Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Vəba və ya xolera (lat. cholera) — Vibrio cholerae adlı bakteriyanın səbəb olduğu nazik bağırsağın infeksion xəstəliyidir. Bağırsaq infeksiyası, sərt və şiddətli ishal ilə müşahidə edilir.
| Vəba | |
|---|---|
 Vəba vibrionu | |
| XBT-10 | A |
| XBT-10-KM | A00, A00.0, A00.9, A00.1 |
| XBT-9 | |
| XBT-9-KM | 001.0, 001, 001.9 |
| OMIM | 166600 |
| DiseasesDB | 29089 |
| MedlinePlus | 000303 |
| eMedicine | med/351 |
| MeSH | D002771 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
| XBT-10 təsnifatı | ||
|---|---|---|
| A00.0 | Törədicisi lat. Vibrio cholerae olan O:1, Biovar vəba | |
| A00.1 | Törədicisi lat. Vibrio cholerae olan O:1, Biovar eltor | |
| A00.9 | Vəba, digərləri | |
| XBT-10 onlayn (ÜST — 2006-cı il versiyası) | ||
Bu xəstəlik üçün güclü zəhərlənmə, qusma, ishal, orqanizmin kəskin susuzlaşması və nazik bağırsağın zədələnməsi xarakterik cəhətlərdir. Vəba xəstəliyində ölüm halları yüksəkdir. Günəş işığı bu törədicilərə məhvedici təsir göstərir. (vəba törədicisi) qaynadıldıqda, habelə xlorlu əhəng və məhlulunun təsirindən tez məhv olur.
Xəstəlik, ümumiyyətlə, nəcis bulaşmış çirkli su ya da bu suyla yuyulmuş qidalar vasitəsilə yayılır. Buna görə kanalizasiya və ya su təmizləmə sistemlərindəki hər hansı bir səhv vəbanın qısa müddətdə geniş əraziyə yayılmasına yol aça bilər. Vəbanı asanlıqla müalicə etmək mümkündür, lakin müalicə edilməzsə, %50 nisbətində ölümlə nəticələnə bilər.
Tarixi
Vəba çox qədim tarixə malik bir xəstəlikdir. Vəba haqqında e.ə. 5-ci əsr aid yazılar (sanskrit dilində) aşkarlanmışdır. Tarix boyunca çoxlu sayda vəba epidemiyası baş vermişdir.
- Vəba epidemiyası, çox güman ki, ilk dəfə Hindistan yarımadasında başlamışdır. Hələ e.ə. 5-ci əsrdə Qanq çayı deltasında yaşayan insanlar vəba haqqında yazmışdırlar. Xəstəlik ilk dəfə 1817-ci ildə Rusiyaya ticarət yolları ilə (həm quru, həm də su vasitəsilə) yayılmışdır. Daha sonra vəba Avropanın digər hissələrinə, Avropadan Şimali Amerikaya və bütün dünyaya yayılmışdır.
- Ötən 200 il ərzində 7 vəba pandemiyası baş vermişdir. Ən sonuncusu İndoneziyada 1961-ci ildə başlamışdır. Xəstəlik bir neçə dəfə ciddi şəkildə baş qaldırmışdır. Xəstəlik son zamanlarda 2010-cu ildə Haitidə baş verən zəlzələdən sonra kəskin şəkildə baş qaldırmışdır. 2010-cu ilin oktyabrından 2015-ci ilin avqustuna qədər 700000 çox haitili vəbaya yoluxmuş və 9000-dən çoxu dünyasını dəyişmişdir. Xəstəliyin baş qaldırmasına BMT-nin nepallı əsgərlər yaşayan bazası səbəb olmuşdur. Əsgərlər insan tullantılarını bir çox haitilinin suyundan içmək, yemək bişirmək və çimmək üçün istifadə etdiyi Artibonit çayına atmışdılar.
- Vəba 19-cu əsrdə yayılmağa başlayandan bəri 10 milyonlarla insanın həyatına son qoymuşdur. Sadəcə Rusiyada 1847–1851-ci illər arasında 1 milyondan çox insan vəbadan dünyasını dəyişmişdir. Xəstəlik 1827–1835-ci illər arasında davam edən ikinci pandemiya dövründə 150000 amerikalının həyatına son qoymuşdur. Hindistanda 1900–1920-ci illər arasında 8 milyondan çox insan vəbadan dünyasını dəyişmişdir.
- 1854-cü ildə ilk dəfə Con Snou adlı ingilis həkim vəbaya çirkab sularının səbəb olduğunu aşkarlamışdır. Müasir dövrdə Avropa və Şimali Amerika ölkələri su təchizatlarını filterdən keçirir və xlor əlavə edirlər. Bu səbəbdən vəba bu ölkələrdə çox nadir hallarda baş verir.
Dünyada hələ də çoxlu sayda insan vəbaya yoluxur. 2010-cu ildən bəri aparılan hesablamalar göstərir ki, hər il 3 milyondan 5 milyona qədər insan vəbaya yoluxur və hər il 58000 və 130000 arası insan bu xəstəlikdən vəfat edir. Müasir dövrdə vəba pandemiya adlanır. Lakin o, əsasən, inkişafda olan ölkələrdə, xüsusilə, uşaqlar arasında geniş yayılmışdır.
Səbəbləri
Vəbaya vəba vibrionu adlanan bakteriya səbəb olur. Xəstəliyin ölümcül nəticəsi bu bakteriyaların nazik bağırsaqda ifraz etdiyi CTX adlanan güclü zəhərə görədir. CTX normal natrium və xlorid axınına qarışaraq bağırsağın divarlarına yapışır. Bakteriya nazik bağırsağın divarlarına yapışdığı zaman, bədən bol miqdarda su ifraz edir ki, bu da öz növbəsində ishala və sürətli maye və duz itkisinə səbəb olur.
İnsanlar adətən təmiz olmayan ərzaqları yeməklə yaxud çirkli su içməklə vəbaya yoluxurlar. İnsanlar vəbaya yoluxduqları zaman kəskin ishal müşahidə edilir və vəba bakteriyası onların nəcislərində canlı qalır. İnkişafda olan ölkələrdə kanalizasiya adətən yaxşı vəziyyətdə olmur. İshal digər insanların istifadə etdiyi suya qarışdığı zaman, vəba yayıla bilər. Məsələn, çirkab suları (insan tullantıları) çoxlu sayda insanın istifadə etdiyi çayın suyuna qarışarsa, insanlar aşağıdakı hallarda vəbaya yoluxa bilərlər:
- Çayın suyundan içməklə
- Həmin çayın suyunda yuyulmuş ərzaqları yeməklə
- Çayda yaşayan balıqları yeməklə (vəba bakteriyasını öldürməyə kifayət edəcək dərəcədə yaxşı bişirilmədiyi təqdirdə)
Bu, inkişaf etmiş ölkələrdə vəbanın ən geniş yayılmış səbəbidir. İnsanlar tərkibində vəba bakteriyası olan sudan tutulmuş və inkişaf etmiş ölkələrə satılmağa göndərilən istridyə kimi dəniz məhsullarını yeyirlər.
Təbii şəraitdə vəbanı yayan mənbələr xəstə və ya vibrionlar gəzdirən adamlardır. Vəba ilə yoluxma ancaq ağız-nəcis vasitəsilə olur. İlin isti vaxtlarında vəbanı milçəklər də yayır. Lakin vəba vibrionlarının tətbiq imkanlarını zəiflədən faktorlar mövcuddur – vəba törədiciləri xarici mühit və fiziki-kimyəvi vasitələrin təsirinə çox davamlı deyildirlər, həmçinin vəbaya qarşı vaksinlər də vardır.
Simptomları
Vəba vibrionu bakteriyasının bir çox növü vardır. Onların bəziləri digərlərinə nisbətən daha ciddi xəstəliklər törədirlər. Buna görə də, vəbaya yoluxmuş bəzi insanlarda heç bir simptom müşahidə edilmir; bəzilərində o qədər də kəskin simptomlar olmadığı halda, digərlərində çox kəskin simptomlar özünü göstərir.
Böyük miqdarda sulu ishal vəbanın ən çox müşahidə edilən simptomudur. Ən pis halda, ishal o qədər kəskin ola bilər ki, insan bir neçə saat ərzində dehidrasiyadan ölə bilər. Vəba çox nadir hallarda birbaşa insandan insana yoluxur.
Çox kəskin ishal və şəffaf maye qusmaq vəbanın əsas simptomlarıdır. Bu simptomlar adətən qəflətən başlayır. Onlar insan yoluxduqdan sonra 12 saatdan 5 günə qədər müddətdə özünü göstərməyə başlayır (bu, vəbanın "inkubasiya mərhələsi" adlanır).
Müalicə edilmədiyi təqdirdə, çox ağır vəbalı insanların təxminən yarısı vəfat edir. Çox ağır vəbalı şəxslərdə kəskin ishal müşahidə edilir ki, onların bədənlərində sağ qalmağa kifayət edəcək qədər su və elektrolit (duz) qalmır. Vəbadan ölən şəxslər böyük miqdarda bədən mayesi itirdiklərinə görə dəriləri mavi-boz rəngə çalır, bu səbəbdən vəbaya "mavi ölüm" adı verilmişdir. Digər simptomlara daxildir:
- Letargiya (enerjinin olmaması)
- Çökmüş gözlər, quru ağız və sallanmış dəri (dehidrasiyaya görə)
- Tənəffüsdə baş vermiş dəyişikliklər
- Şüur bulanıqlığı (konfuziya)
- Hipotenziya (aşağı qan təzyiqi)
- Taxikardiya (ürəyin sürətlə döyünməsi)
- Dehidrasiyanın səbəb olduğu sarsıntı (hipovolemik sarsıntı adlanır)
- Ürəkbulanması və qusma
- Susuzluq
- Əzələlərin qıc olması
Uşaqlarda adətən böyüklər kimi eyni vəba simptomları özünü göstərir. Lakin uşaqlarda həmçinin aşağıdakı simptomlar da müşahidə edilə bilər:
Proqnoz
Vəbalı şəxlər yaxşı və cəld müalicə edildikdə, xəstəlikdən 1 faizdən az insan dünyasını dəyişir. Lakin vəba müalicə edilmədiyi təqdirdə, xəstələrin ən azı yarısı (50% — 60%) ölür. Vəba vibrionu bakteriyasının bəzi növləri digərlərinə nisbətən daha fərqli genlərə malikdir və daha təhlükəlidirlər. Vəba bakteriyasının daha təhlükəli növləri 2010-cu ildə Haitidə və 2004-cü ildə Hindistanda epidemiyaya səbəb olmuşdu. Vəbanın bu növünə yoluxmuş şəxs xəstələndikdən 2 saat sonra vəfat edə bilər.
Müalicə
- Vəba asanlıqla müalicə oluna bilən xəstəlikdir. Rehidrasiya duzları ağız vasitəsilə qəbul edildiyi zaman 80 faizdən çox xəstə müvəffəqiyyətlə müalicə oluna bilər.
- Dehidrasiyanı müalicə etmək üçün ya ağız vasitəsilə, ya da damara inyeksiya vasitəsilə maye yeritmək (damardaxili). Orqanizmi kəskin şəkildə susuzlaşmış xəstələrə damardaxili maye vurulmalıdır.
- Kalium xlorid və natrium xlorid (duz) kimi əhəmiyyətli elektrolitlər vermək
- Antibiotik vermək (bəzən). Onlar simptomların daha tez yox olmasını və kəskin olmamasını təmin edəcək. Lakin orqanizm həddən artıq susuzlaşmadığı təqdirdə, insanlar antibiotiklərsiz də sağala bilərlər. Buna görə də, antibiotiklər kəskin vəbalı və orqanizmi həddən artıq susuzlaşmış şəxslər üçün məsləhət görülür. Çoxlu miqdarda antibiotik qəbulu məsləhət görülmür.
- Xəstələr yeməyə davam etməlidirlər; bu bağırsaqların normal fəaliyyətə geri dönməsinə kömək edəcək.
- Müalicənin vaxtında həyata keçirilməsini təmin etmək üçün xəstəlik yayılmış yerlərdə Vəba Müalicə Mərkəzləri (VMM) tikilməlidir. Düzgün müalicə həyata keçirildiyi zaman ölüm halları 1 faizdən aşağı olur.
Müdafiə
Fərdlər
Vəba əleyhinə ağız yolu ilə qəbul edilən vaksinlər vardır. O, təxminən 6 ay müddətində vəbaya yoluxma riskinin qarşısını almağa kömək edir. İnsanlar, həmçinin vəbanın qarşısını almaq üçün digər tədbirlər də görə bilərlər. Məsələn:
- Tualetə getdikdən sonra, ərzaqlara və ya yeməyə toxunmazdan əvvəl əlləri sabun yaxud kül ilə yumaq.
- İçmək, yumaq və yemək bişirmək üçün istifadə edilən suyu sterlizə etmək (bakteriyaları məhv etmək). Bunun ən yaxşı və ən ucuz üsulu suyu qaynatmaq yaxud ona xlor əlavə etməkdir. Bu mümkün deyilsə, parça filterdən istifadə etmək heç nə etməməkdən daha yaxşıdır.
- Meyvə və tərəvəzi təmiz su ilə yumaq. Yeməzdən əvvəl təmiz meyvənin qabığını soymaq.
- Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı və Xəstəliklərə Nəzarət və Onlardan Müdafiə Mərkəzləri kimi ictimai səhiyyə təşkilatlarının vəbanın (yaxud digər xəstəliklərin) yayılmasının qarşısının alınmasına dair bütün məsləhətlərinə əməl etmək.
Dövlətlər
Dövlətlər epidemiyaların baş verməsinin qarşısını ala bilərlər. Məsələn, inkişaf etmiş ölkələrdə vəbaya çox nadir hallarda rast gəlinir, çünki bu ölkələrdə kanalizasiya sistemləri yaxşı vəziyyətdədir və onlar bakteriyaları öldürmək üçün suya kimyəvi maddələr əlavə edirlər. Hətta insanlar vəbaya yoluxmağa başladıqdan sonra belə, dövlət xəstəliyin yayılmasının qarşısını aşağıdakı yollarla ala bilər:
- Sterilizasiya: vəbalı xəstəyə toxunmuş hər bir əşya dizinfeksiya edici vasitələrlə təmizlənməli və qaynar suda, mümkündürsə, xlor ağardıcısından istifadə etməklə yuyulmalıdır.
- Vəbalı xəstələrə yaxud onların geyim və ya yorğan kimi əşyalarına toxunmuş əllər diqqətlə təmizlənməli və xlorlu su ilə yaxud digər effektiv mikrob əleyhinə vasitələrlə (bakteriyaları məhv edən kimyəvi maddələrlə) dizinfeksiya edilməlidir.
- Çirkab suları: çirkab suları vəba bakteriyasını məhv edə bilən xlor yaxud ozon kimi antibakterial kimyəvi maddələr ilə təmizlənə bilər.
- Mənbələr: çirkli su mənbələrinin ətrafında mümkün vəba riski barəsində üzərində qaynatma yaxud mümkün istifadə üçün xlor əlavə etmək kimi üsullarla sudakı bakteriyanı necə məhv etmək barəsində təlimatlar olan xəbərdarlıqlar asılmalıdır.
Diqqət çəkən hallar
- Pyotr Çaykovskinin ölümü bir qayda olaraq vəba ilə əlaqələndirilir, o, çox güman ki, bir neçə gün əvvəl çirklənmiş su içməklə bu xəstəliyə yoluxmuşdur. "Su qaynadılmadığına və vəba Sankt-Peterburqu cənginə aldığına görə, bu cür əlaqələndirmə tamamilə ağlabatandır…" Çaykovskinin anası vəbadan dünyasını dəyişmiş, bu vaxt atası da xəstəliyə yoluxmuş, lakin tamamilə sağalmışdır. Lakin ingilis musiqişünası və Çaykovskinin həyat və yaradıcılığını araşdıran doktor Devid Braun və bioqraf Entoni Holden də daxil olmaqla bəzi alimlər ölüm səbəbinin intihar olduğunu irəli sürürlər.
- 2010-cu ildə baş vermiş zəlzələdən sonra BMT bazasının səbəb olduğu vəba Haitini cənginə aldı. Bu, müasir tarixdə ən dəhşətli vəba epidemiyası olaraq, o cümlədən müasir səhiyyə tarixində ən yaxşı sənədləşdirilmiş vəba epidemiyası kimi iz qoydu.
Vəba səbəbilə vəfat etdiyi hesab edilən digər məşhur şəxslərə daxildir:
- Termodinamikanın banisi, fizik, Sadi Karnot (ölüm tarixi – 1832)
- Fransa kralı X Şarl (ölüm tarixi – 1836)
- Birləşmiş Ştatların 11-ci prezidenti Ceyms Noks Polk (ölüm tarixi – 1849)
- Prussiya əsgəri və alman hərbi nəzəriyyəçi, Karl fon Klauzevits (ölüm tarixi – 1831)
- Streyts məntəqəsinin baş hakimi Elliot Bovill (ölüm tarixi – 1893)
İstinadlar
- Disease Ontology (ing.). 2016.
- Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
 | Xəstəlik ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kolera bura istiqametlendirir Eyniadli Turkiye reperi ucun Kolera musiqici sehifesine baxin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Veba ve ya xolera lat cholera Vibrio cholerae adli bakteriyanin sebeb oldugu nazik bagirsagin infeksion xesteliyidir Bagirsaq infeksiyasi sert ve siddetli ishal ile musahide edilir VebaVeba vibrionuXBT 10 A00 XBT 10 KM A00 A00 0 A00 9 A00 1XBT 9 001XBT 9 KM 001 0 001 001 9OMIM 166600DiseasesDB 29089MedlinePlus 000303eMedicine med 351 MeSH D002771 Vikianbarda elaqeli mediafayllarXBT 10 tesnifatiA00 0 Toredicisi lat Vibrio cholerae olan O 1 Biovar vebaA00 1 Toredicisi lat Vibrio cholerae olan O 1 Biovar eltorA00 9 Veba digerleriXBT 10 onlayn UST 2006 ci il versiyasi Bu xestelik ucun guclu zeherlenme qusma ishal orqanizmin keskin susuzlasmasi ve nazik bagirsagin zedelenmesi xarakterik cehetlerdir Veba xesteliyinde olum hallari yuksekdir Gunes isigi bu toredicilere mehvedici tesir gosterir veba toredicisi qaynadildiqda habele xlorlu eheng ve mehlulunun tesirinden tez mehv olur Xestelik umumiyyetle necis bulasmis cirkli su ya da bu suyla yuyulmus qidalar vasitesile yayilir Buna gore kanalizasiya ve ya su temizleme sistemlerindeki her hansi bir sehv vebanin qisa muddetde genis eraziye yayilmasina yol aca biler Vebani asanliqla mualice etmek mumkundur lakin mualice edilmezse 50 nisbetinde olumle neticelene biler TarixiVeba cox qedim tarixe malik bir xestelikdir Veba haqqinda e e 5 ci esr aid yazilar sanskrit dilinde askarlanmisdir Tarix boyunca coxlu sayda veba epidemiyasi bas vermisdir Veba epidemiyasi cox guman ki ilk defe Hindistan yarimadasinda baslamisdir Hele e e 5 ci esrde Qanq cayi deltasinda yasayan insanlar veba haqqinda yazmisdirlar Xestelik ilk defe 1817 ci ilde Rusiyaya ticaret yollari ile hem quru hem de su vasitesile yayilmisdir Daha sonra veba Avropanin diger hisselerine Avropadan Simali Amerikaya ve butun dunyaya yayilmisdir Oten 200 il erzinde 7 veba pandemiyasi bas vermisdir En sonuncusu Indoneziyada 1961 ci ilde baslamisdir Xestelik bir nece defe ciddi sekilde bas qaldirmisdir Xestelik son zamanlarda 2010 cu ilde Haitide bas veren zelzeleden sonra keskin sekilde bas qaldirmisdir 2010 cu ilin oktyabrindan 2015 ci ilin avqustuna qeder 700000 cox haitili vebaya yoluxmus ve 9000 den coxu dunyasini deyismisdir Xesteliyin bas qaldirmasina BMT nin nepalli esgerler yasayan bazasi sebeb olmusdur Esgerler insan tullantilarini bir cox haitilinin suyundan icmek yemek bisirmek ve cimmek ucun istifade etdiyi Artibonit cayina atmisdilar Veba 19 cu esrde yayilmaga baslayandan beri 10 milyonlarla insanin heyatina son qoymusdur Sadece Rusiyada 1847 1851 ci iller arasinda 1 milyondan cox insan vebadan dunyasini deyismisdir Xestelik 1827 1835 ci iller arasinda davam eden ikinci pandemiya dovrunde 150000 amerikalinin heyatina son qoymusdur Hindistanda 1900 1920 ci iller arasinda 8 milyondan cox insan vebadan dunyasini deyismisdir 1854 cu ilde ilk defe Con Snou adli ingilis hekim vebaya cirkab sularinin sebeb oldugunu askarlamisdir Muasir dovrde Avropa ve Simali Amerika olkeleri su techizatlarini filterden kecirir ve xlor elave edirler Bu sebebden veba bu olkelerde cox nadir hallarda bas verir Dunyada hele de coxlu sayda insan vebaya yoluxur 2010 cu ilden beri aparilan hesablamalar gosterir ki her il 3 milyondan 5 milyona qeder insan vebaya yoluxur ve her il 58000 ve 130000 arasi insan bu xestelikden vefat edir Muasir dovrde veba pandemiya adlanir Lakin o esasen inkisafda olan olkelerde xususile usaqlar arasinda genis yayilmisdir SebebleriVebaya veba vibrionu adlanan bakteriya sebeb olur Xesteliyin olumcul neticesi bu bakteriyalarin nazik bagirsaqda ifraz etdiyi CTX adlanan guclu zehere goredir CTX normal natrium ve xlorid axinina qarisaraq bagirsagin divarlarina yapisir Bakteriya nazik bagirsagin divarlarina yapisdigi zaman beden bol miqdarda su ifraz edir ki bu da oz novbesinde ishala ve suretli maye ve duz itkisine sebeb olur Insanlar adeten temiz olmayan erzaqlari yemekle yaxud cirkli su icmekle vebaya yoluxurlar Insanlar vebaya yoluxduqlari zaman keskin ishal musahide edilir ve veba bakteriyasi onlarin necislerinde canli qalir Inkisafda olan olkelerde kanalizasiya adeten yaxsi veziyyetde olmur Ishal diger insanlarin istifade etdiyi suya qarisdigi zaman veba yayila biler Meselen cirkab sulari insan tullantilari coxlu sayda insanin istifade etdiyi cayin suyuna qarisarsa insanlar asagidaki hallarda vebaya yoluxa bilerler Cayin suyundan icmekle Hemin cayin suyunda yuyulmus erzaqlari yemekle Cayda yasayan baliqlari yemekle veba bakteriyasini oldurmeye kifayet edecek derecede yaxsi bisirilmediyi teqdirde Bu inkisaf etmis olkelerde vebanin en genis yayilmis sebebidir Insanlar terkibinde veba bakteriyasi olan sudan tutulmus ve inkisaf etmis olkelere satilmaga gonderilen istridye kimi deniz mehsullarini yeyirler Tebii seraitde vebani yayan menbeler xeste ve ya vibrionlar gezdiren adamlardir Veba ile yoluxma ancaq agiz necis vasitesile olur Ilin isti vaxtlarinda vebani milcekler de yayir Lakin veba vibrionlarinin tetbiq imkanlarini zeifleden faktorlar movcuddur veba toredicileri xarici muhit ve fiziki kimyevi vasitelerin tesirine cox davamli deyildirler hemcinin vebaya qarsi vaksinler de vardir SimptomlariVeba vibrionu bakteriyasinin bir cox novu vardir Onlarin bezileri digerlerine nisbeten daha ciddi xestelikler toredirler Buna gore de vebaya yoluxmus bezi insanlarda hec bir simptom musahide edilmir bezilerinde o qeder de keskin simptomlar olmadigi halda digerlerinde cox keskin simptomlar ozunu gosterir Boyuk miqdarda sulu ishal vebanin en cox musahide edilen simptomudur En pis halda ishal o qeder keskin ola biler ki insan bir nece saat erzinde dehidrasiyadan ole biler Veba cox nadir hallarda birbasa insandan insana yoluxur Cox keskin ishal ve seffaf maye qusmaq vebanin esas simptomlaridir Bu simptomlar adeten qefleten baslayir Onlar insan yoluxduqdan sonra 12 saatdan 5 gune qeder muddetde ozunu gostermeye baslayir bu vebanin inkubasiya merhelesi adlanir Mualice edilmediyi teqdirde cox agir vebali insanlarin texminen yarisi vefat edir Cox agir vebali sexslerde keskin ishal musahide edilir ki onlarin bedenlerinde sag qalmaga kifayet edecek qeder su ve elektrolit duz qalmir Vebadan olen sexsler boyuk miqdarda beden mayesi itirdiklerine gore derileri mavi boz renge calir bu sebebden vebaya mavi olum adi verilmisdir Diger simptomlara daxildir Letargiya enerjinin olmamasi Cokmus gozler quru agiz ve sallanmis deri dehidrasiyaya gore Teneffusde bas vermis deyisiklikler Suur bulaniqligi konfuziya Hipotenziya asagi qan tezyiqi Taxikardiya ureyin suretle doyunmesi Dehidrasiyanin sebeb oldugu sarsinti hipovolemik sarsinti adlanir Urekbulanmasi ve qusma Susuzluq Ezelelerin qic olmasi Usaqlarda adeten boyukler kimi eyni veba simptomlari ozunu gosterir Lakin usaqlarda hemcinin asagidaki simptomlar da musahide edile biler Urekgetme Koma Keskin yuxululuq Qizdirma QicolmalarProqnozVebali sexler yaxsi ve celd mualice edildikde xestelikden 1 faizden az insan dunyasini deyisir Lakin veba mualice edilmediyi teqdirde xestelerin en azi yarisi 50 60 olur Veba vibrionu bakteriyasinin bezi novleri digerlerine nisbeten daha ferqli genlere malikdir ve daha tehlukelidirler Veba bakteriyasinin daha tehlukeli novleri 2010 cu ilde Haitide ve 2004 cu ilde Hindistanda epidemiyaya sebeb olmusdu Vebanin bu novune yoluxmus sexs xestelendikden 2 saat sonra vefat ede biler MualiceVeba asanliqla mualice oluna bilen xestelikdir Rehidrasiya duzlari agiz vasitesile qebul edildiyi zaman 80 faizden cox xeste muveffeqiyyetle mualice oluna biler Dehidrasiyani mualice etmek ucun ya agiz vasitesile ya da damara inyeksiya vasitesile maye yeritmek damardaxili Orqanizmi keskin sekilde susuzlasmis xestelere damardaxili maye vurulmalidir Kalium xlorid ve natrium xlorid duz kimi ehemiyyetli elektrolitler vermek Antibiotik vermek bezen Onlar simptomlarin daha tez yox olmasini ve keskin olmamasini temin edecek Lakin orqanizm hedden artiq susuzlasmadigi teqdirde insanlar antibiotiklersiz de sagala bilerler Buna gore de antibiotikler keskin vebali ve orqanizmi hedden artiq susuzlasmis sexsler ucun meslehet gorulur Coxlu miqdarda antibiotik qebulu meslehet gorulmur Xesteler yemeye davam etmelidirler bu bagirsaqlarin normal fealiyyete geri donmesine komek edecek Mualicenin vaxtinda heyata kecirilmesini temin etmek ucun xestelik yayilmis yerlerde Veba Mualice Merkezleri VMM tikilmelidir Duzgun mualice heyata kecirildiyi zaman olum hallari 1 faizden asagi olur MudafieFerdler Veba eleyhine agiz yolu ile qebul edilen vaksinler vardir O texminen 6 ay muddetinde vebaya yoluxma riskinin qarsisini almaga komek edir Insanlar hemcinin vebanin qarsisini almaq ucun diger tedbirler de gore bilerler Meselen Tualete getdikden sonra erzaqlara ve ya yemeye toxunmazdan evvel elleri sabun yaxud kul ile yumaq Icmek yumaq ve yemek bisirmek ucun istifade edilen suyu sterlize etmek bakteriyalari mehv etmek Bunun en yaxsi ve en ucuz usulu suyu qaynatmaq yaxud ona xlor elave etmekdir Bu mumkun deyilse parca filterden istifade etmek hec ne etmemekden daha yaxsidir Meyve ve terevezi temiz su ile yumaq Yemezden evvel temiz meyvenin qabigini soymaq Umumdunya Sehiyye Teskilati ve Xesteliklere Nezaret ve Onlardan Mudafie Merkezleri kimi ictimai sehiyye teskilatlarinin vebanin yaxud diger xesteliklerin yayilmasinin qarsisinin alinmasina dair butun meslehetlerine emel etmek Dovletler Dovletler epidemiyalarin bas vermesinin qarsisini ala bilerler Meselen inkisaf etmis olkelerde vebaya cox nadir hallarda rast gelinir cunki bu olkelerde kanalizasiya sistemleri yaxsi veziyyetdedir ve onlar bakteriyalari oldurmek ucun suya kimyevi maddeler elave edirler Hetta insanlar vebaya yoluxmaga basladiqdan sonra bele dovlet xesteliyin yayilmasinin qarsisini asagidaki yollarla ala biler Sterilizasiya vebali xesteye toxunmus her bir esya dizinfeksiya edici vasitelerle temizlenmeli ve qaynar suda mumkundurse xlor agardicisindan istifade etmekle yuyulmalidir Vebali xestelere yaxud onlarin geyim ve ya yorgan kimi esyalarina toxunmus eller diqqetle temizlenmeli ve xlorlu su ile yaxud diger effektiv mikrob eleyhine vasitelerle bakteriyalari mehv eden kimyevi maddelerle dizinfeksiya edilmelidir Cirkab sulari cirkab sulari veba bakteriyasini mehv ede bilen xlor yaxud ozon kimi antibakterial kimyevi maddeler ile temizlene biler Menbeler cirkli su menbelerinin etrafinda mumkun veba riski baresinde uzerinde qaynatma yaxud mumkun istifade ucun xlor elave etmek kimi usullarla sudaki bakteriyani nece mehv etmek baresinde telimatlar olan xeberdarliqlar asilmalidir Diqqet ceken hallarPyotr Caykovskinin olumu bir qayda olaraq veba ile elaqelendirilir o cox guman ki bir nece gun evvel cirklenmis su icmekle bu xesteliye yoluxmusdur Su qaynadilmadigina ve veba Sankt Peterburqu cengine aldigina gore bu cur elaqelendirme tamamile aglabatandir Caykovskinin anasi vebadan dunyasini deyismis bu vaxt atasi da xesteliye yoluxmus lakin tamamile sagalmisdir Lakin ingilis musiqisunasi ve Caykovskinin heyat ve yaradiciligini arasdiran doktor Devid Braun ve bioqraf Entoni Holden de daxil olmaqla bezi alimler olum sebebinin intihar oldugunu ireli sururler 2010 cu ilde bas vermis zelzeleden sonra BMT bazasinin sebeb oldugu veba Haitini cengine aldi Bu muasir tarixde en dehsetli veba epidemiyasi olaraq o cumleden muasir sehiyye tarixinde en yaxsi senedlesdirilmis veba epidemiyasi kimi iz qoydu Veba sebebile vefat etdiyi hesab edilen diger meshur sexslere daxildir Termodinamikanin banisi fizik Sadi Karnot olum tarixi 1832 Fransa krali X Sarl olum tarixi 1836 Birlesmis Statlarin 11 ci prezidenti Ceyms Noks Polk olum tarixi 1849 Prussiya esgeri ve alman herbi nezeriyyeci Karl fon Klauzevits olum tarixi 1831 Streyts menteqesinin bas hakimi Elliot Bovill olum tarixi 1893 IstinadlarDisease Ontology ing 2016 Monarch Disease Ontology release 2018 06 29 2018 06 29 2018 Vikilugetde Veba movzusuna dair melumatlar var Xestelik ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin