Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vəhy – teologiyanın əsas anlayışı olub, mistik nurlanma halında fövqəltəbii reallığın fövqəlhissi dərkini ifadə edir. Dini məntiq isə vəhyin bütün varlıqların əsl və həqiqi yaradıcısının var olduğuna işarə etdiyini bir mənalı şəkildə iddia edir. Vəhy bu mənanın təsdiqləyicisi kimi çıxış edir. Bu yaradılmış məxluqların mövcud olduqları formaların ən doğrusu olduğunu, o anda, o məkanda bu formanın, vəziyyətin xaricində digərinin qeyri-mümkün olduğunu da ifadə edir.
Vəhyin mahiyyəti dini istilahların məntiqi izahına tabedir. Vəhyin mahiyyətinin iki tərəfi vardır.:
- Vəhy Tanrının əmr və xəbərlərini yaratdıqlarına çatdırma tərzidir.
- Tanrıdan yaratdıqlarına çatdırılan biliyin tipidir.
Vəhy həm məhdud çərçivədə ilahi biliyin seçilmiş insana, peyğəmbərə göndərilmə prosesinin adı, həm də çatdırılan biliklərin məcmusudur. İstər yəhudilərin Tövratı, istərsə də xristianların İncili, yaxud da müsəlmanların Qurani Kərimi həmin din mənsublarına görə, dini kitablar olmaqla bərabər, həm vəhy əsəridir, həm də bilavasitə vəhyin özüdür.
Dini istilah olaraq vəhy termini müxtəlif mənalarda səsləndirilir. Bu ifadələr doğru başa düşülmədiyi təqdirdə, cəmiyyətdə fərqli fikir ayrılıqlarına yol aça bilir. Misallar:
Vəhyin mənası
Lüğəti məna
“Əl-vəhy” kəlməsi, lüğətə gizlicə yaxud sürətli şəkildə bildirmək, danışmaq, ilham etmək, əmr etmək, işarət etmək, tələsik etmək, fısıldamaq, söz, yazı, xəbərçi ya da işarət kimi hər hansı bir vasitə ilə məqsədi ifadə etmək kimi mənalara gəlməkdədir.
Bu vəziyyətdə vəhyin ilahi olan və ilahi olmayan şəklində hissələri vardır.
Şəri istilahda isə belə tərif edə bilərik: “Hər hansı bir peyğəmbərə endirilmiş olan Allah kəlamıdır”. “Allahın göy üzündən yerə mesaj göndərməsi, inandırması” mənasında olan “tənzil” ya da “inzal” kəlmələri də vəhy mənasındadır . Ayrıca Quranda keçdiyi şəkildə elm, hikmət, hidayət, şəfa, və nur kəlmələri də vəhy qarşılığında işlənir . İngiliscə də vəhy kəlməsini qarşılamaq üzrə , “ Tanrının özünü açması ya da göstərməsi” mənasına gələn “ revelation” mənası işlənməkdədir.
Dediyimiz kimi vəhy lüğətdə ani sürətdə işarət deməkdir. Bu bəzən dolayı və simvolik olan sözlü ifadə şəklində, bəzən cümlə halında təmizlənmiş səs surətində bəzən organlardan biri ilə işarə tərzində və bəzəndə yazı ilə hasil olur. Ayrıca vəhy, elçi göndərmək, ilham etmək, gizli danışmaq, təşviq və təhriq etmək mənalarınada gəlir. Əbu İshaq Əz-Zəccac bütün lüğətlərin, vəhy yuxarıdakı mənalarından “ gizli danışmaq” üzərində birləşdiklərini söyləməkdədir. Ona görə ilhama vəhy deyilməsidə bundandır. Abdullah Ət-Teymi Əl-İsfahani isə vəhyin özünün “ tefhim” olduğunu bildirməkdə; işarət, ilham və yazı surəti ilə anladılan hər mənanın vəhy olduğunu söyləməkdi. Qurani-Kərimdə vəhy sözü həm lüğət mənasında, həm də termin olaraq işlədilmişdir. Nitəkim ayətlərində keçən “yerə və arıya vəhy”, əmr və təshir; “Zəkəriyyənin ( a.s) qövmünə vəhy” işarə; “ Hz. Musanın anasına və Havarilərə vəhy” ilham; şeytanların bir birlərinə və dostlarına vəhy təlqin mənalarına gəlməkdədir. Bu vəziyyətə görə həm Allahdan, həm də başqasından sadir olan işarə, ilham və gizli danışmalara vəhy deyilir. Allaha izafə edilən vəhyetmə feli peyğəmbərlər Musanın anasına olduğu kimi insanlara, mələklərə, arılara, yer kürəsinə və göylərə yönəltdik. Şeytanlara bağışlanan vəhy lüğət mənasındadır və şeytanın öz dostları olan insanlara və cinlərə, peyğəmbərlərə möminlərə düşmanlıq etmələri üçün gizlicə təlqində tapılması ifadə edir. Bəzi ayələrdə peyğəmbərlərə endirilən vəhyin “ruh” deyə tanınmasının səbəbi vəhy insanları məcazi mənada ölüm demək olan savadsızlıq və imansızlıqdan qurtarıb onların gerçəyi tapmasına yardım etməsi hikmətinə bağlıdır. Əsaslıqla Quran vəhy insanın dünya həyatının qaynağını təşkil edən ünsürə bənzədilərək məcazi mənada ruh deyilmişdir. Vəhy mələyi Cəbrayıl üçün “ ər-ruhul-əmin” adını istifadə etməsi mənəvi həyatla bağlı vəhy gətirməsi ilə açıqlamaq mümkündür. Hz. İsanın ruh şəklində formalaşdırmasıda eyni səbəblə izah edilə bilir. Hz. Peyğəmbərin vəhy idrak edərkən soyuq zamanlarda belə tərlədiyini, dəvə üzərində ikən vəhy təsiri ilə dəvənin çökdüyü və bəzən yanında olanların arı uğultusuna bənzər səslər duyduğu bilinməkdədir. Peyğəmbərin xaricindəki insanlar insanlar isə göstərəcəyi möcüzələrlə ona gələn bilgilərin vəhy olduğunu bilirdilər. Vəhy Nübuvvətin əsasını təşkil edir. Ancaq şeytanın insanlara telqin etdiyi duyğu və düşüncələr də Quranda bəzən vəhy kəlməsi ilə ifadə edilmişdir. Ancaq bunlar vəhyin lüğət mənsasındakı istifadəsindən ibarət olub peyğəmbərlərə gələn vəhy ilə bir bağlantısı yoxdur.
Vəhyin termin mənası
Onunla əlaqəli qaynaqlarda vəhy, "Bir mənaya, bir nəfəsə gizli və sehrli bir şəkildə ilka etmək” deyə tanınır. Bu mənada olmaq üzrə Allah tərəfindən bütün canlılara verilən istidad və qabiliyyətlərə vəhy deyilmişdir. Rəqib Əl-İsfəhani ( 502-1108) vəhyin taalluq alanını sinirləndirərək “Allahın peyğəmbər və vəlilərə göndərdiyi ilahi sözlər” deyə tanınır. Hadis və Təfsir bilgiləri isə vəhy şümulünü daha da daraltmışdır. Onlara görə vəhy, Allahın peyğəmbərlərə çeşidli şəkillərdə söz və əmirlər göndərməsidir. Vəhy sözünün Qurani-Kərimdə yayılan istimal şəkili də budur. Vəhy bu mənaya alınca, insanlarda görülə bilən ilham, kəşf, həds və istidat kimi xüsusiyyətləri vəhy xaricində mütəala etmək lazımdır.
Səmavi dinlərdə vəhy
Ümumi mənada vəhy, Tanrının insanlarla bağlantıya keçməsini ifadə edir. Səmavi dinlər dediyimiz, Tanrı və ya ilahlıq qavramlarına sahib olan dinlərin çoxunda vəhy qavramı, başlanğıc nöqtəsi və təməl doktrinaların mənbəyi funksiyasını daşımaqdadır. Səmavi dinlərdə vəhy vasitəsilə gələn dini hökmlər insanın Tanrını tamımasını və qurtuluşa çatmasını təmin edə biləcək bilikləri əldə etməyi üçün son dərəcə lazımlıdır.
Yəhudilikdə
Əski Əhdə görə yəhudilikdə peyğəmbərlərin biliklərinin mənbəyi vəhydir. Bu dində vəhyin təkcə sahibi və mənbəyi olaraq rəbb Yahve, xitab olunanı insan, vasitəçilik edəni isə peyğəmbərlərdir. Yəhudilikdə vəhy gizli və bilinməyən tanrının özünü insanlara açması, göstərməsi və yaxud bildirməsi şəklində başa düşülməkdədir. Yəhudilikdə vəhyin bir sıra növləri vardır. Bunları qeyd edəcək olarsaq, Rəbbin özünü göstərməsi/təcəllisi (Teofani); Mələk vasitəsilə vəhy; Sadiq röyalar vasitəsilə vəhy və İlahi ruh vasitəsilə gələn vəhyləri qeyd edə bilərik. Bunlardan gördüyümüz kimi bəziləri vasitəli, bəziləri isə birbaşa tanrı ilə peyğəmbər arasında yəni, vasitəsiz olaraq gerçəkləşir. Vəhyin növlərinə nəzər salaq.
Növləri
lk olaraq Rəbbin özünü göstərməsi, təcəlli etdirməsi (Teofani) surətilə gerçəkləşən vəhyi qeyd edək. Bu cür vəhyin alınması və bu cür vəhyin kimlərə gəldiyi yəhudilikdə ixtilaflı məsələlərdəndir. Adından da bəlli olduğu kimi hər hansı bir vasitə olmadan, rəbbin birbaşa özünü göstərməsi surətilə yerinə yetir. Lakin, bu məsələdə fərqliliyin ortaya çıxması elə məhz Tövratdan qaynaqlanır. Belə ki, Tövratda “ və Rəbb Abrama görünüb dedi” ( Təkvin 12/7), “və Yaqub o yerin adını Peniel qoydu çünki, Tanrını üz-üzə gördüm və canım sağ qaldı (bağışlandım) dedi” (Təkvin 32/30) Bundan əlavə İşaya peyğəmbər rəbb Yahveni uca bir taxtın üzərində oturarkən gördüyünü ifadə edir. Eyni şəkildə Mika peyğəmbər də rəbbi bu cür gördüyünü qeyd edir. Bundan yola çıxaraq bəzi peyğəmbərlərə rəbbin özünü göstərdiyini qeyd edə bilərik, lakin, buradakı görmək mənası rəbbi tam mənada (olduğu kimi) görmək deyil, onun təcəllisini görmək kimi qəbul edilmişdir. Bununla yanaşı Tövratda rəbb, onu heç kimin görə bilməyəcəyini, görəcəyi təqdirdə yaşaya bilməyəcəyini ifadə edir.
Rəbblə üz- üzə görüşən Yəhudi inancına görə sadəcə Musadır. Bu inanca görə, Rəbb Musa ilə bir adamın dostu ilə danışdığı kimi üz-üzə danışardı. Bu, Tövratda bu cür qeyd olunur: “Onunla (Musa ilə) bilməcələrlə deyil, açıqca, üz-üzə danışaram” (Saylar 12/8) Tanrının özünü insan cildində təcəlli etdirməsi də Tövratda qeyd olunur. Məsələn, İbrahim İshaqın müjdəsini aldığı Mamre şəhərinə gedərkən orada 3 şəxs görmüşdü. Bunlardan biri məhz tanrı, ikisi də onun mələkləri idi. (Təkvin 18/11-15) Tanrının təcəllisi bununla da sərhədli qalmayıb, göy guruldaması, şimşək çaxması, alov və buludda da təcəlli etmişdir.
Bir digər vəhy növü mələk vasitəsilə gələn vəhydir. Mələk inancı digər səmavi dinlərdə olduğu kimi yəhudilikdə də mövcuddur. Rəbbin vəhyinə vasitəçilik edən mələk bizə adı İslamdan da məlum olan Gabriel (Cəbrayıl)-dir. Bəzən “Tanrının mələyi” (Təkvin 21/17; Hakimlər 13/6), bəzən də “Rəbbin mələyi” (Təkvin 16/7; 22/11; Çıxış 3/2) adında keçməkdədir. Mələk rəbb Yahvedən əmirlər gətirir və onun vəhylərini peyğəmbərlərə çatdırır. Məsələn yenə İbrahim üzərindən örnək verəcək olarsaq, İbrahimin oğlunu qurban etməsi hadisəsində ona göylərdən bir mələyin səsləndiyi Tövratda qeyd olunur. Bundan əlavə mələklər yalnız peyğəmbərlərə deyil, sadə insanlara da səslənir, müəyyən əmrlər verərək onlara yol göstərirlər.
Sadiq röyalar vasitəsilə də peyğəmbərlərə vəhy olunmuşdur. Yəhudi inancına görə, Tanrı peyğəmbər seçtiyi şəxsə röyasında özünü göstərir və ona peyğəmbərlik verildiyini bildirir. Tövratda açıqca ifadə olunur: “Rəbb onlara səsləndi: Sözlərimə qulaq asın! Əgər aranızda bir peyğəmbər varsa, Mən Rəbb özümü ona tanıdar, onunla röyada danışaram.” (Saylar 12/6) Hissənin davamında isə, daha əvvəl də qeyd etdiyimiz kimi, bunun təkcə Hz. Musaya aid olunmadığı, Musa ilə birbaşa danışıldığı qeyd olunur. Yəni, qeyd etmək mümkündür ki, bu şəkildə gələn vəhy, Musa üçün deyil, digər peyğəmbərlər üçün şamil olunmaqdadır. Bundan əlavə, Hz.Yaqubun tanrı ilə güləşib, adının İsrail olaraq dəyişməsindən sonra, aldığı vəhylər röya olaraq adlandırılmışdır. Məlum olduğu kimi röya ilə bir çox peyğəmbərə vəhy olunmuşdur. Bunlardan Hz. İbrahimin, Hz.Yusifin, Hz. Süleymanın da adlarını çəkmək mümkündür.
Son olaraq vəhy növlərindən ilahi ruh (tanrının ruhu) vasitəsilə gələn vəhyi qeyd edə bilərik. Bu qavramı mələk inancı ilə qarıştırmaq olmaz. Belə ki, qeyd etdiyimiz ilahi ruh qavramı birbaşa tanrının öz ruhudur. Bu ruh vəhyin gəlişində və müxtəlif şəkillərində vasitə olmaqdadır. Hz. Musanı həm peyğəmbər, həm də qanun təsis edici olaraq yönləndirən bu ruhdur. Rəbb Yahve İsrailoğullarına şəriəti məhz bu ruhla göndərmişdir. Peyğəmbərliyin verilməsi bu ruhun həmin şəxsi hərəkətə keçirməsi ilə baş verdiyi məlumdur. Bu ruh tanrının iradəsi ilə peyğəmbərləri hərəkətə keçirir. Peyğəmbər bir söz dediyi zaman danışan tanrının ruhudur.
Görüldüyü kimi, yəhudilikdə peyğəmbərlərin biliklərinin mənbəyi olan vəhy, müxtəlif üsullarla, vasitəli və vasitəsiz olmaqla peyğəmbərlərə rəbb tərəfindən bildirilməkdədir. Yəhudilikdə xüsusi önəmi olan Hz. Musanın bu önəminin məhz tanrı ilə birbaşa dialoqa girərək vəhy almasından qaynaqlandığını qeyd etsək, yanılmış olmarıq.
İslamda
Vəhy kəliməsi “vəha” feilinin məsdəri olub, “ gizli və sürətli şəkildə bildirmək”, “ilham etmək”, “işarə etmək”, “fısıldamaq”, “əmr etmək”, “təlqin etmək”, “yazmaq” və “vəsvəsə vermək” mənalarını ifadə etməkdədir. Terminoloji olaraq vəhy, Allahın istədiyi bir əmri, hökmü və ya məlumatı peyğəmbərinə gizli olaraq bildirməsidir. Vəhy qavramı Quranda yetmişdən çox yerdə feil qəlibləri ilə, altı yerdə isə, vəhy şəklində keçməkdədir. Vəhyi biz iki yerə ayıra bilərik: ilahi vəhy və ilahi olmayan vəhy. İlahi vəhy təbii ki, Allah tərəfindən bildirilən vəhy növüdür. Allah insanlara, mələklərə, arılara, yer kürəsinə və göylərə vəhyetmişdir. Bundan əlavə vəhyin qeyri ilahi yönü də vardır. Belə ki, Quranda şeytanlara (Ənam 6/112) və Zəkəriyyə peyğəmbərə (Məryəm 19/11) də vəhy kəliməsi nisbət edilib. Müvafiq olaraq bu ayələrdə vəhyin "fısıldamaq" və "işarə etmək" mənaları ifadə edilir.
Növləri
İslam dinində də yəhudilikdə olduğu kimi vəhyin bir neçə növündən bəhsedilir. Lakin, qruplaşdırmaq lazım gələrsə bunları, vasitəli vəhy və vasitəsiz vəhy şəklində iki qrupa ayırmaq mümkündür. Vasitəli vəhyə Cəbrayılın Hz. Peyğəmbərin qəlbinə vəhy etməsi, vəhy mələyinin insan cildinə girərək vəhy gətirməsi və zəng səsinə bənzər səslərlə gələn vəhy (bəziləri bunun mələk olmadan yəni, vasitəsiz şəkildə olduğunu iddia edər). Vasitəsiz vəhyə isə, sadiq röyalar vasitəsilə bildirilən vəhy, ilham yolu ilə gələn vəhy və pərdə arxasından danışmaq aid edilir.
Vasitəli
Cəbrayılın Peyğəmbərə vəhyi
Cəbrayılın Peyğəmbərin qəlbinə vəhy etməsi iki dəfə baş vermişdir. Bunlardan biri Hira mağarasında peyğəmbərə gələn vəhydir. İslam Peyğəmbəri burada həyəcan hissləri keçirmişdir. Quranda vəhyin bu şəkli haqqında açıq ayə mövcuddur (Təkvir 81/23)
Cəbrayılın İnsan surətində vəhyi
Mələk vasitəsilə gələn vəhyin digər növü, mələyin insan şəklinə girərək peyğəmbərə vəhy gətirməsidir. Əsasən, Dihyə əl- Kəlbi şəklində gələn Cəbrayıl,başqa insanların surətlərində də peyğəmbərə vəhy gətirmişdir.
Səslər vasitəsilə gələn vəhy
Vasitəli vəhyin son növü, müəyyən səslər vasitəsilə gələn vəhylərdir. Belə ki, bu səslər zəng səsinə bənzər səslər olmuşdur. Hədisdə bunu Muhammədin özü də qeyd etmişdir. “Bəzən mənə vəhy zəng səsinə bənzər səslə gəlir. Vəhyin bu gəliş şəkli mənim üçün ən ağır olanıdır"
Vasitəsiz
Sadiq röyalar
Vasitəsiz vəhyə ilk nümunə olaraq sadiq röyaları qeyd edə bilərik. İslam Peyğəmbəri də də əvvəlki peyğəmbərlərdə olduğu kimi, röyalarında vəhy almışdır. Aişə bint Əbu Bəkr qeyd etmişdir ki, onun gördüyü yuxular səhərin aydınlığı kimi doğru çıxırdı.
İlham yolu ilə gələn vəhy
Vasitəsiz vəhyə peyğəmbərə ilham yolu ilə gələn vəhyləri də qeyd edə bilərik. Hər hansı bir vasitə olmadan vəhyin peyğəmbərin qəlbinə endirilməsini ifadə edir.
Pərdə arxası vəhy
Vasitəsiz vəhyin ən önəmli növü pərdə arxasından danışmaq surəti ilə bildirilən vəhydir. Bu cür vəhyi yalnız Musa və Muhammədin aldığını qeyd etmək olar. Məlum məsələdir ki, Allah heçkim ilə doğrudan üz-üzə danışmaz. Quranda, Allahın yalnız vəhy, pərdə arxasından və elçi vasitəsi ilə ünsiyyətə keçdiyi qeyd olunmuşdur (Şura 42/51).
Həmçinin bax
İstinadlar
- Mehmet Erdoğan. Vahiy-Akıl dengesi açısından sünnet. İstanbul. 2001. 13–14.
- İlyas Çelebi. İslam inancında gayp problemi. İstanbul. 1996. 145–146.
- Bekir Topaloğlu, Yusuf Şevki Yavuz, İlyas Çelebe. İslamda inanc əsasları. İstanbul. 2015. səh. 146.
- "TDV İslam Ansiklopedisi. Vahiy. Cilt.42 İstanbul-2012". 2021-11-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-13.
- Bekir Bozdağ. İlahi Dinlerin Kutsal Kitaplarında Peygamberlik Anlayışı. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam medeniyeti ve Sosyal Bilimler Anabilim Dalı Dinler Tarihi Bilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi. Bursa 1991.
- Saliha İslim Aksan - Yahudilikte Kadın Peygamberler. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din bilimleri Ana Bilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi.Temmuz-2014
- Ömer F. Harman - Yahudilikte Peygamberlik ve Peygamberler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İslam Tetkikleri Dergisi. Cilt:9, İstanbul-1995.
- Mehman İsmayılov - Təfsir Üsulu və Tarixi. Bakı İslam Universiteti Nəşri, n.17, Bakı-2013
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vehy teologiyanin esas anlayisi olub mistik nurlanma halinda fovqeltebii realligin fovqelhissi derkini ifade edir Dini mentiq ise vehyin butun varliqlarin esl ve heqiqi yaradicisinin var olduguna isare etdiyini bir menali sekilde iddia edir Vehy bu menanin tesdiqleyicisi kimi cixis edir Bu yaradilmis mexluqlarin movcud olduqlari formalarin en dogrusu oldugunu o anda o mekanda bu formanin veziyyetin xaricinde digerinin qeyri mumkun oldugunu da ifade edir Vehyin mahiyyeti dini istilahlarin mentiqi izahina tabedir Vehyin mahiyyetinin iki terefi vardir Vehy Tanrinin emr ve xeberlerini yaratdiqlarina catdirma terzidir Tanridan yaratdiqlarina catdirilan biliyin tipidir Vehy hem mehdud cercivede ilahi biliyin secilmis insana peygembere gonderilme prosesinin adi hem de catdirilan biliklerin mecmusudur Ister yehudilerin Tovrati isterse de xristianlarin Incili yaxud da muselmanlarin Qurani Kerimi hemin din mensublarina gore dini kitablar olmaqla beraber hem vehy eseridir hem de bilavasite vehyin ozudur Dini istilah olaraq vehy termini muxtelif menalarda seslendirilir Bu ifadeler dogru basa dusulmediyi teqdirde cemiyyetde ferqli fikir ayriliqlarina yol aca bilir Misallar Vehy deyir yeni Quranda Allah bele buyurur Vehyde bele deyilir yeni Quranda bele deyilir Bir vehy cumlesinde bele qeyd olunur yeni Quranin bir ayesinde bele qeyd olunur Vehyde oxuyuruq yeni Quranda oxuyuruq Vehyin menasiLugeti mena El vehy kelmesi lugete gizlice yaxud suretli sekilde bildirmek danismaq ilham etmek emr etmek isaret etmek telesik etmek fisildamaq soz yazi xeberci ya da isaret kimi her hansi bir vasite ile meqsedi ifade etmek kimi menalara gelmekdedir Bu veziyyetde vehyin ilahi olan ve ilahi olmayan seklinde hisseleri vardir Seri istilahda ise bele terif ede bilerik Her hansi bir peygembere endirilmis olan Allah kelamidir Allahin goy uzunden yere mesaj gondermesi inandirmasi menasinda olan tenzil ya da inzal kelmeleri de vehy menasindadir Ayrica Quranda kecdiyi sekilde elm hikmet hidayet sefa ve nur kelmeleri de vehy qarsiliginda islenir Ingilisce de vehy kelmesini qarsilamaq uzre Tanrinin ozunu acmasi ya da gostermesi menasina gelen revelation menasi islenmekdedir Dediyimiz kimi vehy lugetde ani suretde isaret demekdir Bu bezen dolayi ve simvolik olan sozlu ifade seklinde bezen cumle halinda temizlenmis ses suretinde bezen organlardan biri ile isare terzinde ve bezende yazi ile hasil olur Ayrica vehy elci gondermek ilham etmek gizli danismaq tesviq ve tehriq etmek menalarinada gelir Ebu Ishaq Ez Zeccac butun lugetlerin vehy yuxaridaki menalarindan gizli danismaq uzerinde birlesdiklerini soylemekdedir Ona gore ilhama vehy deyilmeside bundandir Abdullah Et Teymi El Isfahani ise vehyin ozunun tefhim oldugunu bildirmekde isaret ilham ve yazi sureti ile anladilan her menanin vehy oldugunu soylemekdi Qurani Kerimde vehy sozu hem luget menasinda hem de termin olaraq isledilmisdir Nitekim ayetlerinde kecen yere ve ariya vehy emr ve teshir Zekeriyyenin a s qovmune vehy isare Hz Musanin anasina ve Havarilere vehy ilham seytanlarin bir birlerine ve dostlarina vehy telqin menalarina gelmekdedir Bu veziyyete gore hem Allahdan hem de basqasindan sadir olan isare ilham ve gizli danismalara vehy deyilir Allaha izafe edilen vehyetme feli peygemberler Musanin anasina oldugu kimi insanlara meleklere arilara yer kuresine ve goylere yoneltdik Seytanlara bagislanan vehy luget menasindadir ve seytanin oz dostlari olan insanlara ve cinlere peygemberlere mominlere dusmanliq etmeleri ucun gizlice telqinde tapilmasi ifade edir Bezi ayelerde peygemberlere endirilen vehyin ruh deye taninmasinin sebebi vehy insanlari mecazi menada olum demek olan savadsizliq ve imansizliqdan qurtarib onlarin gerceyi tapmasina yardim etmesi hikmetine baglidir Esasliqla Quran vehy insanin dunya heyatinin qaynagini teskil eden unsure benzedilerek mecazi menada ruh deyilmisdir Vehy meleyi Cebrayil ucun er ruhul emin adini istifade etmesi menevi heyatla bagli vehy getirmesi ile aciqlamaq mumkundur Hz Isanin ruh seklinde formalasdirmasida eyni sebeble izah edile bilir Hz Peygemberin vehy idrak ederken soyuq zamanlarda bele terlediyini deve uzerinde iken vehy tesiri ile devenin cokduyu ve bezen yaninda olanlarin ari ugultusuna benzer sesler duydugu bilinmekdedir Peygemberin xaricindeki insanlar insanlar ise gostereceyi mocuzelerle ona gelen bilgilerin vehy oldugunu bilirdiler Vehy Nubuvvetin esasini teskil edir Ancaq seytanin insanlara telqin etdiyi duygu ve dusunceler de Quranda bezen vehy kelmesi ile ifade edilmisdir Ancaq bunlar vehyin luget mensasindaki istifadesinden ibaret olub peygemberlere gelen vehy ile bir baglantisi yoxdur Vehyin termin menasi Onunla elaqeli qaynaqlarda vehy Bir menaya bir nefese gizli ve sehrli bir sekilde ilka etmek deye taninir Bu menada olmaq uzre Allah terefinden butun canlilara verilen istidad ve qabiliyyetlere vehy deyilmisdir Reqib El Isfehani 502 1108 vehyin taalluq alanini sinirlendirerek Allahin peygember ve velilere gonderdiyi ilahi sozler deye taninir Hadis ve Tefsir bilgileri ise vehy sumulunu daha da daraltmisdir Onlara gore vehy Allahin peygemberlere cesidli sekillerde soz ve emirler gondermesidir Vehy sozunun Qurani Kerimde yayilan istimal sekili de budur Vehy bu menaya alinca insanlarda gorule bilen ilham kesf heds ve istidat kimi xususiyyetleri vehy xaricinde muteala etmek lazimdir Semavi dinlerde vehyUmumi menada vehy Tanrinin insanlarla baglantiya kecmesini ifade edir Semavi dinler dediyimiz Tanri ve ya ilahliq qavramlarina sahib olan dinlerin coxunda vehy qavrami baslangic noqtesi ve temel doktrinalarin menbeyi funksiyasini dasimaqdadir Semavi dinlerde vehy vasitesile gelen dini hokmler insanin Tanrini tamimasini ve qurtulusa catmasini temin ede bilecek bilikleri elde etmeyi ucun son derece lazimlidir Yehudilikde Eski Ehde gore yehudilikde peygemberlerin biliklerinin menbeyi vehydir Bu dinde vehyin tekce sahibi ve menbeyi olaraq rebb Yahve xitab olunani insan vasitecilik edeni ise peygemberlerdir Yehudilikde vehy gizli ve bilinmeyen tanrinin ozunu insanlara acmasi gostermesi ve yaxud bildirmesi seklinde basa dusulmekdedir Yehudilikde vehyin bir sira novleri vardir Bunlari qeyd edecek olarsaq Rebbin ozunu gostermesi tecellisi Teofani Melek vasitesile vehy Sadiq royalar vasitesile vehy ve Ilahi ruh vasitesile gelen vehyleri qeyd ede bilerik Bunlardan gorduyumuz kimi bezileri vasiteli bezileri ise birbasa tanri ile peygember arasinda yeni vasitesiz olaraq gerceklesir Vehyin novlerine nezer salaq Novleri lk olaraq Rebbin ozunu gostermesi tecelli etdirmesi Teofani suretile gerceklesen vehyi qeyd edek Bu cur vehyin alinmasi ve bu cur vehyin kimlere geldiyi yehudilikde ixtilafli meselelerdendir Adindan da belli oldugu kimi her hansi bir vasite olmadan rebbin birbasa ozunu gostermesi suretile yerine yetir Lakin bu meselede ferqliliyin ortaya cixmasi ele mehz Tovratdan qaynaqlanir Bele ki Tovratda ve Rebb Abrama gorunub dedi Tekvin 12 7 ve Yaqub o yerin adini Peniel qoydu cunki Tanrini uz uze gordum ve canim sag qaldi bagislandim dedi Tekvin 32 30 Bundan elave Isaya peygember rebb Yahveni uca bir taxtin uzerinde oturarken gorduyunu ifade edir Eyni sekilde Mika peygember de rebbi bu cur gorduyunu qeyd edir Bundan yola cixaraq bezi peygemberlere rebbin ozunu gosterdiyini qeyd ede bilerik lakin buradaki gormek menasi rebbi tam menada oldugu kimi gormek deyil onun tecellisini gormek kimi qebul edilmisdir Bununla yanasi Tovratda rebb onu hec kimin gore bilmeyeceyini goreceyi teqdirde yasaya bilmeyeceyini ifade edir Rebble uz uze gorusen Yehudi inancina gore sadece Musadir Bu inanca gore Rebb Musa ile bir adamin dostu ile danisdigi kimi uz uze danisardi Bu Tovratda bu cur qeyd olunur Onunla Musa ile bilmecelerle deyil aciqca uz uze danisaram Saylar 12 8 Tanrinin ozunu insan cildinde tecelli etdirmesi de Tovratda qeyd olunur Meselen Ibrahim Ishaqin mujdesini aldigi Mamre seherine gederken orada 3 sexs gormusdu Bunlardan biri mehz tanri ikisi de onun melekleri idi Tekvin 18 11 15 Tanrinin tecellisi bununla da serhedli qalmayib goy guruldamasi simsek caxmasi alov ve buludda da tecelli etmisdir Bir diger vehy novu melek vasitesile gelen vehydir Melek inanci diger semavi dinlerde oldugu kimi yehudilikde de movcuddur Rebbin vehyine vasitecilik eden melek bize adi Islamdan da melum olan Gabriel Cebrayil dir Bezen Tanrinin meleyi Tekvin 21 17 Hakimler 13 6 bezen de Rebbin meleyi Tekvin 16 7 22 11 Cixis 3 2 adinda kecmekdedir Melek rebb Yahveden emirler getirir ve onun vehylerini peygemberlere catdirir Meselen yene Ibrahim uzerinden ornek verecek olarsaq Ibrahimin oglunu qurban etmesi hadisesinde ona goylerden bir meleyin seslendiyi Tovratda qeyd olunur Bundan elave melekler yalniz peygemberlere deyil sade insanlara da seslenir mueyyen emrler vererek onlara yol gosterirler Sadiq royalar vasitesile de peygemberlere vehy olunmusdur Yehudi inancina gore Tanri peygember sectiyi sexse royasinda ozunu gosterir ve ona peygemberlik verildiyini bildirir Tovratda aciqca ifade olunur Rebb onlara seslendi Sozlerime qulaq asin Eger aranizda bir peygember varsa Men Rebb ozumu ona tanidar onunla royada danisaram Saylar 12 6 Hissenin davaminda ise daha evvel de qeyd etdiyimiz kimi bunun tekce Hz Musaya aid olunmadigi Musa ile birbasa danisildigi qeyd olunur Yeni qeyd etmek mumkundur ki bu sekilde gelen vehy Musa ucun deyil diger peygemberler ucun samil olunmaqdadir Bundan elave Hz Yaqubun tanri ile gulesib adinin Israil olaraq deyismesinden sonra aldigi vehyler roya olaraq adlandirilmisdir Melum oldugu kimi roya ile bir cox peygembere vehy olunmusdur Bunlardan Hz Ibrahimin Hz Yusifin Hz Suleymanin da adlarini cekmek mumkundur Son olaraq vehy novlerinden ilahi ruh tanrinin ruhu vasitesile gelen vehyi qeyd ede bilerik Bu qavrami melek inanci ile qaristirmaq olmaz Bele ki qeyd etdiyimiz ilahi ruh qavrami birbasa tanrinin oz ruhudur Bu ruh vehyin gelisinde ve muxtelif sekillerinde vasite olmaqdadir Hz Musani hem peygember hem de qanun tesis edici olaraq yonlendiren bu ruhdur Rebb Yahve Israilogullarina serieti mehz bu ruhla gondermisdir Peygemberliyin verilmesi bu ruhun hemin sexsi herekete kecirmesi ile bas verdiyi melumdur Bu ruh tanrinin iradesi ile peygemberleri herekete kecirir Peygember bir soz dediyi zaman danisan tanrinin ruhudur Gorulduyu kimi yehudilikde peygemberlerin biliklerinin menbeyi olan vehy muxtelif usullarla vasiteli ve vasitesiz olmaqla peygemberlere rebb terefinden bildirilmekdedir Yehudilikde xususi onemi olan Hz Musanin bu oneminin mehz tanri ile birbasa dialoqa girerek vehy almasindan qaynaqlandigini qeyd etsek yanilmis olmariq IslamdaVehy kelimesi veha feilinin mesderi olub gizli ve suretli sekilde bildirmek ilham etmek isare etmek fisildamaq emr etmek telqin etmek yazmaq ve vesvese vermek menalarini ifade etmekdedir Terminoloji olaraq vehy Allahin istediyi bir emri hokmu ve ya melumati peygemberine gizli olaraq bildirmesidir Vehy qavrami Quranda yetmisden cox yerde feil qelibleri ile alti yerde ise vehy seklinde kecmekdedir Vehyi biz iki yere ayira bilerik ilahi vehy ve ilahi olmayan vehy Ilahi vehy tebii ki Allah terefinden bildirilen vehy novudur Allah insanlara meleklere arilara yer kuresine ve goylere vehyetmisdir Bundan elave vehyin qeyri ilahi yonu de vardir Bele ki Quranda seytanlara Enam 6 112 ve Zekeriyye peygembere Meryem 19 11 de vehy kelimesi nisbet edilib Muvafiq olaraq bu ayelerde vehyin fisildamaq ve isare etmek menalari ifade edilir Novleri Islam dininde de yehudilikde oldugu kimi vehyin bir nece novunden behsedilir Lakin qruplasdirmaq lazim gelerse bunlari vasiteli vehy ve vasitesiz vehy seklinde iki qrupa ayirmaq mumkundur Vasiteli vehye Cebrayilin Hz Peygemberin qelbine vehy etmesi vehy meleyinin insan cildine girerek vehy getirmesi ve zeng sesine benzer seslerle gelen vehy bezileri bunun melek olmadan yeni vasitesiz sekilde oldugunu iddia eder Vasitesiz vehye ise sadiq royalar vasitesile bildirilen vehy ilham yolu ile gelen vehy ve perde arxasindan danismaq aid edilir Vasiteli Cebrayilin Peygembere vehyi Cebrayilin Peygemberin qelbine vehy etmesi iki defe bas vermisdir Bunlardan biri Hira magarasinda peygembere gelen vehydir Islam Peygemberi burada heyecan hissleri kecirmisdir Quranda vehyin bu sekli haqqinda aciq aye movcuddur Tekvir 81 23 Cebrayilin Insan suretinde vehyi Melek vasitesile gelen vehyin diger novu meleyin insan sekline girerek peygembere vehy getirmesidir Esasen Dihye el Kelbi seklinde gelen Cebrayil basqa insanlarin suretlerinde de peygembere vehy getirmisdir Sesler vasitesile gelen vehy Vasiteli vehyin son novu mueyyen sesler vasitesile gelen vehylerdir Bele ki bu sesler zeng sesine benzer sesler olmusdur Hedisde bunu Muhammedin ozu de qeyd etmisdir Bezen mene vehy zeng sesine benzer sesle gelir Vehyin bu gelis sekli menim ucun en agir olanidir Vasitesiz Sadiq royalar Vasitesiz vehye ilk numune olaraq sadiq royalari qeyd ede bilerik Islam Peygemberi de de evvelki peygemberlerde oldugu kimi royalarinda vehy almisdir Aise bint Ebu Bekr qeyd etmisdir ki onun gorduyu yuxular seherin aydinligi kimi dogru cixirdi Ilham yolu ile gelen vehy Vasitesiz vehye peygembere ilham yolu ile gelen vehyleri de qeyd ede bilerik Her hansi bir vasite olmadan vehyin peygemberin qelbine endirilmesini ifade edir Perde arxasi vehy Vasitesiz vehyin en onemli novu perde arxasindan danismaq sureti ile bildirilen vehydir Bu cur vehyi yalniz Musa ve Muhammedin aldigini qeyd etmek olar Melum meseledir ki Allah heckim ile dogrudan uz uze danismaz Quranda Allahin yalniz vehy perde arxasindan ve elci vasitesi ile unsiyyete kecdiyi qeyd olunmusdur Sura 42 51 Hemcinin baxVehyin mahiyyeti Islam Yehudilik PeygemberIstinadlarMehmet Erdogan Vahiy Akil dengesi acisindan sunnet Istanbul 2001 13 14 Ilyas Celebi Islam inancinda gayp problemi Istanbul 1996 145 146 Bekir Topaloglu Yusuf Sevki Yavuz Ilyas Celebe Islamda inanc esaslari Istanbul 2015 seh 146 TDV Islam Ansiklopedisi Vahiy Cilt 42 Istanbul 2012 2021 11 05 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 13 Bekir Bozdag Ilahi Dinlerin Kutsal Kitaplarinda Peygamberlik Anlayisi Uludag Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Islam medeniyeti ve Sosyal Bilimler Anabilim Dali Dinler Tarihi Bilim Dali Yuksek Lisans Tezi Bursa 1991 Saliha Islim Aksan Yahudilikte Kadin Peygamberler Kahramanmaras Sutcu Imam Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Felsefe ve Din bilimleri Ana Bilim Dali Yuksek Lisans Tezi Temmuz 2014 Omer F Harman Yahudilikte Peygamberlik ve Peygamberler Istanbul Universitesi Edebiyat Fakultesi Yayinlari Islam Tetkikleri Dergisi Cilt 9 Istanbul 1995 Mehman Ismayilov Tefsir Usulu ve Tarixi Baki Islam Universiteti Nesri n 17 Baki 2013Xarici kecidler 1 https www meneviyyat az v C9 99hy n C9 99dir http zikr az node 1268