Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mikena sivilizasiyası və ya Mikena mədəniyyəti — e.ə. II minillikdə Peloponnesdə inkişaf etmiş sivilizasiya.
Təxminən e.ə. 2200-cü ildə yunan dilinin erkən formasında danışan hind-avropa xalqları yunan yarımadasını işğal etdi və e.ə. 1600-cü ildən etibarən öz kiçik şəhərlərini qurmağa başladılar. Minoylular ticarət əlaqələri sayəsində onların mədəni inkişafına təsir etdilər. Yunan və Minoy elementlərinin birləşməsi nəticəsində Mikena sivilizasiyası yarandı. Mikena e.ə. 1600 və 1200-cü illər arasında Yunanıstanın əsas şəhəri idi. Mikena təxminən e.ə. 1500-cü ildən sonra Egey dənizi ətrafında aparıcı sivilizasiyaya çevrilmiş və hətta Kritdə belə dominantlıq qazanmışdı.
İlk dəfə arxeoloqlar ona aid abidələri Mikena şəhərini qazarkən aşkar etmişdirlər, ona görə də bu mədəniyyət Mikena və ya Krit - Mikena mədəniyyəti adlandırılmışdır. O vaxtlar Peloponnesdə axey tayfaları məskunlaşmışdı. Yerli tayfalar yunan dilinə uyğunlaşmış Krit yazısından istifadə edirdilər. Krit faciəsi adada yaradılmış mədəniyyəti tam məhv edə bilmədi. Oradan üzərində bu cür yazı nümunələri olan olan gil lövhələr tapılmışdır.
Arxeoloji qazıntı işləri
Alman biznesmeni Henrix Şliman 1876-cı ildə Yunanıstanda qazıntı işlərinə başladı. O, böyük miqdarda qızıl olan qəbiristanlıq ərazi aşkarladı. Şlimanın rəhbərlik etdiyi qazıntı işləri Yunanıstanda Mikena adlanan tərk edilmiş ərazidə aparılırdı. İliadada Mikenanın Aqamemnonun vətəni olduğu bildirilir və bu şəhər “qızılla zəngin Mikena” adlanırdı. Təəssüf ki, Şlimanın apardığı qazıntı işləri uzaq keçmişin öyrənilməsində tamamilə faydalı olmadı, o, həddən artıq coşqunluğu və elmi prosedurlara etinasızlığı ilə dəlilləri məhv etdi və xırda, lakin lazımlı detallara məhəl qoymadı. Buna baxmayaraq, hər kəs Şlimanın kəşflərinin çox maraqlı və əhəmiyyətli olduğunu bildirmişdi. Şliman əvvəllər əfsanə hesab edilən faktların, əslində, həqiqət olduğunu göstərdi.
20-ci əsrin ən böyük elmi nailiyyətlərindən biri Krit və yunan tarixi (e.ə. 1500 və 1400-cü illəri əhatə edən) haqqında biliklərimizdə köklü dəyişikliklər etdi. Alimlər əvvəllər belə hesab edirdilər ki, Yunanıstan o dövrdə hələ də Kritin yarıbarbar iqtisadi koloniyası olmuş və e.ə. 1500 və 1400-cü illər arasında Kritdə baş verən daxili dəyişikliklər “yeni sülalə”nin yaranmasına təsir etmişdi. Həm Kritdə, həm də Yunanıstanda eyni xətti yazının (“Xətti yazı B”) müxtəlif nümunələri tapılmışdı. Lakin alimlər bu yazının Kritdə yarandığını və sonradan Yunanıstana yayıldığını güman edirdilər. 1952-ci ildə gənc ingilis arxeoloq Maykl Ventris xətti yazı B-ni deşifrə edə bildi və bu yazının yunan dilinin erkən formasında yazıldığını sübut etdi. O zaman Ventrisin 33 yaşı vardı. O, 4 il sonra dəhşətli avtomobil qəzasında vəfat etmişdi. Ventrisin kəşfi antik yunan tarixi haqqında biliklərdə köklü dəyişikliklər etdi. Bu kəşf Minoy erasının sonlarına doğru yunanların Krit adasında hakimiyyəti ələ keçirdiklərini sübut edirdi.
Mikenanın çiçəklənməsi
Hal-hazırda alimlər razılaşırlar ki, mikenalılar e.ə. 15-ci əsrdən sonra Egey dünyasının hökmdarı titulunu minoyluların əlindən almışdılar. Lakin onlar bunun necə baş verdiyinə tam əmin deyillər. Ya Kritdə baş verən dəhşətli zəlzələ yerli idarənin zəifləməsinə səbəb olmuş və materiklilərə adanın idarəsini ələ keçirməyə imkan vermiş, ya da ki mikenanlılar Kriti asanlıqla işğal edəcək qədər güclənmişdilər. Mikenalılar e.ə. 1500 və 1400-cü ilər arasında Krit adasında tərəqqi və bədii nailiyyətlər erasını davam etdirmişdilər. Lakin təxminən e.ə. 1400-cü ildə yunan işğalçılarının yeni dalğası Kriti zəbt etdi, Knosu dağıtdı və Minoy sivilizasiyasına son qoydu. Bu işğalın nə üçün belə dağıdıcı olması naməlum olaraq qalır. Lakin bu hadisə Yunanıstanın təxminən 2 yüz il ərzində Egey dünyasının rəqibsiz hökmdarına çevrilməsi ilə nəticələndi. E.ə. 1250-ci ildə mikenalılar Kiçik Asiyadakı troyalılar ilə müharibədə qalib gəldilər, lakin onların öz tənəzzülləri də üfüqdə idi.
Tənəzzül
E.ə. 1200 və 1100-cü illər arasında dorilər (dəmir silahları olan barbar şimallı yunanlar) mikenalıları özlərinə tabe etdilər. Əvvəllər mikenalıların istifadə etdiyi bürünc silahlar dəmir silahlarla müqayisədə daha çox istifadə edilirdi, lakin Qərbi Asiyada və Şərqi Avropada bürünc əldə etmək üçün istifadə olunan mis və qalaya nisbətən dəmir filizi daha geniş yayılmışdı, buna görə də dəmir silahlar daha ucuz idi və beləliklə əksər döyüşçülər də dəmir silahlardan istifadə edirdilər. Dorilər silahqayırmadan başqa bütün sahələrdə primitiv idilər, buna görə də onların hakimiyyəti yunan tarixində e.ə. 800-cü ilə qədər davam edən qaranlıq dövrü başlatdı.
Mikena və Minoy sivilizasiyalarının oxşar və fərqli cəhətləri
Mikena (yaxud Axey) mədəniyyəti hələ e.ə. 1700-cü ildə formalaşmağa başlamışdı. Əvvəllər bu mədəniyyət Krit sivilizasiyasının güclü təsiri altında olmuşdur. Onlardan bir sıra tanrıların adları, su kəməri, kanalizasiya, geyim formaları, freska təsvirləri və s. mənimsənilmişdi. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, Miken sivilizasiyasında da spesifik, yalnız onlara məxsus cəhətlər inkişaf etdirilmişdir. «Şaxta qəbirlər» bu mədəniyyətin ən qədim abidələrindəndir. Qəbirlərdə ölülərin sümükləri ilə yanaşı bəzək əşyaları, qablar, paltarlar, silahlar, qızıl maskalar və s. də tapılmışdır. Burada da Minoyda olduğu kimi mədəniyyət mərkəzləri saraylarda cəmlənmişdi.
Minoy və Mikena sivilizasiyaları bir-birilə sıx bağlıdır. Hətta peşəkar mütəxəssislər belə bir sivilizasiyanın nə zaman bitib, digərinin nə zaman başladığını dəqiq müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkirlər. “Xətti yazı B”dən əvvəl mövcud olan iki yazı forması yalnız Kritdə aşkarlanmış və hələ də deşifrə edilməmişdi. Bu fakt problemi daha da mürəkkəbləşdirir.
Mikenalılar minoylulara nisbətən daha döyüşkən olmuşdular, lakin ən yeni elmi araşdırdmalar bu fərqləri şişirtdiyimizi göstəririr. Kritdə olduğu kimi, Yunanıstanda da şəhər sivilizasiyanın mərkəzi idi – Mikenada əsas şəhərlər Mikenanın özü, Pilos və Tirins idi. Hər bir şəhər və şəhərətrafı ərazi “vanaks” adlanan hökmdar tərəfindən idarə olunurdu. Krit kimi Mikena dövləti də bürokratik monarxiya idi. “Xətti yazı B” ilə yazılmış daş salnamələrin bir neçəsi deşifrə edildiyinə görə biz bu monarxiya haqqında bəzi faktları bilirik. Onların hamısı ali idarə aparatının qeydləridir. Pilosdan tapılmış salnamələrdə hökmdarın təbəələrinin iqtisadi həyatı haqqında ən vacib detalları görürük: verilmiş mülkün dəqiq sahəsi; kiminsə sahib olduğu qab-qacağın sayı; başqa birinin iki öküzünə verilən şəxsi adlar (“Parlaq” və “Qaraşın”). Bu cür detallı dövlətin mərkəzləşdirilmiş olmasını və öz vətəndaşlarının iqtisadi fəaliyyətinə tam nəzarət etdiyini göstərir.
Minoy və Mikena bürokratik monarxiyalarının oxşar olmalarına baxmayaraq, bu iki yaxın sivilizasiya arasında əhəmiyyətli fərqlər də var idi. Mikenada quldarlıq sisteminin möcvud olması fərqlərdən biri idi. Bundan əlavə, Mikena cəmiyyəti daha çox müharibə yönümlü idi. Mikena şəhərləri tez-tez bir-birilə müharibə apardığına görə, şəhərlər təpələrin zirvəsində tikilirdi və möhkəm müdafiə olunurdu. Kritlə müqayisədə daha sərt və barbar həyat tərzi sürdüklərinə görə, Mikena hökmdarları özləri üçün böyük qəbirlər tikdirirdilər. Onlar burada ən gözəl xəncərlər və başqa hakimiyyət və var-dövlət rəmzi olan əşyalar ilə birgə dəfn edilirdilər.
İncəsənət
Mikena incəsənəti Minoy incəsənəti qədər zərif deyildi. Şübhəsiz ki, mikenalılar minoylu sələfləri qədər artistik incəlik və zərafətə malik deyildilər. Lakin e.ə. 1500 və 1400-cü illər arasında Knossda işlənmiş Mikena incəsənət nümunəsi minoylulara məxsus əsər ilə müaqayisədə daha sərt və simmetrik idi, buna baxmayaraq ondan tamamilə fərqlənmirdi. Bundan əlavə, minoylulara məxsus “Parisli qadın” freskası və təxminən e.ə. 1300-cü ilə məxsus, Mikenanın Tirins şəhərində aşkarlanmış qadın təsvirli freska arasında çox yaxın stilistik oxşarlıqlar var. Lakin Mikena incəsənətinin ən gözəl xüsusiyyətlərini Minoy incəsənətindən aldığını söyləməklə onun əhəmiyyətini kiçiltmək düzgün deyil. Mikena incəsənətinə məxsus zərif və mükəmməl işlənmiş naxışlı xəncərin Kritdə antesendenti yoxdur.
Digər xalqlara təsirləri
Mikena sivilizasiyası digər xalqların mədəniyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir etməmişdir. Minoy sivilizasiyası Mikenaya nisbətən başqa mədəniyyətlərə daha az təsir etmişdi, o e.ə. 14-cü əsrdə özündən sonra heç bir iz qoymadan məhv olmuşdu. Lakin mikenalılar özlərindən sonra bəzi izlər buraxmışdılar. Sonralar yunanlar Zevs, Hera, Hermes və Poseydon kimi bəzi Mikena tanrı və ilahələrinə sitayiş etmişdilər, lakin onların panteondakı rolunu tamamilə dəyişmişdilər. Bundan əlavə, yunanlar da mikenalılar kimi idmanı çox sevirdilər və onların çəki və ölçü sistemini qəbul etmişdilər, lakin bu əlaqələrin doğruluğu naməlum olaraq qalır. Homer mikenalıların Troyanı uğurla mühasirəyə almasını xatırlayır, lakin onun nələri unutduğunu da hesaba qatmaq lazımdır. E.ə. 8-ci əsrdə Homer (bu ad altında bizə bir çox müəllif məlumdur) Mikena bürokratik monarxiyasının quruluşunu tamamilə unutmuşdu. Əslində, mikenalılar və yunanlar arasındakı bu uçurum xeyirə idi. Bəzi tarixçilər hesab edirlər ki, despot Mikenanın dorilər tərəfindən dağıdılması daha azad və sivil yunan dövlətlərinin yaranması üçün zəruri idi.
Lakin Minoy və Mikena sivilizasiyaları digər mədəniyyətlərə az da olsa təsir etmişdilər, bu təsirlər ən azı 4 səbəbə görə əhəmiyyətlidir. Birincisi, onlar Avropada ən erkən sivilizasiya idilər. Minoydan əvvəl bütün siviliasiyalar Şərqdə yaranmışdı, lakin sonra Avropa bir-birinin ardınca böyük sivilizasiyaların çiçəklənməsinə şahidlik etmişdi. İkincisi, minoylular və mikenalılar Avropa dəyərlərinə və nailiyyətlərinə birbaşa olmasa da, dolayı yollarla təsir etmişdilər. Minoy və Mikenanın siyasi quruluşu bir çox Asiya dövlətlərində olduğu kimi idi. Lakin, xüsusilə, Minoy incəsənəti Şərq dövlətlərinin incəsənətindən fərqlənirdi. Üçüncüsü, Minoy sivilizasiyası (qismən də Mikena sivilizasiyası) öz dünyəvi və proqressiv xarakterinə görə əhəmiyyətli idi. Egey xalqlarının rahatlıq və var-dövlət düşkünlüyü, əyləncə sevgisi, həyat eşqi və riskə olan cəsarəti buna nümunədir. Nəhayət, qədim Assuriya, Babil və hətta Qədim Misir son nəfəsini “zireh içindəki cəsədlər” kimi verdiyi halda, Krit öz son nəfəsini divarsız şəhərlərdə keçirilən şən festivallar arasında vermişdi.
Həmçinin bax
Mənbə
- Western Civilizations, Robert E. Lerner, Standish Meacham, Edward McNall Burns.
- Enqomi // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 7-ci cild: Dərman – Enoftalm (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2016. 608 səh. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mikena sivilizasiyasi ve ya Mikena medeniyyeti e e II minillikde Peloponnesde inkisaf etmis sivilizasiya Texminen e e 2200 cu ilde yunan dilinin erken formasinda danisan hind avropa xalqlari yunan yarimadasini isgal etdi ve e e 1600 cu ilden etibaren oz kicik seherlerini qurmaga basladilar Minoylular ticaret elaqeleri sayesinde onlarin medeni inkisafina tesir etdiler Yunan ve Minoy elementlerinin birlesmesi neticesinde Mikena sivilizasiyasi yarandi Mikena e e 1600 ve 1200 cu iller arasinda Yunanistanin esas seheri idi Mikena texminen e e 1500 cu ilden sonra Egey denizi etrafinda aparici sivilizasiyaya cevrilmis ve hetta Kritde bele dominantliq qazanmisdi Ilk defe arxeoloqlar ona aid abideleri Mikena seherini qazarken askar etmisdirler ona gore de bu medeniyyet Mikena ve ya Krit Mikena medeniyyeti adlandirilmisdir O vaxtlar Peloponnesde axey tayfalari meskunlasmisdi Yerli tayfalar yunan diline uygunlasmis Krit yazisindan istifade edirdiler Krit faciesi adada yaradilmis medeniyyeti tam mehv ede bilmedi Oradan uzerinde bu cur yazi numuneleri olan olan gil lovheler tapilmisdir Arxeoloji qazinti isleriOlum maskasi Aqamemnonun maskasi kimi taninir Mikena 16 ci esr Alman biznesmeni Henrix Sliman 1876 ci ilde Yunanistanda qazinti islerine basladi O boyuk miqdarda qizil olan qebiristanliq erazi askarladi Slimanin rehberlik etdiyi qazinti isleri Yunanistanda Mikena adlanan terk edilmis erazide aparilirdi Iliadada Mikenanin Aqamemnonun veteni oldugu bildirilir ve bu seher qizilla zengin Mikena adlanirdi Teessuf ki Slimanin apardigi qazinti isleri uzaq kecmisin oyrenilmesinde tamamile faydali olmadi o hedden artiq cosqunlugu ve elmi prosedurlara etinasizligi ile delilleri mehv etdi ve xirda lakin lazimli detallara mehel qoymadi Buna baxmayaraq her kes Slimanin kesflerinin cox maraqli ve ehemiyyetli oldugunu bildirmisdi Sliman evveller efsane hesab edilen faktlarin eslinde heqiqet oldugunu gosterdi 20 ci esrin en boyuk elmi nailiyyetlerinden biri Krit ve yunan tarixi e e 1500 ve 1400 cu illeri ehate eden haqqinda biliklerimizde koklu deyisiklikler etdi Alimler evveller bele hesab edirdiler ki Yunanistan o dovrde hele de Kritin yaribarbar iqtisadi koloniyasi olmus ve e e 1500 ve 1400 cu iller arasinda Kritde bas veren daxili deyisiklikler yeni sulale nin yaranmasina tesir etmisdi Hem Kritde hem de Yunanistanda eyni xetti yazinin Xetti yazi B muxtelif numuneleri tapilmisdi Lakin alimler bu yazinin Kritde yarandigini ve sonradan Yunanistana yayildigini guman edirdiler 1952 ci ilde genc ingilis arxeoloq Maykl Ventris xetti yazi B ni desifre ede bildi ve bu yazinin yunan dilinin erken formasinda yazildigini subut etdi O zaman Ventrisin 33 yasi vardi O 4 il sonra dehsetli avtomobil qezasinda vefat etmisdi Ventrisin kesfi antik yunan tarixi haqqinda biliklerde koklu deyisiklikler etdi Bu kesf Minoy erasinin sonlarina dogru yunanlarin Krit adasinda hakimiyyeti ele kecirdiklerini subut edirdi Mikenanin ciceklenmesiAslan qapisi Mikena seherinin esas girisi e e 13 cu esr Hal hazirda alimler razilasirlar ki mikenalilar e e 15 ci esrden sonra Egey dunyasinin hokmdari titulunu minoylularin elinden almisdilar Lakin onlar bunun nece bas verdiyine tam emin deyiller Ya Kritde bas veren dehsetli zelzele yerli idarenin zeiflemesine sebeb olmus ve materiklilere adanin idaresini ele kecirmeye imkan vermis ya da ki mikenanlilar Kriti asanliqla isgal edecek qeder guclenmisdiler Mikenalilar e e 1500 ve 1400 cu iler arasinda Krit adasinda tereqqi ve bedii nailiyyetler erasini davam etdirmisdiler Lakin texminen e e 1400 cu ilde yunan isgalcilarinin yeni dalgasi Kriti zebt etdi Knosu dagitdi ve Minoy sivilizasiyasina son qoydu Bu isgalin ne ucun bele dagidici olmasi namelum olaraq qalir Lakin bu hadise Yunanistanin texminen 2 yuz il erzinde Egey dunyasinin reqibsiz hokmdarina cevrilmesi ile neticelendi E e 1250 ci ilde mikenalilar Kicik Asiyadaki troyalilar ile muharibede qalib geldiler lakin onlarin oz tenezzulleri de ufuqde idi TenezzulE e 1200 ve 1100 cu iller arasinda doriler demir silahlari olan barbar simalli yunanlar mikenalilari ozlerine tabe etdiler Evveller mikenalilarin istifade etdiyi burunc silahlar demir silahlarla muqayisede daha cox istifade edilirdi lakin Qerbi Asiyada ve Serqi Avropada burunc elde etmek ucun istifade olunan mis ve qalaya nisbeten demir filizi daha genis yayilmisdi buna gore de demir silahlar daha ucuz idi ve belelikle ekser doyusculer de demir silahlardan istifade edirdiler Doriler silahqayirmadan basqa butun sahelerde primitiv idiler buna gore de onlarin hakimiyyeti yunan tarixinde e e 800 cu ile qeder davam eden qaranliq dovru baslatdi Mikena ve Minoy sivilizasiyalarinin oxsar ve ferqli cehetleriE e 1600 cu illere aid qizil sirga Luvr Muzeyi Mikena yaxud Axey medeniyyeti hele e e 1700 cu ilde formalasmaga baslamisdi Evveller bu medeniyyet Krit sivilizasiyasinin guclu tesiri altinda olmusdur Onlardan bir sira tanrilarin adlari su kemeri kanalizasiya geyim formalari freska tesvirleri ve s menimsenilmisdi Lakin butun bunlara baxmayaraq Miken sivilizasiyasinda da spesifik yalniz onlara mexsus cehetler inkisaf etdirilmisdir Saxta qebirler bu medeniyyetin en qedim abidelerindendir Qebirlerde olulerin sumukleri ile yanasi bezek esyalari qablar paltarlar silahlar qizil maskalar ve s de tapilmisdir Burada da Minoyda oldugu kimi medeniyyet merkezleri saraylarda cemlenmisdi Minoy ve Mikena sivilizasiyalari bir birile six baglidir Hetta pesekar mutexessisler bele bir sivilizasiyanin ne zaman bitib digerinin ne zaman basladigini deqiq mueyyenlesdirmekde cetinlik cekirler Xetti yazi B den evvel movcud olan iki yazi formasi yalniz Kritde askarlanmis ve hele de desifre edilmemisdi Bu fakt problemi daha da murekkeblesdirir Mikenalilar minoylulara nisbeten daha doyusken olmusdular lakin en yeni elmi arasdirdmalar bu ferqleri sisirtdiyimizi gosteririr Kritde oldugu kimi Yunanistanda da seher sivilizasiyanin merkezi idi Mikenada esas seherler Mikenanin ozu Pilos ve Tirins idi Her bir seher ve seheretrafi erazi vanaks adlanan hokmdar terefinden idare olunurdu Krit kimi Mikena dovleti de burokratik monarxiya idi Xetti yazi B ile yazilmis das salnamelerin bir necesi desifre edildiyine gore biz bu monarxiya haqqinda bezi faktlari bilirik Onlarin hamisi ali idare aparatinin qeydleridir Pilosdan tapilmis salnamelerde hokmdarin tebeelerinin iqtisadi heyati haqqinda en vacib detallari goruruk verilmis mulkun deqiq sahesi kiminse sahib oldugu qab qacagin sayi basqa birinin iki okuzune verilen sexsi adlar Parlaq ve Qarasin Bu cur detalli dovletin merkezlesdirilmis olmasini ve oz vetendaslarinin iqtisadi fealiyyetine tam nezaret etdiyini gosterir Minoy ve Mikena burokratik monarxiyalarinin oxsar olmalarina baxmayaraq bu iki yaxin sivilizasiya arasinda ehemiyyetli ferqler de var idi Mikenada quldarliq sisteminin mocvud olmasi ferqlerden biri idi Bundan elave Mikena cemiyyeti daha cox muharibe yonumlu idi Mikena seherleri tez tez bir birile muharibe apardigina gore seherler tepelerin zirvesinde tikilirdi ve mohkem mudafie olunurdu Kritle muqayisede daha sert ve barbar heyat terzi surduklerine gore Mikena hokmdarlari ozleri ucun boyuk qebirler tikdirirdiler Onlar burada en gozel xencerler ve basqa hakimiyyet ve var dovlet remzi olan esyalar ile birge defn edilirdiler IncesenetMikenalilara mexsus gil vaza Mikena inceseneti Minoy inceseneti qeder zerif deyildi Subhesiz ki mikenalilar minoylu selefleri qeder artistik incelik ve zerafete malik deyildiler Lakin e e 1500 ve 1400 cu iller arasinda Knossda islenmis Mikena incesenet numunesi minoylulara mexsus eser ile muaqayisede daha sert ve simmetrik idi buna baxmayaraq ondan tamamile ferqlenmirdi Bundan elave minoylulara mexsus Parisli qadin freskasi ve texminen e e 1300 cu ile mexsus Mikenanin Tirins seherinde askarlanmis qadin tesvirli freska arasinda cox yaxin stilistik oxsarliqlar var Lakin Mikena incesenetinin en gozel xususiyyetlerini Minoy incesenetinden aldigini soylemekle onun ehemiyyetini kiciltmek duzgun deyil Mikena incesenetine mexsus zerif ve mukemmel islenmis naxisli xencerin Kritde antesendenti yoxdur Diger xalqlara tesirleriMikena sivilizasiyasi diger xalqlarin medeniyyetine ehemiyyetli derecede tesir etmemisdir Minoy sivilizasiyasi Mikenaya nisbeten basqa medeniyyetlere daha az tesir etmisdi o e e 14 cu esrde ozunden sonra hec bir iz qoymadan mehv olmusdu Lakin mikenalilar ozlerinden sonra bezi izler buraxmisdilar Sonralar yunanlar Zevs Hera Hermes ve Poseydon kimi bezi Mikena tanri ve ilahelerine sitayis etmisdiler lakin onlarin panteondaki rolunu tamamile deyismisdiler Bundan elave yunanlar da mikenalilar kimi idmani cox sevirdiler ve onlarin ceki ve olcu sistemini qebul etmisdiler lakin bu elaqelerin dogrulugu namelum olaraq qalir Homer mikenalilarin Troyani ugurla muhasireye almasini xatirlayir lakin onun neleri unutdugunu da hesaba qatmaq lazimdir E e 8 ci esrde Homer bu ad altinda bize bir cox muellif melumdur Mikena burokratik monarxiyasinin qurulusunu tamamile unutmusdu Eslinde mikenalilar ve yunanlar arasindaki bu ucurum xeyire idi Bezi tarixciler hesab edirler ki despot Mikenanin doriler terefinden dagidilmasi daha azad ve sivil yunan dovletlerinin yaranmasi ucun zeruri idi Lakin Minoy ve Mikena sivilizasiyalari diger medeniyyetlere az da olsa tesir etmisdiler bu tesirler en azi 4 sebebe gore ehemiyyetlidir Birincisi onlar Avropada en erken sivilizasiya idiler Minoydan evvel butun siviliasiyalar Serqde yaranmisdi lakin sonra Avropa bir birinin ardinca boyuk sivilizasiyalarin ciceklenmesine sahidlik etmisdi Ikincisi minoylular ve mikenalilar Avropa deyerlerine ve nailiyyetlerine birbasa olmasa da dolayi yollarla tesir etmisdiler Minoy ve Mikenanin siyasi qurulusu bir cox Asiya dovletlerinde oldugu kimi idi Lakin xususile Minoy inceseneti Serq dovletlerinin incesenetinden ferqlenirdi Ucuncusu Minoy sivilizasiyasi qismen de Mikena sivilizasiyasi oz dunyevi ve proqressiv xarakterine gore ehemiyyetli idi Egey xalqlarinin rahatliq ve var dovlet duskunluyu eylence sevgisi heyat esqi ve riske olan cesareti buna numunedir Nehayet qedim Assuriya Babil ve hetta Qedim Misir son nefesini zireh icindeki cesedler kimi verdiyi halda Krit oz son nefesini divarsiz seherlerde kecirilen sen festivallar arasinda vermisdi Hemcinin baxMinoy sivilizasiyasiMenbeWestern Civilizations Robert E Lerner Standish Meacham Edward McNall Burns Enqomi Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 7 ci cild Derman Enoftalm 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2016 608 seh ISBN 978 9952 441 12 3