Yox olmus mezhebler Zahiriler Auzailer Leysiler Sevriler Ceririler Sieler Imamiler Ceferiler Exbariler Usuliler Seyxiler Eleviler Ensariler Qizilbaslar Zeydiler Ismaililer Qermetiler Xasxasiler Fethiler Xettabiler Vaqifiyye Rafiziler Batiniler Qeysaniler Xurremiler Bazigiyye Qurabiyye Xariciler Muhakkime Ecrediler Meymuniler Seelebiler Ezraqiler Beyhesiler Ibadiler Necdatiler SufrilerHemcinin baxSufiler Yesevilik Neqsibendilik Suhreverdilik Xelvetilik Sefevilik Bayramilik Bektasilik Celvetilik Cerrahilik Cistiyye Ehqaqiye Gulsenilik Hurufilik Kubravilik Melametilik Movlevilik Nemetullahiyye Noqtevilik Qelenderilik Qadiriyye Rahmaniyye Rifailik Rovseniler Senusiler Saziliyye Zahidiyye Nuseyriler Druzlar Islam felsefesi Xasasiler Hesisiler ve ya Assasinler ereb الحشاشين Assasin Hasasin Hasisin Hassassin Hasasiyyin fars حشیشیون Hasisiyun Sieliyin Ismaililer mezhebinin qoluna aid olan qruplasma Hesen Sabbah terefinden 1090 ci ilde Elemut qalasinda yaradilan ordusuna verilen ad Xasxasiler siyasi meqsedler ucun heyata kecirdikleri qetllere gore ad cixarmisdilar XIV esrin ortalarinda xasxasilerin adinin Avropa dillerindeki teleffuzune uygun olan assasin sozu bir cox Avropa dillerine qatil kimi tercume edilmeye basladi ve indiyedek de hemin menada qalmaqdadir Adin etimologiyasi Xasiyye sozunun nizarilere munasibetde islenmesine XII esrin evvellerinden yazili menbelerde rast gelmek olar Bu zamana qeder ismaililiyin iki cereyani Fatimi Misirinde mohkemlenmis nizariler ve mustalitler arasinda polemika keskinlesdi Fatimi xelifesi el Emirin dovrunde yazilmis eserlerden birinde 1122 ci ilde Suriya nizarileri ilk defe Hesisiyye adlandirilmisdir Bu termin yeniden onlara munasibetde Selcuq salnamesi Nusretul fetre de 1183 elece de tarixciler Ebu Sama vef 1267 ve Ibn Muyessarin vefati 1278 eserlerinde islenmisdir Elamut dovrunun fars Nizarileri de Zeydi yazilarinda Hesisi adlanirdi Butun qeyd olunan menbelerde nizarilerin hesisden istifade etmesi ile bagli hec bir iddia yoxdur Hasisiyye sozu soyguncular asagi tebeqeler ve imansiz sosial pariyalar 1 kimi alcaldici menalarda islenmisdir Nizarilerle selibler arasinda ilk toqqusmalar 12 ci esrin evvellerine tesaduf edir Suriya Nizarinin bascisi Resideddin Sinanin 1163 1193 dovrunden baslayaraq hasisi sozunden goturulmus qatil termini Qerb salnamecileri ve seyyahlarinin yazilarinda rast gelinir 1 Sozun basqa menseyi de guman edilir erebce Hesaniyun yeni hessaniler yeni Hesen ibn Sabbahin ardicillaridir 2 L Vasilievin fikrince bu ad hesisden istifade etmeleri ile elaqedar tehrif olunmus hasasina dan gelir Nizarilerin tarixiEsas meqaleler Sielik ve Ismaililer Mehemmedin vefatindan sonra muselman icmasinin ve buna gore de o dovrde cox boyuk ve qudretli bir dovletin bascisinin kimin olacagi suali ortaya cixanda Islam ummeti iki doyusen dusergeye bolundu sunniler ve sieler Bezi muselmanlar hakimiyyetin yalniz Mehemmed peygemberin birbasa nesline yeni Mehemmedin sevimli qizi Fatime ile evlenen peygemberin emisi oglu Eli ibn Ebu Talibin birbasa nesline mexsus olmasini mudafie edirdiler Onlarin fikrince Mehemmed peygemberle yaxin qohumluq Elinin neslini Islam dovletinin yegane layiqli hokmdari etdi Sielerin adi da buradan yaranib Sie Eli Elinin partiyasi Azliqda olan sieler tez tez sunni hakim coxluq terefinden teqib olunurdu buna gore de onlar cox vaxt gizlenmeye mecbur olurdular Sepelenmis sie icmalari bir birinden tecrid olunmus aralarindaki temaslar en boyuk cetinliklerle ve cox vaxt heyati tehlukelerle dolu idi Cox vaxt ayri ayri icmalarin uzvleri yaxinliqda olduqlari ucun sie hemkarlarinin yaxinligindan xebersiz idiler cunki onlarin qebul olunmus tecrubeleri sielere oz heqiqi fikirlerini gizletmeye imkan verirdi 4 Sieler oz eqidelerine gore gec tez dunyaya dorduncu xelifenin birbasa neslinden olan Elinin rehberlik edeceyine inanan imamiler idi Imamlar inanirdilar ki bir gun evveller yasayan qanuni imamlardan biri sunnilerin tapdaladigi edaleti berpa etmek ucun dirilecek Sielikde esas cereyan IX esrde Bagdadda zuhur eden ve 12 yasinda izsiz yoxa cixan on ikinci imam Mehemmed Ibn El Hesenin Ebul Kasim bin El Hosan Hz dirilen imam kimi cixis ederdi Ekser sieler qeti sekilde inanirdilar ki gizli imam mehz Ebul Kasimdir o gelecekde beser alemine Mesih mehdi gizli imam xilaskar obrazinda qayidacaq On ikinci Imamin ardicillari sonradan On ikililer adi ile tanindilar Texminen eyni prinsip sieliyin diger qollarini formalasdirmaqda da istifade edilmisdir Beslikler sie imam Huseynin nevesi besinci imam Zeyd ibn Elinin kultuna inanirdilar 740 ci ilde Zeyd ibn Eli Emevi xelifesine qarsi sie usyanina rehberlik etdi ve usyanci ordunun on siralarinda vurusaraq doyusde oldu Sonralar beslikler Zeyd ibn Elinin teslinin muxtelif numayendelerinin imamet huququnu taniyan uc kicik qola bolundu Zeydilerle beslikler paralel olaraq 8 ci esrin sonlarinda ismaili herekati yarandi ve sonradan Islam dunyasinda genis eks seda dogurdu 10 cu esrde ismaililer terefinden Fatimiler xilafetinin esasi qoyuldu Bu zamana qeder Ismaili tesiri Simali Afrika Felestine Suriyaya Livana Yemene Siciliyaya elece de muselmanlarin muqeddes seherleri olan Mekke ve Medineye yayilmisdi Bununla bele Islam dunyasinin qalan hissesinde o cumleden ortodoks sielerde ismaililer en tehlukeli bidetci hesab olunurdular ve her fursetde vehsicesine teqib edilirdiler Hesen Ibn Es SabbahHesen Es Sabbah namelum ressamin teqdimatinda Gencliyinde ismaililere qosulan ve sonralar Fatimiler xilafetinin paytaxti Qahireye sefer eden Hesen ibn Sabbah bir vaiz dai kimi lazimi bilik ve tecrube elde etdi 1080 ci illerde o tedricen oz etrafinda coxlu sayda perestiskarlari telebeleri ve ardicillarini topladi 1090 ci ilde Qerbi Iranin dagliq bolgelerinde Qezvin yaxinligindaki Elamut qalasini doyussuz ele kecire bildiler Sonraki illerde Sabbah terefdarlari Rudbar ve Qumis vadilerinde bir sira qalalari Kuhistan seherlerini hemcinin qerbde Livanin ve Suriyanin dagliq bolgelerinde bir nece qalalari ele kecirdiler ve ya aldilar Zaman kecdikce 1256 ci ilde monqol istilasi neticesinde movcudluguna son qoyulan Ismaili dovleti yarandi 5 Ibn Es Sebbah Alamutda istisnasiz olaraq hami ucun sert olan bir heyat terzi qurdu O ilk novbede numayiskarane sekilde muselmanlarin Ramazan orucu zamani oz dovletinin erazisinde butun seriet qanunlarini legv etdi En kicik geri cekilme olumle cezalandirilirdi O debdebenin istenilen tezahurune ciddi qadaga qoydu Mehdudiyyetler her seye samil olunurdu ziyafetler eylenceli ovlar evlerin daxili bezeyi bahali paltarlar ve s Mesele onda idi ki servet butun menasini itirdi Istifadesi mumkun deyilse niye lazimdir Ibn El Sebbah Elamut dovletinin movcudlugunun ilk merhelelerinde Islam dunyasinin bilmediyi ve o dovrun Avropa mutefekkirlerinin aglina bele getirmediyi orta esr utopiyasina benzer bir sey yaratmaga nail oldu Bununla da o cemiyyetin asagi ve yuxari tebeqeleri arasindaki ferqi faktiki olaraq aradan qaldirdi Bezi tarixcilerin fikrince Nizari Ismaili dovleti guclu sekilde kommunaya benzeyirdi Yalniz ferqi ondan ibaret idi ki oradaki hakimiyyet azad iscilerin umumi surasina deyil avtoritar ruhani lidere mexsus idi Ibn Sabbahin ozu omrunun sonuna qeder son derece zahid heyat terzi surerek etrafina sexsi numune gosterdi Qerarlarinda ardicil idi ve lazim gelerse qeddar idi O hetta mueyyen edilmis qanunlari pozmaqda subheli bilinen ogullarindan birinin edam edilmesini emr edib Ibn Sabbah dovletin yarandigini elan ederek butun Selcuq vergilerini legv etdi evezinde Elamut sakinlerine yollar cekmeyi kanallar qazmagi ve alinmaz qalalar ucaltmagi emr etdi Dunyanin her yerinde onun vaizleri nadir kitablar ve muxtelif bilikleri ehtiva eden elyazmalar alirdilar Ibn Sabbah insaat muhendislerinden tutmus hekimlere kimyagerlere qeder muxtelif elm saheleri uzre en yaxsi mutexessisleri oz qalasina devet edir ve ya qacirirdi Hassasinler tayi beraberi olmayan istehkamlar sistemi yarada bildiler ve umumilikde mudafie anlayisi oz dovrunden bir nece esr qabaq idi Alinmaz dag qalasinda oturan Ibn Sabbah butun Selcuqlu dovletine kamikadzeler gonderdi Amma Ibn Sabbah intiharci terrorcularin taktikasina derhal gelmedi Onun bu qerari tesaduf neticesinde verdiyi bir efsane var Islam dunyasinin her yerinde Ibn Sabbahin adindan onun telimlerinin coxsayli tebligcileri oz heyatlarini riske ataraq fealiyyet gosterirdiler 1092 ci ilde Selcuqlar dovletinin erazisinde yerlesen Sava seherinde Hassasin vaizleri muezzini hassasinleri yerli hakimiyyet orqanlarina tehvil vereceyinden ehtiyat ederek oldurduler Bu cinayete gore qisas almaq ucun Selcuqi sultaninin bas veziri Nizam el Mulkun emri ile yerli ismaililerin bascisi tutuldu ve yavas ve isgence ile olduruldu Edam edildikden sonra onun cesedi numayiskarane sekilde Sava kucelerinde surundurulub ve bir nece gun meyit esas bazar meydaninda asili halda saxlanildi Bu edam hessasinler arasinda hiddetle qarsinlandi Alamut sakinlerinin qezebli izdihami onlarin ruhani muellimine ve dovletin hokmdarinin evine yaxinlasdi Revayete gore Ibn Sabbah evinin damina cixib yuksek sesle dedi Bu seytanin oldurulmesi cennet seadetine aparacaqdir Ibn Sabbah evine qayitmaga vaxt tapmamis Tahir Errani adli bir genc izdihamin arasindan cixdi ve Sabbahin qarsisinda diz cokerek olum hokmunu oz cani ile odemek demek olsa bele yerine yetirmek arzusunu bildirdi Hassasinlerin kicik bir destesi oz ruhani liderinden xeyir dua alaraq kicik qruplara bolunerek Selcuq dovletinin paytaxtina dogru hereket etdiler 1092 ci il oktyabrin 10 da seher tezden Tahir Errani birteher vezir sarayinin erazisine daxil ola bildi Qis bagcasinda gizlenmis bicagi evveller zeherle bulasmis neheng bicagi sinesine sixaraq sebirle qurbanini gozleyirdi Gunortaya yaxin xiyabanda cox zengin libas geyinmis bir kisi peyda oldu Errani hec vaxt veziri gormemisdi lakin xiyabanda gezen adamin coxlu sayda canguden ve qullarla ehate olundugunu nezere alaraq qatil bunun yalniz vezir ola bileceyine qerar verdi Sarayin hundur alinmaz divarlari arxasinda cangudenler ozlerini hedden artiq arxayin hiss edirdiler ve veziri qorumaq onlar terefinden gundelik ritual vezifeden basqa bir sey kimi qebul edilmirdi Errani muhafizecilerin sayiqligini itirmesinden istifade etdi O elverisli meqamdan istifade ederek vezirin yanina sicrayib ve zeherli bicaqla ona azi uc defe zerbe endirdi Muhafizeciler cox gec geldiler Qatil tutulmazdan evvel vezir artiq olum sancilarinda qivrilirdi Muhafizeciler Erranini faktiki olaraq parcaladilar lakin Nizam el Mulkun olumu saraya basqin ucun simvolik bir siqnal oldu Hassasinler vezirin sarayini muhasireye alib yandirdilar Selcuqi dovletinin bas vezirinin olumu butun Islam aleminde o qeder guclu rezonans dogurdu ki o ister istemez Ibn Sebbahi cox sade lakin buna baxmayaraq parlaq bir neticeye sovq etdi dovletin cox tesirli mudafie doktrinasini qurmaq mumkundur ve xususen de ismaili herekati ucun boyuk nizami ordunun saxlanmasina ehemiyyetli maddi vesait serf etmeden bunu heyata kecire bilerdiler Oz xususi xidmetimiz yaratmaq lazim idi ki onun vezifelerine muhum siyasi qerarlarin asili oldugu sexslerin qorxudulmasi ve numunevi sekilde aradan goturulmesi daxil olmali idi Potensial qurbani qorumaq ucun ne saraylarin ve qalalarin hundur divarlarinin ne boyuk bir ordunun ne de fedakar cangudenlerin qarsi cixa bilmeyeceyi xususi xidmet Ilk novbede etibarli melumatlarin toplanmasi mexanizmini qurmaq lazim idi Bu vaxta qeder Ibn Sabbahin Islam dunyasinin butun guselerinde onsuz da saysiz hesabsiz tebligatcilari var idi ve onlar mutemadi olaraq bas veren butun hadiselerden onu xeberdar edirdiler Bununla bele yeni realliqlar keyfiyyetce ferqli seviyyeli kesfiyyat teskilatinin yaradilmasini teleb edirdi onun agentleri hakimiyyetin en yuksek eselonlarina cixis elde ede bilerdi Hassasinler ise goturme anlayisini ilk teqdim edenler arasinda idi Ismaililerin rehberi imam ilahilesdirildi hemkarlarinin Ibn Sabbaha sedaqeti onu mesum etdi onun sozu qanundan cox idi onun iradesi ilahi aglin tezahuru kimi qebul edilirdi Kesfiyyat strukturunun bir hissesi olan Ismaili Allahin en yuksek merhemetinin tezahuru kimi oz qismetine hormetle yanasirdi Ona teklif edildi ki o yalniz boyuk missiyasini yerine yetirmek ucun dogulub ve hec bir dunyevi cazibe ve ya qorxu onu saxlaya bilmez Oz agentlerinin fanatik sedaqeti sayesinde Ibn Sabbah ismaililerin dusmenleri olan Siraz Buxara Belx Isfahan Qahire ve Semerqend hakimlerinin butun planlarindan xeberdar oldu Bununla bele terrorun teskili oz heyatlarina biganelik ve olume nifret etmeleri onlari praktiki olaraq toxunulmaz eden pesekar qatillerin hazirlanmasi ucun dusunulmus texnologiya yaratmadan dusunule bilmezdi Ibn Sabbah Alamut dag qalasindaki qerargahinda kesfiyyatcilarin ve terrorcu diversantlarin hazirlanmasi ucun esl mekteb yaratdi 90 ci illerin ortalarina qeder 11 ci esrde Alamut qalasi ixtisaslasmis mexfi agentlerin hazirlanmasi ucun dunyanin en yaxsi akademiyasina cevrildi O son derece sade hereket etdi lakin elde etdiyi neticeler cox tesiredici idi Ibn Sabbah emre qosulma prosesini cox cetinlesdirdi Texminen iki yuz namizedden maksimum bes on neferi secimin son merhelesine buraxilirdi Namized qalanin iceri hissesine girmezden evvel ona melumat verildi ki gizli bilikle tanis olduqdan sonra emrden geriye yol tapa bilmez Efsanelerden birinde deyilir ki Ibn Sabbah muxtelif nov biliklere sahib olan cox herterefli biliye malik olan insan idi Bele ki gelecek terrorculari secerken o namizedlerin yoxlanilmasinin ilk sinaqlardan cox evvel basladigi qedim Cin doyus seneti mekteblerinin metodlarindan istifade edirdi Ordene qosulmaq isteyen gencler bir nece gunden bir nece hefteye qeder bagli qapilar qarsisinda saxlanilirdi Heyete yalniz en inadkarlar devet olunurdu Orada bir nece gun acliqdan soyuq bir das dosemede oturmaga cuzi yemek qaliqlari ile kifayetlenmeye ve bezen dondurucu leysan yagis ve ya qarda eve devet edilmelerini gozlemeye mecbur oldular Ibn Sabbahin evinin qarsisindaki heyetde zaman zaman onun birinci dereceni kecmisler arasindan terefdarlari peyda olurdu Onlar genclerin Hassasin siralarina qosulmaq isteyinin ne qeder guclu ve sarsilmaz oldugunu yoxlamaq ucun onlari her cur tehqir edir hetta doyurduler Her an gence ayaga qalxib eve getmeye icaze verildi Boyuk Rebbin evine yalniz sinaqlarin birinci merhelesinden kecenler buraxilirdi Onlari yedirdir yuyundurur yaxsi isti paltarlar geyindirdiler Onlarin uzune basqa heyatin qapilari acilmaga basladi Eyni revayetde deyilir ki Hassasinler oz yoldaslari Bu Tahir Arraninin cenazesini zorla geri goturerek muselman ayinlerine uygun olaraq defn etdiler Ibn Sabbahin emri ile Elamut qalasinin qapisina tunc lovhe mixlanmisdi onun uzerinde Bu Tahir Erraninin adi onun qarsisinda ise onun qurbani bas vezir Nizam el Mulkun adi hekk olunmusdur Iller kecdikce bu tunc lovhe bir nece defe artirilmali oldu cunki siyahiya yuzlerle vezir sahzade molla sultan sah markiz hersoq ve sahin adi daxil edilmeye basladi Hassasinler doyus qruplarina fiziki cehetden guclu gencleri secirdiler Ustunluk yetimlere verildi cunki hessasinin ailesi ile ebedi olaraq ayrilmasi teleb olunurdu Teriqete qosulduqdan sonra onun heyati butunlukle Ulu Tanri adlandirilan Dag Qocasi na aid idi Duzdur Hassasin teriqetinde sosial edaletsizlik problemlerine care tapmadilar amma Dag qocasi imtina etdikleri real heyat muqabilinde onlara Edn baglarinda ebedi seadet temin etdi Ibn Sabbah fidayin 6 adlanan seyi hazirlamaq ucun kifayet qeder sade lakin son derece tesirli bir usul tapdi Dag qocasi evini Cennete geden yolda ilk addimin mebedi elan etdi Namizedin Ibn Sabbahin evine devet edilerek hesisle narkotik madde icilmesi barede yanlis fikir var ki hessasin adi da buradan yaranib Yuxarida qeyd etdiyimiz kimi eslinde tiryek nizarilerin ritual hereketlerinde tetbiq olunurdu Sabbahin ardicillarina ise Nizarilere xas olan yoxsulluga isare ederek hesissinler yeni ot yeyenler leqebi verildi Belelikle tiryeklerin yaratdigi derin narkotik yuxusuna qerq olmus gelecek fedaini artiq onu yarasiqli qizlarin serab caylarinin ve bol yemeklerin gozlediyi suni sekilde yaradilmis Cennet bagi na kocururduler Casqin genci sehvet dolu nevazislerle ehate eden qizlar ozlerini cennet Huriya bakireleri kimi gostererek gelecek hessasin kamikadzesine picildadilar ki o kafirlerle doyusde olen kimi bura qayida biler Bir nece saatdan sonra ona yeniden derman verildi ve yeniden yuxuya getdikden sonra onu geri qaytardilar Yuxudan oyanan cavan esl cennetde olduguna urekden inanirdi Oyandigi ilk andan real dunya onun ucun her hansi deyerini itirirdi Onun butun arzulari umidleri dusunceleri ozunu yeniden Cennet baginda o qeder uzaqda ve indi elcatmaz olan gozel qizlarin ve reftarlarin arasinda tapmaq arzusuna tabe idi Qeyd etmek lazimdir ki sohbet 11 ci esrden gedir onun exlaqi o qeder sert idi ki zina ucun sadece dasqalaq edilerek oldurule bilerdiler Bir cox kasib kisiler ucun gelin qiymetini odemek mumkun olmadigi ucun qadinlar sadece elcatmaz bir luks idi Dag qocasi ozunu mahiyyetce ve eslinde peygember elan etdi Hassasinler ucun o Allahin yer uzundeki himayedari muqeddes iradesinin carcisi idi Ibn Sabbah oz ardicillarini ruhlandirirdi ki onlar Edn baglarina yalniz bir sertle yeni onun birbasa emri ile olumu qebul etmekle pakliqdan yan kecerek gede bilerler O Mehemmed peygemberin ruhunda Cennet qilinclarin kolgesindedir kelamini tekrarlamaqdan el cekmirdi Belelikle hessasinler olumden neinki qorxmur eksine onu coxdan gozlenilen cennetle elaqelendirerek onu ehtirasla arzulayirdilar Umumiyyetle Ibn Sabbah saxtakarliq ustasi idi Bezen o eyni derecede tesirli bir inandirma texnikasindan ve ya indi adlandirdiqlari kimi beyin yuyulmasindan istifade edirdi Elamut qalasinin salonlarindan birinde das dosemedeki gizli cuxurun ustunde merkezde diqqetle oyulmus dairevi boyuk mis qab qurasdirilmisdir Ibn Sabbahin emri ile hessasinlerden biri qabin icinde kesilmis desikden basini soxaraq bir cuxurda gizlendi ki kenardan mahir makiyaj sayesinde sanki kesilmis kimi gorunurdu Genc terefdarlar zala devet olundu ve onlara kesik bas gosterildi Qefilden Ibn Sabbahin ozu qaranliqdan peyda oldu ve kesilmis bas uzerinde sehrli jestler etmeye ve anlasilmaz basqa dunya dilinde sirli sehrler soylemeye basladi Bundan sonra olu bas gozlerini acib danismaga baslayirdi Ibn Sabbah ve diger istirakcilar cennetle bagli suallar verdiler ve kesik bas onlara nikbin cavablar verirdi Devetciler zali terk etdikden sonra Ibn Sebbahin emri komekcisinin basi heqiqeten de kesilerek ertesi gun Elamut darvazalari qarsisinda numayis etdirilirdi Ideoloji hazirliq dan elave hessasinler yorucu gundelik mesqlere cox vaxt serf edirdiler Gelecek hessasin kamikadzesinden butun silah novlerini bilmesi teleb olunurdu serrast oxatma qilincla qilincoynatma bicaq atma ve yalin elleri ile doyus Onun muxtelif zeherler haqqinda ela anlayisi olmali idi Sui qesd mektebinin kursantlari gelecekde intiqam dasiyicisi nda sebr ve irade guclerini inkisaf etdirmek ucun hem istide hem de keskin soyuqda uzun muddet combelmeye ve ya hereketsiz durmaga arxalarini qala divarina basmaga mecbur olmuslar Her bir hessasin kamikadzesi ciddi sekilde mueyyen edilmis bolgede is ucun telim kecmisdir Onun telim proqramina hemcinin yerlesdirile bileceyi dovletin dilini oyrenmek de daxil idi Aktyorluq meharetine xususi diqqet yetirilirdi hessasinlerin transformasiya istedadi onlarin doyus bacariqlarindan hec de az deyildi Isteseler taninmaz derecede deyismeyi bilirdiler Ozunu seyahet eden sirk qrupu orta esr xristian nizaminin rahibleri hekimler dervisler serq tacirleri ve ya yerli doyusculer kimi teqdim eden hessasinler oz qurbanlarini orada oldurmek ucun dusmenin tam yuvasina daxil olurlar Bir qayda olaraq Dag qocasi nin cixardigi hokmu yerine yetirenden sonra hessasinler sui qesd yerinden qacmaga bele cehd etmediler olumu asanliqla qebul etdiler ve ya ozlerini oldurduler Sabbaxlilar ya da tez tez Hassasinler adlandirilan dag qalalarinin adamlari hetta celladin elinde olanda ve orta esrlerin vehsi isgencelerine meruz qaldiqda bele uzlerinde tebessum saxlamaga calisirdilar Dag qocasi haqqinda sayieler cox tez Islam dunyasinin hududlarindan kenara da yayildi Avropa hokmdarlarinin bir coxu onun qezebinden qacmaq ucun xerac verdiler Ibn Sabbah qatillerini butun orta esr dunyasina gonderdi lakin ardicillari kimi dag siginacagindan hec vaxt ayrilmadi Avropada Hassasin liderlerini movhumat qorxusu ile dag seyxleri adlandirirdilar Ibn Sabbah demek olar ki nizamin formalasmasindan derhal sonra butun hokmdarlari onun qezebinden gizlenmeyin mumkun olmadigina inandira bildi Bu ilahi intiqam aktinin bas vermesi an meselesidir Ibn Sabbahin yaratdigi teskilat ciddi iyerarxik qurulusa malik idi En asagida siravi uzvler fedayinler olum hokmlerini icra edenler idi Onlar kor korane itaetkarliqla hereket edirdiler ve bir nece il sag qala bilseler novbeti rutbeye boyuk siravi ve ya rafik e yukselirdiler 7 Hassasinin iyerarxik piramidasinda novbeti dai 8 titulu idi Dag qocasi nin vesiyyeti birbasa dai vasitesile oturulurdu Ierarxik nerdivanla irelilemeye davam ederek nezeri cehetden yalniz sirli Seyx el Cebele tabe olan dai el kirbel statusuna yukselmek mumkun idi Dag in ozu Hessasin ordeninin Boyuk Rebbi ve Elamut Ismaili dovletinin bascisi Seyx Hesen I ibn Sabbah Diqqet etmemek mumkun deyil ki hessasinler oz numuneleri ile Serqin ve Qerbin bir cox gizli cemiyyetlerini ruhlandiriblar Avropa ordenleri hessasinleri teqlid edir onlardan ciddi nizam intizam usullarini rutbelerde yukselme prinsiplerini ferqlenme emblem ve simvol texnikasini menimseyirdi Xasxasiler ve SelibcilerHamada Suriya Mesyef Qesri Bu qesr xasxasilerin assasinlerin Levantada bas qerargahi olmusdu 26 noyabr 1095 ci ilde Papa II Urban Klermontdaki kilse meclisinde Quds ve Felestini muselman Selcuqlu turklerinin hokmranligindan azad etmek ucun selib yurusunun baslanmasina cagirdi 1096 ci ilin avqustunda selib yurusu cengaverlerinin dord ordusu Avropanin muxtelif yerlerinden Yaxin Serqe dogru hereket etdi Fransanin cenubundan Tuluzali Raymondun rehberliyi altinda Italiyadan Tarentumlu Norman sahzadesi Bohemonun rehberliyi altinda Normandiyadan Normandiya hersoqu Robertin rehberliyi altinda Lotaringiyadan Qodefroy de Bouillon terefinden daha cox taninan Bouillon Godfrey Konstantinopolda birlesen selibci qosunlari Kicik Asiyaya kecdi ve Nikea Edessa ve Antakya seherlerini tutdu 15 iyul 1099 cu ilde qanli muhasireden sonra Quds ele kecirildi Belelikle uc il davam eden Birinci Selib yurusu neticesinde Yaxin Serqde bir nece xristian dovleti yarandi Qodfri Builonun rehberlik etdiyi Yeruselim Kralligi Antakya Knyazligi Tripoli ve Edessa qrafligi Roma Katolik Kilsesi kampaniya istirakcilarina butun gunahlarin bagislanacagini ved etdi Zengin Serqin saysiz hesabsiz xezineleri ile celb olunan kasib Avropa baronlari maceracilar ve muxtelif nov quldurlar hec vaxt xususile davamli olmayan muveqqeti ittifaqlar ve koalisiyalar yaratdilar Mehz bu dovrde asasin sozu bir cox Avropa dillerine daxil oldu ve bu dil muzdlu qatil menasini qazandi IBN Sabbahdan sonra nizarilerHesen ibn Sabbah 1124 cu ilde 73 yasinda vefat etmisdir O ozunden sonra radikal dini ideologiyani ve fanatik ardicillari terefinden idare olunan mohkem mohkemlendirilmis dag qalalarindan ibaret six bir sebeke qoymusdu Ibn Sabbah dovleti daha 132 il movcud ola bildi Xasxasilerin tesirinin zirvesi 12 ci esrin sonlarina tesaduf edir Bu Salah ed Din leqebli Sultan Yusif ibn Eyyubun rehberlik etdiyi Memluk turk dovletinin yukselisi ile baglidir 15 Selibcilerin uzunmuddetli sulh muqavilesi bagladiqlari curuk Fatimi xilafetini asanliqla ele keciren Salaheddin ozunu Islamin yegane heqiqi mudafiecisi elan etdi Bundan sonra selibcilerin Yaxin Serq xristian dovletleri cenubdan tehluke altinda idi Meqsedini xristianlari muselman Serqinden qovmaqda goren Salah ed Dinle uzun suren danisiqlar ciddi neticelere getirib cixarmadi 1171 ci ilde selibciler ucun Salah ed Dinle muharibelerin en cetin dovru basladi Sayca az olan demek olar ki xristian dunyasinin qalan hissesi ile elaqesi kesilmis daxili cekismeler neticesinde zeiflemis selibciler muselman torpaqlarina daha da genislenmek barede dusunmurduler Yeruselim Kralligi bir birinin ardinca hucuma meruz qaldi Bele bir umidsiz veziyyetde onlarin Hassasinlerle ittifaqa girmekden basqa caresi qalmamasi tamamile tebiidir Muselman ve selibci destelerinin birge milis kimi fealiyyet gosterdiyini gormek bir qeder qeribe ve qeyri adi idi Umumiyyetle xasxasinler kiminle vurusduqlarina ve hansi terefde olduqlarina ehemiyyet vermediler Onlar ucun hami dusmen idi xristian da muselman da Selibcilerin varli feodallari xasxasilerin xidmetlerini sexavetle odeyirdiler Bu dovrde bir cox ereb aristokratlari ve herbi rehberleri xasxasi qatillerinin xencerlerine tus geldiler Hetta Salah ed Dinin ozu de bir nece sui qesd cehdinden sag cixmali oldu ve bundan sonra o ancaq bext sayesinde sag qaldi Lakin selibcilerle xasxasiler arasinda ittifaq uzun surmedi Ismaili tacirlerini qaret eden Yeruselim Kralliginin krali Monferratli Konrad oz olum emrini imzaladi Bundan sonra xasxasiler her iki dusergeye qatiller gondermeye basladilar Melumdur ki bu dovrde xasxasiler elinden asagidaki sexsler helak olmuslar alti vezir uc xelife onlarla seher hokmdari ve ruhani bir nece Avropa hokmdari meselen II Raymond Monferratli Konrad Bavariya hersoqu elece de xasxasilere qarsi sert tenqidi fikirleri ile Dag qocasi nin qezebine sebeb olan gorkemli ictimai xadim fars alimi Ebdulmehasin Nizari dovleti oz qudretinin zirvesine catanda artiq Ibn Sebbahin qoyub getdiyi dovletden cox ferqli idi Orta esr icmasindan Alamut dovleti faktiki olaraq hakimiyyetin qanunilesdirilmis ata baba oturulmesi ile irsi monarxiyaya cevrildi Ordenin en yuksek rutbeleri arasinda sie zahidliyinden cox sunni azadliqlarina meyil eden oz feodal zadeganlari meydana cixdi Yeni zadeganlar debdebe ve var dovletin pis sayilmadigi bir ictimai qurulusa ustunluk verdiler Elamut ehalisinin umumi tebeqeleri ile feodal zadeganlari arasinda mesafe getdikce daha da artirdi Bu sebebden ozunu qurban vermeye hazir olanlar getdikce azalirdi Ibn Sabbahin olumunden sonra onun xelefleri dovletin mulklerini genislendire bilmediler Ibn Sabbahin soylediyi suarlar yerine yetirilmedi Xasxasilerin dovleti keskin daxili bohranlarla parcalanmaga basladi ve onun evvelki qudreti zeiflemeye basladi Xasxasiler Selcuq dovletinden boyuk Xorezm dovletinin yukselisinden ve suqutundan Yaxin Serq selibci dovletlerinin yaranmasi ve suqutundan sag cixsalar da Elamut dovleti ister istemez oz tenezzulune yaxinlasirdi Fatimiler xilafetinin suqutu Elamutun sabitliyine keskin tesir gosterdi Fatimiler xilafetini muselman Memluk dovletine ceviren Salaheddin tekce selibcilere deyil diger reqiblerine sarsidici zerbeler endirmeye basladi XII esrin sonlarinda Salah ed Dinin basciligi ile memluk turkleri xasxasilerin Suriya mulklerini isgal etmeye basladilar ve monqol ordulari artiq serqden irelilemeye basladilar Lakin qudretli Salah ed Din terefinden onlara edilen tezyiqlere baxmayaraq xasxasiler hele de fealiyyetlerini davam etdirirdiler O dovrde Seyx el Cebel vezifesini tutan Resideddin es Sinan kifayet qeder agilli ve guclu siyasetci idi katoliklerle sunniler arasinda mahir manevrler ederek Nizari dovletinin suverenliyini qoruyub saxlaya bilmisdi 1250 ci illerde Cingiz xanin nevesi Hulaqunun qosunlari Qerbi Iranin bir hissesini isgal etdiler Zeiflemis Ismaili dovleti demek olar ki doyussuz suqut etdi Daha sonra 1273 cu ilde Misir sultani I Baybars Suriyanin dagliq bolgelerinde xasxasilerin son siginacaqlarini dagitdi Resmi olaraq Hassasin teriqeti 1256 ci ilde Elamut ve Meymundiz qalalari yixildiqdan sonra oz fealiyyetini dayandirdi Marko Polonun Dunyanin muxtelifliyi haqqinda kitab in XLIII feslinde sonuncu Dag qocasi nin Qatillerin imami tarixi ve adinda qeyri deqiqlik var Agsaqqal Ala bir bele idi butun xalqi ile birlikde tutuldu ve olduruldu o vaxtdan indiye qeder ne agsaqqallar ne de qatiller var Agsaqqalin hokmranligi ve onun kecmisde etdiyi pis emeller sona catdi 16 Monqollarin en muhum qalasi Elamutu teslim etdikden sonra oldurdukleri qatillerin sonuncu imami III Elaeddin Mehemmed 1221 1255 ci illerde hokmranliq etdi deyil onun oglu Ruk ed Din Xursah 1255 1256 ci illerde hokmranliq etdi idi Salnameler toplusu nun muellifi Resideddin ismailileri qatil yox bidetci adlandirir Bu bolgede Ismaililerin hokmranligi 477 ci ilin evvelinden yuz yetmis yeddi il davam etdi Onlarin hokmdarlarinin sayi 8 dir asagidaki siyahi ve ardicilliqla Hesen ibn Eli ibn Mehemmed es Sebbah el Himyari Kiya Buzurq Umid Mehemmed oglu Buzurq Umid Imam Hesen Ela Zikrihiye salam Imam Nureddin Mehemmed Imam Celaleddin Hesen Imam Elaeddin Mehemmed Imam Rukn ed din Xursah hakimiyyeti dayandirilmis Elaeddin ogludur 5 Xasxasinler evveller oldugu kimi menseyinin baslangicinda daglara sepelenmeye ve gizli fealiyyet kecmeye mecbur oldular ve artiq evvelki guclerini berpa ede bilmediler Bununla bele Ismaili herekati movcud olmaqda davam edirdi XVIII esrde Iran sahi resmi olaraq ismailliyi sieliyin cereyani kimi tanidi Sonuncu Dag qocasi nin indiki birbasa nesli Sahzade IV Aga Xanin 1957 ci ilde ismaililere rehberliyi oz uzerine goturdu Xasxasiler haqqinda efsanelerVenesiyali seyyah Marko Polonun 1254 1324 cu iller soylediyi kimi Avropada yayilan Assassinler efsanesi umumiyyetle istinad edirdi Mulekt memleketinde qedim zamanlarda bir dag agsaqqali Alah oddin yasayirdi ve o muselman cenneti timsalinda ve benzerinde mueyyen bir tenha yerde debdebeli bir bag salirdi O on iki yasindan iyirmi yasinadek cavanlari narkotika icirir yuxulu halda bu bagcaya aparir butun gunu orada yerli arvadlarla bakire qizlarla eylenir axsam ise onlari yeniden narkotika icerek geriye dasiyirdilar Bundan sonra gencler olmeye hazir idiler sadece cennete getmek ucun oraya gedecek gunu sebirsizlikle gozleyirdiler Agsaqqal muhum kimise ve ya umumiyyetle kimise oldurmek istese qatillerinden secib hara istese onu ora gonderecek Ve onu cennete gondermek istediyini ona gore de ora gedib kimise oldureceyini ozu de oldurulende derhal cennete gedeceyini deyirdi Agsaqqal kime emr etse idi hemin adam onun emrini hevesle yerine yetirirdi Marko Polonun Dunyanin muxtelifliyi kitabi nin rus diline tercumesinde XLI XLII XLIII fesiller hesisin istifadesi ile bagli bir kelme de yoxdur Evvelce onlara icki verdiler yuxulu olanlara goturulub bagcaya getirildi orada oyadirdilar 16 Marko Polo gencleri serxos etmek ucun istifade edilen dermanin adini qeyd etmir lakin 19 cu esrin ortalarinda fransiz romantik yazicilari bax Assassins Club bunun hesis olduguna emin idi Qraf Monte Kristo Aleksandr Dumanin eyniadli romaninda dag agsaqqali haqqinda efsaneni mehz bu menada tekrarlayir Onun sozlerine gore agsaqqal secilmisleri devet etdi ve Marko Polonun dediyine gore onlari ebedi cicekli bitkilerin ebedi yetismis meyvelerin ve ebedi genc bakire qizlarin onlari gozlediyi Edene aparan mueyyen bir ota qonaq edirdi Bu xosbext genclerin realliq kimi qebul etdikleri yuxu idi amma o qeder sirin o qeder mestedici o qeder ehtirasli bir yuxu ki bunun ucun canini ve bedenini onlara verene satdilar ona tanri kimi itaet etdiler ve gosterdiyi qurbani oldurmek ucun dunyanin ucqarlarina getdi ve bunun muqeddes otun onlara ved etdiyi seadetli heyata kecid oldugu umidi ile itaetkarcasina agrili bir olumle olurdu Fransiz serqsunasi Silvestr de Sasi de Druz dininin tarixi 1838 kitabinda qatil sozunun hessasin hesis istifadecisi ile etimoloji bagliligini mudafie etmisdir 17 Belelikle hesis haqqinda esas efsanelerden biri yarandi ki bu da onun Qerb medeniyyetinde qebul edilmesine ehemiyyetli derecede tesir etdi 1960 ci illere qeder psixotrop sirr dermanlari kutlevi suur terefinden semavi seadet veren qorxunu olduren ve aqressiya oyandiran bir derman kimi qebul edildi bax Anslinger Qaz deliliyi Ivan Efremov terefinden Ulgucun kenari Qeydler1 Daftari F Kratkaya istoriya isma ilizma Tradicii musulmanskoj obshiny Per s angl L R Dodyhudoevoj L N Dodhudoevoj M AST Ladomir 2004 288 s Istoricheskaya biblioteka 4000 ekz ISBN 5 17 021160 0 2 Petrushevskij I P Islam v Irane v VII XV vv Kurs lekcij M Izdatelstvo Leningradskogo universiteta 1966 S 298 3 Vasilev L S Istoriya religij Vostoka Glava 10 Islam Napravleniya techeniya sekty Sekty ismailitov Assassiny 4 Fedain fars heyatini qurban veren ozuneqesd eden terrorist 5 Daftari F Legendy ob assasinah Mify ob ismailitah M Ladomir 2009 Glava Zarozhdenie i nachalo slozheniya legend ob assasinah 98 100 Data obrasheniya 21 iyulya 2010 Arhivirovano iz originala 15 noyabrya 2010 goda 6 Marko Polo Kniga o raznoobrazii mira Kniga Pervaya Glava XLI Zdes opisyvaetsya gornyj starec i ego assasiny Data obrasheniya 26 iyunya 2013 Arhivirovano 7 iyunya 2017 goda 7 Rashid ad Din statya iz Elektronnoj evrejskoj enciklopedii 8 Rashid ad Din Sbornik letopisej glava Rasskaz o pribytii Hulagu hana v Tus i predely Kuchana prikaze o vozobnovlenii blagoustrojstva pohode na Damgan razrushenii Alamuta i Lyumbesera i izyavlenii pokornosti Hurshahom Data obrasheniya 26 iyunya 2013 Arhivirovano 3 marta 2014 goda 9 Lev Gumilyov Chernaya legenda istoriko psihologicheskij etyud Arhivirovannaya kopiya Data obrasheniya 29 iyunya 2013 Arhivirovano iz originala 6 oktyabrya 2014 goda EdebiyyatGorelov N Assasiny ubijcy Gorelov N Carstvie Nebesnoe Legendy krestonoscev XII XIV vekov SPb Azbuka klassika 2006 S 273 328 ISBN 5 91181 017 4 Petrushevskij I P Islam v Irane v VII XV vv Kurs lekcij Otv redaktor prof V I Belyaev M Izdatelstvo Leningradskogo universiteta 1966 400 s 2320 ekz Stroeva L V Gosudarstvo ismailitov v Irane v XI XIII vv M Nauka GRVL 1978 276 s 2400 ekz Francuzov S A Legenda ob assassinah i istoricheskaya realnost Zvezda 2008 11 Hodzhson M Orden assassinov Per s angl S V Ivanova M Veche Evraziya 2006 464 s Tajnye obshestva ordena i sekty 3000 ekz ISBN 5 9533 1341 1 An Naubahti H M Shiitskie sekty M 1973 Islam Kratkij spravochnik M 1986 Religii mira M 1997 Charlz Uilyam Gekertorn Tajnye obshestva vseh vekov i vseh stran M RAN 1993 Istoriya boevyh iskusstv Neizvestnyj Vostok M Olimp AST 1997 Dzhejms Vasserman Tampliery i assasiny SPb Evraziya 2008 ISBN 978 5 8071 0264 5 Lev Tihomirov Religiozno filosofskie osnovy istorii M Moskva 1997