Müqəddəs Ruh kilsəsi (Haydelberq)

Müqəddəs Ruh kilsəsi (alm. Heiliggeistkirche‎) — Haydelberq şəhərinin , daha doğrusu Bazar meydanının (de) tam mərkəzində və məşhur yaxınlığında yerləşən ən böyük və ən əhəmiyyətli dini tikilidir (şəhər meydanına kilsənin apsida hissəsi baxır). Səkkizbucaqlı qala istehkamları ilə birlikdə, kilsənin zəng qülləsi şəhər obrazını formalaşdıran və onun üzərində hökmranlıq edən ən mühüm elementlərdən biri hesab edilir. Qırmızı Nekkar qumdaşından inşa edilmiş qotik zal məbədi, özünün barokko üslublu günbəz, kiçik qüllə və nəfis damı sayəsində çağdaş memarlar tərəfindən "yüksək bədii sinfin tamamilə unikal quruluşu" adlandırılmışdır.

Müqəddəs Ruh kilsəsi
alm. Heiliggeistkirche‎
Ölkə	Almaniya Baden-Vürtemberq
Şəhər	Haydelberq
Yerləşir	Heydelberq
Aidiyyatı	Baden Yevangelik kilsəsi
Memar	Hans Marks, Yorq və Arnold Rip (maliyyə koordinatoru)
Sifarişçi	kurfürst III Ruprext
Tikilmə tarixi	1398-1515
Üslubu	Barokko və Qotik
Günbəzləri	1
Vəziyyəti	fəaliyyət göstərir
Rəsmi sayt	ekihd.de/gemeinden/altst…
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kilsə 1398-ci ildən 1515-ci ilə qədər kurfürstlərin məqbərəsi və həmin sülaləyə məxsus iqamətgahın təmtəraqlı kilsəsi olaraq yüksəldilirdi. Pfalts mirası uğrunda gedən gedişatı zamanı kilsə əhəmiyyətli dərəcədə dağıntıya məruz qalmış, dəfn yerləri isə talan edilmişdir. Məhz buna görə də, indiyədək kilsə sərdabəsində ancaq kurfürst qəbiri mühafizə olunmuşdur (bundan başqa, Vittelsbax sülaləsinin nümayəndəsi olmuş III Ruprextin hakimiyyəti dövründə kilsə binasına xor otaqları əlavə edilmişdir). Kilsə həmçinin Palatin kitabxanasının ən birinci saxlanğıc yeri kimi də məşhurdur. Onun tarixi Haydelberq şəhərinin ziddiyyətli tarixi ilə sıx bağlıdır.

1706-cı ildən düz 1936-cı ilə qədər kilsə qalın divarla iki hissəyə bölünmüşdü — nef hissəsi protestantlar, xor otaqları isə katoliklər üçün xidmət göstərirdi. 1936-cı ildə isə, kilsə birdəfəlik Baden yevangelist birliyinin (alm. Evangelische Landeskirche in Baden‎) tabeliyinə keçir.

Tarix

Kilsənin hüquqi vəziyyəti

Keçmişdə Müqəddəs Ruh kilsəsi kilsəvi-hüquqi mənada şəhərin daha qədim dini tikilisi sayılan tabe edilmiş kapella idi. Kurfürst Ruprext Haydelberq Universitetinin əsasının qoyulması ilə birlikdə Roma papasından Müqəddəs Ruh kilsəsinin Peterskirxa tabeliyindən çıxarılmasına və onun ayrıca (alm. Chorherrenstift‎) statusunu qədər yüksəldilməsinə nail olmuşdur. Başlanğıcda başqa kilsələrin tərkibində fəaliyyət göstərmiş prebendarilər (Prebendarilər prebendanın köməyi ilə, öz kilsə vəzifələrindən gəlir hüququnu və fərqli maddi nemətləri əldə edirdilər) çox keşmədən Müqəddəs Ruh kilsəsinə köçürülmüşdülər; təsis edilmiş Universitetin yeni professorları, eyni zamanda kilsədə ibadət edən idilər və bu təbii ki, gənc Universitetin maliyyələşdirilməsinə böyük imkanlar yaradırdı. 1413-cü ilə kimi Baden və Pfalts kollegiat kilsələrinin bütün təşkilati işləri başa çatdırılmışdır. Eyni zamanda Müqəddəs Ruh kilsəsi köhnə şəhər üçün prixod kilsəsi kimi işləyirdi, yaxınlıqdakı Peterskirxa isə əksinə, üzərinə düşən identik funksiyaları şəhərin yalnız yeni salınmış rayonları üçün yerinə yetirirdi (1392-ci ildə şəhər sərhədlərinin genişlənilməsindən sonra, yeni yaradılmış rayona indiki Köhnə şəhərin bir hissəsi daxil edilmişdir). Kurfürst Otthaynrix (en) öz yeni vəzifəsinə keçdikdən dərhal sonra kollegial kilsəni ləğv edir və onun bütün əmlakını universitetə bağışlayır. Bundan sonra Ruh kilsəsi protestant (lüteran) prixod kilsəsinə çevrilir.

Müqəddəs Ruh kilsəsi gecə saray bağından fotoşəkil çəkdirdi

Müqəddəs Ruh kilsəsi yarandığı dövrdən bəri Haydelberq Universiteti ilə sıx bağlı idi və bu hədisə mütəmadi olaraq o dövrün kilsə ilə anılırdı. Sonrakı yüzilliklərə Müqəddəs Ruh kilsəsi universitet kilsəsi olaraq qalırdı, onun əsas giriş qapısı isə məlumat tablosu kimi istifadə olunurdu. XIX əsrdə universitet kilsəsinin funksiyası Peterskirxaya verilmişdir.

İnşaat tarixi

Jak Fuqyeresin 1618-ci ilə aid Haydelberq təsvirində Müqəddəs Ruh kilsəsinin görünüşü

Müqəddəs Ruha həsr edilmiş və Haydelberqin Bazar meydanında yerləşən kilsənin adı ilk dəfə 1229-cu ildə, saxlanılan bir sənəddə xatırlanırdı. Onun sonrakı yada salmaları 1353 və 1358-ci il tarixləri ilə müəyyən edilmişdir.

1936-cı ildə aparılan qazıntı işlərinin gedişatı zamanı, bir zamanlar (yəni 1299-cu ilə kimi) bazilika funksiyasını yerinə yetirmiş roman üslublu kilsə binasında apsidanın qalıqları aşkar edilir. 1300-cü illərdə, hətta ola bilsin ki, 1278–1288-ci illərdə kilsə üçnefli gecikmiş roman və ya qotik forma almışdır. Bu kilsə indikindən iki dəfə balaca idi. 1886, 1936–1942-ci illərdə aparılmış arxeoloji tədqiqatlar zamanı bu faktlar yaxşı sənədləşdirilmişdir. Bu yenidən qurmanın səbəbi kimi, kilsədə baş vermiş dəhşətli yanğın və ondan öncə baş vermiş daşqın hadisələri göstərilir.

1398-ci ildə kurfürst III Ruprext yeni və işıqlı zalların xeyrinə köhnə xorlardan imtina etdi. Kurfürst I Ruprextin hakimiyyəti dövründə dövlətin əvvəlki mərkəzləri, yəni , və ^(de) şəhərləri öz siyasi əhəmiyyətini itirilər, Haydelberq isə yeganə kurfürst iqamətgahı olaraq seçilir və buna görə də o, öhdəsinə qoyulmuş yeni və kifayət qədər nüfuzlu statusa uyğun olmalı və xüsusi bir hal kimi, Pfalts hökmdarlarının ləyaqətli məqbərəsi kimi xidmət etməyə özünə borc bilən nümayəndəlik kilsəsinə malik olmalı idi. III Ruprext "Roma kralı" titulunu əldə etdikdən sonra, kilsənin nümayəndəlik funksiyası xüsusən əhəmiyyətli oldu, onun xor otaqları isə lazım olan anda onun qəbirini qəbul etməli idilər. Xor otaqları 1410-cu ilə kimi, ehtimal ki, buna artıq hazırlanmışdılar.

Kilsənin görünüşü

Nefin tikintisi başlanğıcda planlaşdırılmırdı. Köhnə və kiçik neflə yüksək və reprezentativ xorlarının bu cür uyğunluğunu hal-hazırda Nürnberq şəhərinin ən böyük dini abidəsi sayılan də görmək olar. Kurfürst III Lüdviqin hakimiyyət dövründə xorlarla eyni hündürlükdə olacaq nefin inşaat işlərinə start verilir (onların tikintisi 1441-ci ildə başa çatmışdır). Beləliklə, kilsəninn xor və nef hissələri eksteryer baxımından bir-birinə uyğunlaşmağa başladı. Çox güman ki, məhz həmin dövrdə də qərb qülləsinin tikinti işlərinə başlanılır (tikinti işləri fasilələrlə düz 1508-ci ilə qədər aparılırdı). Ehtimala görə, tamamlanmış kilsə qülləsini iti uclu və qotik üslublu hündür konik qübbə və şpil bəzədiyirdi.

Tikinti işlərinin sərəncamçısı (alm. Baumeister‎) qismində yazılı mənbələr o zamanlar Haydelberq şəhərinin burqomistri olmuş Arnold Ripin (alm. Arnold Rype‎) adını qeyd edirlər. O dövrün sözişlətimində Baumeister sözü memar ifadəsini deyil, daha çox maliyyə koordinatoru mənasını verirdi. Müqəddəs Ruh kilsəsinin memarlarından yalnız, 1426-cı ilə kimi fəaliyyət göstərmiş Hans Marks (alm. Hans Marx‎) və 1439-cu ilə kimi kilsənin interyerlərinin tərtibatına rəhbərlik etmiş Yorq məlumdur. Onların hər ikisi, çox güman ki, nef üzərində gedən inşaat işlərinə nəzarət edirdilər. ^(ru) hakimiyyət illərində, Maynts şəhərindən qüllələrin tikintisi üzrə məşhurlaşmış bir mütəxəssis, yəni Niklaus Ezeler (alm. Niclaus Eseler‎) dəvət edilir. Zəng qülləsinin tikintisi üzrə işlərin çox hissəsinin məhz Niklaus tərəfindən həyata keçirildiyi güman edilir (bununla belə, qüllə Lorents Lexler adlı başqa bir mütəxəssis tərəfindən tamamlanmışdır).

22 may 1693-cü ildə, Pfalts mirası uğrunda gedən müharibə hadisələrinin gedişatı zamanı, kilsə ciddi dağıntıya məruz qalır. Fransız qoşunları, böyük sayda insanı kilsənin içərisinə salaraq, giriş qapılarını möhkəm bağlayır və kilsəyə od vururlar. Yalnız tir və balkaların dağılması başlayınca, gənc protestant keşişi Yohann Daniel Şmidtmannın (alm. Johann Daniel Schmidtmann‎) xahişi ilə qaPılar açılır və insanlar azadlığa buraxılır, lakin bunun ardından baş vermiş basabas nəticəsində çoxlu insan həlak olmuş və ya ciddi xəsarətlər almışdılar; sağ qalmış şəhər sakinləri kilsəni qarət edən fransız soyğunçularının təhqirlərinə dözməli olurlar.

1698–1700-cü illərdə kilsə damı Almaniyanın mansard damlarından ən köhnəsi hesab edilən və o dövrdə dəbdə olan qırıq formada bərpa edilmişdir. 1709-cu ildə qüllə özünün yadelli barokko günbəzini əldə edir. Elə həmin dövrdə də həyata keçirilmiş rekonstruksiya işləri zamanı yan və künc kapellalar aradan qaldırılır.

1978-ci ildən 1985-ci ilə qədər kilsənin genişmiqyaslı yenidənqurma işləri həyata keçirilir və bu işlər çərçivəsində binanın ilkin rəng çalarları bərpa edilir.

Təsvir

Memarlıq

Müqəddəs Ruh kilsəsi sahillərində çıxardılmış və səliqəli şəkildə yonulmuş qumdaşı materialı ilə inşa edilmişdir. Zal otağını dolayan xorlar üçnefli əlavə emporik zalla birləşdirilmiş və ərazisində nadir hallarda rast gəlinən bütöv mansardlı damla örtülmüşdür. Yan və künc nef otaqlarının arasında yerləşən keçid hissəsi kapitelsiz, zərif və yumru sütunların və altı tağ sırasının köməyi ilə yaradılmışdır. Kilsənin ümumi sahəsi vahid xaçvari və qabırğalı qübbə ilə örtülmüşdür.

Şimal emporası cənuba nisbətən daha aşağı səviyyədə yerləşir. Maraqlısı budur ki, künc nef otaqları mərkəzi nefə nisbətən daha genişdir, məhz bunun sayəsində kurfürst III Lüdviqin kitabxanası buraya yerləşdirilmişdir. Onun başqa bir xüsusiyyəti isə, əsas vizual oxunun vasitəsilə yönəldilməsidir (başqa kilsələrdə əsas ox adətən pəncərələrin vasitəsilə xor odalarına yönəldilirdi). Oxun yerdəyişməsi kimi və buna bənzər cəsarətli motivlər tez-tez məktəbinə aid olan memarlıq tikililərində rast gəlinir. Kilsənin inşaat tarixinin xüsusiyyətlərinə nəzər yetrisək, orta nef, xorlar və tağların bir-biri ilə olduqca ahəngdar şəkildə yaradıldığını görə bilərik.

Bir neçə pilləli və heç bir bəzəyə malik olmayan qarqulya fiqurları və şablon dayaqları kilsənin hər iki tərəfində quraşdırılmışdır; bir-birinin üzərinə qoyulmuş ikili ajur pəncərənin arasında isə (Massverk adlanan bu pəncərənin bütün elementləri adətən pərgarın köməyi ilə yaradılır), böyük keçid-qalereya və xor otaqları yerləşir. Qamətli qərb qülləsi binanın əsas fasadına doğru uzadılmışdır; bundan başqa o, şəkkizgüşəli barokko üslublu valehedici günbəzə və zəngin quraşdırıldığı əlavə mərtəbəyə malikdir.

Eksteryer

Müqəddəs Ruh kilsəsinin eksteryeri üçün memarlıq detallarından imtina və eksteryerin bir qədər monumentallıq hissi səciyyəvidir. Bundan başqa, xorların şimal tərəfinə keşiş cübbələrinin saxlandığı yer əlavə edilmişdir ( üzərində parlaq çələngli Madonna təsvir edilmişdir). Madonna obrazı kilsənin şimal-şərq küncünün yeganə bəzək elementi hesab edilir. Gecikmiş Orta əsrlərə aid edilən orijinal rəsm əsəri XIX əsrin ortalarında, həmçinin 1987-ci ildə bərpa edilmişdir.

Kilsənin şimal və cənub tərəflərində quraşdırılmış 3 əlavə portal müvafiq olaraq barokko dövrünə aid edilir. Şimal tərəfdəki mərkəzi portalın üzərində kurfürst və onun həyat yoldaşı olmuş ailəvi gerbi quraşdırılmışdır. Məhz bu hökmdarın idarəetmə dövründə, kilsə binası onun qərarına uyğun olaraq bərpa edilmişdir. Barokko üslublu əsas portal hələ 1967-ci ildə mühafizə məqsədilə kilsədən köçürülmüş və daha təkmilləşdirilmiş və müasirləşdirilmiş yeni portal ilə əvəz edilmişdir. Kilsənin Balıq Bazarı (alm. Fischmarkt‎) meydanına açılan şimal hissəsi çox incə və miniatür fəvvarə ilə bəzədilmişdir (fəvvarənin içərisində kiçik balıqlar üzür). Fəvvarənin yuxarısında quraşdırılmış nişan işarəsi 1784-cü ildə şəhərdə baş vermiş ^(ru) səviyyəsini göstərir.

Kontrforsların aralarında inşa edilmiş kiçik əlavə tikililər və mağazalar Müqəddəs Ruh kilsəsi üçün çox səciyyəvidir. Yerli vətəndaşların ehtiyacları üçün, keçmişdə kilsəyə yanaşı olan ərazidə çiçəkçilərin, çəkməçilərin və çörəkçilərin mağazaları yerləşirdi, lakin xarici turistləri kilsəyə cəlb etmək üçün burada kiçik kitab mağazaları və hədiyyə kioskları yerləşdirilmişdir. Yazıçı "Ədəbi ekskursiyalar" adlı romanında yazırdı ki, "yararsız suvenirlər getdikcə daha da sırtıqlaşır və bütün təsərrüfat sahələri üzərində yiyəlik edirlər". Kilsənin cənub tərəfində, daha doğrusu oradakı kərpic hörgüsünün üzərində simvolik bretzel çörəyi təsvir edilmişdir. Bu illüstrasiyalar XV əsrə aid edilir və miqdar ölçülərini nümayiş edir; belə ki, divarda təsvir olunmuş bretzellərə baxan alıcılar və müştərilər çörəkçilər tərəfindən gün ərzində satılmış un məmulatların düzgün ölçüsünü yoxlaya bilirdilər.

İnteryer

Müqəddəs Ruh kilsəsinin interyeri Cənubi Almaniyanın ən heyrətləndirici qədim qotik kilsə yerlərindən biri hesab edilir. Nefin dalğın işığı və xorun parlaq şüaları arasındakı ziddiyyət interyerin əsas xarakteristikası hesab edilir. Nef və xor otaqları zəfər qövsü ilə iki hissəyə bölünmüşdür.

Otthaynrix və III Fridrixin dövründə ikonalara qarşı mübarizə çərçivəsində kilsənin altarlar, obrazlar, yazılar və orqanlarla zəngin interyeri dağıdılmışdır ki, bu da bərpaedilməz bədii itgiyə səbəb olmuşdur. Beləliklə, indiki kasıb daxili məkan bir zamanlar mövcud olmuş ilkin görkəmə uyğun gəlmir.

Rəsm əsərləri və açardaşları

Xorun cənub keçidində "Cəmiyyət eşşək ilə" (alm. Gesellschaft mit dem Esel‎) təsviri. Burada Ştettenberqlər istisna olmaqla bütün yerli zadəgan nəsillərinin gerbləri eşşəklə təsvir edilmişdir.

Mərkəzi və küncdən uzanan nef otaqların tavanlarında nəbati naxşılarla (gül və yarpaq şəklində) bəzədilmiş böyük açardaşları quraşdırılmışdır. Orta nefin tavanını bəzəyən rəsm əsəri mələklərin konsertini təsvir edir: burada müxtəlif musiqi alətlərində çalan 8 mələk təqdim edilmişdir. 1950-ci illərdə Haydelberqli rəssam Harri MakLinnin rəhbərliyi altında keçirilən restavrasiya və yenidənqurma işləri zamanı mələk fiqurlarının yanında "müasirliyin reminissensiyanı" (Reminissensiya — hər hansı bir materialın yadda saxlanılmış daha dolğun və dəqiq təqlidi hesab edilir) simvolizə edən faqot adlı musiqi alətinin təsviri əlavə edilmişdir. Daxili xorları bir neçə açardaşı bəzəyir (onların üzərində imperiya qartalı və Palatin kitabxanasının bir neçə gerbi təsvir olunmuşdur). Cənub keçidinin son boyunduruğunda yerləşən keçmiş Müqəddəs Məryəm kapellasındakı çələng və açardaşlarını XV əsrin rəsm əsərləri haşiyələndirir. 1950-ci ilə aid edilən və Harri MakLin tərəfindən hazırlanan rəsm əsəri, bərk qızdırılmış sobanın içərisində əzab çəkən üç kişini təsvir edir.

Xorun yanından uzanan cənub nefinin qərb tərəfində XV əsrin sonlarında yaradılmış və 1936-cı ildə yenidən üzə çıxarılmış friz yalı yerləşir ki, onun da üzərində Kraixqauer, Odervelder zadəgan sülalələrinin və gerbləri vardır. Cəngavərlərin mühafizəkarı olan Müqəddəs Georginin təsviri yuxarı sol tərəfdə yerləşir, o, taxtda əyləşmiş Tanrı anasının qarşısında diz çökmüş vəziyyətdə təsvir edilib. Dörd sırada yerləşdirilmiş gerblərin üzərindəki yazılar və ornamentlər aydın şəkildə oxunmur. Helmştatt, Naypperq, Gemmingen Fenningen, Zikkingen Landşad fon Ştaynax, Hirşhorn, Rodenştayn, Rozenberq, Handşushaym, Mentzingen, Erlikkhaym, Rüdt fon Kollenberq, Adelshaym və Ştettenberq kimi aristokratik nəsillərin heraldik nümunələri və gerbləri əvvəlki kimi aydın şəkildə oxuna bilir. Ştettenberqlər istisna olmaqla, adları qeyd olunmuş bütün aristokratik ailələr eşşəklə təsvir edilmişdilər ("Gesellschaft mit dem Esel" adlanan bu yarış cəmiyyəti və ya cəngavər ittifaqı 1387-ci ildə təsis edilmişdir; həmin cəmiyyətə ancaq yüksək zadəgan ailələrin üzvləri daxil ola bilərdi). Bu yarış cəmiyyətinin üzvləri olmuş bir çox cəngavərlər həmçinin yerli pfaltsqrafların xidmətində dururdular.

Avadanlıq və təchizat

1731-ci ilə aid barokko üslubunda hazırlanmış .

Keçmiş katolik xorların zəngin barokko üslublu tərtibatından günümüzə kimi ancaq 1731-ci ilə aid olan kafedra hissəsi (Kafedra — kilsələrdə vaizin, xətibin çıxıb vəz, moizə oxuduğu pilləli kürsüdür) mühafizə edilmişdir; xüsusi sifariş əsasında hazırlanmış kürsü yeri, dairəvi sütunların arasına səliqəli şəkildə yerləşdirilmişdir (ikonalara qarşı keçirilən mübarizə zamanı, kilsənin bir çox avadanlığı müsadirə edilmişdir, buna görə də onun sonrakı tətbiqi üçün uyğun yer tapılmamışdır). Bundan başqa, kilsə xorlarında Haydelberq şəhərinə sürgün olunmuş və elə həmin şəhərdə də müəmmalı şəkildə qətlə yetirilmiş fransız generalı Jozef Palamed de Forbin-Yansonun (1726–1809) şərəfinə epitafiya və xatirə lövhəsi quraşdırılmışdır. Onun nəvəsi yepiskop Şarl-Ogüst-Mari-Jozef de Forbin-Yanson (en) isə, Almaniyada azyaşlı uşaqlar üçün nəzərdə tutulan ilk Katolik-Papa Missiyasının əsasını qoymuş və 1844-cü ildə müqəddəslik haləsində vəfat etmişdir.

Keçmişdə kilsənin interyerini bəzəmiş psevdoqotik üslublu amvon İkinci dünya müharibəsindən sonra yığışdırılmışdır. 1949-cu ildə hazırlanmış altarın, 1967-ci ildə hazırlanmış kupelin, eləcə də qərb portalı üzərində yerləşən müəllifi Haydelberqli heykəltaraş Edtsard Hobbinqdir.

Kral qəbiri

Alman kralı I Ruprextin və onun həyat yoldaşı Yelizaveta fon Hohensollernin qəbirləri

Kurfürstlərin dəfn yeri kimi xidmət göstərən Müqəddəs Ruh kilsəsinin xorlarında 1410–1685-ci illər ərzində yaşamış Pfalts kurfürstlərinin və onların ailə üzvlərinin toplam olaraq 54 qəbirüstü abidəsi və tabutları saxlanılırdı. Məsələn, kurfürst Otthaynrixin hələ hakimiyyət dövründə renessans tərzdə hazırlanmış qəbirüstü abidəsi özünün xüsusi cəlallığı və təmtərağı ilə fərqlənirdi, lakin abidəni bəzəyən açıq-saçıq qadın fiqurları din xadimiləri tərəfindən narazılıq və hiddət hissi ilə qarşılanmışdır. Bunu bilən Otthaynrix təxirə salınmadan qəbirüstü fiqurların xüsusi parça ilə örtülməsinə dair göstəriş verir. Reprezentativ üslubda tərtib edilmiş və qəbirüstü abidələri də öz dəbdəbəli görkəmi ilə fərqlənirdilər. Bunun əksinə olaraq, sadəliyə üstünlük verən Karl Lüdviq və qəbirüstü abidələrdən imtina edirlər və ölümlərindən sonra sadə tabutlarda dəfn edilirlər.

Pfalts mirası uğrunda gedən nəticəsində demək olar ki, bütün qəbirüstü abidələr yanğın və soyğunlarla yerlə yeksan edilmişdir. Yalnız kurfürst III Ruprextin, alman kralı I Ruprextin və onun həyat yoldaşı Yelizaveta fon Hohensollernin qəbirdaşları möcüzə sayəsində salamat qalmışdır. Burada söhbət dağıdılmış tumbanın lövhə örtüyü haqqında gedir. Qəbir əvvəlcə xorun ortasında yüksək məzar yeri kimi qurulmuş, qəbirdaşı isə naməlum səbəblərdən şimal nefinə köçürülmüşdür. O, özündə yüksək qotika və "yumşaq tərz" üslublarında yerinə yetirilmiş əhəmiyyətli heykəltaraşlıq işini təşkil edir. Məzarda uyuyan şəxslər hekəltəraşlar tərəfindən ideallaşdırılmışdırlar, belə ki, kral heykəli üstünlüyün nişanəsi kimi hökmdar əsası, tac və derjava ilə birlikdə təqdim edilmişdir. Kralın qamətli bədəni ətrafa mürəkkəb bədii qırışlar atan ağır və zəngin geyimlərə bürünmüşdür. 1693-cü ildə baş vermiş müharibə zamanı, məzar daşlarını bəzəyən heykəl fiqurlarının üzləri ciddi şəkildə zədələnmişdir; yalnız bir neçə ildən sonra fiqurların yeniləri ilə əvəz edilməsi mümkün olmuşdur. Çarın ayaqları altında gücün və ixtiyarın simvolu hesab edilən itaətli şir oturur; onun həyat yoldaşı kraliçanın ayaqlarında isə sədaqətin və vəfanın nişanı sayılan it uzanır. Eyni zamanda qeyd etməyə dəyər ki, keçmiş zamanlarda kilsənin divar arakəsməsində məzar daşı yerləşirdi, o, 1936-cı ildən öz cari yerinə köçürülsə də heç bir kvalifikasiyaya malik olmayan işçilərin əməyi sayəsində başı aşağı şəkildə yerləşdirilmişdir; məzar daşındakı kral heykəli əvvəllər şərqə, yəni gündoğan və Məhşər istiqamətinə səmtləşirdi, hazırda isə onun başı qərbə doğru çevrilib.

Kurfürst 1720-ci ildə öz ailə üzvləri ilə birlikdə Manhaym şəhərində inşa olunmuş yeni iqamətgaha köçdükdən sonra, bir zamanlar mövcud olmuş Haydelberq monastırının mərkəzi sayılan Müqəddəs Ruh kilsəsi knyaz sülaləsinin yeni məzar yeri kimi seçilir. Pfals kürfürstlüyünün 1803-cü ildə süqutundan sonra (daha çox Reyn Kurpfaltslığı adı məşhurlaşmış Pfalts dövləti, Müqəddəs Roma imperiyası çərçivəsində mövcud olmuş bir neçə kiçik ölçülü ərazi vahidi idi), Bavariya kralı I Maksimillian məzarları Münhen şəhərində yerləşən Müqəddəs Mixail kilsəsinə köçürür.

Cənub künc nefində knyaz və XV əsrdə yaşayıb yaratmış Universitet professorlarına məxsus bir neçə qəbirdaşıları mühafizə edilmişdir; 1693-cü ildə kilsədə baş vermiş dəhşətli yanğının izləri bu qəbirdaşlarının üzərində hələ də aydın şəkildə görünür.

Vitrajlar

Orta əsr vitrajları 1693-cü ildə baş vermiş yanğın nəticəsində məhv olmuşdur. İkinci dünya müharibəsindən sonra bombalama nəticəsində zədələnmiş bir çox tikili sökülürdü və 1945-ci ilin mart ayında köhnə kral körpüsünün sökülməsi zamanı formalaşmış güclü partlayış dalğası XVIII əsrdə kilsə pəncərələrinə quraşdırılmış vitraj şüşələrini çatladır və ətrafa səpələyir. Bu səbəbdən də, pəncərələri bəzəyən bütün müasir vitraj-şüşələr İkinci dünya müharibəsindən sonrakı dövrə aid edilir.

Yana doğru uzanan qərb nefinin pəncərələri tərəfindən hazırlanmış və 1984-cü ildə quraşdırılmışdır (burada müxtəlif rəngdə olan şüşə parça birləşmələrin qurğuşun maddə ilə fiksasiya edildiyini görmək olar. Qurğuşun lenti əsas təyinatı — lehimli tikişləri təqlid etməkdir). Başlanğıcda Y. Şrayter Müqəddəs Ruh kilsəsi üçün müxtəlif ölçülü pəncərələrdən ibarət böyük seriya hazırlanmışdır. Şrayterin açıq-saçıq və öz dövrünə görə olduqca proqressiv mövzulara əsaslanan vitrajları dini xadimlərin xoşuna gəlmirdi və qızğın mübahisə və müzakirələrdən sonra 1986-cı ildə Yohannesin sonrakı işlərindən qeyd-şərtsiz imtina etməyə dair qərar qəbul edilmişdir. Bütün bunlara baxmayaraq, ustanın əməyi din xadimləri tərəfindən yüksək dəyərləndirilirdi, buna görə də onun tərtib etdiyi din və inamın müasir dünyanın və elmin qarşılıqlı əlaqəsini əks etdirən "Fizika pəncərəsi" bir müddət sonra reallaşdırılmışdır. Vitraj şüşələrindəki bir çox maraqlı detallar içərisində, Eynşteynin məşhur e = m c² tənliyini və Hiroşimanın atom bombalamasının tarixini görmək olar. Şimal nefindəki beş gözəl və incə vitrajlar 1999–2001-ci illər arasında quraşdırılmışdır. Bu vitrajlar alman rəssamı, heykəltaraşı və fotoqrafı (əsl adı Hella Deriks) tərəfindən yaradılmışdır. Hellanın sənətinə pərəstiş edən şəxslər kilsəyə daxil olaraq, onun yaratdığı əsərləri seyr edirlər. Qərb qaleeyasını bəzəyən pəncərə şüşələri isə 1967-ci ildə alman şüşə rəssamı və damaçı Hans Qottfrid fon Ştokkhauzen tərəfindən hazırlanıb və İlahiyyatçı İohannın vəhyi (Apokalipsis) kitabından olan quzunu təsvir edir. Onun tam və dolğun cəlalı yalnız axşam günəşində açılır.

İbadətlər

XIV əsrdə Müqəddəs Ruh kilsəsi yaxınlıqdakı Haydelberqin ən əhəmiyyətli kilsəsi kimi əvəz etməyə müvəffəq oldu. Nef və xorların arasında bir zamanlar Lektorium yerləşirdi (Lektorium — ictimai mühazirələr üçün nəzərdə tutulan yer idi); buradakı altar maneəsi müəyyən keşişlər tərəfindən ibadət və ictimai mərasimlər üçün istifadə olunurdu. Lektorium XV–XVI əsrlərdə katolik kilsəsinə qarşı başlanan dini etirazlar və Reformasiyadan sonra da kilsədə qorunub saxlanılmışdır; o, prixod kilsəsini yuxarı xordakı kurfürst məzarlarından ayırırdı.

Müqəddəs Ruh kilsəsində birinci yevangelik ibadətlər 1546-cı ildə, yəni hələ II Fridrixin hökmranlıq dövründə qeyd olunmağa başlamışdır. görə, imperator V Karl (bu mharibə imperator V Karl və Protestan Şmalkalden ittifaqı arasında baş vermişdir) iştirak etmiş hər bir tərəflə barışıq imzalamalı və rəsmən köhnə dinə itaət edəcəyini bildirməli idi. Augsburq Sülhü 25 sentyabr 1555-ci ildə lüteranlar ilə katoliklər arasında imzalanan sülh müqaviləsi idi. Müqəddəs Roma İmperiyasının başçıları, bir-biri ilə döyüşən katolik və lüteran şahzadələri arasında sülh yaratmaq üçün Augsburqda toplanmağı qərara alırlar. Burada Curius regio, ejus religio (hökmdarın dini nədirsə, ölkəsinin dini də odur) adlı teziz qəbul edilir. Beləliklə, hər hökmdara öz torpaqlarının dinini şəxsən təyin etmə səlahiyyəti verilmiş oldu. Toplantıya kalvinistlərin çağırılmaması, sonradan yeni problemlərin əmələ gəlməsinə yol açdı. Bununla belə, şəhərdə yaşayan hər iki xristian icmasının kilsədə priçastiye ayinini həyata keçirmək hüququ vardı. Otthaynrixin hakimiyyət illərində Reformasiyanın rəsmən tətbiq edilməsi nəticəsində Müqəddəs Ruh kilsəsi adi yevangelik prixod kilsəsinə çevrilir; III Fridrixin səyləri sayəsində isə, Baden ərazisinə əlavə olaraq kalvinizm dini cərəyanı gətirilir və kilsə həmin dövrdə artıq əhəmiyyətli şəkildə islah edilmiş cəmiyyət üçün xidmətini uğurla davam edir. Kral VI Lüdviqin hakimiyyət illərində lüteran ibadəti kilsədə böyük təmtəraqla bayram edilirdi, lakin Kurpfalts ərazisinin bavar və ispan qoşunları tərəfindən işğal olunması, eləcə də Otuzillik müharibə dövründə bu bina vaxtaşırı olaraq katolik kilsə kimi də xidmət göstərirdi.

Pfalts-Vittelsbax sülaləsi katolik yönümlü yeni Pfalts-Noyburq sülaləsi ilə əvəz edildikdən dərhal sonra, onun yeni başçısı kurfürst Yohann Vilgelm 1698-ci ildə kilsələrin bölünməsi haqda xüsusi fərman imzalayır; sonrakı münaqişələrdən qaçmaq üçün fərmanın imzalandığı gündən etibarən Müqəddəs Ruh kilsəsi, Pfalts diyarının bütün digər protestant kilsələri kimi, katoliklərlə birgə istifadə olunmalı idi (Almaniyada bu cür birgə ibadət forması "Simultaneum" adlanır). Zahirən çıxış yolu kimi görünən bu addım, əslində Vestfaliya müqaviləsinin bir sıra müddəalarını kobud şəkildə pozurdu və təcrübədə heç də yararlı deyildi. Bunu görən kurfürst ailəsi, yeganə çıxış yolu kimi 1705-ci ildə din bəyannaməsini imzalayırlar; 1706-cı ildə qvvəyə minmiş yeni qanuna əsasən, kilsə binası divar arakəsməsi ilə iki hissəyə ayrılır, reformator icmasına nef, katolik icmaya isə xor otaqları bağışlanılır.

1719-cu ildə başlanılmış və 1720-ci ilə qədər davam edən icmalararası münaqişə Almaniyada böyük rezonansa səbəb olmuşdur: kurfürst Karl Filipp Müqəddəs Ruh kilsəsinin elə başlanğıcdan katolik istiqamətli olduğunu iddia edərək, binaya Hofkirche (yəni saray kilsəsi) titulunun verilməsini tələb edirdi. O, reformist- və kalvinistyönümlü icmalar üçün Bazar meydanında yeni kilsənin inşa edilməsini və inşa olunacaq binaya cari kilsədən əziz olan bütün relikviyaların köçürülməsini təklif edirdi. İslahatçılar bu təklifi qəti surətdə rədd edirlər, bunu görən kurfürst isə qəzəb içərisində Müqəddəs Ruh kilsəsindəki divar-arakəsmənin dağıdılmasını əmr edir. Buna cavab olaraq reformistlər onlara yardım edilməsi üçün protestant imperiya təbəqələrinə müraciət edir və tezliklə çoxdan gözlənilən köməyi əldə edirlər. Sadə Baden və Pfalts icmalarının kömək müraciətləri Prusiya hökmdarına qədər çatır və o, qisas zəminində şəhərindəki katolik kilsəni, həmçinin bir neçə monastırı talan edir, orada ibadət edən katolik rahibləri isə amansızcasına cəzalandırır. Hətta İsveç və Niderland krallıqları belə katoliklərə qarşı divan və repressiya edəcəklərini bildirirlər. İmperator VI Karla gəlincə isə, o öz tərəfindən digər kurfürstlərə yumşalmamağı tövsiyə edir. Nəhayət, katolik başçılar yerli etirazçı icmaya güzəşt etməyi qərara alırlar; arakəsmə-divar yenidən kilsəni iki hissəyə bölür, Haydelberq sakinlərinin davranışından dilxor olmuş Karl Filipp isə, ailəsi ilə birlikdə Manhaym şəhərinə köçür və iqamətgahını oraya daşıyır.

Sekulyarizm (yəni Dünyəviləşmə) dövründə (1801–1803) Haydelberqdə mövcud olan çoxsaylı monastırlar başlı-başına buraxılmışdılar, buna görə də Müqəddəs Ruh kilsəsinin xor hissəsi çox keçmədən "əsas katolik kilsə" rütbəsini əldə edir. Artıq 1809-cu ildən katolik mərkəz kimi fəaliyyətini davam edən Müqəddəs Ruh kilsəsi yerli yezuitlər ordeninə prixod ibadət yeri kimi verilmişdir. Müqəddəs Ruh kilsəsinin xor odaları daha sonralar ancaq müxtəlif katolik qardaşlıqlar tərəfindən istifadə olunurdu. Katolik xorların bütün yerli xristian icmalara yalnız birgə istifadə üçün verilməsinə dair 1874-cü ildə yekdil Baden anlaşması imzalanır; katolisizm dininə etiqad edənlər mülkiyyət hüququn onlarda qalması şərti altında dərhal bütün dini mərasimlərdən imtina edirlər. 1886-cı ildə keçirilən Universitet yubileyi şərəfinə bölücü divar müvəqqəti olaraq söklür, ancaq şəhər məhkəməsinin 1892-ci ildə təsdiqlədiyi qərara əsasən arakəsmə yenidən bərpa edilir. 1936-cı ildə Müqəddəs Ruh kilsəsi tamamilə Baden Yevangelik-Lüteran Kilsə Birliyinin (alm. Evangelische Landeskirche in Baden‎) tabeliyinə keçir və bezdirici divar bütünlüklə sökülür.

Müqəddəs Ruh kilsəsi həmçinin nasist ideologiyasının əleyhdarı və müharibədən sonrakı illərdə iudey-xristian dialoqunun pioneri olmuş pastor uzun illər yaşadığı ev kimi də məşhurdur.

Palatin kitabxanası

Təxminən 5000 çap kitabdan və 3524 manuskriptdən ibarət olan Haydelberq Palatin kitabxanası (lat. Bibliotheca Palatina, " kitabxanası") Almaniyada intibah dövrünün ən əhəmiyyətli kitabxanalarından biri hesab edilirdi.

1430-cu ildə kurfürst II Lüdviq Müqəddəs Ruh kilsəsində ilk monastır kitabxanasının əsasını qoyur, çünki məhz bu binada kitab oxumaq üçün kifayət qədər işıqlı və geniş məkan mövcud idi. Bütün bu külliyyat gələcək Palatin kolleksiyasının özəyini təşkil etmişdir (kolleksiyanın müəssisi olmuş başqa bir kurfürst , hələ 1550-ci illərdə monastır kitabxanasını Haydelberq şəhərinin və şəxsi qəsrində saxlanılan kitabxana ilə birləşdirmişdir. Palatin kitabxanasının olduqca dəyərli əlyazmaları içərəsinə Böyük Karlın hakimiyyət illərində tərtib edilmiş "Qızıl kodeksi", eləcə də II Fridrix tərəfindən yazılmış "Şahin kitabı" (alm. Falkenbuch‎, , cpl 1071) və Manessa kodeksi kimi tanınan nəğmə məcmuəsini (cpg 848) daxil etmək olar.

Kolleksiya daha sonralar zəngin tacir və bankir ailəsi sayılan Fuggerlərdən (1584-cü ildə vəfat edib) müsadirə yolu ilə əldə olunmuş toplu nəticəsində genişləndirilmişdir; böyümüş kolleksiyaya olduqca məşhur və zəngin illüstrasiyalı "Sakson güzgüsü" (cpg 164) də əlavə edilmişdir. Fugger kitabxanasında bir zamanlar saxlanılan əlyazmalar 80 000 kronla qiymətləndirilirdi; fransız humanist-filoloqu Jozef Jüst Skalingerin sözlərinə görə, Haydelberqdə qorunub saxlanılan kitabların və əlyazmaların sayı Vatikan Apostol kitabxanasını qat-qat üstələyirdi. Bu qədər qiymətli manuskriptlərin saxlanılması, Palatin kitabxanasını Milli əhəmiyyətli elm mərkəzinə çevirir; özünün çiçəklənmə dövründə, yəni XVI əsrin əvvəllərində kitabxanaya saysız hesabsız kitablar əlavə edilirdi və buna görə də qeyri-rəsmi olaraq "bütün kitabxanalarının Anası" titulunu əldə etmişdir.

Otuzillik müharibə illərində güclü zərər çəkmiş, şəhərin özü isə 1622-ci ildə tərəfindən tamamilə viran edilmişdir; katolik birliyinə başçılıq edən qraf Yohann Tilli (alm. Johann t'Serclaes Graf von Tilly‎) Bavariya kurfürstü I Maksimiliana xidmət göstərirdi. Şəhərin talan edilməsi zamanı, bir çox kitab vandalizm hərəkətləri nəticəsində oğurlanmışdır; kurfürst Maksimilian möcüzə nəticəsində xilas edilmiş əsərləri müsadirə etməyi daha tədbirli addım kimi qiymətləndirərək, "sədaqətin və hörmətin əlaməti" olaraq onları Papa təqdim etməyi qərara alır. Kitablar, o cümlədən kitabxananın sonuncu mühafizəkarı olmuş şəxsi kitabları, sxolast nəzarəti altında 200 qatırın belinə yükləndirilərək Alp dağlarını keçməklə Romaya aparılmışdır.

1623-cü ildən kitabxana tamamilə Vatikan kitabxanasına daxil edilmişdir, bununla belə, Almaniyadan gətirilmiş bütün kitabların və cildlərin titul vərəqlərinə köhnə sahiblərin, yəni ailəvi gerbi əlavə olunmuşdur. imzalanmış müqaviləyə (1797) əsasən, Roma Papası Vatikanda saxlanılan 37 manuskripti Fransız Respublikasına hədiyyə olaraq bağışlayır, hansılar ki, daha sonralar saxlanılırdılar. 1814–1815-ci illərdə keçirilmiş Vyana konqresindən dərhal sonra (yığıncağın yekunu, Fransa tərəfindən başqa ölkələrdən oğurlanmış incəsənət nümunələrinin qeyd-şərtsiz qaytarılmasını nəzərdə tuturdu), mübahisəli əlyazmalar Romaya deyil, məhz Heydelberq şəhərinə geri qaytarılmışdır.

1816-cı ildə knyazlar və İqnatz Haynrix fon Vessenberq Roma papası Luici Barnaba Çiaramontini minnətdarlıq və barışıq əlaməti kimi 852 manuskripti (əsasən alman dilində olan Codex Palatinus Germanicus (de) kolleksiyasını) hədiyyə etməyi inandırmağa müvəffəq oldular. 1986-cı ildə universitetin 600 illik yubileyinin bayram edilməsi zamanı, Palatin kitabxanasının kolleksiyasında saxlanılar bəzi kitablar Müqəddəs Ruh kilsəsinə gətirilmiş və ziyarətçilərə nümayiş edilmişdir.

Kilsənin başqa özəllikləri

XVII əsrdən başlayaraq, Müqəddəs Ruh kilsəsinin əsas zəng qülləsində şüşəçi emalatxanası yerləşirdi (bundan başqa, hündür qüllə brandvaxta, yəni müşahidə postu kimi də fəaliyyət göstərirdi). 1798-ci ildə şüşəçilərin çalışdığı emalatxana otağı gecə gözətçilərinin istismarı üçün verilmişdir. Hündürlüyü 38 metrə bərabər olan qapalı və onu əhatə edən platforma insanlar üçün açıqdır; buradan Haydelberq şəhərinin köhnə hissəsinə gözəl mənzərə açılır.

1886-cı ildə universitetin əsasının qoyulmasının 500 illik yubileyi münasibətilə Müqəddəs Ruh kilsəsində tənətnəli bayram təşkil olunmuşdu. Varis şahzadə Fridrix Vilgelmin və badenli böyük hersoq I Fridrixin iştirak etdiyi iclasda, fəlsəfə üzrə professor universitetin tarixi haqqında üçsaatlıq nitq söylədi.

2009-cu ilin mart ayından Müqəddəs Ruh kilsəsi Haydelberq şəhərinin mərkəzi kilsəsi kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. O bütün əlaqədar şəxslər üçün açıqdır və dini mövzular haqqında onları müxtəlif üsullarla məlumatlandırır. Konsert, sərgi və kilsə ekskursiyalarından başqa, burada ziyarətçilər üçün Ümumdünya sitayişi, ekumenizm duaları, keşiş okormleniyası və keşiş xeyir-duası kimi müxtəlif xidmətlər təklif olunur.

Musiqi

Kilsə xoru ifa zamanı

Haydelberq şəhərinin ən böyük kilsəsi hesab edilən Müqəddəs Ruh kilsəsində musiqi hər zaman əhəmiyyətli rol oynayırdı. İbadət konqreqasiyaları üçün tətbiq edilən dini musiqilərdən başqa, kilsədə reformist və (və ya) Universitet günlərinin qeyd edilməsi zamanı müxtəlif əyləncdolu musiqi və festivallar keçirilir. 1954-cü ilin dekabr ayında üzvləri mərhum Vilhelm Furtvenqlerin şərəfinə və dirijor Oygen Yoxumun başçılığı altında kilsədə möhtəşəm konsert verirlər. Müqəddəs Ruh kilsəsində orqan və xor konsertləri XIX əsrdən bəri mütəmadi olaraq keçirilir. Ümumiyyətlə Haydelberqdə peşəkar dini və dünyəvi musiqi mədəniyyəti 1950-ci ildən mövcuddur. Məhz həmin ildə Bruno Pentsin Haydelberq Tələbə Xor Birliyinin əsasını qoyur; burada təhsil alan tələbələrin əsas məqsədi, Müqəddəs Ruh kilsəsində konsertlər vermək və öz istedadlarını nümayiş etdirmək idi.

Peter Şumann 1970-ci ildən 1998-ci ilə kimi kilsənin baş orqanisti və knatonçusu kimi çalışmışdır. O, kilsədə əsasən avanqard və eksperimental musiqi üslublarının inkişafına səy göstərirdi. Onun varisi seçilmiş bəstəkar Kristof Andreas Şöfer kilsədə musiqi ənənələrinin icrasının yeni təcrübəsini təsis etməyi qərara alır; o, əsas aksenti caz, rok və pop-musiqilərinə yönəldir.

Kilsədəki gözəl orqanlarda müxtəlif dövrlərdə Volfqanq Amadey Motsart (1763), Feliks Mendelson Bartoldi (1837) və Albert Şvaytzer (1929, 1932 və 1949) kimi bəstəkarlar öz şah əsərlərini ifa etmişdilər.

1972-ci ildə alman yazıçısı və naşiri İngiltərənin məşhur Quintessence qrupunun iştirakı ilə kilsədə rok-konsert təşkil edir; bu konsert Haydelberq Universitetinin tələbələri və yerli hippi qruplar tərəfindən böyük entuziazm hissi ilə qarşılanmışdır. Mühafizəkar kilsə dairələri isə, bu tədbirə olduqca kritik formada yanaşmışdılar.

Katolik rahiblər öz növbəsində, 1705-ci ildən başlayaraq böyük qayğı ilə tələbkar kilsə musiqisinin inkişafı uğrunda böyük əmək sərf etmişdilər. O vaxtlar ibadətlər zamanı İohan Xristian Bax və kimi məşhur klassik bəstəkarların əsərləri ifa olunurdu, lakin 1801-ci ildə klassik musiqinin ifası qəflətən dayandırılır (iflasa uğramış şəhər büdcəsi üçün bu cür musiqilər həddindən artıq bahalı idilər).

1783-cü ildən 1793-cü ilə kimi məktəb müəllimi və orqanist Piksis ruhanilər tərəfindən Müqəddəs Ruh kilsəsinə dəvət olunur. Təəssüflər olsun ki, bu müəllimin tam adı və doğum tarixi haqda heç bir məlumat yoxdur. "Piksis" isə, bir çox tarixçilər tərəfindən orijinal soyad olaraq qəbul edilir. Onun oğulları Fridrix Vilhelm və Yohann Peter çoxillik qastrol fəaliyyətindən sonra Venyada ataları ilə birlikdə köçür və həmin şəhərdə tanınmış bəstəkar İohan Albrextsberqerin rəhbərliyi altında musiqi təhsillərini müvəffəqiyyətlə tamamlayırlar.

Müqəddəs Ruh kilsəsində həmçinin bir müddət orqan üzrə ekspert və musiqiçi Arnolt Şlik çalışmışdır.

Orqan

Kilsənin orqanı

Yarandığı dövrdən etibarən, Müqəddəs Ruh kilsəsində ən azı 13 müxtəlif orqan saxlanılırdı. Kilsə tarixinin mütəmadi dəyişikliyi ilə əlaqədar bu musiqi alətləri öz yerini tez-tez dəyişdirirdilər: onlar başlağıcda cənub, daha sonralar isə qərb qalereyasında yerləşirdilər (məsələn, romantik görünüşlü Zauer-orqanı 1901–1938-ci illər arasında kilsənin rekonstruksiyası zamanı demontaj edilərək bir müddət şəhər muzeyində nümayiş edilir, şəhərin bombalanması nəticəsində isə naməlum şəkildə yoxa çıxır); daha qədim orqanlar isə dinlərarası münaqişələr dövründə vaxtaşırı olaraq ya daxili xorlarda (katolik icma üçün), ya da nef ilə altar arasındakı arakəsmə divarda quraşdırılırdı. Bölücü divarda yerləşdirilmiş və yuxarıda adı qeyd edilmiş orqan bir zamanlar hər iki xristian dininə mənsub adamlar tərəfindən istifadə olunurdu. Tarix boyu bu müxtəlif orqanlarda Volfqanq Amadey Motsart, Maks Reger və Albert Şvaytzer kimi bir çox məşhur musiqiçi və bəstəkarlar öz şah əsərlərini ifa etmişdilər. İkinci dünya müharibəsindən sonra orqanın iki hissəyə bölünməsi planlaşdırılırdı; beləliklə əsas orqan qərb qalereyasında, xor orqanı isə cübbəxanalarında yerləşməli idi. Təkcə bu musiqi aləti "Steinmeyer" orqanqayırma şirkəti tərəfindən 1947-ci ildə hazırlanmışdır. Yeni orqan 35 , 3 manualdan (Manual — əllərlə oyun üçün nəzərdə tutulmuş klaviaturadır) və ibarət idi, lakin tezliklə alətin kilsə interyeri üçün olduqca kiçik olduğu məlum olur, buna görə də əvvəlcədən planlaşdırılan əsas orqan layihəsi reallaşdırılmır. 70-ci illərdə müasir standartlara cavab verə biləcək musiqi alətinin yaradılması haqda layihə tərtib olunur.

Xorda quraşdırılmış azırkı "Opus 2354" orqanı, Öttingen şəhərinin məşhur Steinmeyer & Co şirkəti tərəfindən 1980–1993-cü illər arasında hazırlanmışdır. Onun prospekti (Prospekt — orqanın fasad hissəsinə verilən addır) əslən Karlsrue şəhərindən olan inşaat müdiri Horst Vayn tərəfindən tərtib edilmişdir. Cari musiqi aləti 3 manualın üzərinə quraşdırılmış 61 registrdən (o cümlədən əlavə 2 effektverici registrdən), pedal və simbelşternlərdən ibarətdir. Orqan dispozisiyası (orqan hissələrinin savadlı bölgüsü) Haydelberqli usta Gerhard Vaqner və Karlsrueli musiqişünas-alim Martin Kares tərəfindən yerinə yetirilmişdir. Orqanın mexanikidir, və registr trakturası isə elektron əsaslıdır. Bundan başqa, orqan səs gücləndirici sandıqçadan və ton kanselindən ibarətdir. Orqanın əsas xüsusiyyətlərindən biri də Hültze Glechter adlanan effektverici registr və bir növ ksilofondur; orqana bu cür detalların əlavə edilməsi ənənəsi 1511-ci ilə söykənir. Ksilofon detalı Vaykershaym şəhərində yerləşən Aug. Laukhuff GmbH & Co. şirkəti tərəfindən hazırlanmışdır. Tamamlanmadan bir müddət sonra, orqan işləri üzrə mütəxəssisləşmiş usta Gerhard Lenter (o, Qrosszaksenhaym şəhərində "Orgelbau Lenter" şirkətini təsis etmişdir) musiqi alətini əsaslı şəkildə təmir edir və ona yeni, daha incə və uyğunlaşdırılmış intonasiya tonunu bəxş edir.

I Əsas manual C–c^4 1. Orqan registri 16′ 2. Prestant I–II 8′ 3. Burdon 8′ 4. Oktava 4′ 5. Fleyta borusu 4′ 6. Kvinta 2^2/3′ 7. Superoktava 2′ 8. Kornet II–V 2^2/3′ 9. Mikstura V–VI 1^1/3′ 10. Sundel III ^1/3′ 11. Truba 16′ 12. Truba 8′ 13. Ayı tütəyi 8′ MIDI out Kanal 1

II İkincidərəcəli manual (Pozitiv) C–c^4 14. Suavial 8′ 15. Boru registri 8′ 16. Viola da Qamba 8′ 17. Kvintada 8′ 18. İtalyan prinsipialı 4′ 19. Oynaq fleyta 4′ 20. Oktava 2′ 21. Meşə fleytası 2′ 22. Lariqo 1^1/3′ 23. Siffleyta 1′ 24. Şarff IV ^2/3′ 25. Hültze Glechter ^2/3′ 26. Dultsian 16′ 27. Kromorn 8′ 28. Reqal 8′ Tremolo lingi MIDI out Kanal 2

III Şveller C–c^4 29. Pommer 16′ 30. Şfel-prinsipial 8′ 31. Qapalı labial borular 8′ 32. Salisional 8′ 33. Voks selestis 8′ 34. Oktava 4′ 35. Travers fleytası 4′ 36. Nazat registri 2^2/3′ 37. İsveçrə fleytası 2′ 38. Terts registri 1^3/5′ 39. Septnon II 1^1/7′ 40. Şarfmikstur V 1′ 41. Metal boru dəsti (Rörenqlokken) 42. Bombardo 16′ 43. Harmonik truba 8′ 44. İspan trubası 8′ 45. Obua 8′ Tremulant

Pedallar C–g^1 46. Altyazı 32′ 47. Prinsipial 16′ 48. Subbas 16′ 49. Böyük kvinta 10^2/3′ 50. Oktava-bas 8′ 51. Saliçet-bas 8′ 52. Tenor-oktava 4′ 53. Açıq labial registr 4′ 54. Naxthorn 2′ 55. Kvinta registri II 6^2/3' + 5^1/3' 56. Arxa səslər IV 2^2/3′ 57. Yüksək ton III 3^1/5′ 58. Pozon 16′ 59. Truba 8′ 60. Sink 4′ 61. Klarin 2′ 62. Metal boru dəsti (Rörenqlokken) (= Nr. 41) MIDI out Kanal 3

• Kopulyasiya: (Kopulyasiya — "eyni zamanda baş verən" səslərin və müxtəlif "verklərin" istifadəsi üçün iki və daha çox klaviaturanın hərəkətini birləşdirən masaüstü mexanizmdir.
  • Normal kopulyasiya: II/I, III/I, III/II, I/P, II/P, III/P
  • Superoktav kopulyasiyası: III/I, III/II, II/P
  • Suboktav kopulyasiyası: III/I, III/II
• Tabe edilmiş registr: "Hültze Glechter" (Ksilofon), Metal boru dəsti, iki Simbala ulduzu "Axşam ulduzu", "Sübh ulduzu" (Tənzim edilən sürət)
• Oyun yardımı: 256 elektron , azad proqramlaşdırılan kreşşendo (səs gücünün tədricən artımını imkan yaradan xüsusi pedal), manjet düyməsi (I), vinddrossel (II), 8' və 16' sub genişlənilmələri üçün bölmələr, MIDI (passiv), Roland Səs modulu JV 1010 (2005-ci ildə modernləşdirilmişdir)

Orqanın düzəldilməsi üçün əsas qeydlər

1. Yuxarıda qeyd edilmiş registrlərin ton və intonasiyaları 1997-ci ildə yenilənmişdir.
2. Terts-simbala. Registrin "Simbala" deyil məhz "Sundel" deyilməsi təsadüfi deyil; bu detal 1966-cı ildən düz 1990-cı ilə qədər Haydelberqdə icra başçısı kimi işləmiş və bir çox dini tikilinin orqanlarını bərpa etdirmiş Raynhold Sundelin şərəfinə adlandırılmışdır. Vəzifədə çalışdığı dövrdə, Haydelberq şəhəri orqanın hazırlanması üçün əhəmiyyətli maddi yardım ayırmışdı.
3. Ksilofon, Ton diapazonu (F-)f-c²
4. sərbəst şəkildə tənzimlənir.
5. G-g¹, Transmissiya III, pedallara doğru

Zənglər

Haydelberq şəhərinin 1693-cü ildə düşmən ordu tərəfindən talan edilməsindən sonra, Müqəddəs Ruh kilsəsində yenidənqurma və bərpa işlərinə start verilir; hündür kilsə qülləsi barokko üslublu incə günbəzlə örtülür, qüllənin içərisinə isə dördsəsli tökmə zənglər yerləşdirilir. Bununla belə, zəng səsinin (cingiltinin) anlaşılmaz zərbə xətti tökməçinin başlıca niyyətinin əsas triadanın yaradılmasına nail olmaq olduğunu güman etməyə imkan yaradır; öz ölçülərinə görə ikinci olab zəng həddən artıq hündür yerdə quraşdırıldığından, dördkomponentli melodiya əvəzinə kəskin akkord eşidilirdi. Haydelberq kilsəsinin yeganə bölünməz və tarixi zəngi 1739-cu ildə hazırlanmış orijinal taxta tirdə yerləşdirilmişdir. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində aşkar edilmiş və 1712-ci ilə aid edilən başqa bir zəng isə, qüllənin sağ hissəsində quraşdırılmışdır.

Nömrə	Adı	Nominal (yarım ton (YT)-^1/16)	Diametri (cm)	Hündürlüyü (cm)	Tökməçi, tökmə yeri	Tökmə ili
1	Məsih	cis^1 −2	144	108	Haynrix Lüdviq Qosman & Kristof Simmermann, Landau	1738
2	Maria	eis^1 −10	118,5	91	Haynrix Lüdviq Qosman & Kristof Simmermann, Landau	1738
3	Müqəddəs Üçlük	a^1 −6	93	73,5	Haynrix Lüdviq Qosman & Kristof Simmermann, Landau	1738
4	İmmakulata	cis^2 −3	71	57	Haynrix Lüdviq Qosman & Kristof Simmermann, Landau	1738

Trivia

Müqəddəs Ruh kilsəsində Haydelberq döyüşündə həlak olmuş üzvlərin xatirəsinə abidə qurulmuşdur. Bundan başqa, kilsənin yaxınlığında ölmüş qardaşlıq üzvlərinin şərəfinə böyük memorial obelisk quraşdırılmışdır.

Ədəbiyyat

• Eberhard Zahn: Die Heiliggeistkirche zu Heidelberg. Verlag Evangelischer Presseverband, Karlsruhe 1960.
• Wolfgang von Moers-Messmer: Heidelberg und seine Kurfürsten. Die große Zeit der Geschichte Heidelbergs als Haupt- und Residenzstadt der Kurpfalz. Ubstadt-Weiher 2001, .
• Gottfried Seebaß, Volker Sellin, Hans Gercke, Werner Keller, Richard Fischer (Hrsg.): Die Heiliggeistkirche zu Heidelberg 1398–1998. Umschau Buchverlag 2001, .
• Mathias Köhler: Heiliggeistkirche Heidelberg. Schnell Kunstführer Nr. 1184, 4. Auflage, 2006, .
• Adolf von Oechelhaeuser (Bearb.): Die Kunstdenkmäler des Amtsbezirks Heidelberg (Kreis Heidelberg). (Die Kunstdenkmäler des Grossherzogtums Baden, Achter Band, Zweite Abteilung). Tübingen 1913.
• Harald Pfeiffer: Klingende Kirche Heiliggeist. Musik in der Heiliggeistkirche Heidelberg. Leipzig 2006, .
• Dethard von Winterfeld: Heiliggeistkirche Heidelberg. München-Zürich 1982
• Heidelberg,
• Leonard Boyle (ed.): Bibliotheca Palatina, Druckschriften, Microfiche Ausgabe, München 1989—1995, (Gesamtwerk), (Index)
• Elmar Mittler (ed.): Bibliotheca Palatina, Druckschriften, Katalog zur Mikrofiche-Ausgabe, Band 1-4, München 1999,
• Ludwig Schuba, Die medizinischen Handschriften der Codices Palatini Latini in der Vatikanischen Bibliothek, Wiesbaden, 1981, Dr. Ludwig Reichert Verlag (Kataloge der Universitätsbibliothek Heidelberg 1),
• Ludwig Schuba, Die Quadriviums-Handschriften der Codices Palatini Latini in der Vatikanischen Bibliothek, Wiesbaden 1992, Dr. Ludwig Reichert Verlag (Kataloge der Universitätsbibliothek Heidelberg 2),
• Dorothea Walz, Die historischen und philosophischen Handschriften der Codices Palatini Latini in der Vatikanischen Bibliothek (Cod. Pal. Lat. 921—1078), Wiesbaden 1999, Dr. Ludwig Reichert Verlag (Kataloge der Universitätsbibliothek Heidelberg 3),

İstinadlar

1. archINFORM (alm.). 1994.
2. Hans Gercke: Heiliggeist – Mittelpunkt und Wahrzeichen. In: Gottfried Seebaß u. a. 2001, S. 116.
3. Anneliese Seeliger-Zeiss: Heidelberger Kirchenbaukunst. In: Elmar Mittler (Hrsg.): Heidelberg. Geschichte und Gestalt. Universitätsverlag C. Winter, Heidelberg 1996, , S. 209.
4. Köhler 2006, Seite 4
5. Richard Benz: Heidelberg. Schicksal und Geist. Jan Thorbecke Verlag Sigmaringen, 2. Auflage 1975, , S. 49
6. Wolfgang von Moers-Messmer: Heidelberg und seine Kurfürsten. Die große Zeit der Geschichte Heidelbergs als Haupt- und Residenzstadt der Kurpfalz, Ubstadt-Weiher 2001, , S. 11
7. Köhler 2006, S. 14
8. Wolfgang von Moers-Messmer: Heidelberg und seine Kurfürsten. Die große Zeit der Geschichte Heidelbergs als Haupt- und Residenzstadt der Kurpfalz, Ubstadt-Weiher 2001, , S. 12
9. Anneliese Seeliger-Zeiss: Heidelberger Kirchenbaukunst am Beispiel der Heiliggeistkirche. In: Gottfried Seebaß u. a. 2001, S. 27
10. Köhler 2006, S. 15
11. Andreas Cser: Kleine Geschichte der Stadt und Universität Heidelberg. Karlsruhe 2007, , S. 19f. Davon, dass Heidelberg zur Zeit Ruprechts I. Residenzstadt war, spricht auch Meinrad Schaab: Geschichte der Kurpfalz. Band 1, 2. Auflage, Stuttgart 1999, , S. 112, 120
12. Marlis Keller: Die Heiliggeistkirche. Ein Spaziergang zum Kennenlernen. in: Gottfried Seebaß u. a. 2001, S. 125
13. Oliver Fink: Kleine Heidelberger Stadtgeschichte. Regensburg 2005, , S. 72f.
14. Alexander Wiesneth: Eines der frühesten Mansarddächer Deutschlands. Anmerkungen zum Dachwerk der Heiliggeistkirche in Heidelberg, in: Frieder Hepp und Hans-Martin Mumm (Hrsg.): Heidelberg im Barock. Der Wiederaufbau der Stadt nach den Zerstörungen von 1689 und 1693, Heidelberg 2009, , S. 181
15. Köhler 2006, S. 17
16. Köhler 2006, S. 18
17. Anneliese Seeliger-Zeiss: Heidelberger Kirchenbaukunst am Beispiel der Heiliggeistkirche, in: Gottfried Seebaß u. a. 2001, S. 29
18. Köhler 2006, S. 16
19. Köhler 2006, Seite 20
20. Anneliese Seeliger-Zeiss: Heidelberger Kirchenbaukunst am Beispiel der Heiliggeistkirche, in: Gottfried Seebaß u. a. 2001, S. 30
21. Marlis Keller: Die Heiliggeistkirche. Ein Spaziergang zum Kennenlernen. In: Gottfried Seebaß u. a., 2001, S. 126.
22. Michael Buselmeier: Literarische Führungen durch Heidelberg. 3. Auflage, 2007, , S. 153.
23. Köhler, 2006, S. 19
24. Köhler, 2006, S. 26
25. ^(de): Heidelberg. Schicksal und Geist. 2. Auflage. Jan Thorbecke Verlag, Sigmaringen 1975, , S. 51.
26. Karl J. Svoboda: Das Wappenfresko in der Heiliggeistkirche zu Heidelberg. Ein Beitrag zur Kraichgauer Ritterschaftsgeschichte, in: Kraichgau, Folge 2, 1970, S. 180–183.
27. "Biografische Webseite zu Bischof Auguste-Marie-Joseph de Forbin-Janson". 2013-08-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-03-08.
28. Köhler, 2006, S. 22
29. Marlis Keller: Die Heiliggeistkirche. Ein Spaziergang zum Kennenlernen. In: Gottfried Seebaß u. a., 2001, S. 138.
30. Hughes, Michael (1992). Early Modern Germany, 1477–1804, MacMillan Press and University of Pennsylvania Press, Philadelphia, p. 59. .
31. ^(en), The Age of Reform 1250–1550 (1980) p.259n13.
32. Meinrad Schaab: Geschichte der Kurpfalz, Band 2. Stuttgart 1992, , S. 27f.
33. Leonard Boyle (Hrsg.). 'Bibliotheca Palatina, Druckschriften, Microfiche-Ausgabe. München 1989–1995. ISBN .
34. Elmar Mittler (Hrsg.). Inventario dei libri stampati palatino-vaticani, ed. per ordine di S.S. Leone XIII P.M. (italyan). Rom 1886–1891.
35. (Hrsg.): Bibliotheca Palatina, Druckschriften, Katalog zur Mikrofiche-Ausgabe, Band 1–4, München 1999,
36. The Classical Journal for March and June 1816, page 212.
37. "Bibliotheca Palatina". 2007-09-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-03-10.
38. Luther: Lectures on Romans, ed. by Wilhelm Pauck. Westminster John Knox Press, 1961. . Page xxii.
39. Pfeiffer, 2006, S. 53f.
40. Heiliggeistkirche 2016-03-20 at the Wayback Machine auf heidelberg-marketing.de
41. Information der Evangelischen Kirche in Heidelberg 2015-02-16 at the Wayback Machine, abgerufen am 18. Dezember 2014.
42. Pfeiffer, 2006, S. 65
43. Informationen zur Geschichte der Orgeln 2022-03-31 at the Wayback Machine
44. "Disposition auf der Website der Studentenkantorei". 2022-03-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-03-12.
45. Christoph Andreas Schäfer: Die Chororgel der Heiliggeistkirche Heidelberg. In: Beiheft zur CD Bach-Rheinberger, Classico 1999
46. Die Große Chororgel der Heiliggeistkirche Heidelberg 2023-08-01 at the Wayback Machine Hrsg. Kantorat Heiliggeist, Kantor Christoph Andreas Schäfer

Xarici keçidlər

• Informationen der Stadt Heidelberg über die Heiliggeistkirche
• Die Heiliggeistkirchengemeinde 2014-11-29 at the Wayback Machine
• Die Heidelberger Studentenkantorei
• Kantorat der Heiliggeistkirche 2020-11-24 at the Wayback Machine
• Heidelberg im Bild – Müqəddəs Ruh kilsəsinin keyfiyyətli fotoları