Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Qədiriyyə-sufi yönümlü islam təriqəti
Yaranması
Əbdülqadir Geylani (v.562/1166) tərəfindən qurulmuşdur. Əbdülqadir Geylani, Xəzər dənizinin şimali qərbində Gilana bağlı Neyf kəndindəndir. Nəslinin Əli (r.a) yə dayandığı rəvayət edilir. Təhsilini dövrün elm və irfan mərkəzi olan Bağdadda almışdı. Hədis, fiqh və ədəbiyyat kimi elmlərin arxasınca Əbul-Xeyr Məhəmməd ibn Müslim əd-Dəbbas (v.525/1131) vasitəsilə təsəvvüf yoluna girdi və şeyxinin yeznəsi oldu. Bir müddət təfsir, hədis, fiqh və qiraət elmlərindən dərs dedi. Ancaq daha sonra mədrəsədəki tədris vəzifəsindən ayrılaraq inzivaya çəkildi. Rəvayətə görə, iyirmi beş ilə qədər Bağdad və Kərh xarabalıqlarında riyazət və inziva həyatı yaşadı. Nəhayət Əbu Səid Mübarək tərəfindən ona şeyxlik xirqəsi geyindirildi və xalqın arasına qarışaraq irşad xidmətinə başladı.
Əbdülqadir Geylani, əvvəllər Şafii məzhəbinə, daha sonra isə uyğun gördüyü Hənbəli məzhəbinə keçdi və bu məzhəbin müdafiəçisi oldu. Onun, Hənbəli məzhəbinə keçməsi, İbn Teymiyyə kimi təsəvvüfün əleyhinə olan bir alimin belə Əbdülqadir Geylani haqqında gözəl sözlər söyləməsinə imkan yaratmışdır. İbn Teymiyyə də Hənbəli olduğu üçün, Əbdülqadir Geylaninin Cüneyd və Haris Muhasibi kimi şəri hökmlərə həssasiyyətlə bağlı olduğunu ifadə edir.
Abdülqədir Geylaninin təsəvvüfdəki yoluna Qədiriyyə təriqəti deyilir. Təriqətinin xüsusiyyəti, dinin əmr və qadağanlarına uyğun gəlmək, davamlı , Allahı xatırlamaq, könülü Allahdan başqasından qurtarmaqdır.
Abdülqədir Geylani təsəvvüf məlumatlarını hər kəsin anlayacağı şəkildə təqdim etdi. Rəsulullah əfəndimizin bərəkətiylə sözləri çox şirin və təsirli idi. Özləri belə izah edər: beş yüz iyirmi birinci iliin Şəvval ayının on altısı olan Çərşənbə axşamı günü günortadan əvvəl, Rəsulullah əfəndimizi yuxumda gördüm. "Ey oğlum, nə üçün danışmırsan?" buyurdu. "Atacığım mən xariciyəm. Bağdad fəsihlərinin yanında necə danışaram?" dedim. "Ağızını aç!" buyurdu. Ağızımı açdım. Yeddi dəfə ağızıma sürdü və; "İnsanlarla danış, onları gözəl hikmət və vəzlər ilə Rəbbinin yoluna çağır." buyurdu. Günorta namazını qıldım. Yanımda izdihamlı insanlar gördüm. Nitqim tutuldu. gördüm. Məclisdə mənim qarşımda ayaq üstə dayanır və mənə; "Ey oğulum nə üçün danışmırsan?" deyirdi. "Atacığım! Nitqim, danışmam tutuldu, danışa bilmirəm." dedim. "Ağızını aç." buyurdu. Açdım. Altı dəfə sürdü "Nə üçün yeddiyə tamamlamadınız?" dedim. "Rəsulullaha qarşı olan ədəbimdən." buyurdu və gözdən itdi. Bundan sonra ən fəsih bir dillə danışmağa başladım.
Bir gün, minbərdə oturmuş vəz edirdi. Birdən sürətlə ən son pilləyə endi. Ayaqda, əlini əlinin üstünə qoyaraq, təvazökar bir şəkildə dayandı. Bir müddət sonra minbərə çıxdı. Köhnə yerinə oturdu və vəzinə davam etdi. Oradakılardan biri, nə oldu deyə sual edincə; "Cəddim Rəsulullahı gördüm. Gəldi və minbər qarşısında dayandı. Həya edib, son pilləyə endim. Qalxıb, getməyə başlayınca, mənə yerimə oturmamı və insanlara vəz etməmi əmr etdi." dedi.
Söhbətlərində bəzən bir neçə adam coşaraq özündən keçərdi. Həftədə üç gün, cümə, çərşənbə axşamı və bazar ertəsi gecəsi xalqa vəz edərdi. Vəzində, alim və övliyadan şəxslər də olar, hamısı böyük bir dinclik içərisində dinlərlərdi. Qırx il belə davam etdi. Soruşulan suallara çox açıq və doyurucu cavablar verərdi. Dərs və fətva verməyə iyirmi səkkiz yaşında başlamış olub, bu hal altmış yaşına qədər davam etdi. Hüzurunda Qurani Kərim qüsursuz, çox sadə, riayətlə oxunardı.
Dərin elm sahibi idi. On üç növ elmdə dərs verərdi. Səhər və ikindidən sonra təfsir, hədis və fiqh; günortadan sonraları Qurani Kərim və dərsləri oxudardı. Axşam və səhər isə, üsulu fiqh ilə nahv, ərəbi cümlə məlumatı verərdi. Onun bərəkətiylə tələbələr tez irəliləyərdi.
deyər ki: "Gənckən zəif oxuyurdum. Mənə bir gün Abdülqədir Geylaninin vəzlərində çox təsirli danışdığını söylədilər. Vaxt tapa bilmədiyim üçün gedə bilməzdim. Nəhayət bir gün vəz verdiyi yerə getdim. Məni görüncə; "Bizim söhbətimizdə ol, səni Sibəveyh edək." dedi. O gündən sonra yanından ayrılmadım. Din məlumatlarında və ağılı elmlər deyilən digər köməkçi elmlərdə çox istifadə etdim. "
Bir gün biri hüzurunda Qurani Kərim oxudu. Abdülqədir Geylani ayəti kərimələri təfsir etməyə başladı. Qırx şəkildə təfsir etdi və hamısının göstərdi. Orada olanlar tək on bir təfsiri anlaya bildi və dinləyənləri heyrətləndirdi. Sonra; "Sözü burada buraxıram. İndi sözü tövhidə gəldik "lə ilahə illəllah"" dedi. Bunları söyləyər söyləməz camaatı bir hal örtdü, hamısı özlərindən keçdi.
Əvvəl lazım olan din məlumatlarını öyrənməyi tövsiyə edərdi. Cubbai adındakı bir şəxs izah edər: "Övliyanın həyatından və sözlərindən bəhs edən ərəbi Hilyət-ül-Övliya kitabını birindən dinləmişdim. Ürəyim yumşaldı və xalqdan uzaqlaşıb tək ibadətlə məşğul olmaq istədim. Gedib Abdülqədir Geylaninin arxasında namaz qıldıqdan sonra hüzurunda oturdum. Mənə baxıb; "Əgər inzivaya çəkilmək istəsən, əvvəl elm, sonra da mürşidi kamillərin hüzurunda ədəb öyrən. Daha sonra inzivaya, tək ibadətə başla. Yoxsa, ibadət edərkən dində bilmədiyin bir şeyi öyrənmək lazım olar da, yerindən ayrılmaq vəziyyətində qalarsan." buyurdu.
Abdülqədir Geylaninin şöhrəti hər tərəfi örtüncə, Bağdadın irəli gələn alimləri, hər biri bir məsələ soruşub sınamaq üçün hüzuruna gəlib oturdular. Bu əsnada Abdülqədir Geylaninin sinəsindən ancaq ürək gözü açıq olanların görə bildiyi bir nur çıxdı və alimlərin sinəsindən keçib getdi. Alimləri bir hal örtdü. Bunun üzərinə onları tək-tək bağrına basdı və indi suallarınızı sorun buyurdu. Hər biri suallarını soruşub, dərhal cavabını aldı. Onlara; "Sizə nə oldu belə?" deyildiyində; "Hüzurunda oturduğumuzda, bütün bildiklərimizi unutduq. Bizi bağrına basınca unutduqlarımızı təkrar xatırladıq. Suallarımızı soruşduqda, elə cavablar aldıq ki, heyrətdə qaldıq." dedilər.
belə izah etmişdir: "Mən, Abdülqədir Geylaninin məclisində ikən, Rəsulullah əfəndimizi gördüm. Bir dəfə də Xıdır əleyhissalamı görmüşdüm. "Hər kim dünyada qurtuluşa çatmaq və səadətə qovuşmaq istəsə, Şeyx Abdülqədirin məclisinə davam etsin!" buyurmuşdu."
belə söyləmişdir: "1166 (H. 561) ildə Bağdada girdiyimizdə, Abdülqədir Geylanini elmin zirvəsinə yüksəlmiş gördük. O, elmi ilə əməl edər, özünə soruşulan çətin suallara doyurucu cavablar verərdi. Bütün gözəl xasiyyətlərə və üstün xüsusiyyətlərə sahib idi. Onun kimi bir şəxsə daha heç rast gəlmədik."
Dinə uyğun olmayan bir şeyə icazə verməzdi. Bir gün yanında; "Filan çox ibadəti və kəramətləri ilə məşhurdur." deyə danışıldı və bu arada; "Mən dərəcə baxımından Yunus əleyhissalamı keçdim." dediyi nəql edildi. Bunu eşidincə üzündə hirs əsərləri görüldü…
Çox səbirli idi. Tələbələrinin suallarını qızmadan cavablandırar, dərsi gec anlayanlara səbirlə izah edərdi. Ubey adında, izah edilənləri çətin qavrayan bir tələbə vardı. Bir gün dərs əsnasında ibn-üs-Semhal adında bir şəxs gəlmişdi. Abdülqədir Geylaninin onun dərsi gec anlamasına qarşı göstərdiyi dözümə heyran qaldı. O tələbə dərsini alıb çıxdıqdan sonra, göstərdiyi səbrə heyrətləndiyini söyləyincə, Abdülqədir Geylani ; "Bir həftə daha yorulacağam, ondan sonra vəfat edəcəyəm." buyurdu. Dediyi kimi bir həftəsonunda dünya ölçüsündəki görünüşündən sıyrıldı!
Qolları
Qadiriyyənin Əşrəfiyyə, Rumiyyə, Xalisiyyə, Qəribiyyə, Hilaliyyə, Yafiiyyə, Əsədiyyə və Əkbəriyyə kimi qolları vardır.
Mənbə
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Islam Islam TarixiImanin sertleriTovhid Melekler Kitablar Peygemberler Mead Axiret Qeza ve TalehIslamin bes sertiKelmeyi sehadet Namaz Oruc Hecc ZekatEseriler Maturidiler Qederiler Motezililer Cebriler Murciler Cehmiyye Musebbihiler SelefilerFiqh mezhebleriSunniler Henefiler Malikiler Safiiler Henbeliler Yox olmus mezhebler Zahiriler Auzailer Leysiler Sevriler Ceririler Sieler Imamiler Ceferiler Exbariler Usuliler Seyxiler Eleviler Ensariler Qizilbaslar Zeydiler Ismaililer Qermetiler Xasxasiler Fethiler Xettabiler Vaqifiyye Rafiziler Batiniler Qeysaniler Xurremiler Bazigiyye Qurabiyye Xariciler Muhakkime Ecrediler Meymuniler Seelebiler Ezraqiler Beyhesiler Ibadiler Necdatiler SufrilerHemcinin baxSufiler Yesevilik Neqsibendilik Suhreverdilik Xelvetilik Sefevilik Bayramilik Bektasilik Celvetilik Cerrahilik Cistiyye Ehqaqiye Gulsenilik Hurufilik Kubravilik Melametilik Movlevilik Nemetullahiyye Noqtevilik Qelenderilik Qadiriyye Rahmaniyye Rifailik Rovseniler Senusiler Saziliyye Zahidiyye Nuseyriler Druzlar Islam felsefesi Qediriyye sufi yonumlu islam teriqetiYaranmasiEbdulqadir Geylani v 562 1166 terefinden qurulmusdur Ebdulqadir Geylani Xezer denizinin simali qerbinde Gilana bagli Neyf kendindendir Neslinin Eli r a ye dayandigi revayet edilir Tehsilini dovrun elm ve irfan merkezi olan Bagdadda almisdi Hedis fiqh ve edebiyyat kimi elmlerin arxasinca Ebul Xeyr Mehemmed ibn Muslim ed Debbas v 525 1131 vasitesile tesevvuf yoluna girdi ve seyxinin yeznesi oldu Bir muddet tefsir hedis fiqh ve qiraet elmlerinden ders dedi Ancaq daha sonra medresedeki tedris vezifesinden ayrilaraq inzivaya cekildi Revayete gore iyirmi bes ile qeder Bagdad ve Kerh xarabaliqlarinda riyazet ve inziva heyati yasadi Nehayet Ebu Seid Mubarek terefinden ona seyxlik xirqesi geyindirildi ve xalqin arasina qarisaraq irsad xidmetine basladi Ebdulqadir Geylani evveller Safii mezhebine daha sonra ise uygun gorduyu Henbeli mezhebine kecdi ve bu mezhebin mudafiecisi oldu Onun Henbeli mezhebine kecmesi Ibn Teymiyye kimi tesevvufun eleyhine olan bir alimin bele Ebdulqadir Geylani haqqinda gozel sozler soylemesine imkan yaratmisdir Ibn Teymiyye de Henbeli oldugu ucun Ebdulqadir Geylaninin Cuneyd ve Haris Muhasibi kimi seri hokmlere hessasiyyetle bagli oldugunu ifade edir Abdulqedir Geylaninin tesevvufdeki yoluna Qediriyye teriqeti deyilir Teriqetinin xususiyyeti dinin emr ve qadaganlarina uygun gelmek davamli Allahi xatirlamaq konulu Allahdan basqasindan qurtarmaqdir Abdulqedir Geylani tesevvuf melumatlarini her kesin anlayacagi sekilde teqdim etdi Resulullah efendimizin bereketiyle sozleri cox sirin ve tesirli idi Ozleri bele izah eder bes yuz iyirmi birinci iliin Sevval ayinin on altisi olan Cersenbe axsami gunu gunortadan evvel Resulullah efendimizi yuxumda gordum Ey oglum ne ucun danismirsan buyurdu Atacigim men xariciyem Bagdad fesihlerinin yaninda nece danisaram dedim Agizini ac buyurdu Agizimi acdim Yeddi defe agizima surdu ve Insanlarla danis onlari gozel hikmet ve vezler ile Rebbinin yoluna cagir buyurdu Gunorta namazini qildim Yanimda izdihamli insanlar gordum Nitqim tutuldu gordum Meclisde menim qarsimda ayaq uste dayanir ve mene Ey ogulum ne ucun danismirsan deyirdi Atacigim Nitqim danismam tutuldu danisa bilmirem dedim Agizini ac buyurdu Acdim Alti defe surdu Ne ucun yeddiye tamamlamadiniz dedim Resulullaha qarsi olan edebimden buyurdu ve gozden itdi Bundan sonra en fesih bir dille danismaga basladim Bir gun minberde oturmus vez edirdi Birden suretle en son pilleye endi Ayaqda elini elinin ustune qoyaraq tevazokar bir sekilde dayandi Bir muddet sonra minbere cixdi Kohne yerine oturdu ve vezine davam etdi Oradakilardan biri ne oldu deye sual edince Ceddim Resulullahi gordum Geldi ve minber qarsisinda dayandi Heya edib son pilleye endim Qalxib getmeye baslayinca mene yerime oturmami ve insanlara vez etmemi emr etdi dedi Sohbetlerinde bezen bir nece adam cosaraq ozunden kecerdi Heftede uc gun cume cersenbe axsami ve bazar ertesi gecesi xalqa vez ederdi Vezinde alim ve ovliyadan sexsler de olar hamisi boyuk bir dinclik icerisinde dinlerlerdi Qirx il bele davam etdi Sorusulan suallara cox aciq ve doyurucu cavablar vererdi Ders ve fetva vermeye iyirmi sekkiz yasinda baslamis olub bu hal altmis yasina qeder davam etdi Huzurunda Qurani Kerim qusursuz cox sade riayetle oxunardi Derin elm sahibi idi On uc nov elmde ders vererdi Seher ve ikindiden sonra tefsir hedis ve fiqh gunortadan sonralari Qurani Kerim ve dersleri oxudardi Axsam ve seher ise usulu fiqh ile nahv erebi cumle melumati vererdi Onun bereketiyle telebeler tez irelileyerdi deyer ki Gencken zeif oxuyurdum Mene bir gun Abdulqedir Geylaninin vezlerinde cox tesirli danisdigini soylediler Vaxt tapa bilmediyim ucun gede bilmezdim Nehayet bir gun vez verdiyi yere getdim Meni gorunce Bizim sohbetimizde ol seni Sibeveyh edek dedi O gunden sonra yanindan ayrilmadim Din melumatlarinda ve agili elmler deyilen diger komekci elmlerde cox istifade etdim Bir gun biri huzurunda Qurani Kerim oxudu Abdulqedir Geylani ayeti kerimeleri tefsir etmeye basladi Qirx sekilde tefsir etdi ve hamisinin gosterdi Orada olanlar tek on bir tefsiri anlaya bildi ve dinleyenleri heyretlendirdi Sonra Sozu burada buraxiram Indi sozu tovhide geldik le ilahe illellah dedi Bunlari soyleyer soylemez camaati bir hal ortdu hamisi ozlerinden kecdi Evvel lazim olan din melumatlarini oyrenmeyi tovsiye ederdi Cubbai adindaki bir sexs izah eder Ovliyanin heyatindan ve sozlerinden behs eden erebi Hilyet ul Ovliya kitabini birinden dinlemisdim Ureyim yumsaldi ve xalqdan uzaqlasib tek ibadetle mesgul olmaq istedim Gedib Abdulqedir Geylaninin arxasinda namaz qildiqdan sonra huzurunda oturdum Mene baxib Eger inzivaya cekilmek istesen evvel elm sonra da mursidi kamillerin huzurunda edeb oyren Daha sonra inzivaya tek ibadete basla Yoxsa ibadet ederken dinde bilmediyin bir seyi oyrenmek lazim olar da yerinden ayrilmaq veziyyetinde qalarsan buyurdu Abdulqedir Geylaninin sohreti her terefi ortunce Bagdadin ireli gelen alimleri her biri bir mesele sorusub sinamaq ucun huzuruna gelib oturdular Bu esnada Abdulqedir Geylaninin sinesinden ancaq urek gozu aciq olanlarin gore bildiyi bir nur cixdi ve alimlerin sinesinden kecib getdi Alimleri bir hal ortdu Bunun uzerine onlari tek tek bagrina basdi ve indi suallarinizi sorun buyurdu Her biri suallarini sorusub derhal cavabini aldi Onlara Size ne oldu bele deyildiyinde Huzurunda oturdugumuzda butun bildiklerimizi unutduq Bizi bagrina basinca unutduqlarimizi tekrar xatirladiq Suallarimizi sorusduqda ele cavablar aldiq ki heyretde qaldiq dediler bele izah etmisdir Men Abdulqedir Geylaninin meclisinde iken Resulullah efendimizi gordum Bir defe de Xidir eleyhissalami gormusdum Her kim dunyada qurtulusa catmaq ve seadete qovusmaq istese Seyx Abdulqedirin meclisine davam etsin buyurmusdu bele soylemisdir 1166 H 561 ilde Bagdada girdiyimizde Abdulqedir Geylanini elmin zirvesine yukselmis gorduk O elmi ile emel eder ozune sorusulan cetin suallara doyurucu cavablar vererdi Butun gozel xasiyyetlere ve ustun xususiyyetlere sahib idi Onun kimi bir sexse daha hec rast gelmedik Dine uygun olmayan bir seye icaze vermezdi Bir gun yaninda Filan cox ibadeti ve kerametleri ile meshurdur deye danisildi ve bu arada Men derece baximindan Yunus eleyhissalami kecdim dediyi neql edildi Bunu esidince uzunde hirs eserleri goruldu Cox sebirli idi Telebelerinin suallarini qizmadan cavablandirar dersi gec anlayanlara sebirle izah ederdi Ubey adinda izah edilenleri cetin qavrayan bir telebe vardi Bir gun ders esnasinda ibn us Semhal adinda bir sexs gelmisdi Abdulqedir Geylaninin onun dersi gec anlamasina qarsi gosterdiyi dozume heyran qaldi O telebe dersini alib cixdiqdan sonra gosterdiyi sebre heyretlendiyini soyleyince Abdulqedir Geylani Bir hefte daha yorulacagam ondan sonra vefat edeceyem buyurdu Dediyi kimi bir heftesonunda dunya olcusundeki gorunusunden siyrildi QollariQadiriyyenin Esrefiyye Rumiyye Xalisiyye Qeribiyye Hilaliyye Yafiiyye Esediyye ve Ekberiyye kimi qollari vardir MenbeIstinadlarHemcinin baxXarici kecidler